Hoà n cầu hóa ngôi vị Giáo hoà ng
10.06.2010
|
|
Má»™t trong các nhà thần há»c viết nhiá»u vá» Giáo Há»™i và ngôi vị Giáo hoà ng là Äức Hồng Y Avery Robert Dulles (24/8/1918 - 12/12/2008). Sinh ra vốn theo giáo phái Trưởng Lão (Presbyterian) và là con trai cố ngoại trưởng Mỹ John Foster Dulles, năm 1940, Avery gia nháºp Giáo Há»™i Công Giáo, và o Dòng Tên, dạy và viết sách thần há»c, và năm 2001 được nâng lên hà ng Hồng y phó tế và là vị Hồng y duy nhất không thụ phong giám mục.
Avery Dulles là giáo sÆ° thần há»c tại Woodstock College từ 1960 tá»›i 1974,
và tại Äại há»c America từ 1974 tá»›i 1988, đồng thá»i là giáo sÆ° thỉnh
giảng của Ãt nhất 12 đại há»c và cao đẳng nhiá»u nÆ°á»›c trên thế giá»›i trong
đó có Gregoriana (Rôma), Leuven (Bỉ), Campion Hall (Oxford), Princeton,
Yale, Fordham (Mỹ). Là tác giả hơn 700 bà i báo và 24 cuốn sách vỠthần
há»c, Äức HY Dulles cÅ©ng là cá»±u chủ tịch của cả hai tổ chức: Há»™i Thần Há»c
Công Giáo Mỹ và Há»™i Thần Há»c Mỹ, thà nh viên của Ủy Ban Thần Há»c Quốc Tế
và thà nh viên của cuá»™c Äối Thoại Luthêrô/Công Giáo Hoa Kỳ. Từ 1988 tá»›i
lúc qua Ä‘á»i, ngà i giữ ghế giáo sÆ° vá» tôn giáo tại Äại Há»c Fordham mà các
bà i giảng sau đó được in thà nh sách, tức cuốn Church and Society:
The Laurence J. McGinley Lectures,1988-2007 (Fordham University
Press, 2008). Trong các sách của ngà i vỠGiáo Hội, ta thấy có các cuốn Models
of the Church, Doubleday (1974); The Catholicity of the Church (1985);
Magisterium: Teacher and Guardian of the Faith, Sapientia Press
of Ave Maria University (2007).
Ngôi vị Giáo Hoà ng cho một
Giáo Hội Hoà n Cầu
Trên đây là tá»±a Ä‘á» má»™t bà i báo của Äức HY
Dulles đăng trên tạp chà America, số 15 tháng 7 năm 2000. Trong
bà i báo nà y, Äức HY Dulles cho rằng: tình thế của thế giá»›i hiện đại đòi
phải có một vị kế nhiệm cho Thánh Phêrô biết dạy dỗ và hướng dẫn toà n bộ
dân Thiên Chúa.
Nháºn định trên thá»±c ra bị nhiá»u ngÆ°á»i tranh
biện. Ai cÅ©ng biết, trong tông thÆ° Ut Unum Sint năm 1995, Äức
Gioan Phaolô II đã dùng số 96 để má»i gá»i các nhà lãnh đạo và thần há»c
gia của các giáo hội khác đóng góp ý kiến vỠphương cách là m thế nà o
thực thi nhiệm vụ giáo hoà ng để phục vụ sự hợp nhất mà không là m hại tới
những nét chủ yếu của nó. Má»™t số các vị được yêu cầu đã cho thấy há»
không chấp nháºn tÃnh tối thượng của nhiệm vụ kia, nhÆ° đã được hai Công
Äồng Vatican I và II định nghÄ©a. NhÆ°ng Ủy Ban Quốc Tế Anh Giáo/Công Giáo
má»›i đây lại cho thấy ngÆ°á»i Anh Giáo rất cởi mở đối vá»›i ý niệm tối
thượng phổ quát của ngôi vị Giáo hoà ng. Các nhà thần há»c Thệ Phản cá thể
như Wolfhart Pannenberg cũng tỠý ước muốn một vị giáo hoà ng cho hết
má»i Kitô hữu. Tuy nhiên, nhân dịp nà y, không thiếu các nhà thần há»c Công
Giáo lên tiếng cho rằng ngôi vị Giáo hoà ng đã trở nên quá tÃch cá»±c vÃ
uy quyá»n. Theo Äức HY Dulles, để hiểu các phản ứng trên, ta nên duyệt
qua một số khuynh hướng mới đây.
Hoà n cầu hóa ngôi vị Giáo
hoà ng
Trong hai thế kỷ trước, các vị Giáo hoà ng cà ng ngà y
cà ng ý thức được trách nhiệm hoà n cầu của mình nên đã biến cải ngôi vị Giáo hoà ng mỗi lúc mỗi trở thà nh biểu tượng mạnh mẽ của sự hợp nhất Công
Giáo. Công Äồng Vatican I (1869-70), và sau đó, Bá»™ Giáo Luáºt năm 1917,
đã gán nhiá»u quyá»n má»›i cho Äức Giáo hoà ng trong tÆ° cách Äấng Äại Diện
Chúa Kitô đối vá»›i Giáo Há»™i hoà n vÅ©. Trên thá»±c tế, ngà i nháºn được thẩm
quyá»n không hạn chế đối vá»›i việc khai triển há»c lý và ká»· luáºt trong Giáo
Há»™i. Qua bá»™ pháºn ngoại giao được mở rá»™ng, Tòa Thánh trở nên có mặt vá»
phÆ°Æ¡ng diện tinh thần ở nhiá»u quốc gia, giám sát công việc của Giáo Há»™i
và hà nh Ä‘á»™ng há»— tÆ°Æ¡ng vá»›i các chÃnh phủ thế tục. Vá»›i sá»± giúp đỡ của các
sứ thần và khâm sứ, Rôma kiểm soát việc cá» nhiệm các giám mục ở má»i nÆ¡i.
