Lược sá» Giáo pháºn Vinh
24.11.2008
.
LƯỢC SỬ
GIÃO PHẬN VINH
Tin Mừng đến đất Việt
Giáo há»™i Việt Nam lấy thá»i Ä‘iểm năm 1533 nhÆ° là mốc đầu tiên Tin Mừng
đến trên quê hương Việt Nam, dựa theo sỠliệu của nhà Nguyễn được viết
trong sách Khâm định Việt sỠThông giám Cương mục.
Tuy nhiên, hoạt Ä‘á»™ng truyá»n giáo đúng nghÄ©a chỉ được thá»±c sá»± khởi đầu ở
Việt Nam năm 1615 tại Äà ng Trong, năm 1627 tại Äà ng Ngoà i, và riêng tại giáo pháºn Vinh, từ năm 1629.
Äịa lý hà nh chÃnh Giáo pháºn Vinh
 Giáo
pháºn Vinh nằm trên khu vá»±c địa lý hầu nhÆ° không thay đổi từ ngà y thà nh
láºp đến nay, bao gồm tỉnh Nghệ An, Hà TÄ©nh và phÃa Bắc của tỉnh Quảng
Bình, vá»›i tổng diện tÃch 30.783 km2. (hiện nay giáo pháºn Vinh thuá»™c
trá»n ba tỉnh: Nghệ-TÄ©nh-Bình). Tên gá»i giáo pháºn Vinh má»›i chÃnh thức có
từ năm 1924. TrÆ°á»›c đó, từ khi thà nh láºp, được mang danh là địa pháºn Nam
Äà ng Ngoà i. Còn trÆ°á»›c đó nữa là má»™t phần của địa pháºn Tây Äà ng Ngoà i vÃ
là phần cá»±c Nam của Miá»n Äại diện Tông tòa Äà ng Ngoà i.
Có thể chia lịch sá» hình thà nh và phát triển của Giáo pháºn Vinh thà nh những thá»i kỳ nhÆ° sau :
- Thá»i kỳ khai phá của các thừa sai Dòng Tên (1629 - 1663)
- Thá»i kỳ hình thà nh các Äại diện Tông tòa (1663 - 1846)
- Thá»i kỳ thá» thách (1846 - 1885)
- Thá»i kỳ phát triển (1885 - 1945)
- Thá»i kỳ cáºn đại (1945 đến nay).
I. THỜI KỲ KHAI PHÃ
DO CÃC THỪA SAI DÃ’NG TÊN
(1629-1663)
Khai sinh giáo Ä‘oà n Äà ng Ngoà i
Tháng 2-1629, linh mục Julien Baldinotti cùng vá»›i má»™t trợ sÄ© ngÆ°á»i Nháºt
lên tà u buôn tại Macao trá»±c chỉ Äà ng Ngoà i. Sau 36 ngà y lênh đênh trên
biển, các vị đến Thăng Long và được nhà cầm quyá»n đón tiếp. NhÆ°ng vì
không biết tiếng địa phương nên cha Baldinotti phải từ chối và theo tà u
vỠlại Macao tháng 8 năm đó.
Nháºn thấy những triển vá»ng tốt đẹp cho công cuá»™c truyá»n giáo ở vùng đất
nà y, cha Baldinotti liá»n thúc dục Bá» trên Dòng Tên tại Macao gá»i thừa
sai đến Äà ng Ngoà i. NhỠđược má»™t thÆ°Æ¡ng gia giúp đỡ, cha Äắc Lá»™
(Alexandre de Rhodes) và cha Pedro Marquez lên tà u từ Macao ngà y
12-3-1627 và đúng ngà y lễ Thánh Giuse, ngà y 19-3-1627, hai vị đặt chân
lên Cá»a Bạng, Thanh Hóa. Vì cả hai thừa sai nà y, đặc biệt cha Äắc Lá»™,
đã từng há»at Ä‘á»™ng ở Äà ng Trong, khá am hiểu phong tục và tiếng Việt nên
ngay khi má»›i đặt chân lên bá», cha Äắc Lá»™ đã bắt đầu rao giảng “Äạo Chúa Trá»i đất†và “có hai ngÆ°á»i rất thông minh nhất quyết xin chịu phép rá»a tá»™i. Tôi đã rá»a tá»™i cho há» sau đó Ãt lâu cùng tất cả gia đìnhâ€. NhÆ° váºy, giáo Ä‘oà n Äà ng Ngoà i chÃnh thức được khai sinh.
Những hoa quả đầu tiên tại Giáo pháºn Vinh
Trong hai năm đầu, cha Äắc Lá»™ và cha Marquez hoạt Ä‘á»™ng ở Thanh Hóa,
Ninh Bình và Thăng Long. Cuối tháng 3-1629, khi bị chúa Trịnh Tráng
trục xuất, hai vị bị dẫn Ä‘á»™ theo Ä‘Æ°á»ng bá»™ và o Quảng Bình để tống xuất
và o Äà ng Trong, há» má»›i có cÆ¡ há»™i giảng đạo trên phần đất giáo pháºn Vinh
ngà y nay. Nhá» có tà i thuyết phục, hai vị không bị tống xuất và o Äà ng
Trong mà được phép ở lại để tá»± tìm phÆ°Æ¡ng tiện trở lại Macao. Vá»›i thá»i
gian chÆ°a đầy bảy tháng, khi ở trên bá»™, lúc ở trên thuyá»n, trên Ä‘Æ°á»ng
từ Nghệ An, qua Hà TÄ©nh, và o Bố ChÃnh, hoặc ngược lại, từ Bố ChÃnh quay
lại Nghệ An, cha Äắc Lá»™ đã táºn dụng má»i cÆ¡ há»™i để rao truyá»n Äạo Chúa
và rá»a tá»™i cho lÆ°Æ¡ng dân. TrÆ°á»›c hết là 24 thủy thủ, kể cả thuyá»n trưởng
(trên tổng số 36 ngÆ°á»i áp giải hai vị thừa sai). Kế đó là 25 ngÆ°á»i tại
Bố ChÃnh, trong đó có má»™t ông Cá» rất thông Hán há»c. Rồi tại quê nhà của
“hai giáo dân sốt sắng là Phêrô và Anrê†(cha Äắc Lá»™ không nói rõ lÃ
đâu nhÆ°ng có thể là tại Cá»a Lò hay Cá»a Sót) vá»›i 112 tân tòng. Và cuối
cùng là mẻ cá lá»›n vá»›i 600 tÃn hữu tại vùng “Cá»a Rum†(có thể là tại
Cá»a Há»™i, thà nh phố Vinh và huyện HÆ°ng Nguyên, Nghi Lá»™c ngà y nay ?). Tất
cả những hạt giống đức tin nà y, tuy được gieo vãi trong vội và ng, nhưng
đã nhanh chóng lá»›n mạnh và trở thà nh nòng cốt cho Giáo há»™i tại miá»n
Nghệ-Tĩnh-Bình sau nà y.
