Bi kịch tháºt sá»± của tá»™i lá»—i
21.12.2017
Bi kịch tháºt sá»± của tá»™i lá»—i thÆ°á»ng là ngÆ°á»i bị tá»™i lá»—i chống lại, cuối cùng lại trở thà nh tá»™i nhân, há» giáng xuống ngÆ°á»i khác Ä‘iá»u mà há» từng phải gánh chịu. Có những Ä‘iá»u nghịch lý trong chúng ta, bằng cách nà o đó khi chúng ta bị tá»™i lá»—i chống lại, chúng ta thÆ°á»ng có khuynh hÆ°á»›ng tiếp nháºn tá»™i lá»—i, cùng vá»›i sá»± yếu Ä‘uối nÆ¡i tá»™i lá»—i phát ra, sau đó là cuá»™c chiến đấu để không hà nh Ä‘á»™ng cùng má»™t cách thức sai phạm nhÆ° váºy. Thắng lợi chủ yếu nhất của tá»™i lá»—i là lần đầu tiên bị tá»™i lá»—i chống lại, chúng ta thÆ°á»ng trở thà nh những tá»™i nhân.
Chúng ta hiểu Ä‘iá»u nà y, ở dạng sÆ¡ đẳng nhất, há» bị ảnh
hưởng từ những “nghi thức chà o đón†tà n bạo nà o đó (chà o đón thà nh viên mới,
sinh viên má»›i) mà hỠđã trải qua. Từ Ä‘á»™i bóng trÆ°á»ng cấp ba, liên Ä‘oà n trÆ°á»ng
cao đẳng đến má»™t số trÆ°á»ng huấn luyện quân sá»± nà o đó, chúng ta thấy nghi thức
chà o đón tà n bạo được dùng nhÆ° nghi lá»… khởi đầu. Äiá»u thú vị là những ngÆ°á»i đã
trải qua Ä‘iá»u đó thÆ°á»ng không thể chỠđến lúc há» giáng xuống ngÆ°á»i khác Ä‘iá»u
đó. Äã chịu Ä‘á»±ng những Ä‘iá»u tà n bạo, bạo tà n sẽ nảy sinh trong há».
Có má»™t chân lý trong các trÆ°á»ng tâm lý há»c cho rằng, má»i
kẻ ngược đãi Ä‘á»u từng bị lạm dụng trÆ°á»›c đó. Hầu hết Ä‘á»u đúng váºy. Những kẻ bắt
nạt là những ngÆ°á»i đã bị bắt nạt, ngÆ°á»i tà n bạo Ä‘á»u đã từng là những nạn nhân,
ngÆ°á»i ngoà i cuá»™c gay gắt xa lánh (trong sá»± kiêu ngạo, chúng ta gá»i há» là “kẻ
thua cuá»™câ€) chÃnh là ngÆ°á»i đã bị loại trừ má»™t cách cách bất công. Äiá»u gì tạo
ra má»™t ngÆ°á»i ngoà i cuá»™c? Việc gì là m nên má»™t kẻ hung tà n? Thá»±c tế, Ä‘iá»u gì tạo
thà nh má»™t kẻ giết ngÆ°á»i hà ng loạt? Phải có Ä‘iá»u gì đó đã xảy ra vá»›i trái tim há»,
khiến há» trở thà nh má»™t chiến binh mệt má»i cầm lấy khẩu súng tấn công và bắt đầu
bắn và o những đứa trẻ không nơi nương tựa?
Bệnh tâm thần thÆ°á»ng là má»™t yếu tố, không nghi ngá» gì,
nhÆ°ng có nhiá»u yếu tố khác mà phần lá»›n trong đó, chúng ta không đủ can đảm để
thà nh tháºt đối diện. Sá»± phán xét tức thá»i của chúng ta vá» thủ phạm của cuá»™c bắn
phá hà ng loạt hay vụ khủng bố bom cách tá»± nhiên nhất thÆ°á»ng thể hiện theo cách
nà y: “Tôi hi vá»ng hắn bị thiêu trong địa
ngục!â€. Äiá»u sai vá»›i phản ứng đó, là không hiểu rằng ngÆ°á»i ấy đã bị thiêu
trong những địa ngục cá nhân và hà nh động khủng khiếp nà y là một nỗ lực để
thoát khá»i địa ngục hoặc Ãt nhất là đẩy nhiá»u ngÆ°á»i nhÆ° ông cùng và o địa ngục.
Cái mà phần lá»›n các thủ phạm của bạo lá»±c muốn là m là phá hủy thiên Ä‘Æ°á»ng đối vá»›i
những ngÆ°á»i khác, kể từ khi há» cảm thấy mình đã bị tÆ°á»›c mất thiên Ä‘Æ°á»ng má»™t
cách không công bằng. DÄ© nhiên không phải lúc nà o Ä‘iá»u đó cÅ©ng đúng, vì bệnh
tâm thần và mầu nhiệm tá»± do của con ngÆ°á»i cÅ©ng được sá» dụng, nhÆ°ng nó đúng đủ để
thách thức chúng ta tìm kiếm sự hiểu biết rõ rà ng hơn vỠlý do tại sao có những
ngÆ°á»i lại mang má»™t trái tim gay gắt, bạo lá»±c trong khi những ngÆ°á»i khác lại nhã
nhặn, yêu thÆ°Æ¡ng. Äiá»u gì nắn đúc nên má»™t trái tim? Äiá»u gì là m con ngÆ°á»i ta
nên gay gắt hay nhã nhặn?