Tại Công Äồng Vatican II (1962-65) các giám mục Tây Âu (Pháp,
Bỉ, Hòa Lan và Äức) cùng vá»›i các cố vấn thần há»c của há» tỠý muốn phục
hồi phẩm giá và thẩm quyá»n của các giám mục cá thể và già nh quyá»n tá»±
quyết thá»±c sá»± dù có tÃnh hạn chế cho các Giáo há»™i địa phÆ°Æ¡ng. Các giám
mục truyá»n giáo tại à Châu và Phi Châu, vì muốn lồng sâu đức tin Kitô
Giáo và o cuộc sống giáo dân, nên cũng ủng hộ khuynh hướng nà y. Thay vì
láºt ngược giáo huấn của Vatican I, Vatican II quyết định Ä‘á» cao việc há»™i
nháºp văn hóa (inculturation); Ä‘á» cao các Giáo há»™i địa phÆ°Æ¡ng và Giáo
há»™i miá»n; nâng cấp chức giám mục, định nghÄ©a giám mục nhÆ° má»™t linh mục
được hưởng trá»n sá»± viên mãn của bà tÃch truyá»n chức thánh. Công Äồng nà y
cÅ©ng Ä‘Æ°a ra há»c lý hiệp Ä‘oà n tÃnh (collegiality), dạy rằng má»i giám mục
hiệp thông vá»›i Rôma Ä‘á»u là thà nh viên ngang hà ng của má»™t Ä‘oà n Ä‘iá»u
hướng tối cao toà n bộ Giáo Hội hoà n vũ.
Äể thá»±c hà nh các nguyên
tắc trên, Vatican II khởi xÆ°á»›ng má»™t số thay đổi vá» cÆ¡ cấu. Nó má»i gá»i
việc quốc tế hoá Giáo Triá»u Rôma, má»™t giáo triá»u cho tá»›i lúc đó hầu nhÆ°
chỉ gồm toà n ngÆ°á»i Ã. Vatican II cÅ©ng thiết láºp ra hệ thống các há»™i đồng
giám mục: mỗi quốc gia hay lãnh thổ lớn trên thế giới sẽ có một hội
đồng kiểu nà y. Nhất trà vá»›i Äức Phaolô VI, Công Äồng cÅ©ng thiết láºp má»™t
định chế hoà n toà n má»›i, đó là Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i (Synod
of Bishops), há»p định kỳ tại Rôma để bà n tá»›i các vấn đỠđược cả Giáo Há»™i
hoà n vũ quan tâm.
Trung thà nh thực thi chương trình của Công
Äồng, Äức Phaolô VI quả đã biến ngôi vị Giáo hoà ng thà nh má»™t định chế
thá»±c sá»± có tÃnh hoà n cầu. Ngà i quốc tế hóa Giáo Triá»u Rôma và giám sát
việc thiết láºp các Há»™i đồng Giám mục và Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế
Giá»›i. Theo gợi ý của Thượng Há»™i Äồng nà y, ngà i thiết láºp Ủy Ban Thần Há»c
Quốc Tế để cố vấn cho Tòa Thánh. Khởi diá»…n má»™t tiá»n lệ hoà n toà n má»›i,
ngà i thá»±c hiện các chuyến tông du mục vụ qua Äất Thánh, Ấn Äá»™, Nữu Ước,
Bồ Äà o Nha, Thổ NhÄ© Kỳ, Colombia, Genève, Uganda và Viá»…n Äông. Nhân các
chuyến tông du nà y, ngà i đã tá»›i thăm Há»™i Äồng Các Giáo Há»™i Thế Giá»›i tại
Genève, trụ sở Liên Hiệp Quốc tại Nữu Ước và Há»™i Nghị Các Há»™i Äồng Giám
Mục Châu Mỹ La Tinh tại MedellÃn, Colombia. Ngà i cÅ©ng có những cuá»™c gặp
gỡ có tÃnh biểu tượng hết sức quan trá»ng vá»›i các vị lãnh đạo các giáo
há»™i khác, trong đó có Äức Thượng Phụ Athenagoras của Constantinople và o
hai năm 1964 và 1967, và Äức Tổng Giám Mục Arthur Michael Ramsey của
Canterbury và o năm 1966. Dù kêu gá»i phải Ä‘i truyá»n giáo, nhÆ°ng ngà i cÅ©ng
cổ vũ các cuộc đối thoại thân tình với các tôn giáo lớn.
Giống
Äức Phaolô VI, Äức Gioan Phaolô II cÅ©ng là má»™t vị Giáo hoà ng hết sức
sáng chói của Vatican II. Khi còn là một giám mục trẻ, ngà i từng tham dự
đầy đủ 4 khóa há»p của Công Äồng nà y. Vì nhiệt tình ủng há»™ giáo huấn của
Công Äồng, ngà i đã hết lòng cho áp dụng nó và o tổng giáo pháºn Krakow,
Ba Lan. Trong suốt tháºp niên từ 1967 tá»›i 1977, ngà i là khuôn mặt hà ng
đầu trong Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i. Việc ngà i được bầu là m vị Giáo hoà ng đầu tiên không phải là ngÆ°á»i à kể từ thế ká»· 16 đã nhấn mạnh
rất nhiá»u tá»›i đặc Ä‘iểm quốc tế của ngôi vị Giáo hoà ng thá»i hiện đại.
