I. PHẨM TRẬT TRONG GIÃO HỘI
Phẩm tráºt được hiểu theo nhiá»u nghÄ©a rá»™ng hẹp khác nhau. Phẩm tráºt theo
chức thánh bao gồm Äức Thánh Cha, các giám mục, linh mục và phó tế.
Những ngÆ°á»i nà y lãnh nháºn chức thánh để thi hà nh tác vụ mục vụ và bÃ
tÃch của Giáo Há»™i. Phẩm tráºt theo quyá»n tà i phán bao gồm Äức Thánh Cha,
các giám mục hợp pháp và các vị khác được Giáo Há»™i uá»· nhiệm. Äây chÃnh
là Hà ng Giáo Phẩm. Hà ng Giáo phẩm Công giáo Roma có ba quyá»n: giáo
huấn, thánh hoá và cai quản. Ba quyá»n nà y tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i ba nhiệm vụ
được trao phó cho Äức Kitô để cứu Ä‘á»™ thế giá»›i. Äức Kitô đã chuyển giao
3 nhiệm vụ nà y và các quyá»n tÆ°Æ¡ng ứng cho các tông đồ và những ngÆ°á»i kế
vị các ngà i.
Äức Giáo hoà ng (The Pope, do từ Hy Lạp Pappas: Cha)
Tên gá»i nà y lúc đầu dà nh cho tất cả các vị giám mục, vì tÃnh cách là m
cha thiêng liêng của các ngà i. Sau nà y, tên đó được dà nh riêng cho vị
Giám mục Roma, vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i kế vị Thánh Petrus (Phêrô) và lÃ
thủ lÄ©nh của Giáo Há»™i toà n cầu. Giáo hoà ng còn mang nhiá»u danh hiệu
khác nữa nhÆ° Äức Thánh Cha, Thủ lÄ©nh các tông đồ, Thượng phụ Giáo chủ
Tây PhÆ°Æ¡ng, Trưởng giáo nÆ°á»›c Ã, Tổng giám mục và Tổng Giáo chủ giáo
tỉnh Roma, Quốc vÆ°Æ¡ng nÆ°á»›c Vatican, NgÆ°á»i Tôi tá»› trong các tôi tá»› của
Thiên Chúa.
Hồng y (Cardinal)
Hồng y là một chức sắc cao cấp của Giáo hội Công giáo Roma, xếp ngay
dÆ°á»›i giáo hoà ng. Các hồng y há»p thà nh Hồng y Ä‘oà n. Các ngà i được giáo
hoà ng chỉ định để trợ giúp và cố vấn trong việc quản trị Giáo Hội. Các
ngà i có áo khoác và mũ đỠtheo mẫu riêng. Hồng y được chia là m 3 cấp:
giám mục, linh mục và phó tế. Các thượng phụ giáo chủ Äông PhÆ°Æ¡ng được
nháºn và o hồng y Ä‘oà n và lấy toà thượng phụ của mình là m tÆ°á»›c hiệu. Hồng
y Niên trưởng luôn giữ tÆ°á»›c hiệu của giáo pháºn Ostia. Theo Giáo luáºt
mới (x. GL 351), ai chưa là m giám mục thì phải được thụ phong giám mục
trÆ°á»›c. Các ngà i có quyá»n bầu giáo hoà ng và hợp thà nh CÆ¡ Máºt Há»™i thÆ°á»ng
lệ hay ngoại lệ.
TÃnh đến ngà y 21-10-2003, Hồng y Ä‘oà n gồm 198 vị, trong đó có 140 vị
còn quyá»n bầu giáo hoà ng. Hiện nay, Giáo há»™i Việt Nam có 2 vị hồng y lÃ
ÄHY Phaolô Giuse Phạm Äình Tụng và ÄHY G.B. Phạm Minh Mẫn.
Thượng phụ Giáo chủ (Patriarch)
Äây là tÆ°á»›c hiệu có từ thế ká»· thứ 6 và được dà nh cho các vị giám mục
của 5 toà lớn trong cộng đoà n Kitô giáo: Roma, Constantinople, Antioch,
Alexandria và Jerusalem. Sau đó, tước hiệu nà y phổ biến hơn và dùng cho
các toà quan trá»ng khác ở Giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng nhÆ° Lisbon, Äông Ấn Äá»™,
Tây Ấn Äá»™ và cả Venice. Vị thượng phụ là thủ lÄ©nh của các tÃn hữu thuá»™c
nghi lá»… của ngà i ở má»i nÆ¡i trên thế giá»›i. Ngà i có thẩm quyá»n cao cấp
nhất trong Giáo hội của mình chỉ sau giáo hoà ng.