Tá»™i lá»—i và ân sủng hình thà nh nên tâm can con ngÆ°á»i,
trÆ°á»›c hết là m biến dạng và sau đó lại chữa là nh. Tá»™i lá»—i, những Ä‘iá»u riêng của
chúng ta không Ãt hÆ¡n những ngÆ°á»i khác, gây tổn thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i khác và bảo vệ chÃnh
mình khá»i những bệnh hoạn bên trong bởi vì chúng ta đã đổ lên ngÆ°á»i khác bệnh táºt
của chúng ta, là m ngÆ°á»i đó trở nên yếu Ä‘uối. Ân sủng thì ngược lại. Nó giải
phóng ngÆ°á»i khác khá»i những Ä‘au yếu mà há» phải chịu Ä‘á»±ng cách bất công, giúp há»
từ gay gắt trở nên hiá»n hòa, xoa dịu táºn gốc rá»… những tổn thÆ°Æ¡ng của há».
Vì váºy, chúng ta cần ngÆ°ng hà nh Ä‘á»™ng phân cấp má»i ngÆ°á»i
là “ngÆ°á»i chiến thắng†hay “ngÆ°á»i thua cuá»™c†nhÆ° thể há» phải chịu trách nhiệm má»™t
mình vá» sá»± thà nh công hay thất bại của há». Không có nhiá»u Mẹ Têrêxa, tôi nghi
ngỠđã bị lạm dụng cách tổn thÆ°Æ¡ng khi còn trẻ. Không có nhiá»u Thánh Phanxicô
đã chịu Ä‘á»±ng sá»± nhạo báng là m suy nhược nhÆ° những đứa trẻ nhỠđã bị “ném đáâ€
trên Facebook hay nhạo cÆ°á»i vì sá»± xuất hiện của chúng. Sá»± tà n ác hay ân sủng
nhÆ° Leonard Cohen Ä‘Æ°a ra, cả hai Ä‘á»u đến vá»›i chúng ta cách không xứng đáng. VÃ
sau đó chúng in dấu và o tâm lý và tháºm chà cả cÆ¡ thể chúng ta nữa. Là m thế nà o
chúng ta tá»± mang mình, hình dáng cÆ¡ thể chúng ta. Là m thế nà o chúng ta lan tá»a
tinh thần, sá»± tin tin, ná»—i xấu hổ, lòng quảng đại hay tÃnh nhá» nhen, khả năng
thể hiện yêu thÆ°Æ¡ng hay sá»± kháng cá»± tình yêu, bao nhiêu lá»i chúc phúc, bao
nhiêu Ä‘iá»u chúc dữ của chúng ta... phụ thuá»™c rất nhiá»u và o Æ¡n là nh bất xứng hay
sá»± nguyá»n rủa chúng ta đã lãnh nháºn. Äiá»u đó thể hiện những ân sủng bất xứng
hay những bạo tà n mà chúng ta đã trải qua.
Phải thú nháºn rằng, Ä‘iá»u nà y vẫn mang mà u sắc của mầu
nhiệm sá»± tá»± do của con ngÆ°á»i. Má»™t và i việc Mẹ Têrêxa là m xuất phát từ ná»n tảng
việc lạm dụng và má»™t số Ä‘iá»u Thánh Phanxicô đã chịu Ä‘á»±ng tÃnh bạo lá»±c và bị bắt
nạt khi còn là má»™t đứa trẻ và chÆ°a trở thà nh má»™t trong hà ng triệu ngÆ°á»i chữa
là nh thÆ°Æ¡ng tÃch, đã biến những tá»™i lá»—i của chÃnh há» thà nh ân sủng chữa là nh mạnh
mẽ. Äáng tiếc thay, há» là ngoại lệ chứ không phải thÆ°á»ng lệ, và sá»± vÄ© đại của há»,
hÆ¡n bất kỳ Ä‘iá»u gì khác, nằm trong những thà nh tá»±u đúng đắn đó.
Có nhiá»u thách thức đối vá»›i chúng ta trong vấn Ä‘á» nà y: TrÆ°á»›c hết, chúng
ta không được để cảm xúc lôi kéo chúng ta và o việc xét Ä‘oán Ä‘iá»u mà chúng ta
mong muốn thấy ai đó bị “thiêu trong ngụcâ€. Thứ hai, chúng ta nên giảm bá»›t sá»± tá»±
mãn, tÃnh kiêu căng của mình đối vá»›i những ngÆ°á»i mà chúng ta gá»i là “kẻ thua cuá»™câ€. Tiếp đến, chúng ta cần phải há»c
biết rằng thá» thách căn bản của nhân tÃnh và tinh thần là không để ngÆ°á»i khác
vì chúng ta mà phải chịu đựng những gì chúng ta đã trải qua do lỗi lầm và bạo lực
mà má»™t và i ngÆ°á»i nà o đó đã gây ra cho chúng ta. Cuối cùng, hiểu má»™t cách sâu xa
vỠnhững gì trong cuộc sống không dẫn chúng ta đến việc biết ơn một cách sâu sắc
hÆ¡n đối vá»›i Chúa và vá»›i tất cả má»i ngÆ°á»i, những ngÆ°á»i xứng đáng cÅ©ng nhÆ° không
xứng đáng có tình yêu và khả năng thiên bẩm của chúng ta.
Mary Nguyễn chuyển ngữ từ ronrolheiser.com
|