Theo
gÆ°Æ¡ng Äức Phaolô VI, ngà i cÅ©ng là vị giáo hoà ng hà nh hÆ°Æ¡ng. Cho tá»›i năm
2000, ngà i thá»±c hiện hÆ¡n 100 chuyến tông du bên ngoà i nÆ°á»›c Ã. Ngà i đã
nói truyện tại UNESCO ở Ba Lê và 2 lần Ä‘á»c diá»…n văn trÆ°á»›c Äại Há»™i Äồng
LHQ ở Nữu Ước. Ngà i thÆ°á»ng xuyên gặp gỡ các vị lãnh đạo các giáo há»™i
Kitô Giáo và đã váºn Ä‘á»™ng tổ chức các biến cố liên tôn tại Assisi vÃ
nhiá»u nÆ¡i khác. Nhân danh công bằng xã há»™i, ngà i đã lên tiếng tố cáo các
chế độ áp bức và ủng hộ các hình thức tham gia việc cai trị coi chúng
nhÆ° phù hợp vá»›i phẩm giá và quyá»n tá»± do của nhân vị. Sá»± thà nh công của
cuá»™c cách mạng không đổ máu tại Trung và Äông Âu và o năm 1989 má»™t phần
lớn đã được gán cho ảnh hưởng tinh thần của ngà i. Dù hết sức tự chế đối
vá»›i ná»n chÃnh trị phe phái, không má»™t vị giáo hoà ng nà o kể từ thá»i Trung
Cổ, và có lẽ suốt trong lịch sá», đã không đóng má»™t vai trò lá»›n lao trên
diễn đà n thế giới.
CÅ©ng nhÆ° Äức Phaolô VI, Äức Gioan Phaolô II
luôn hà nh động một cách hiệp đoà n với các vị giám mục thế giới. Ngà i
thÆ°á»ng xuyên triệu táºp Thượng Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i, gần nhÆ° ba năm
má»™t lần. Năm 1985, ngà i triệu táºp má»™t thượng há»™i đồng đặc biệt để ká»·
niệm 20 năm ngà y kết thúc Công Äồng Vatican II. Ngà i cÅ©ng triệu táºp các
cuá»™c há»™i há»p đặc biệt cho thượng há»™i đồng giám mục thuá»™c má»™t quốc gia
hay má»™t miá»n, trong số nà y, có bốn thượng há»™i đồng đặc biệt cho Châu
Phi, Châu Mỹ, Châu à và Châu Âu.
Äức Gioan Phaolô II luôn luôn
giữ liên lạc thÆ°á»ng xuyên vá»›i các vị giám mục khắp hoà n cầu. TrÆ°á»›c nhất
qua các vị đại biểu các há»™i đồng giám mục quốc gia hay miá»n tại Thượng
Há»™i Äồng Giám Mục Thế Giá»›i và qua những câu trả lá»i cho các câu há»i được
nêu ra nhân có những dá»± thảo văn kiện quan trá»ng. Khi tông du ở ngoại
quốc, ngà i có thói quen nói truyện với hội đồng giám mục sở tại và đôi
khi còn tìm dịp đối thoại riêng với từng thà nh viên giám mục, như ở Los
Angeles năm 1987. Giống các vị tiá»n nhiệm, ngà i gặp gỡ các giám mục cá
thể hay các nhóm giám mục má»—i 5 năm má»™t lần để thảo luáºn các phát triển,
các cơ may và vấn đỠcủa hỠ(ad limina).
Äể đẩy xa hÆ¡n phÆ°Æ¡ng
thức cai quản có tÃnh hiệp Ä‘oà n của ngà i, Äức Gioan Phaolô II còn tìm ra
những cách sỠdụng mới đối với hồng y đoà n của mình. Từ năm 1979 tới
năm 1994, ngà i đã triệu táºp 5 cÆ¡ máºt viện đặc biệt để xin ý kiến các vị
hồng y và xin sá»± cá»™ng tác của các ngà i trong các vấn Ä‘á» quan trá»ng từ
chuyện tà i chánh của Giáo Hội tới việc chuẩn bị năm thánh 2000. Thay vì
cạnh tranh với hiệp đoà n giám mục, hồng y đoà n cũng hà nh động như một
thà nh phần của hiệp Ä‘oà n kia, nhÆ°ng có thể triệu táºp má»™t cách nhanh hÆ¡n,
thuáºn tiện và kinh tế hÆ¡n. CÅ©ng vì những lý do tÆ°Æ¡ng tá»±, thỉnh thoảng
ngà i có tổ chức những cuộc gặp gỡ với các tổng giám mục hay các vị chủ
tịch các há»™i đồng giám mục. Tất cả các cÆ¡ chế nà y giúp Äức GH cai quản
Giáo Há»™i theo Ä‘Æ°á»ng lối hiệp Ä‘oà n, nhá» sá»± khôn ngoan và tÃnh nhạy cảm
của các giám mục khắp trên thế giới.
Äức Gioan Phaolô II cÅ©ng
mạnh mẽ tin và o việc há»™i nháºp văn hóa. Ngà i xác tÃn rằng đức tin phải
được nháºp thể má»™t cách thà nh công và o nhiá»u ná»n văn hóa của thế giá»›i.
Tuy nhiên, trách vụ nà y khá tế nhị. Các ná»n văn hóa ấy vốn không trung
láºp vá» phÆ°Æ¡ng diện luân lý và tôn giáo. Chúng cần được phúc âm hóa để
trở thà nh hiếu khách và há»— trợ Kitô Giáo chân chÃnh. Äể các ná»n văn hóa
ấy không trở thà nh tá»± đóng kÃn và phân hóa, Äức Gioan Phaolô II nhấn
mạnh rằng chúng phải tôn trá»ng các giá trị nhân bản phổ quát. Trong Giáo
Há»™i, các tÃn hữu thuá»™c các miá»n văn hóa khác nhau phải có khả năng nhìn
nháºn nhau nhÆ° các đồng chi thể của cùng má»™t thân thể, biết chia sẻ cùng
má»™t gia tà i tông truyá»n chung. Nếu có được các Ä‘iá»u kiện ấy, thì tÃnh
Ä‘a nguyên của các ná»n văn hóa trong Giáo Há»™i sẽ là má»™t vốn liếng tÃch
cá»±c. Nó Ä‘em sá»± phong phú của các dân tá»™c đến vá»›i Chúa Kitô, Äấng hỠđược
ban cho là m gia nghiệp (Tv 2:8; xem thêm Hiến Chế TÃn Lý vá» Giáo Há»™i,
số 13).