Các thừa sai Dòng Tên tiếp nối
Ngà y 27-10-1629, cha Äắc Lá»™ và cha Marquez lên tà u Bồ Äà o Nha tại “Cá»a
Chúa†(tức Cá»a Quèn hay Cá»a Cá»n ?) vá» lại Thăng Long và bị chúa Trịnh
trục xuất phải rá»i Äà ng Ngoà i tháng 5-1630. Tháng 3-1631, ba thừa sai
Dòng Tên tá»›i Thăng Long. Äến tháng 10, thêm hai vị khác đến, trong đó
có cha Jerome Majorica được cá» Ä‘i Nghệ An. Äây là vị thừa sai có đóng
góp lá»›n và o văn hóa Việt Nam qua việc biên sá»an 48 cuốn sách đủ loại.
Ngà i cũng là vị thừa sai ở Nghệ An lâu nhất, từ đầu năm 1632 đến khi
qua Ä‘á»i tại Thăng Long ngà y 27-1-1656 và là ngÆ°á»i có công lá»›n trong
việc gầy dựng Giáo hội tại đây. Tuy có các lệnh cấm đạo cuối năm 1632,
năm 1643 và năm 1649 của chúa Trịnh, nhÆ°ng há»at Ä‘á»™ng truyá»n giáo tại
Nghệ An vẫn tiến triển tốt đẹp: năm 1639, tại Nghệ An đã có 70 là ng đón
nháºn đức tin; còn theo phúc trình ngà y13-10-1647 sau cuá»™c kinh lý tại
vùng nà y, linh mục Jean Cabral ghi nháºn rằng: “Ở Nghệ An, có 53 nhà thá», không kể các nhà nguyện tÆ° là nÆ¡i giáo hữu tá»›i cầu nguyệnâ€. Má»™t tà i liệu khác cho hay năm 1653, Nghệ An có 70 nhà thá» vá»›i 40.000 giáo dân.
II. THỜI KỲ HÌNH THÀNH
CÃC ÄẠI DIỆN TÔNG TÃ’A
Ngà y 9-9-1659, Äức giáo hoà ng Alexandre VII thiết láºp hai miá»n Äại diện
Tông tòa là Äà ng Ngoà i, giao cho Äức cha Francois Pallu, và Äà ng Trong,
giao cho Äức cha Lambert de la Motte. Cả hai vị Ä‘á»u thuá»™c Há»™i Thừa Sai
Paris (MEP) và mới được bổ nhiệm Giám mục trước đó, (ngà y 29-7-1658).
Äức Cha Pallu đã không thể tá»›i nhiệm sở của mình. Vị Tổng Äại diện của
ngà i, linh mục Francois Deydier tá»›i Äà ng Ngoà i cuối tháng 8-1666. Và o
cuối năm 1669, Äức Cha Lambert de la Motte đã tá»›i Äà ng Ngoà i và đầu năm
1670, ngà i đã phong chức linh mục cho 7 thầy giảng, trong đó, Cha
Mactinô Máºt và Lêô Trông được cá» và o phụ trách miá»n Nghệ-TÄ©nh-Bình.
Năm 1678, Tòa Thánh phân chia Äà ng Ngoà i thà nh hai địa pháºn : Äông Äà ng Ngoà i và Tây Äà ng Ngoà i. Vinh thuá»™c Tây Äà ng Ngoà i.
Nghệ-TÄ©nh-Bình là má»™t vùng truyá»n giáo quan trá»ng và được chá»n là m
những nÆ¡i cÆ° trú của Äại diện Tông tòa. Năm 1682, thừa sai đầu tiên của
Há»™i Truyá»n giáo Paris là linh mục Jean Louis Sarrante tá»›i há»at Ä‘á»™ng ở
Nghệ An và từ thá»i Ä‘iểm đó cho tá»›i khi thà nh láºp giáo pháºn Vinh (1846),
trừ một và i ngắt quãng ngắn, luôn có sự hiện diện của các thừa sai
Pháp, gồm 13 vị, trong đó, có 5 vị là Giám mục Äại Diện Tông Toà hay
Giám mục phó, nhÆ° Äức Cha Bélot (1713 - 1717, mất tại Trà ng Äen); Äức
Cha Guisain (1718 -1723, qua Ä‘á»i tại Trà ng Äen); Äức Cha Phó Deveaux
(1752 - 1756, mất tại Thá» Kỳ); Äức Cha Phó Charles de La Mothe (tên
Việt là Háºu), thụ phong Giám mục năm 1796, dá»i Tòa Giám mục từ Trà ng
Äen vá» Thá» Kỳ, qua Ä‘á»i tại Kẻ Trầu (LÆ°u Mỹ) năm 1816 và được an táng
trong nhà thá» Thá» Kỳ; Äức Cha Phó Jean Jacques Guerard (tên việt lÃ
Äoan), từ năm 1816 đến 1823, qua Ä‘á»i và được an táng trong nhà thá» Thá»
Kỳ.