Theo Niên Giám 2003 của Toà Thánh, các thượng phụ hiện nay gồm: Äức
Giáo hoà ng Joannes Paulus II, Thượng phụ Giáo chủ Tây PhÆ°Æ¡ng; Äức
Stephanos II Ghattas, miá»n Alexandria, cho ngÆ°á»i Coptic; Äức Hồng y
Ignace Moussa I Daoud, Tổng trưởng Bá»™ Giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng, Äức Ignace
Pierre VIII Abdel - Ahad cho miá»n Syri, Äức Grégoire III Laham cho
ngÆ°á»i Hy Lạp Melkite và Äức Ignace Antoine II Hayek; Äức Hồng y N.
Pierre Sfeir, miá»n Antioch, cho ngÆ°á»i Maronites; Äức Michael Sabbah,
miá»n Jerusalem, cho ngÆ°á»i theo nghi lá»… La Tinh; Äức Raphặl I Bidawid,
miá»n Babylon, cho ngÆ°á»i Chaldé; Äức Nerses B. XIX Tarmouni, cho ngÆ°á»i
Cicilia và Äức Jean Pierre XVIII Kasparian của miá»n Cilicia cho ngÆ°á»i
Armenia; Äức Raul Nicolau Gonsalves, ở Äông Ấn Äá»™; Äức José da Cruz
Policarpo, ở Lisbon và Äức Hồng y Angelo Scola ở Venice.
Tổng giám mục (Archbishop)
Trong Giáo hội La Tinh, lúc đầu, tước hiệu nà y dà nh cho một số giám mục
coi các toà đặc biệt quan trá»ng. Ngà y nay, tổng giám mục là tÆ°á»›c hiệu
dà nh cho vị giám mục cai quản má»™t hay nhiá»u giáo pháºn trong má»™t giáo
tỉnh, vì tầm quan trá»ng của nó. Tuy nhiên, vị nà y chỉ có quyá»n tà i phán
trá»±c tiếp trên giáo pháºn của mình. Những tổng giám mục hiệu toà không
có quyá»n tà i phán trên giáo pháºn thá»±c tế, nhÆ°ng nháºn tÆ°á»›c hiệu danh dá»±
nà y vì lý do lịch sỠhoặc thuần tuý cá nhân.
Tổng giám mục chÃnh toà có nhiệm vụ lo cho đức tin và ká»· luáºt Giáo Há»™i
được tuân giữ nghiêm chỉnh (GL., Ä‘iá»u 436). Biểu tượng quyá»n của tổng
giám mục là dây Pallium do giáo hoà ng ban.
Trong Giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng, đây là tÆ°á»›c hiệu của má»™t giám mục có toÃ
quan trá»ng, hoặc là có toà nằm ngoà i chức thượng phụ, nên gá»i là trưởng
giáo chủ (metropolitan).
Trong Giáo hội Công giáo Roma, trước kia có một và i tổng giám mục có
đặc ân hoặc quyá»n tà i phán Æ°u tiên trên các tổng giám mục khác. Vị nà y
được gá»i là giáo trưởng (primate), vì là giáo pháºn được thà nh láºp đầu
tiên nhÆ° Lyon, Baltimore. Ngà y nay, tÆ°á»›c hiệu nà y chỉ có tÃnh cách danh
dá»± gắn liá»n vá»›i toà giám mục theo truyá»n thống. Thà dụ: tổng giám mục
Lyon là giáo trưởng xứ Gaul.
Giám mục (Bishop)
Giám mục là ngÆ°á»i kế vị các tông đồ, được đặt là m Mục Tá» trong Giáo
Hội, để thi hà nh nhiệm vụ thánh hoá, giảng dạy và lãnh đạo trong sự
hiệp thông với vị thủ lĩnh là Giám mục Roma và các giám mục khác trong
giám mục Ä‘oà n (x. GL. Ä‘iá»u 375). Giám mục giáo pháºn (diocesan bishop)
là ngÆ°á»i được trao nhiệm vụ cai quản má»™t giáo pháºn thá»±c tế. Các vị khác
là giám mục hiệu toà (titular bishop): các vị nà y nháºn tên má»™t giáo
pháºn trÆ°á»›c kia đã có, nhÆ°ng thá»±c tế hiện nay chỉ còn danh hiệu. Thà dụ:
Cố Giám mục Aloisio Phạm Văn Nẫm có hiệu toà Acufida ở Mauritania. Các
giám mục phó (coadjutor bishop) là phụ tá của giám mục giáo pháºn và có
quyá»n kế vị. Giám mục phụ tá (auxiliary bishop) cÅ©ng giúp đỡ giám mục
giáo pháºn nhÆ°ng không có quyá»n kế vị.