Một số nguyên tắc canh tân đã được đỠnghị
Khá
nhiá»u các Ä‘á» nghị canh tân gần đây bị coi là những phản ứng chống lại
khuynh hÆ°á»›ng hoà n cầu hóa ngôi vị giáo hoà ng của thá»i háºu Vatican II. Vì
muốn Ä‘em lại quyá»n Ä‘á»™c láºp lá»›n hÆ¡n cho các giám mục và các giáo há»™i địa
phÆ°Æ¡ng, má»™t số nhà canh tân Công Giáo thÆ°á»ng nại tá»›i nguyên tắc phụ Ä‘á»›i
(subsidiarity). Trong thông Ä‘iệp Centesimus Annus, năm 1991, Äức
Gioan Phaolô II đã súc tÃch giải thÃch ý nghÄ©a của nguyên tắc nà y nhÆ°
sau: “Cộng đồng ở cấp cao hơn không nên can thiệp và o sinh hoạt nội bộ
của cộng đồng ở cấp thấp hơn, như thế là tước đoạt các chức năng của
cá»™ng đồng nà y, nhÆ°ng đúng hÆ¡n nên há»— trợ cá»™ng đồng thấp nà y khi cần vÃ
phải giúp phối hợp các sinh hoạt của nó với các sinh hoạt của các bộ
pháºn khác trong xã há»™i, luôn luôn nhằm thiện Ãch chung†(số 48).
Nguyên
tắc nà y đầu tiên được Ä‘Æ°a ra liên quan tá»›i các chÃnh phủ thế tục, lÃ
các chÃnh phủ được thiết láºp từ bên dÆ°á»›i. Bắt đầu từ các gia đình, ngÆ°á»i
ta thấy cần phải lần lượt tạo ra các cộng đồng lớn hơn để có thể đạt
được các lợi Ãch mà các Ä‘Æ¡n vị nhá» hÆ¡n hay thấp hÆ¡n không đảm bảo có
được. NhÆ°ng các thẩm quyá»n cao hÆ¡n, nhÆ° nhà nÆ°á»›c chẳng hạn, không nên
là m những gì mà gia đình hay các cá»™ng đồng tá»± do có thể là m được. NhÃ
nước như thế là một trợ giúp, một subsidium (một thực thể phụ
giúp), phụ Ä‘á»›i cho các tác nhân công và tÆ° nhÆ° thị trấn, trÆ°á»ng há»c,
doanh nghiệp, giáo hội và câu lạc bộ.
Có nhiá»u tranh luáºn vá»
việc phải áp dụng nguyên tắc phụ đới trong Giáo Hội đến đâu và thế nà o.
Vì không nhÆ° nhà nÆ°á»›c, Giáo Há»™i được thiết láºp từ trên, từ Thiên Chúa
trong Chúa Kitô, Äấng đã ban quyá»n đặc biệt cho Thánh Phêrô và Nhóm MÆ°á»i
Hai. Giáo Hội bắt đầu nhịp sống của mình khi Chúa Thánh Thần hiện xuống
với Giáo Hội như một toà n thể và o ngà y Lễ Ngũ Tuần. Chỉ sau đó, khi đức
tin lan truyá»n tá»›i Antiôkia, Rôma, Alexandria và các thà nh khác, má»›i
cần có việc thiết láºp ra các thẩm quyá»n địa phÆ°Æ¡ng để trông coi các giáo
hội đặc thù. Như Vatican II từng chủ trương, các giáo hội đặc thù kia
“được tạo hình theo mẫu Giáo Há»™i phổ quátâ€, là Giáo Há»™i có trÆ°á»›c các
giáo hội nà y, dù vỠmột và i phương diện, tùy thuộc các giáo hội nà y
(Hiến Chế TÃn Lý vá» Giáo Há»™i, số 23). Chúng chỉ được gá»i là giáo há»™i bao
lâu “Giáo Há»™i của Chúa Kitô thá»±c sá»± hiện diện trong má»i cá»™ng Ä‘oà n hợp
lệ tại địa phÆ°Æ¡ng†(Hiến Chuế TÃn Lý vá» Giáo Há»™i, số 26).
Vì
nguyên tắc phụ đới được đưa ra là vì các xã hội thế tục, nên khả thể áp
dụng nó và o Giáo Há»™i bị nhiá»u ngÆ°á»i tranh biện. NhÆ°ng dù kết quả cuá»™c
tranh biện nà y có ra sao, lÆ°Æ¡ng tri vẫn đòi há»i Ä‘iá»u nà y: những vấn Ä‘á»
chỉ có tÃnh địa phÆ°Æ¡ng, nếu có thể, nên để địa phÆ°Æ¡ng xá» lý. Tuy nhiên,
trong thế giá»›i ngà y nay, các vấn đỠđịa phÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng vẫn có nhiá»u hệ
luáºn đối vá»›i giáo há»™i hoà n vÅ©, và do đó, cần có sá»± can dá»± của thẩm quyá»n
cao hÆ¡n. Song song vá»›i việc nại tá»›i tÃnh phụ Ä‘á»›i, các nhà canh tân hiện
nay thÆ°á»ng biện luáºn từ truyá»n thống. Há» bảo rằng: trong giáo há»™i cổ
xưa, các giám mục các tông tòa Giêrusalem, Antiôkia và Alexandria được
coi là có thẩm quyá»n đặc biệt ở phÃa Äông của Giáo Há»™i, giống nhÆ° Rôma ở
phÃa Tây váºy. NhÆ°ng Äức Hồng Y Dulles cho rằng: trÆ°á»›c khi phục sinh mô
thức thượng phụ, ngÆ°á»i ta nên nhá»› lại những khó khăn do nó tạo ra. Các
thượng phụ tranh chấp nhau, trong đó Antiôkia và Alexandria tìm cách
loại bá» nhau ra khá»i hiệp thông Công Giáo. Sau đó đến lượt
Constantinople, và sau đó nữa, đến lượt Mạc Tư Khoa, đòi tư cách thượng
phụ nhÆ°ng lúc nà o cÅ©ng thù nghịch vá»›i nhau. Giáo Há»™i ChÃnh Thống ngà y
nay đang lao đao với những tranh chấp giữa các giáo hội quốc gia tự trị
của Äông Âu.
