Suy nghĩ vỠviệc đà o tạo linh mục và tu sĩ
26.09.2012
|
Äồng hà nh trên Ä‘Æ°á»ng Emmaus |
GPVO - Cùng vá»›i niá»m vui của ngà y khai trÆ°á»ng khắp nÆ¡i trên cả nÆ°á»›c, tại giáo pháºn Vinh, Äại Chủng viện Vinh Thanh, Tiá»n Chủng viện Xã Äoà i, các dòng tu và liên tu sỹ cÅ©ng khai giảng năm há»c má»›i (2012-2013), bắt đầu má»™t thá»i kỳ huấn luyện má»›i cho các thụ huấn sinh hÆ°á»›ng tá»›i Æ¡n gá»i linh mục và đá»i sống thánh hiến.
Trong bối cảnh đó, ngÆ°á»i viết muốn
gợi lên những suy nghĩ vỠviệc đà o tạo linh mục và tu sĩ để có thể góp thêm ý
nghÄ©a và định hÆ°á»›ng cho chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Ã o tạo nhân sá»± tại giáo pháºn.
Quá trình đà o tạo là một quá trình
mang tÃnh năng Ä‘á»™ng, tiệm tiến và sÆ° phạm, được diá»…n tả qua ba khái niệm: giáo dục, huấn luyện và đồng hà nh.
1. Giáo dục
Theo nguyên từ, giáo dục trong
tiếng Latinh – educere – có nghÄ©a lÃ
dẫn ra, phân biệt ra, là m cho rõ. Theo nghÄ©a đó, giáo dục là đà o bá»›i, lôi ra, hoặc Ä‘Æ°a ra sá»± tháºt con ngÆ°á»i của mình lên bình diện ý
thức, sá»± tháºt mà ngÆ°á»i ta ý thức hay không ý thức. Giáo dục là giúp má»™t ngÆ°á»i
nháºn biết chÃnh mình, ý thức vá» sá»± tháºt chÃnh mình, khám phá những tiá»m năng vÃ
nhược Ä‘iểm, đồng thá»i giúp ngÆ°á»i thụ huấn phát huy các tiá»m năng con ngÆ°á»i má»™t
cách tối đa và tự thể hiện mình một cách đầy đủ.
Giáo dục phải đụng chạm tới toà n
bá»™ con ngÆ°á»i của ngÆ°á»i thụ huấn. Theo Tông huấn Äá»i sống Thánh hiến, việc giáo
dục “phải quan tâm đến toà n thể con
ngÆ°á»i, tức là má»i khÃa cạnh trong nhân cách, hà nh vi và ý hÆ°á»›ng của ngÆ°á»i thụ
huấn†(Vita consecrata, tr. 65).
Nếu má»™t ná»n giáo dục chỉ nhấn mạnh
hay chỉ táºp trung và o việc huấn luyện các ká»· năng và cung cấp kiến thức, hoặc
chỉ chú trá»ng giáo dục phần bên ngoà i con ngÆ°á»i thụ huấn, thì ná»n giáo dục đó
có nguy cÆ¡ bị giảm thiểu, thiếu tÃnh toà n vẹn và không mang lại sá»± biến đổi bên
trong con ngÆ°á»i của ngÆ°á»i thụ huấn. Công cuá»™c Ä‘Ã o tạo linh mục, tu sÄ© không
phải là đà o tạo các công chức hay các
chuyên viên cho Giáo Hội mà là đà o
tạo những “con ngÆ°á»i của Giáo Há»™iâ€.
Giáo dục phải là một quá trình
giúp ngÆ°á»i thụ huấn biến đổi toà n bá»™ con ngÆ°á»i mình: từ hà nh vi, thái Ä‘á»™, tình
cảm, Ä‘á»™ng lá»±c thúc đẩy và cả chiá»u sâu thẳm của lòng há». Theo tiến trình nà y,
giáo dục là giúp ngÆ°á»i thụ huấn khám phá và nháºn thức má»™t cách chÃnh xác các
hà nh vi, cá» chỉ, lá»i nói, sở thÃch, táºp quán, thói quen, thái Ä‘á»™ sống, lối phản
ứng trước một hoà n cảnh, trước một sự kiện. Những hà nh vi và thái độ sống nà y
có phù hợp với các giá trị và lý tưởng tu trì không?