Hoạt Ä‘á»™ng truyá»n giáo tại Nghệ-TÄ©nh-Bình trong suốt thá»i gian nà y còn
có sá»± cá»™ng tác đắc lá»±c của các linh mục ngÆ°á»i Việt, mà hai vị đầu tiên
là Mactin Máºt và Lêô Trông (1670). Sau đó có thá»i gian chỉ có 1 hay 2
vị, cÅ©ng có lúc hÆ¡n 10 vị nhÆ° dÆ°á»›i thá»i thừa sai Savary (1764-1783) hay
có lúc khoảng 30 vị như năm 1833. Ngoà i ra, từ khi trở lại Việt Nam
(1669), các thừa sai Dòng Tên cũng đã hoạt động tại vùng Nghệ-Tĩnh-Bình
là những nÆ¡i mà các vị thừa sai ban đầu (đặc biệt là Äắc lá»™ vÃ
Majorica) đã khai phá và thiết láºp. Tiếc rằng có sá»± “tranh cãi†giữa
các thừa sai Dòng Tên vá»›i các thừa sai Há»™i Truyá»n Giáo Paris, và các
thừa sai Dòng Tên đã bị Tòa Thánh triệu hồi năm 1680, nhưng do nhu cầu
mục vụ, được quay lại từ năm 1692.
III. THỜI KỲ THỬ THÃCH
Trong thỠthách và cấm cách
Từ lúc khởi đầu đón nháºn Tin Mừng (1629) cho đến ngà y thà nh láºp (1846),
giáo pháºn Vinh luôn ở trong tình thế khó khăn, cấm cách. Tuy có lệnh
của triá»u đình, nhÆ°ng việc cấm cách cÅ©ng không đến ná»—i gắt gao, chủ yếu
là những sách nhiễu của địa phương hơn là những truy nã thực sự theo
lệnh trên. Äến thá»i vua Gia Long (1802-1820) và những năm đầu của vua
Minh Mạng (1821-1832), đạo Công giáo được phép hoạt động tự do. Nhưng
từ đầu năm 1833, vua Minh Mạng ra sắc chỉ truyá»n táºp trung tất cả các
thừa sai nước ngoà i vỠkinh đô và tất cả các linh mục Việt Nam vỠtỉnh
Ä‘Æ°á»ng; triệt hạ tất cả các nhà thá», nhà nguyện; triệu táºp tất cả tÃn
hữu lên huyện Ä‘Æ°á»ng bắt khóa quá, bỠđạo. Thá»i gian nà y, giáo pháºn Vinh
đã có nhiá»u chứng nhân hy sinh, trong đó có 6 Thánh TỠđạo đầu tiên:
Linh mục Phêrô Lê Tùy (trảm quyết ngà y 11-10-1833), Äức cha Borie (Cao)
và hai linh mục Phêrô VÅ© Äăng Khoa và Phêrô Nguyá»…n Thá»i Äiểm bị hà nh
quyết ngà y 24-4-1838; Thầy giảng Phêrô Nguyễn Khắc Tự bị xỠgiảo ngà y
10-7-1840. Sau khi vua Minh Mạng mất (21-1-1841), vua Thiệu Trị tiếp
tục cấm đạo và giáo pháºn Vinh có thêm má»™t Thánh TỠđạo là linh mục
Phêrô Hoà ng Khanh bị xỠtrảm ngà y 12-7-1842.
Tuy bị bách hại nhÆ°ng giáo pháºn Vinh không ngừng phát triển và phát
triển tá»›i mức có thể trở thà nh má»™t giáo pháºn. Theo báo cáo ngà y
27-3-1839 của Giám mục Äại diện Tông toà Retord (Liêu), số tÃn hữu công
giáo Nghệ-TÄ©nh-Bình đã lên tá»›i 63.981 ngÆ°á»i, gồm 45.334 ở Nghệ An và HÃ
Tĩnh; và 17.617 ở Bắc Quảng Bình.
Giáo pháºn được thà nh láºp
Với số giáo dân đông đảo như trên, chiếm hơn 1/3 tổng số giáo dân của
giáo pháºn Tây Äà ng Ngoà i, Äức cha Retord (Liêu), trong phúc trình ngà y
8-8-1844, đã xin Tòa Thánh láºp má»™t giáo pháºn má»›i. “Bởi
vì tỉnh Nghệ An và tỉnh Hà TÄ©nh cùng vá»›i huyện quen gá»i là Bố ChÃnh lÃ
nÆ¡i có Ãt nhất 60.000 giáo hữu có thể là m thà nh má»™t địa pháºn rất thuáºn
lợi, gá»i là địa pháºn Nam Äà ng Ngoà iâ€. Äá» nghị nà y được Tòa thánh chấp thuáºn vÃ
ngà y 27-3-1846, Äức Thánh Cha Grêgôriô XVI đã ký sắc lệnh thà nh láºp Äịa
pháºn Nam Äà ng Ngoà i, đồng thá»i bổ nhiệm Äức giám mục phó Tây Äà ng
Ngoà i là Gauthier (Ngô Gia Háºu) là m Äại Diện Tông Toà địa pháºn má»›i.