Ngay ở Phương Tây, nơi may mắn chỉ có một tòa tông
phụ, các giáo há»™i quốc gia cÅ©ng từng đặt ra nhiá»u trở ngại cho việc hợp
nhất. Chủ nghĩa quốc gia từng góp phần và o việc là m Giáo Hội Công Giáo
mất Äức, Scandinavia, Anh và Tô Cách Lan, trong khi Pháp, Ão, Tây Ban
Nha và Bồ Äà o Nha thỉnh thoảng lại rÆ¡i và o tình thế toan ly giáo. Thà nh
thá» việc xuất hiện thẩm quyá»n Rôma trong thế ká»· 19 thá»±c ra là má»™t Æ¡n
phúc đầy dấu chỉ. Nó giúp ngÆ°á»i Công Giáo thuá»™c nhiá»u quốc gia khác nhau
duy trì được một cảm thức liên đới sống động dù kinh qua hai cuộc thế
chiến trong thế kỷ 20.
Trong thá»i đại Ä‘iện tá» ngà y nay, khi
thông tin du hà nh bằng váºn tốc ánh sáng, thẩm quyá»n có tÃnh hoà n cầu lại
cà ng quan trá»ng hÆ¡n bao giá» hết. Äiá»u hôm nay xẩy ra tại Vienna thì
ngà y mai có thể khiến New Delhi hay Warsaw phải đặt nghi vấn. Rôma không
thể im lặng ngồi chá» trong khi các vấn Ä‘á» tÃn lý Ä‘ang được tranh luáºn ở
cấp địa phÆ°Æ¡ng, nhÆ° hồi truyá»n thông còn cháºm chạp và váºn chuyển còn
hết sức khó khăn. Tòa Thánh luôn được yêu cầu phải phán định cho bên nà y
hay bên kia cuá»™c tranh luáºn.
Äức HY Dulles không cho rằng Giáo
Há»™i nên trở vá» vá»›i tình trạng trÆ°á»›c Công Äồng Vatican II. Các cải cách
của Công Äồng đã giúp Giáo Há»™i bÆ°á»›c và o thế giá»›i hoà n cầu hóa của thá»i
đại. Công Äồng rất có lý khi kêu gá»i sá»± há»™i nháºp văn hóa, tÃnh hiệp Ä‘oà n
và việc tái nhấn mạnh tới các giáo hội địa phương như là trung tâm sinh
hoạt mục vụ và thá» phượng. Các cÆ¡ cấu được thiết láºp từ thá»i Công Äồng
Ä‘ang có tác dụng tốt, dù vẫn cần được cảm nghiệm và thÃch ứng hÆ¡n nữa để
chúng có thể váºn hà nh má»™t cách êm thấm bao nhiêu có thể.
Không
nên đặt vấn Ä‘á» chá»n lá»±a giữa táºp quyá»n và tản quyá»n (decentralization).
Tản quyá»n có thể gây đình trệ và táºp quyá»n có thể gây áp chế nếu không
giữ cho các khuynh hướng ly tâm và qui tâm ở thế cân bằng. Diễn trình
tăng trưởng ở tứ chi Ä‘ang đặt nhiá»u gánh nặng hÆ¡n bao giá» hết lên trái
tim Rôma. NhÆ° lá»i của Vatican II, tòa Phêrô Ä‘ang “chủ trì cả má»™t cá»™ng
đoà n đức ái và bảo vệ các dị biệt hợp pháp, trong khi cùng một lúc phải
lo lắng sao cho các dị biệt ấy không cản trở nhưng đúng hơn góp phần và o
cá»™ng Ä‘oà n đức ái kia†(Hiến Chế TÃn Lý Vá» Giáo Há»™i, số 13).
Các
đỠnghị chuyên biệt vỠcanh tân cơ cấu
Dưới ánh sáng các
nguyên tắc đã nhắc trên đây, ta hãy xem sét một số đỠnghị canh tân
chuyên biệt thÆ°á»ng được má»™t số trÆ°á»›c tác thần há»c gần đây nhắc đến. Ta
thấy hiện có năm đỠnghị sau đây:
Thứ nhất là vấn đỠcỠnhiệm
giám mục. Kể từ giữa thế kỷ 19, việc các ông hoà ng thế tục và giáo sĩ
Ä‘oà n của nhà thá» chÃnh tòa chá»n lá»±a giám mục đã không còn nữa. Và ngà y
nay, không má»™t ngÆ°á»i Công Giáo nà o muốn trở lại vá»›i hệ thống cÅ© trong
đó, trên thá»±c tế, chÃnh các nhà cầm quyá»n dân sá»± chá»n lá»±a hầu hết các
giám mục. Trong hệ thống hiện nay, các vị sứ thần hay đại diện của Äức
GH có trách nhiệm chÃnh trong việc thu tháºp tên các ứng viên theo hiểu
biết riêng hay căn cứ và o các tham khảo với những vị có trách nhiệm liên
hệ. Việc cá» nhiệm sau đó được Ä‘em ra thảo luáºn tại Thánh Bá»™ Giám Mục
(Thánh Bá»™ Rao Giảng Phúc Âm, đối vá»›i trÆ°á»ng hợp Việt Nam), là thánh bá»™
có khá nhiá»u giám mục thuá»™c nhiá»u giáo miá»n khác nhau. Thánh Bá»™ nà y phải
đệ trình các khuyến cáo. Äức Giáo Hoà ng sẽ tiếp nháºn các khuyến cáo ấy
và có quyết định sau cùng.