Không dừng lại ở bên ngoà i và hà i
lòng vá»›i những gì thay đổi ở bên ngoà i, ngÆ°á»i thụ huấn phải được giáo dục từ
bên trong là chÃnh con tim của mình, nghÄ©a là hỠđược giúp đỡ để nháºn biết tình
cảm và cảm xúc sâu xa bên trong, kể cả những cảm xúc mà mình không ý thức. Giáo
dục là giúp há» nháºn ra trong há» những tình cảm hỉ, ná»™, ai, cụ, ái, ố, dục có phù hợp vá»›i Ä‘á»i tu không? Từ đó giúp
hỠthay đổi, trưởng thà nh vỠtình cảm và cảm xúc của mình.
Sâu hÆ¡n nữa, ngÆ°á»i thụ huấn cÅ©ng
phải được giáo dục cả vỠđộng lực thúc đẩy. Việc giáo dục không dừng ở chỗ
hướng dẫn hỠlà m gì mà còn phải giáo
dục há» nháºn thức được tại sao tôi là mâ€,
động lực nà o thúc đẩy tôi hà nh động?
Từ việc nháºn biết các Ä‘á»™ng lá»±c thúc đẩy, ngÆ°á»i thụ huấn nháºn ra những khuynh
hÆ°á»›ng Ä‘ang lèo lái Ä‘á»i sống của há»: khuynh hÆ°á»›ng quy ngã, quy xã há»™i, cá nhân
chủ nghÄ©a, láºp dị, thÃch tiá»n hay quyá»n lá»±c, gây hấn hay quá khÃch, ấu trÄ© hay
nhu nhược … và cả sá»± mÆ¡ hồ trong chá»n lá»±a căn bản.
Việc giáo dục phải quan tâm đến
tất cả những yếu tố là m nên “con ngÆ°á»i tháºtâ€của ứng sinh. Theo ngôn ngữ chuyên
môn, các nhà tâm lý giáo dục gá»i đây là cái
tôi hiện tại (actual self) của
ứng sinh. Do đó, việc huấn luyện phải can thiệp trá»±c tiếp và o cái tôi hiện tại của ngÆ°á»i thụ huấn. Giáo
dục là lôi ra ánh sáng những gì không phù hợp, những gì là ấu trÄ© và thiếu trưởng thà nh của ngÆ°á»i thụ huấn.
Quả thế, đây là một quá trình trở
vá» vá»›i chÃnh bản thân, nháºn biết mình, khám phá bản thân, chấp nháºn chÃnh mình
và thay đổi chÃnh mình. Tiến trình nà y được thá»±c hiện trong khó khăn, dà i thăm
thẳm, tiệm tiến và rất năng động. Theo nghĩa ngà y, công cuộc đà o tạo không phải
là má»™t cuá»™c dạo chÆ¡i trong công viên mà là má»™t hà nh trình đầy gian khó Ä‘i vá»
Giêrusalem nhÆ° hà nh trình của Äức Giêsu. Và đây là logic mầu nhiệm tháºp giá xảy
ra trong việc huấn luyện: phải qua đau khổ để tới phục sinh vinh quang. Giáo
dục phải Ä‘i qua kinh nghiệm của ngà y Thứ Sáu để tá»›i ngà y Chúa Nháºt phục sinh.