Äức Cha Háºu sinh năm 1810, thụ phong linh mục năm 1834, được tấn phong
giám mục phó Tây Äà ng Ngoà i ngà y 06-2-1842 khi má»›i 37 tuổi. Ngà i đến
nháºn nhiệm sở Xã Äoà i ngà y 15-2-1847. Và o thá»i Ä‘iểm nà y, giáo pháºn Vinh
có khoảng 64.000 giáo hữu, 5 thừa sai Pháp và 30 linh mục bản quốc.
DÆ°á»›i thá»i Äức cha Háºu, giáo pháºn tiếp tục phát triển. Năm 1853, số
“giáo hạt†đã tăng lên con số 21 (so với trước chỉ có 18), khoảng 465
“giáo xứâ€, giáo há» vá»›i 45 linh mục ngÆ°á»i Việt. Trong phúc trình năm
1853, Äức Cha Hâu viết: “Hiện có 2
chủng viện để dạy cho 85 thanh niên tiếng La tinh…Tôi cÅ©ng đã gá»i 20
thanh niên khác sang chủng viện Pulo-Pinang há»câ€. Từ năm 1868-1869, vá»›i sá»± trợ giúp đắc lá»±c của Ông Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™, Äức Cha xây dá»±ng cÆ¡ sở Tòa Giám Mục tại Xã Äoà i.
Tiếp nối má»™t thá»i cấm cách Ä‘au thÆ°Æ¡ng
Giáo pháºn má»›i thà nh láºp, và tình hình chÃnh trị biến Ä‘á»™ng khiến cho
ngÆ°á»i Công giáo lại bị má»™t phen khốn đốn do bị bách hại. Ngà y 1-9-1858,
quân Pháp bắn phá Äà Nẵng… Thiệu Trị ban hà nh chỉ dụ chống Công giáo,
Äức Cha Háºu phải tạm ngÆ°ng các cuá»™c kinh lý và tìm nÆ¡i ẩn trốn. Triá»u
đình ra lệnh cấm cách gắt gao, truy nã các thừa sai và đạo trưởng. Các
quan lại và lương dân địa phương nhiệt tình thực hiện các mệnh lệnh,
nên trong số 42 linh mục ngÆ°á»i Việt Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng, có 20 vị bị bắt vÃ
hy sinh (18 vị bị trảm quyết, 2 vị chết trong tù. Tất cả những vị nà y
Ä‘á»u đã được láºp hồ sÆ¡ xin phong chân phÆ°á»›c). Phần giáo hữu cÅ©ng không
được yên thân: các chức việc trong hỠđạo (600 ông Trùm trưởng) và trai
tráng bị táºp trung, quản chế. Äau thÆ°Æ¡ng nhất là tất cả các giáo hữu,
bất kể già trẻ, trai gái Ä‘á»u bị “đóng dấu†(thÃch chữ “tả đạo†và o má
trái, còn má phải thì thÃch tên địa phÆ°Æ¡ng há» bị chỉ định cÆ° trú), sau
đó Ä‘em Ä‘i phân tháp: vợ chồng bị chia lìa, con cái tách rá»i khá»i cha mẹ
và được đưa đến cư ngụ trong các là ng lương dân. Các là ng Công giáo bị
triệt hạ nhà cá»a; tà i sản, ruá»™ng vÆ°á»n được chia cho các là ng lân cáºn.
Trong má»™t văn bản gá»i Trần Tiến Thà nh và Phạm Phú Thứ, ngà y 4-6-1866, Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™ viết: “Hiện
nay ở tỉnh Nghệ An, tình hình lương giáo lòng đang sôi sục. Một bên nói
không thể nà o chung sống, phải giết cho tiệt mới thôi. Một bên nói con
thú mà bị khốn quẫn còn cắn cà n, huống chi là con ngÆ°á»i ! Nếu bên kia
không để cho cùng sinh cùng dưỡng, thì bên nà y cũng không để bó tay
chịu tróiâ€.
Ngà y 07 tháng 6 năm 1868, tình hình xem ra yên ổn má»™t chút, Äức Cha Háºu
trở vá» Nghệ An và cá» hà nh trá»ng thể lá»… phong chức cho Cố Hoà (Croc) là m
giám mục phó. Sau khi tham dá»± Công Äồng Vatican I (1870), Äức Cha HoÃ
trở vá» và trấn nhiệm tại Bố ChÃnh.
Trong thÆ° ngà y 7-12-1874, Äức Cha Ngô Gia Háºu cho biết ở Nghệ TÄ©nh có
23.190 giáo hữu có nhà cá»a bị đốt, 2.058 ngÆ°á»i bị tà n sát và 1.343
ngÆ°á»i bị chết đói. Và i con số đối chiếu: Äông
Thà nh toà n là ng bị đốt (3.500 ngÆ°á»i bị mất nhà ), 622 ngÆ°á»i bị sát hại
và 158 ngÆ°á»i chết đói. Quỳnh LÆ°u: 3.000 // 415 // 145, Nam ÄÆ°á»ng:
2.000 // 189 // 161, Hương Sơn: 2.500 // 215 // 200; ở Thanh
Xuyên (Thanh ChÆ°Æ¡ng?) có 6.000 ngÆ°á»i không còn nhà cá»a…).