Nhiá»u nhà thần há»c vá»›i đầu óc canh
tân muốn có một diễn trình cởi mở và “dân chủ†hơn trong đó giáo hội địa
phÆ°Æ¡ng đệ nạp tên ứng viên, sau đó há»™i đồng giám mục quốc gia hay miá»n
sẽ ‘thanh lá»c’ rồi đệ lên để Rôma chấp thuáºn hay bác bá». Vì diá»…n trình
cỠnhiệm luôn cần được cải thiện, thiển nghĩ những gợi ý kiểu nay không
nên bị bác bá» thẳng thừng. Tuy nhiên, theo Äức HY Dulles, chúng không
tránh được nhiá»u yếu Ä‘iểm. TrÆ°á»›c nhất, vì phải láºp ra các ủy ban đại
diện, cho nên thế nà o cũng nẩy sinh óc bè phái cũng như can thiệp của
các thế lá»±c chÃnh trị trong các giáo há»™i địa phÆ°Æ¡ng. Thứ đến, vì chỉ
phải cân nhắc ngÆ°á»i trong giáo pháºn, nên rất dá»… có truyện ‘gây giống ná»™i
bộ’ một cách thái quá (excessive inbreeding). Một giáo hội với một
truyá»n thống lệch lạc cứ thế mà luẩn quẩn vá»›i sá»± lệch lạc của mình, khó
lòng sá»a chữa được.
Mặt khác, việc giữ bà máºt (confidentiality)
khó lòng duy trì được nếu tên tuổi các ứng viên phải qua nhiá»u đợt lá»c
lá»±a ở nhiá»u ủy ban khác nhau. Cuối cùng, Rôma sẽ bị áp lá»±c phải chá»n các
tên được đệ trình hay phải giải thÃch lý do tại sao không chá»n các tên
đó. Nhưng việc công bố các lý do chống lại một cỠnhiệm nà o đó hiển
nhiên sẽ gây thương tổn cho thanh danh của ứng viên. Và sau cùng, có thể
nói, diá»…n trình hiện nay cho phép xem sét được nhiá»u khả thể hÆ¡n là đặt
trong tay má»™t ủy ban giáo pháºn. Mặc dầu thỉnh thoảng vẫn có sai lầm,
nhÆ°ng theo Äức HY Dulles, thủ tục hiện hà nh Ä‘em lại cho chúng ta má»™t
Ä‘oà n ngÅ© giám mục xét chung khá tuyệt hảo, đáng tin cáºy trong việc phục
vụ với tư cách mục tỠtrung thà nh của đoà n chiên. So với các giám mục
được các giáo hội khác bầu ra, các vị giám mục được cỠnhiệm của chúng
ta xứng đáng hơn.
Thẩm quyá»n của Thượng Há»™i Äồng Giám Mục
Vấn
Ä‘á» thứ hai là vấn Ä‘á» thẩm quyá»n của Thượng Há»™i Äồng Giám Mục. Theo hiến
chế hiện nay, Thượng Há»™i Äồng nà y chủ yếu gồm các vị giám mục đại diện
cho các há»™i đồng giám mục liên hệ, con số tùy theo kÃch thÆ°á»›c của các
há»™i đồng nà y. Phiên khoáng đại thÆ°á»ng được tổ chức 3 năm má»™t lần vÃ
tÆ°Æ¡ng đối kéo dà i không lâu, không quá 1 tháng. Các giám mục thÆ°á»ng
không muốn vắng mặt quá lâu và quá thÆ°á»ng xuyên khá»i giáo pháºn của mình.
Äiá»u đáng lÆ°u ý là Thượng Há»™i Äồng Giám Mục không phải là má»™t cÆ¡ quan
láºp pháp mà chỉ là má»™t diá»…n Ä‘Ã n để các giám mục bà y tá» quan Ä‘iểm của
mình vá» chủ Ä‘á» của cuá»™c há»p và xác nháºn mức nhất trà vá»›i các giám mục
khác. Các cuá»™c há»p của Thượng Há»™i Äồng thÆ°á»ng Ä‘Æ°a ra nhiá»u Ä‘á» nghị hữu
Ãch cho Äức Giáo Hoà ng và Giáo Triá»u. Các tông huấn ban hà nh sau các
cuá»™c há»p nà y đã chứng tỠđược giá trị của Thượng Há»™i Äồng.
Äã có
nhiá»u tiếng nói trong Giáo Há»™i muốn thấy Thượng Há»™i Äồng biến thà nh má»™t
cÆ¡ quan có thể ban hà nh luáºt lệ cÅ©ng nhÆ° các công bố tÃn lý có tÃnh
trói buá»™c. Äức Hồng Y Dulles không cùng quan Ä‘iểm nhÆ° trên vì bản chất
cấp thá»i (ad hoc) của Thượng Há»™i Äồng và nó chỉ há»p trong má»™t khoảng
thá»i gian ngắn. Sợ rằng chÃnh giáo dân Công Giáo không muốn bị trói buá»™c
bởi các sắc lệnh của loại há»™i đồng nà y. DÄ© nhiên, Äức Giáo Hoà ng có thể
ban cho Thượng Há»™i Äồng quyá»n quyết định má»™t số vấn Ä‘á» bằng Ä‘a số
phiếu, nhÆ°ng cho đến nay, ngà i vẫn thÃch tiếp nháºn các khuyến cáo của
Thượng Há»™i Äồng, rồi trao cho các Thánh Bá»™ ở Rôma nghiên cứu thêm.
NhÆ°
Thượng Há»™i Äồng năm 1985, chẳng hạn, đã Ä‘Æ°a ra 4 khuyến cáo chÃnh sau
đây: sá»›m hoà n tất Bá»™ Giáo Luáºt cho các giáo há»™i Công Giáo Äông PhÆ°Æ¡ng,
soạn sách giáo lý chung cho toà n thể Giáo Há»™i, nghiên cứu bản chất vÃ
thẩm quyá»n của các há»™i đồng giám mục và nghiên cứu việc có thể áp dụng
nguyên tắc phụ đới và o sinh hoạt nội bộ của Giáo Hội. Trong diễn văn bế
mạc, Äức Gioan Phaolô II đã chấp nháºn 3 khuyến cáo đầu, và cả ba khuyến
cáo ấy Ä‘á»u đã được Ä‘em ra thi hà nh trong những năm sau đó. Riêng nguyên
tắc phụ Ä‘á»›i, ngà i để vấn Ä‘á» nà y chÃn mùi trong các tranh luáºn thần há»c
trÆ°á»›c đã, rồi huấn quyá»n má»›i có quyết định sau.