Nếu ai muốn bÆ°á»›c và o quá trình siêu việt chÃnh mình và hoà n thiện bản thân có
nghÄ©a ngÆ°á»i đó phải chấp nháºn bị tổn thÆ°Æ¡ng, gá»™t rá»a và lá»™t xác con ngÆ°á»i của
mình. Chấp nháºn thay đổi cấu trúc con ngÆ°á»i, Ä‘á»™ng lá»±c, tình cảm, lối suy nghÄ©
và cách hà nh Ä‘á»™ng của mình để có thể tá»›i má»™t giai Ä‘oạn khác mà ta gá»i đó lÃ
giai đoạn huấn luyện.
2. Huấn luyện - formation
Giáo dục mà thôi thì chưa đủ; cần
có huấn luyện. Trong tiếng latinh động từ formare
có một ý nghĩa đặc biệt: đưa ra một khuôn
mẫu, tạo một hình thức. Theo đó, việc huấn luyện là đưa ra một gương mẫu rõ
rà ng mà ngÆ°á»i thụ huấn được má»i gá»i phải hÆ°á»›ng tá»›i và cÆ°u mang trong lòng. Äó
là một thể thức hay một lối sống mới mà hỠchưa có, nhưng hỠphải đạt tới một
cách tiệm tiến, và đó cÅ©ng là yếu tố là m nên căn tÃnh má»›i nÆ¡i há». Theo nghÄ©a
nà y, huấn luyện không chỉ là năng động tự thể hiện (self-realization), mà còn là năng động tự siêu việt (self-transcendence) theo một khuôn mẫu
hoặc một lý tưởng. Huấn luyện không chỉ dừng lại ở việc biết mình hay chiêm
ngắm bản thân, mà còn phải hÆ°á»›ng tá»›i việc khám phá và hình thà nh cái tôi má»›i (ideal self) và đÃch tháºt của mình.
ChÃnh vì thế, trong các tà i liệu
vỠđà o tạo linh mục và tu sĩ[1],
Giáo Há»™i chá»n mô hình Chúa Con là m khung quy chiếu cho dá»± phóng huấn luyện.
Theo đó, Äức Giêsu Kitô là khuôn mẫu lý tưởng mà ngÆ°á»i thụ huấn luôn được má»i
gá»i để trở nên đồng hình đồng dạng vá»›i NgÆ°á»i[2].
NhÆ° lá»i thánh Augustinô nói: Chúng ta không chỉ thuá»™c vá» Chúa Kitô, mà còn “trở nên nhÆ° Chúa Kitô†(Vita consecrata, tr. 109). Huấn luyện
phải là quá trình thá»±c hiện lá»i má»i gá»i của thánh Phaolô: “Anh em hãy
bén rá»… sâu và xây dá»±ng Ä‘á»i mình trên ná»n tảng là Äức
Kitô Giêsu†(Cl
2,7).
Nói cách khác, việc huấn
luyện là má»™t tiến trình xây dá»±ng nÆ¡i ngÆ°á»i thụ huấn con ngÆ°á»i má»›i trong Äức
Kitô, hình thà nh nơi hỠcách sống mới, thái độ mới, lối suy nghĩ mới, tâm tình
và ước muốn của chÃnh Äức Kitô. Vì thế, việc huấn luyện không được hiểu nhÆ° là má»™t sá»± bắt
chước bên ngoà i, nhưng là sự trở nên giống từ bên trong, là “mặc lấy những tâm tình của Chúa Kitô như
NgÆ°á»i đã biểu lá»™ vá»›i Chúa Chaâ€[3].
Nếu nói quá trình giáo dục là chết Ä‘i con ngÆ°á»i cÅ©, thì
quá trình huấn luyện là phục sinh con
ngÆ°á»i má»›i trong Äức Kitô. Nếu trong cuá»™c Ä‘á»i Äức Giêsu mầu nhiệm tá» nạn gắn
liá»n vá»›i mầu nhiệm phục sinh, thì trong quá trình huấn luyện hai mầu nhiệm nà y
cÅ©ng rất gắn bó vá»›i nhau. Phải chấp nháºn thay đổi, tá»± hủy, chết Ä‘i thì má»›i phục
sinh con ngÆ°á»i má»›i, con ngÆ°á»i nhân đức và thần khÃ.