Sau khi Äức Cha Háºu qua Ä‘á»i ngà y 8-12-1877, Äức Cha Hoà kế nhiệm. Vị
tân Äại diện Tông toà đã có 24 năm kinh nghiệm truyá»n giáo và 10 năm
là m giám mục phó nay phải đương đầu với những nạn đói lớn và phong trà o
Văn Thân. Theo báo cáo của thừa sai Thanh, thì do vụ mùa năm 1877 thất
thu, từ đó nạn đói má»—i ngà y má»™t gia tăng và số ngÆ°á»i chết không đếm
nổi. Năm 1879 thừa sai Phê viết: “Tại Äông Thà nh có hÆ¡n 500 ngÆ°á»i chết đóiâ€. Ngà y 19-3-1879 Äức Cha Hoà viết: “Trong
số 70.000 giáo dân của chúng tôi, có 50.000 ở trong tình trạng thiếu
thốn trầm trá»ng. Hiện nay trong má»—i là ng Ä‘á»u có ngÆ°á»i chết vì đói, vÃ
số ngÆ°á»i chết ngà y cà ng tăngâ€. Còn thừa sai Bình từ HÆ°á»›ng PhÆ°Æ¡ng viết
nhÆ° sau: “…Ngà y nay Bình ChÃnh chỉ còn là má»™t ngôi má»™ lá»›n má»—i ngà y ngốn
hà ng chục, hà ng trăm nạn nhân. Theo trà nhá»› của loà i ngÆ°á»i thì chÆ°a bao
giá» có má»™t nạn đói khủng khiếp nhÆ° thếâ€.
Năm 1884, Äức Cha Hoà vì kệt sức, phải sang Hồng Kông dưỡng bệnh và ngà i đã qua Ä‘á»i tại đó ngà y 10.10.1885.
Ngà y 5-11-1885 thừa sai Thanh (Frichot) quyá»n Äại diện Tông Toà ở Xã Äoà i viết: “Hiện
nay, giáo pháºn Vinh chúng tôi hoà n toà n nằm trong khói lá»a, các Văn
Thân từ một tháng nay nổi lên khắp nơi, một số là ng công giáo bị hoả
thiêu…â€. Thống kê thiệt hại của giáo pháºn Vinh sau những biến cố Ä‘au thÆ°Æ¡ng của năm 1885-1886 nhÆ° sau : “Hai
trăm sáu mươi bốn, trên tổng số 428 giáo hỠbị triệt phá và thiêu huỷ
hoà n toà n cùng vá»›i 160 nhà thá». Số giáo hữu bị tà n sát là 4.779 ngÆ°á»i…â€.
Ngà y 24-10-1886, thừa sai Trị (Pineau) được tấn phong giám mục và ngà i đã phải đối mặt với muôn và n khó khăn.
IV. GIAI ÄOẠN XÂY Dá»°NG VÀ PHÃT TRIỂN
(1886-1945)
Cuối năm 1886 Äức Cha Trị viết: “Máu
của các tÃn hữu chúng ta đổ lan trà n từ má»™t năm nay đã là m cho vùng đất
thấm máu nà y trở nên trù phú. Hai là ng ngoại, Hòa Luáºt và Äông Di, lúc
xáo trá»™n, đã cắt cổ Ãt nhất 1.100 giáo hữu, hôm nay xin chịu phép rá»aâ€.
Hà ng năm, có hÆ¡n 1.000 ngÆ°á»i lá»›n theo đạo, có những năm hÆ¡n 5.000
ngÆ°á»i. Từ năm 1886 cho đến năm 1899, số giáo hữu đã tăng từ 68.000
ngÆ°á»i lên 116.171 ngÆ°á»i. Số nhà thá» từ 140 tăng lên 390. Từ năm 1900,
số ngÆ°á»i theo đạo có giảm sút. Năm 1902-1903 Äức Cha Trị viết: “Những
cuộc trở lại, khốn thay ngà y cà ng khó khăn. Lối sống của Châu Âu cà ng
ngà y cà ng đâm rá»… sâu trong xứ nà y, sá»± thá» Æ¡ tôn giáo gia tăng…â€.
Sau hÆ¡n 23 năm là m giám mục Äại diện Tông toà , Äức Cha Trị đã gặp rất
nhiá»u khó khăn gian khổ. Tuy không còn cấm cách bách hại, nhÆ°ng phải
xây dá»±ng từ Ä‘iêu tà n do háºu quả của những năm trÆ°á»›c, rồi mất mùa, đói
kém… 23 năm giám mục của Äức Cha Trị là 23 năm đầu của thá»i kỳ Pháp
thuá»™c. Äức Cha rất xót xa khi thấy cảnh lầm than của dân chúng do sÆ°u
cao thuế nặng. Rồi thá»i rối rắm lại đến…tháng 6 năm 1909, Äức Cha Trị
bị triệu hồi vỠPháp và tháng 6 năm 1910, khi tà u vừa tới cảng
Marseilles, Äức Cha đã phải ký và o Ä‘Æ¡n xin từ chức do ngÆ°á»i ta đã viết
sẵn. DÆ°á»›i thá»i ngà i, số tÃn hữu đã tăng gấp đôi: đầu năm 1886 lÃ
60.000, cuối năm 1909 tăng lên 142.404.
Sau khi Äức Cha Trị rá»i giáo pháºn Vinh, Äức Cha Äông (Gendreau) tại HÃ
Ná»™i kiêm giám quản tông Toà địa pháºn Nam. Giữa những phức tạp, rối
ren…, ngà y 09.2.1911 Toà thánh bổ nhiệm thừa sai ThỠ(Belleville), quản
hạt Bình ChÃnh là m giám mục địa pháºn Nam, nhÆ°ng mãi tá»›i ngà y 24.4.1911
ngà i má»›i trả lá»i xin nháºn nhiệm vụ “vì Äức Cha Äông nà i nỉ và theo sá»±
phán Ä‘oán của các đồng sá»± sáng suốtâ€. Công việc đầu tiên của vị tân
giám mục là kêu gá»i các linh mục và giáo hữu toà n giáo pháºn góp tiá»n
của và công sức để xây dá»±ng Äại Chủng Viện. NhÆ°ng chỉ sau hÆ¡n 1 năm
được tấn phong và sau và i lần đi viếng thăm mục vụ, ngà i đột ngột qua
Ä‘á»i ngà y 7.7.1912.