Vấn Ä‘á» thứ ba lÃ
vai trò của các há»™i đồng giám mục, nhÆ° Há»™i Äồng Giám Mục Việt Nam chẳng
hạn. Vốn được Công Äồng Vatican II láºp ra, các há»™i đồng nà y chủ yếu chỉ
có bản chất tham vấn. Chúng cho phép các giám mục của một nước hay một
miá»n lÄ©nh há»™i được kinh nghiệm của nhau và phối hợp được các chÃnh sách
cai quản giáo pháºn của mình. Bình thÆ°á»ng, các há»™i đồng nà y không tạo ra
các qui định có tÃnh trói buá»™c, nhÆ°ng đôi khi cÅ©ng có thể là m thế bằng
cách bá» phiếu nhất trà (unanimous) hay Ãt nhất 2 phần 3 và sau đó được
Rôma chấp thuáºn chÃnh thức (recognitio).
Mùa hè năm 1998, Äức
Gioan Phaolô II cho công bố má»™t lá thÆ° nói rõ bản chất và thẩm quyá»n tÃn
lý của các há»™i đồng giám mục, nhÆ° Thượng Há»™i Äồng Giám Mục năm 1985
từng khuyến cáo. Ngà i định rằng các hội đồng giám mục không thể giảng
dạy má»™t tÃn lý bắt buá»™c nếu không đạt Ä‘a số 2 phần 3 và tiếp đó không
được Rôma nhìn nháºn. Nhiá»u nhà phê bình cho rằng qui định đó cho thấy
má»™t sá»± bất tÃn nhiệm quá đáng đối vá»›i các há»™i đồng giám mục. NhÆ°ng
Vatican II không thiết láºp các há»™i đồng nà y nhÆ° cÆ¡ quan ban hà nh tÃn
lý.Tại sao ngÆ°á»i Công Giáo Việt Nam lại bị trói buá»™c bởi lá phiếu của
các vị giám mục, để phải tuyên xÆ°ng má»™t tÃn Ä‘iá»u gì đó vốn không được
giảng dạy khắp trong Giáo Há»™i? Liệu các giám mục giáo pháºn hay dân Công
Giáo có thá»±c sá»± muốn bị trói buá»™c vá» các vấn Ä‘á» tÃn lý bởi số phiếu Ä‘a
số tại hội đồng giám mục không, nhất là khi hội đồng ấy chỉ gồm trên
dưới 10 vị giám mục?
Vần Ä‘á» thứ tÆ° là quyá»n của Giáo Triá»u. Äức
Giáo Hoà ng không thể cai quản Giáo Hội hoà n vũ cách hữu hiệu mà không có
một loại nội các nà o đó gồm các thánh bộ, các tòa án và hội đồng.
Trưởng các cÆ¡ quan nà y thÆ°á»ng là các giám mục hay hồng y nếu là thánh
bá»™. Các giám mục địa phÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng hay phà n nà n rằng Rôma can thiệp hÆ¡i
nhiá»u và o công việc của các giáo há»™i địa phÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng Äức Hồng Y Dulles
cho rằng thá»±c ra rất Ãt khi Rôma tá»± ý can thiệp. Thông thÆ°á»ng chỉ là để
đáp ứng các khiếu nại của giáo hội địa phương đối với một vụ tranh biện
nà o đó. Xin nêu ra đây một số điển hình. Năm 1993 chẳng hạn, Rôma can
thiệp để loại bỠmột bản dịch Sách Giáo Lý Của Giáo Hội Công Giáo quá
phóng túng và thiếu chÃnh xác, theo lá»i yêu cầu của chÃnh các soạn giả
và các nhà chuyên môn khác. Má»™t cuá»™c tham khảo quốc tế đã được triệu táºp
tại Rôma, nhỠthế bản dịch trên đã được tái duyệt.
Má»™t vấn Ä‘á»
khác từng được nhiá»u ngÆ°á»i chú ý là quyết định của Bá»™ Thá» Phượng Thánh
và Bà TÃch ban hà nh ngà y 26 tháng 10 năm 1999 đòi phải duyệt lại bản
dịch phụng vụ bằng tiếng Anh do Ủy Ban Quốc Tế Tiếng Anh Trong Phụng Vụ
(ICEL) soạn thảo, má»™t ủy ban há»—n hợp khá ká»nh cà ng vì gồm các thà nh viên
do 11 há»™i đồng giám mục khác nhau Ä‘á» cá». Äã nhiá»u năm nay, bản văn do
ủy ban nà y soạn thảo căn cứ theo triết lý riêng của há» bị nhiá»u chỉ
trÃch từ cả các giám mục lẫn nhiá»u nhóm giáo dân; khốn ná»—i, ủy ban nà y,
vì có tÃnh quốc tế, nên không chịu thẩm quyá»n của bất cứ há»™i đồng giám
mục nà o. Các vị giám mục Mỹ thấy mình rÆ¡i và o tình thế bất thÆ°á»ng không
kiểm soát được bản dịch trong các sách phụng vụ của mình. Các qui định
mới đem lại lợi điểm là cung ứng cho các hội đồng giám mục một cơ chế để
có thể yêu cầu sá»a chữa những Ä‘iểm được coi là không đúng đắn trong bản
văn của ICEL. Trong trÆ°á»ng hợp nà y cÅ©ng nhÆ° trong nhiá»u trÆ°á»ng hợp
khác, thẩm quyá»n của Rôma thá»±c ra được dùng để bảo vệ các giáo há»™i địa
phÆ°Æ¡ng khá»i việc lạm quyá»n đáng nghi vấn của các cÆ¡ quan quốc gia hay
quốc tế.