Việc huấn luyện chỉ có hiệu quả
thá»±c sá»± khi có sá»± biến đổi nÆ¡i ứng sinh. Việc huấn luyện giúp ứng sinh nháºn ra
căn tÃnh của mình nÆ¡i Chúa Kitô. Chân – thiện – mỹ của giá trị dần dần trở thà nh
chân – thiện – mỹ của chủ thể. Tâm tình của Chúa Kitô ngà y cà ng trở nên tâm tình
của ngÆ°á»i thụ huấn. Huấn luyện là để cho Thiên Chúa uốn nắn thái Ä‘á»™, lá»i nói, ý
nghĩa và ước muốn của mình mỗi ngà y nên giống Chúa Kitô.
ChÃnh việc huấn luyện nà y tác Ä‘á»™ng
trên trái tim, để hỠsay mê Thiên Chúa; tác động trên trà tuệ, để hỠcó thể
chiêm ngắm và tìm kiếm Thiên Chúa; và tác Ä‘á»™ng trên ý chÃ, để há» biết khát khao
như Thiên Chúa khao khát.
3. Äồng hà nh - accompagnement
Từ thá»i Trung Cổ, hạn từ đồng hà nh
trong tiếng Latinh là cum-panio, có
nghĩa là chung một tấm bánh. Tự bản
chất, đồng hà nh có nghÄ©a là chia sẻ. Vì thế, việc đồng hà nh vá»›i ngÆ°á»i thụ huấn
muốn sống Ä‘á»i sống tu trì không chỉ là hÆ°á»›ng dẫn há» trong Ä‘á»i sống tâm linh,
dạy dá»—, hay thiết láºp tÆ°Æ¡ng quan má»™t chiá»u vá»›i há», nhÆ°ng là cùng nhau thá»±c hiện
hay cá» hà nh và chia sẻ kinh nghiệm đức tin. Äồng hà nh không chỉ có nghÄ©a là đi
bên cạnh ngÆ°á»i khác trên má»™t quảng Ä‘Æ°á»ng nhất định, mà là cùng nhau bÆ°á»›c Ä‘i
trên Ä‘Æ°á»ng, cùng nhau chia sẻ của ăn Ä‘Ã ng
là đức tin, kinh nghiệm vỠThiên Chúa và sự khôn ngoan của Thánh Thần.
Theo nghĩa đó, toà n thể tiến trình
huấn luyện không chỉ là truyá»n đạt hay chỉ cho biết con Ä‘Æ°á»ng phải Ä‘i, mà lÃ
má»™t kinh nghiệm dấn thân và tuyên xÆ°ng đức tin của nhà huấn luyện vá»›i ngÆ°á»i thụ
huấn.
Lối đồng hà nh nà y là hình thức mÃ
Chúa Giêsu đã thá»±c hiện trên Ä‘Æ°á»ng Emmaus và là hình mẫu của má»i việc đồng hà nh
trong đức tin. Chúa Giêsu gặp gỡ, cùng bÆ°á»›c Ä‘i vá»›i há», trò chuyện vá»›i há», nói
cho há» nghe những chuyện xảy ra và giải thÃch cho há» hiểu các sá»± kiện dÆ°á»›i ánh
sáng Lá»i Chúa. Rồi sau đó, cùng vá»›i há» Ngà i “bẻ bánhâ€, há» nháºn ra Ngà i, lòng há»
bừng lên, mắt há» sáng ra và liá»n quay trở vá» Giêrusalem để loan báo cho má»i
ngÆ°á»i biết Chúa đã sống lại (x. Lc 24,13-35).
NgÆ°á»i đồng hà nh không phải lÃ
ngÆ°á»i quyết định Æ¡n gá»i của ngÆ°á»i thụ huấn, cÅ©ng không phải là ngÆ°á»i nắm giữ má»i
bà máºt vá» tÆ°Æ¡ng lai của ứng sinh.