“Cố Äoà i (Abgrall) nắm quyá»n Äại diện
Tông toà và đối vá»›i ngÆ°á»i Pháp, ngà i là ứng viên giám mục sáng giá của
giáo pháºn Nam, nhÆ°ng ngà y 11.12.1912 Toà Thánh bổ nhiệm cố Bắc (Eloy)
là m giám mục Äại diện Tông toà của giáo pháºnâ€. Äức Cha Bắc,
ngÆ°á»i có quá trình hoạt Ä‘á»™ng lâu dà i tại giáo pháºn Vinh: 18 năm linh
mục thừa sai, 35 năm giám mục Äại diện Tông toà . DÆ°á»›i thá»i ngà i cÆ¡ sở
váºt chất được xây má»›i rất nhiá»u. Ngà i đã phong chức hÆ¡n 200 linh mục,
thà nh láºp thêm 65 xứ. Số giáo hữu ngà y má»™t đông hÆ¡n: năm 1920 lÃ
124.000 ngÆ°á»i vá»›i 492 nhà thá», nhà nguyện; năm 1940 là 167.469 ngÆ°á»i
vá»›i 741 nhà thá», nhà nguyện.
Vá» nhân sá»± truyá»n giáo và há»at Ä‘á»™ng mục vụ trong thá»i gian nà y, phÃa
các thừa sai Pháp, con số luôn khá ổn định, từ 1891 đến 1918, luôn có
hơn 30 thừa sai Pháp, có lúc tăng đến con số cao nhất là 39 vị năm
1924. Còn sau thá»i Ä‘iểm nà y, hầu nhÆ° luôn ở mức dÆ°á»›i 30 vị, Ãt nhất
cũng có 23 vị. Phần các linh mục Việt Nam thì ngà y cà ng gia tăng. Năm
1886 có 53 vị, năm 1900 có 68 vị, từ năm 1913 đã vượt ngưỡng con số 100
vá»›i 107 vị, năm 1925 có 155 vị và năm 1940 giáo pháºn Vinh có 186 linh
mục Việt Nam.
Riêng nhà thá» ChÃnh tòa được khởi công dÆ°á»›i thá»i Äức cha Trị và được
khánh thà nh năm 1892, cÅ©ng là năm giáo pháºn Vinh được dâng hiến cho Äức
Mẹ và nháºn Äức Mẹ Lên Trá»i là m Bổn mạng.
Vá» các dòng tu trong giáo pháºn, ngoà i Dòng Mến Thánh Giá đã có từ
trÆ°á»›c. Từ năm 1930, giáo pháºn Vinh má»›i có thêm má»™t dòng tu và là dòng
duy nhất và đá»u thuá»™c Há»™i Dòng Phan Sinh là Dòng Phanxicô (các Cha Dòng
Nhất), Dòng Thánh Clara (Dòng Nhì , năm 1935) và Dòng Phan Sinh (Dòng
Ba, năm 1936). HÆ¡n 100 trÆ°á»ng há»c, phần lá»›n là sÆ¡ cấp và tiểu há»c, vá»›i
khoảng 5.000 há»c sinh. Các trÆ°á»ng được xây dá»±ng tại các giáo xứ.
Nhìn chung, giáo pháºn Vinh đã phát triển khá ổn định và khá vững và ng
trong thá»i kỳ 1885-1945, nhÆ° các số liệu so sánh sau đây cho thấy :
Năm Giáo hữu Giáo hỠGiáo xứ Linh mục
1885 73.483 445 37 59
1945 180.622 545 147 198
Vá» ngÆ°á»i dân Nghệ- TÄ©nh - Bình, Cố Äoà i, sau má»™t thá»i gian dà i truyá»n giáo tại giáo pháºn Nam, đã đánh giá: “Những ngÆ°á»i dân ở đây luôn Ä‘i đầu trong nổi loạn và đi sau cùng khi phải đầu hà ngâ€.
V. THỜI KỲ CẬN ÄẠI
Một giai đoạn bất ổn
Cuộc Cách mạng Mùa Thu 1945, rồi 9 năm kháng chiến và với Hiệp định
Genève (20-7-1954), ngÆ°á»i Pháp rút khá»i Äông DÆ°Æ¡ng, đất nÆ°á»›c bị chia
cắt thà nh hai miá»n, giáo pháºn Vinh thuá»™c miá»n Bắc, do những ngÆ°á»i Cá»™ng
sản nắm quyá»n. NgÆ°á»i Công giáo nói chung rÆ¡i và o hoà n cảnh bất ổn, má»™t
phần vì những khác biệt trong ý thức hệ, phần khác vì những hệ lụy của
lịch sá» quá khứ để lại. Những đối tượng đầu tiên gánh háºu quả là các
thừa sai: cuối tháng 8-1945, tất cả 19 linh mục Pháp và Äức cha Bắc Ä‘á»u
bị táºp trung vá» Vinh; sau đó, má»™t số trở vá» Pháp, số khác và o phÃa Nam.
Riêng Äức cha Bắc, vì tuổi già sức yếu, được ở lại Tòa giám mục Xã Äoà i
và ngà i qua Ä‘á»i tại đây ngà y 30-7-1947.
Tình hình má»›i đã buá»™c hà ng giáo sÄ© địa phÆ°Æ¡ng đứng ra đảm nháºn trách vụ
Ä‘iá»u hà nh giáo pháºn. Ngà y 31-7-1950, Tòa Thánh đã bổ nhiệm cha Gioan
Baotixita Trần Hữu Äức là m Giám quản Tông tòa giáo pháºn, và ngà y
19-8-1951 bổ nhiệm ngà i là m Giám mục Äại diện Tông tòa. Vị giám mục
ngÆ°á»i Việt tiên khởi của giáo pháºn Vinh phải đối mặt vá»›i những khó khăn
tưởng chừng không thể vượt qua: cấm đoán, bắt bớ, tù đà y... Trong bối
cảnh đó nhiá»u ngÆ°á»i Công giáo Vinh, kể cả linh mục và tu sÄ©, đã lên
Ä‘Æ°á»ng di cÆ° và o Nam. Há»™i Dòng Phanxicô cÅ©ng đã lần lượt rá»i khá»i Vinh.