Trong các vấn Ä‘á» tÃn lý, chÃnh sách của Rôma thÆ°á»ng lÃ
khuyến khÃch các giám mục giáo pháºn và các há»™i đồng giám mục nháºn trách
nhiệm lá»›n hÆ¡n trong việc giám sát tÃnh chÃnh thống trong các Ä‘iá»u thuyết
giảng và giảng dạy tại khu vực riêng của mình. Nhưng các giám mục
thÆ°á»ng lại trông cáºy và o Rôma chịu chỉ cho mình hay hiện mình có Ä‘ang
giảng dạy trong hiệp thông vá»›i Giáo Há»™i hoà n vÅ© hay không, vì tÃn lý, tá»±
bản chất, vốn có tÃnh hoà n vÅ©. Bá»™ TÃn Lý không thể tránh được việc bị
lôi kéo và o những cuá»™c thảo luáºn trong đó tÃnh chÃnh thống được nêu ra.
Vấn
Ä‘á» thứ năm và là vấn Ä‘á» sau cùng chÃnh là thẩm quyá»n giáo huấn của Äức
Giáo Hoà ng. Giống Äức Phaolô VI, Äức Gioan Phaolô II, từ trÆ°á»›c đến nay
vốn hạn chế, không ban bố má»™t định nghÄ©a tÃn Ä‘iá»u nà o có tÃnh “ex
cathedra†(vô ngá»™), nhÆ°ng vẫn đôi lúc Ä‘Æ°a ra các ấn định chung kết vá»
tÃn lý mà không cần sá»± đầu phiếu chÃnh thức của hiệp Ä‘oà n giám mục.
Trong những trÆ°á»ng hợp nhÆ° thế, ngà i thÆ°á»ng dùng thẩm quyá»n riêng trong
tư cách giáo chủ hoà n vũ có nhiệm vụ “củng cố anh em†(Lc 22:32), qua
phÆ°Æ¡ng thức thu góp sá»± đồng thuáºn tổng quát của các giám mục. Nhiá»u thần
há»c gia minh nhiên chủ trÆ°Æ¡ng rằng Äức Giáo Hoà ng cần tiến hà nh má»™t
cuá»™c đầu phiếu trÆ°á»›c khi ban hà nh các quyết định ấy. NhÆ°ng theo Äức Hồng
Y Dulles, dù má»™t số giám mục bất đồng, thì tiếng nói của Äức Giáo Hoà ng
cùng vá»›i Ä‘a số vững ổn các giám mục trong má»™t thá»i gian dà i đủ để không
cần phải có má»™t cuá»™c đầu phiếu nhÆ° thế. Cái diá»…n trình ká»nh cà ng nà y
rất dá»… ngăn cản việc không kịp thá»i đáp ứng má»™t tình thế nguy kịch cách
hữu hiệu.
Một ngôi vị giáo hoà ng trong đối thoại
Từ
Vatican II trở Ä‘i, vấn nạn chÃnh trong Giáo Há»™i Công Giáo là sá»± căng
thẳng có tÃnh biện chứng giữa khuynh hÆ°á»›ng táºp quyá»n và khuynh hÆ°á»›ng tản
quyá»n. Những ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng tản quyá»n có khuynh hÆ°á»›ng cho mình tiến
bá»™ và mô tả các thù địch của mình nhÆ° những ngÆ°á»i chỉ nhằm phục chế
(restorationists). NhÆ°ng ngÆ°á»i ta cÅ©ng có quyá»n nghÄ© ngược lại rằng
những ngÆ°á»i muốn tái láºp các Ä‘iá»u kiện của Kitô Giáo thá»i giáo phụ, thá»±c
sá»± chỉ là những ngÆ°á»i tiếc nuối quá khứ và hoà i cổ lá»—i thá»i.
Cuối
cùng, vấn Ä‘á» không phải là điá»u nà y hay Ä‘iá»u kia (eiher/or) nữa. ChÃnh
vì hoạt động gia tăng nơi các giáo hội và hội đồng địa phương, mà Rôma
được yêu cầu phải thực hà nh một sự giám sát lớn hơn bao giỠhết, kẻo sự
hợp nhất của Giáo Há»™i bị lâm nguy. Äặc tÃnh hoà n vÅ© của Giáo Há»™i Công
Giáo ngà y nay, cùng vá»›i sá»± nhanh chóng của truyá»n thông hiện đại, đặt
lên chức vụ giáo hoà ng nhiá»u đòi há»i má»›i không thể nà o tránh khá»i. Tùy
các giáo há»™i khác phán định xem má»™t ngôi vị giáo hoà ng mạnh và nhiá»u
nghị lá»±c có chấp nháºn được hay không vá» phÆ°Æ¡ng diện đại kết. NhÆ°ng theo
Äức Hồng Y Dulles, không Ãt các giáo há»™i ấy muốn thấy Rôma cung cấp được
một sự lãnh đạo hữu hiệu cho toà n thể oikoumene (toà n bộ thế
giá»›i có ngÆ°á»i ở). NhÆ° ngà i từng nhấn mạnh, tình thế của thế giá»›i hiện
đại đòi phải có má»™t vị kế nghiệp Thánh Phêrô vá»›i khả năng dạy dá»— vÃ
hướng dẫn toà n bộ Dân Thiên Chúa. Ngôi vị Thánh Phêrô, như đã được khai
triển từ thá»i Vatican II, có khả năng Ä‘á»™c đáo giữ cho các giáo há»™i địa
phÆ°Æ¡ng và miá»n luôn ở thế đối thoại trong khi vẫn vÆ°Æ¡n tay ra yêu thÆ°Æ¡ng
phục vụ má»i ngÆ°á»i. Äức Phaolô VI và Äức Gioan Phaolô II phải được ca
ngợi vì đã thực thi sứ mệnh nà y với lòng trung thà nh, với sức mạnh và sự
cởi mở vá»›i Chúa Thánh Thần. Bạn Ä‘á»c thấy Äức HY Dulles không nhắc gì
tá»›i Äức Bênêđictô XVI vì bà i nà y viết năm 2000, lúc Äức Bênêđictô XVI
chưa lên ngôi Giáo Hoà ng. Trong bà i tới tựa là “Từ Ratzinger tới
Bênêđictôâ€, Äức HY sẽ cho ta những nháºn định của ngà i vá» Äức Ä‘Æ°Æ¡ng kim
Giáo Hoà ng.
Vũ Văn An
(Nguồn: VietCatholic News) |