Trong Giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng, giám mục được gá»i là giám quản (eparch) hay
tổng giám quản (exarch). Vị nà y có địa vị thấp hơn thượng phụ, nhưng
cai quản một giáo tỉnh (exarchate) hay một giáo hạt (eparchate) tương
Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i má»™t hay nhiá»u giáo pháºn trong Giáo há»™i La Tinh.
Giám mục đoà n là toà n thể các giám mục, hiệp thông với thủ lĩnh là giáo
hoà ng, liên đới, chịu trách nhiệm vỠđức tin và sứ mạng của Giáo Hội.
Äây là chủ thể nắm quyá»n tối cao và trá»n vẹn đối vá»›i Giáo Há»™i phổ quát
(x. GL., Ä‘iá»u 336). Giám mục Ä‘oà n thi hà nh quyá»n bÃnh ấy cách long
trá»ng trong công đồng chung (x. GL., Ä‘iá»u 337).
Các vị khác có thÆ°á»ng quyá»n tà i phán
Ngoà i giáo hoà ng và giám mục giáo pháºn, các đấng bản quyá»n (ordinary)
có thể là đại diện tông toà (apostolic vicar), phủ doãn tông toÃ
(apostolic prefect) hay giám quản tông toà (apostolic administrator).
Äại diện tông toà thÆ°á»ng là má»™t giám mục hiệu toà , có thÆ°á»ng quyá»n tà i
phán trên má»™t xứ truyá»n giáo. Phủ doãn tông toà có quyá»n trên má»™t xứ
truyá»n giáo nhÆ°ng thÆ°á»ng không có chức giám mục. Giám quản tông toÃ
thÆ°á»ng là má»™t giám mục được chỉ định để Ä‘iá»u hà nh tạm thá»i má»™t giáo
pháºn khi toà giám mục của giáo pháºn nà y bị khuyết vị.
Äối vá»›i các tu sÄ©, các ngÆ°á»i có thÆ°á»ng quyá»n tà i phán là bá» trên tổng
quyá»n (general superior), tu viện trưởng (primate abbot) chỉ là ngÆ°á»i
Ä‘iá»u hợp chứ không có quyá»n trên các tu viện khác, hoặc các bá» trên
khác. Các viện phụ (abbots) do cá»™ng Ä‘oà n bầu lên hà nh xá» má»™t phụ quyá»n
thiêng liêng, nhá» uy tÃn đạo đức và sá»± thánh thiện của các ngà i. Các vị
bá» trên nà y thÆ°á»ng không có chức giám mục, nhÆ°ng được dùng phẩm phục
giám mục, được cá» hà nh bà tÃch Thêm sức. Tu viện trưởng biệt hạt (abbot
nullius) cai quản tu viện nhưng lại coi sóc một lãnh thổ như một giám
mục và thÆ°á»ng có chức giám mục.
Ngoà i ra, còn có các vị có thÆ°á»ng quyá»n tà i phán và mục vụ đối vá»›i các
quân nhân trong một khu vực đại diện tông toà (military vicariate). Các
khu vá»±c nà y do các vị đại diện tông toà cai quản, thÆ°á»ng có chức giám
mục. Hiện nay, có 33 khu vực như thế trên một số nước trong Giáo Hội
toà n cầu như: Argentina, Australia, Bỉ, Bolivia, Brazil, Canada... (x.
Annuario Pontificio 2002, tr. 1.114 - 1.122). Äặc biệt, giám chức đối
nhân là vị có thÆ°á»ng quyá»n tà i phán đối vá»›i các ngÆ°á»i thuá»™c má»™t cá»™ng
đoà n đặc biệt nà o đó. Hiện nay, có một vị giám chức duy nhất dà nh cho
tổ chức Opus Dei là giám mục Javier Echevarria Rodriguez. Ngà i cai quản
1.709 trung tâm mục vụ vá»›i 1.819 linh mục, 366 chủng sinh và 82.765 tÃn
hữu thuộc cộng đoà n đặc biệt nà y. (x. Annuario Pontificio 2003, tr.
969).
Cuá»™c kÃnh viếng má»™ hai thánh Tông đồ (Ad Limina Visit)
Các giám mục giáo pháºn và đại diện tông toà theo lệ thÆ°á»ng buá»™c phải
sang Roma, cứ 5 năm một lần, để viếng mộ hai Thánh Phêrô và Phaolô Tông
đồ, yết kiến Äức Thánh Cha và tham kiến các viên chức Vatican vá» những
vấn Ä‘á» có liên quan. Các ngà i phải gá»i báo cáo vá» tình hình cai quản
giáo pháºn cho Bá»™ Giám mục hoặc Bá»™ Truyá»n giáo trong khoảng 3-6 tháng
trước chuyến đi.