Nhìn chung, so sánh vá»›i các giáo pháºn khác ở miá»n Bắc, số ngÆ°á»i Công
giáo Vinh di cÆ° chiếm tá»· lệ không nhiá»u. Tuy váºy, đó cÅ©ng là má»™t cuá»™c
“chảy máu ná»™i lá»±câ€. Sau di cÆ° là những căng thẳng do cải cách ruá»™ng
đất. Rồi trÆ°á»›c thá»±c tế không thể nà o khác, ngÆ°á»i Công giáo phải chấp
nháºn sống trong tình thế thÆ°á»ng được gá»i là “Giáo há»™i thầm lặngâ€. Má»™t
“Giáo há»™i thầm lặng†nhÆ°ng luôn luôn sống dÆ°á»›i sá»± dẫn dắt của Äức Cha
Trần Hữu Äức, vị giám mục mà theo ông Nguyá»…n Thế Thoại - má»™t nhân sỹ
công giáo Huế đã sống gần ngà i, đã viết: “Äức
tÃnh của ngà i hiá»n từ, khiêm tốn, nhã nhặn…và tất cả những ai tiếp xúc
vá»›i ngà i Ä‘á»u không thể quên được dung mạo, cá» chỉ, ngôn ngữ của ngà i
phát ra những đức tÃnh siêu phà m của Phúc Âm: tháºt thà mà khôn ngoan,
ôn tồn mà cứng rắn, dịu dà ng mà can đảm, hiá»n háºu mà kiên quyết, luôn
bình tÄ©nh trÆ°á»›c phong ba và thản nhiên trong Ä‘au khổ…â€
Năm 1960, khi hà ng Giáo phẩm Việt Nam được thà nh láºp, Vinh trở thà nh
giáo pháºn ChÃnh tòa. Ngà y 15.3.1963, cha Phaolô Nguyá»…n Äình Nhiên được
tấn phong giám mục phó và vẫn ở Äại Chủng Viện vá»›i nhiệm vụ là giám
đốc. Trong tráºn bom Mỹ ném xuống khu vá»±c Nhà Chung Xã Äoà i, Äức Cha
Nhiên bị trá»ng thÆ°Æ¡ng và qua Ä‘á»i ngà y 24.3.1969. Äức Cha Trần Hữu Äức
tiếp tục lèo lái con thuyá»n giáo pháºn cho tá»›i ngà y Chúa gá»i vá», ngà y
8.1.1971.
Ngà y 15.3.1971, cha Phêrô Nguyá»…n Năng được tấn phong giám mục giáo pháºn
Vinh. Ngà i lãnh đạo giáo pháºn trong thá»i gian 8 năm. TrÆ°á»›c những khó
khăn chồng chất, chiến tranh, đổ nát Ä‘iêu tà n, cấm Ä‘oán…Äức Cha chÆ°a
thể là m được gì nhiá»u. Ngà i vừa khởi công xây dá»±ng lại nhà thá» ChÃnh
toà thì đã phải ra Ä‘i Ä‘á»™t ngá»™t và o ngà y 6.7.1978, hưởng thá» 68 tuổi. VÃ
cha quản lý Phaolô Cao Äình Thuyên tiếp tục công việc nà y.
Dù giữa muôn và n khó khăn gian khổ, nhÆ°ng Giáo pháºn vẫn luôn phát triển
nhá» sá»± hiện diện của các giám mục kế tiếp nhau và sá»± cá»™ng tác tÃch cá»±c
của các linh mục. Tiểu chủng viện Xã Äoà i vẫn liên tục hoạt Ä‘á»™ng từ năm
1948 đến năm 1968 là năm nhà trÆ°á»ng bị bom Mỹ đánh sáºp. Còn Äại chủng
viện Xã Äoà i vẫn tiếp tục Ä‘Ã o tạo các chủng sinh từ tháng 2-1952 cho
tá»›i năm 1981. Từ năm 1954 đến năm 1975, giáo pháºn Vinh có thêm hÆ¡n 50
linh mục và luôn là giáo pháºn có Ä‘á»™i ngÅ© linh mục đông đảo nhất ở miá»n
Bắc.