NgÆ°á»i đồng hà nh đóng và i trò của Gioan Tẩy Giả, ngÆ°á»i Ä‘Æ°a môn đệ mình tá»›i gặp
Chúa, giá»›i thiệu há» vá»›i Chúa, rồi từ từ rút và o bóng tối, để “NgÆ°á»i lá»›n lên,
còn tôi nhỠlại†(Ga 3,30).
Tuy nhiên, việc đồng hà nh tiên và n
là phÆ°Æ¡ng thức hà nh Ä‘á»™ng của Chúa Thánh Thần, “vị khách dá»… thÆ°Æ¡ng của linh hồnâ€, ngÆ°á»i bạn Ä‘Æ°á»ng thần linh của
chúng ta và là nhà điêu khắc ná»™i tâm, Äấng uốn nắn khuôn mặt má»—i ngÆ°á»i theo
hình ảnh Chúa Kitô một cách vô cùng sáng tạo.
“Chúa Thánh Thần luôn hiện diện bên cạnh má»i ngÆ°á»i nam nữ, để giúp há»
nháºn ra căn tÃnh của mình là những kẻ tin và được kêu gá»i, để nhà o nặn và tạo
cho há» có má»™t căn tÃnh ráºp theo kiểu mẫu của tình yêu Thiên Chúa. Là Thánh Thần
thánh hóa, NgÆ°á»i tìm cách tái tạo dấu ấn thần linh nÆ¡i má»—i ngÆ°á»i, giống nhÆ° má»™t
ngÆ°á»i thợ Ä‘iêu luyện và kiên nhẫn của linh hồn chúng ta, và là Äấng an ủi tuyệt
vá»iâ€[4].
Do đó, Ä‘iá»u cÆ¡ bản là ngÆ°á»i thụ
huấn phải cảm nháºn Chúa Thánh Thần nhÆ° là bạn trung tÃn của mình, nhÆ° là Äấng
sẽ giúp há» am hiểu toà n vẹn và sá»± khôn ngoan của trái tim, nhÆ° má»™t ngÆ°á»i dẫn
Ä‘Æ°á»ng đăm đăm nhìn vá» Chúa Giêsu và những kẻ được kêu gá»i, để là m cho há» trở
thà nh chứng nhân của Chúa Giêsu.
Má»™t khi ngÆ°á»i thụ huấn nháºn biết
và cảm nghiệm Chúa Thánh Thần nhÆ° là “bạn Ä‘Æ°á»ngâ€, há» sẵn sà ng đón nháºn những
ngÆ°á»i đồng hà nh mà không đòi há»i ngÆ°á»i đồng hà nh phải hoà n hảo; há» dá»… dà ng đón
nháºn những phÆ°Æ¡ng tiện, Ä‘iệu kiện và cả những giá»›i hạn nhân loại của ngÆ°á»i đồng
hà nh. Há»… ai tin cáºy Chúa Thánh Thần thì cÅ©ng tin cáºy những trung gian của
NgÆ°á»i; há»… ai biết phó mình trong tay Chúa Thánh Thần thì không lo sợ khi chia
sẻ lịch sá» Ä‘á»i mình vá»›i ngÆ°á»i đồng hà nh trong sá»± cởi mở, tin tưởng và phó thác.
Như thế, khi suy nghĩ vỠquá trình
giáo dục, huấn luyện và đồng hà nh, chúng ta có thể kết luáºn: Công trình Ä‘Ã o tạo
là công trình của Ba Ngôi: “Äồng hà nh vá»›i má»™t tÃn hữu, huấn luyện má»™t tÃn hữu
là một hà nh động chỉ có Chúa Ba Ngôi mới thực hiện… Chúa Cha giáo dục, Chúa Con
huấn luyện và Chúa Thánh Thần đồng hà nhâ€[5].
Công việc nà y được thực hiện trong, qua và nhỠGiáo Hội.