Ngà y 4.3.1979 Cha Phêrô Trần Xuân Hạp, quản hạt Bình ChÃnh được tấn
phong giám mục tại Xã Äoà i trong má»™t cuá»™c lá»… trang trá»ng, tÆ°ng bừng khó
quên, vì dịp nà y giáo pháºn khánh thà nh Nhà thá» ChÃnh toà . Cố gắng đầu
tiên của Äức Cha Phêrô Gioan Trần Xuân Hạp là là m cho Äại Chủng Viện
được hồi sinh và o năm 1988. Giáo pháºn Vinh Ä‘ang nhìn vá» tÆ°Æ¡ng lai đầy
hy vá»ng. Năm 1990 sau khi Ä‘i viếng má»™ hai thánh Tông đồ tại Rôma, Äức
Cha đã xin phép Toà Thánh cho mở năm Thánh kỷ niệm 100 năm dâng hiến
giáo pháºn cho Äức Mẹ và 146 năm thà nh láºp giáo pháºn. Ngà y 19.11.1992
Cha Phaolô Cao Äình Thuyên được tấn phong giám mục phó, cả giáo pháºn
lại hân hoan trà n đầy hy vá»ng và coi đây nhÆ° là hoa quả Chúa ban cho
giáo pháºn sau Năm Thánh. Năm 1997 toà nhà má»›i của Tòa Giám mục được
khánh thà nh…
Trên cÆ°Æ¡ng vị lãnh đạo, Äức cha Trần Xuân Hạp “đã
tranh thủ má»i cÆ¡ há»™i, phấn đấu vượt má»i khó khăn trở ngại để mở mang sá»±
đạo. Má»i sinh hoạt tôn giáo được phục hồi và đẩy mạnh nhÆ° tÄ©nh tâm
hằng năm của các linh mục tại trung tâm giáo pháºn, tÄ©nh tâm hà ng quý ở
các giáo hạt, việc kinh lý và ban phép thêm sức, việc chầu lượt Ä‘á»n tạ
Thánh Thể ở từng giáo xứ, việc há»c giáo lý của thanh thiếu niên…†(trÃch
“Ká»· yếu giáo pháºn Vinh 1992â€, trang 13). Từ năm 1991, nhá» sá»± tà i trợ
của Toà Thánh và các tổ chức nÆ°á»›c ngoà i, nhiá»u nhà thỠđược xây má»›i,
trÆ°á»ng há»c giáo lý, các cá»™ng Ä‘oà n Dòng Tu cÅ©ng được trùng tu lại khang
trang hÆ¡n. CÅ©ng trong thá»i gian nà y, Dòng Thừa Sai Bác Ãi được cha
Giuse Nguyá»…n Äăng Äiá»n khai sinh, và được Äức cha Phêrô Gioan Trần Xuân
Hạp chÃnh thức chấp nháºn và o năm 2000.
Cuối năm 2000, Toà Thánh chấp nháºn Ä‘Æ¡n xin từ nhiệm của Äức Cha Phêrô
Gioan Trần Xuân Hạp, Äức Cha phó Phaolô Maria Cao Äình Thuyên kế vị.
Là ngÆ°á»i có kinh nghiệm 40 năm linh mục, và là linh mục có thá»i gian
là m việc lâu nhất tại Xã Äoà i, từ quản lý giáo pháºn trong những năm đầy
khó khăn biến Ä‘á»™ng, rồi Tổng đại diện giáo pháºn và 8 năm trong cÆ°Æ¡ng vị
giám mục phó, Äức Cha Phaolô rất am hiểu vá» những khó khăn và thuáºn
lợi, những thách đố và triển vá»ng của giáo pháºn xÆ°a cÅ©ng nhÆ° nay, để từ
đó giúp cho việc mục vụ của Äức Cha thêm bá» thuáºn lợi và thu nhiá»u kết
quả.
Má»™t Ä‘iá»u ai cÅ©ng thấy nÆ¡i Äức Cha Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm là luôn quan tâm đến các
sinh hoạt tại các cÆ¡ sở, giáo xứ, giáo há». Äức cha đã dà nh nhiá»u thá»i
gian để gặp gỡ chia sẻ với con cái, nhất là những nơi vùng sâu, vùng xa.
Những năm qua, giáo pháºn đã gặp thá»i thuáºn lợi để sống và củng cố niá»m
tin: Năm Thánh Truyá»n giáo (2004); Năm Thánh Thể (2005) và đặc biệt
Năm Giá»›i Trẻ giáo pháºn (2006) mở ra cÆ¡ há»™i lá»›n lao để giáo pháºn, nhất
là các bạn trẻ sống niá»m tin của mình. Dù cho những thay đổi thăng trầm
của lịch sá», nhÆ°ng giáo pháºn Vinh vẫn luôn thể hiện sức sống niá»m tin
vững và ng và trung kiên.
Những thà nh quả đạt được, những ấn tượng khó phai sẽ là những động lực
nâng đỡ chúng ta trong cuộc lữ hà nh đức tin hôm nay và tương lai.
Nhá» sá»± phát triển không ngừng cả chiá»u rá»™ng và chiá»u sâu nÆ¡i giáo pháºn
Vinh nên Tòa Thánh có dá»± định chia tách giáo pháºn Vinh để thà nh láºp
thêm giáo pháºn má»›i. Và Äức Cha Phaolô Ä‘ang chuẩn bị cho sá»± kiện trá»ng
đại đó. Má»™t trong những gì Äức Cha Ä‘ang chuẩn bị là xây dá»±ng Nhà thá»
ChÃnh toà tÆ°Æ¡ng lai tại Văn Hạnh.
Nhìn và o hiện tình của giáo pháºn và quy chiếu vá» quá khứ đầy bi hùng,
chúng ta có thể vững tin và o tÆ°Æ¡i lai tÆ°Æ¡i sáng hÆ¡n của giáo pháºn Vinh
thân yêu.
Tà i liệu tham khảo :
(1) – “Khâm định Việt sá» Thông giám CÆ°Æ¡ng mụcâ€, Nhà xuất bản văn sỠđịa Hà ná»™i, 1960.
(2) Alexandre de Rhodes : “Hà nh trình và truyá»n giáoâ€. Tủ sách Äại Kết, TP.HCM, 1994.
(3) Lm. TrÆ°Æ¡ng Bá Cần : “ Lịch sá» giáo pháºn Vinh. 1846 – 1996â€.
(4) Lm TrÆ°Æ¡ng Bá Cần : Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™, con ngÆ°á»i và di thảo†Thà nh phố HCM, 2002.
(5) HÄGM Việt Nam : “Giáo há»™i Công giáo Việt Nam Niên giám 2004â€. Hà Ná»™i, NXB Tôn giáo, 2004.
(6) Ká»· Yếu Giáo Pháºn Vinh 1992.
VÆ°Æ¡ng Äình Chữ - Phạm Äình Phùng
|
In bài này
Lưu dạng file
Gửi bài này qua Email