Thay lá»i kết
Nhà văn Nguyên Ngá»c cảnh báo vá»
tình trạng khủng hoảng giáo dục ở Việt Nam: “Giáo dục của chúng ta hiện nay đang có vấn đỠtrong cả hệ thống của
nó, hầu nhÆ° tất cả các lãnh vá»±c của nó Ä‘á»u có vấn Ä‘á», cái há»ng của nó có tÃnh
chất hệ thống chứ không phải cục bá»™â€. Ông Ä‘á» cáºp tá»›i “thứ lá»—i hệ thốngâ€, lÃ
má»™t thứ lá»—i ná»n tảng nhất, nguy hại nhất. Nguyên nhân cuá»™c khủng hoảng giáo dục
ở NÆ°á»›c ta là do “triết lý giáo dục†vừa lạc háºu, vừa mất định hÆ°á»›ng[6].
Phải chăng việc giáo dục con ngÆ°á»i hôm nay bị giảm thiểu và o việc nhồi nhét
kiến thức và ká»· năng mà Ãt chú trá»ng tá»›i việc huấn luyện ngÆ°á»i há»c trò trở
thà nh, trÆ°á»›c hết, những con ngÆ°á»i tốt, công dân tốt vá» các phÆ°Æ¡ng diện trà -
đức - dục, vừa có chuyên môn cao?
Trong công việc đà o tạo linh mục,
tu sÄ© của Giáo Há»™i, chúng ta cÅ©ng được cảnh báo vá» hiện tượng “nÃn thở qua
sông†của ứng sinh, hay là mô hình Ä‘Ã o tà o linh mục, tu sÄ© thiếu tÃnh thống
nhất và tÃnh toà n vẹn, đã Ä‘Æ°a công cuá»™c Ä‘Ã o tạo rÆ¡i và o tình trạng má»™t chiá»u duy tri thức, duy tu đức, duy luân lý, hay
duy kỹ năng và duy hiệu quả… Cần phải có những nổ lá»±c canh tân kịp thá»i để
chương trình huấn luyện phải giúp các ứng sinh thực sự được biến đổi toà n vẹn,
trở thà nh những con ngÆ°á»i tốt, Kitô hữu trưởng thà nh và những linh mục, tu sÄ©
thánh thiện cho sứ vụ loan báo Tin Mừng trong thế giới hôm nay.
Tà i liệu tham khảo
1. Nguyá»…n Thái Hợp, Tôn Giáo Giáo Dục. Má»™t cách tiếp cáºn,
CLB Phaolô Nguyễn Văn Bình 2009, 11-24.
2. A.
Cencini, I Sentimenti del Figlio. Il
cammino formativo nella vocazione presbiterale e consolata, EDH, Bologna
2005.
3.
Fontificia Opera per le Vocazioni Ecclesiastiche, Nuove vocazione per una
nuova Europa. Documento finale del Congresso sulle Vocazioni al Sacerdozio e
alla vita Consecrata in Europa, Roma 5-10 Maggio 1997.
4.
Giovanni Paolo II, Apostolic Esortazione Apostolica Vita Concrecrata March 25, 1996.
5.
Giovanni Paolo II, Apostolic Esortazione Apostolica Pastores dabo vobis, December 25, 1992.
[1] Vita consecreta, sđd.
[2] Pastores dabo vobis, số 3 tt.
[3] Vita consecreta, sđd.
[4] Fontificia Opera per le Vocazioni
Ecclesiastiche, Nuove vocazione per una nuova Europa. Documento finale del
Congresso sulle Vocazioni al Sacerdozio e alla vita Consecrata in Europa,
Roma 5-10 Maggio 1997, n. 18b.
[5] A. Cencini, I Sentimenti del Figlio. Il cammino formativo nella vocazione
presbiterale e consolata, EDH, Bologna 2005, 34.
[6] Cf. Nguyá»…n Thái Hợp, Tôn Giáo Giáo Dục. Má»™t cách tiếp cáºn, CLB Phaolô Nguyá»…n Văn Bình
2009, 11-24.
Lm Phêrô Nguyễn Văn Hương
|