Ai đã thà nh láºp Giáo Há»™i Việt Nam?
10.04.2010
|
|
Câu há»i trong khuôn khổ lịch sá» khách quan: Ai đã thà nh láºp Giáo Há»™i Việt Nam?
Bà i của Giáo sư Roland Jacques
LTS Táºp San Äịnh HÆ°á»›ng: Nháºt báo Công Giáo Pháp La Croix ngà y 18/1/1996 tÆ°á»ng trình vá» chuyến viếng thăm chÃnh thức của phái Ä‘oà n hà ng giáo phẩm Công Giáo Pháp đến Việt Nam. Phái Ä‘oà n do Tổng Giám Mục Joseph Duval, Chủ Tịch Há»™i Äồng Giám Mục Pháp hÆ°á»›ng dẫn. Ký giả Frédérich Mounier viết rằng: “Cho đến ngà y 28-1, các Giám Mục Pháp sẽ gặp các Giám Mục Việt Nam. Chuyến Ä‘i sẽ dẫn há» từ Hà Ná»™i đến Huế. Dẫu có lá»i yêu cầu của há», chÃnh quyá»n không cho phép há» Ä‘i đến miá»n Nam. Äức Cha Duval nhấn mạnh đến “bổn pháºn†của Giáo Há»™i Pháp đối vá»›i Giáo Há»™i huynh đệ Việt Nam. “Giáo Há»™i nà y có gốc từ Pháp, nó đã được thà nh láºp nhá» có những ná»— lá»±c của các nhà truyá»n giáo Phápâ€. NhÆ° thế trong tinh thần của những ngÆ°á»i đã khai sáng nên Giáo Há»™i nà y, đây đúng là má»™t cuá»™c hà nh hÆ°Æ¡ngâ€. MÆ°á»i Linh Mục của Há»™i Thừa Sai Balê đã chết tỠđạo tại đây, và đã được phong thánh…â€.
Lối tÆ°á»ng trình sá»± kiện và ná»™i dung câu trÃch dẫn lá»i phát biểu (nhấn mạnh) của Giám Mục Joseph Duval đã dấy lên má»™t câu há»i cho Roland Jacques, má»™t nhà nghiên cứu vá» lịch sá» Giáo Há»™i Việt Nam: trên bình diện khách quan của lịch sá», có những vấn Ä‘á» nà o cần lÆ°u ý vá» lá»i phát biểu nà y. Tháng 2-96, Roland Jacques đã viết thÆ° cho Äức Tổng Giám Mục Joseph Duval để trình bà y vá» quan Ä‘iểm của mình liên quan đến lá»i phát biểu đó.
Má»™t bản văn tóm lược bức thÆ° nà y đã được đăng trên nháºt báo La Croix và o tháng 6-1997.
Äịnh HÆ°á»›ng xin được dịch ra Việt Ngữ nguyên bản bức thÆ°. Và tiếp theo bức thÆ° nà y, Äịnh HÆ°á»›ng đăng thêm bà i “Nguồn gốc và ý nghÄ©a các tên gá»i Hoa Lang và Hoa Lang Äạo†của Roland Jacques bổ sung má»™t số dữ kiện cho quan Ä‘iểm của nhà nghiên cứu nầy đã được nêu lên trong bức thÆ° nói trên.
Giáo Hội Công Giáo Việt Nam có phải phát xuất từ Pháp không?
ThÆ° gá»i Äức Cha Joseph Duval, Chủ Tịch Há»™i Äồng Các Giám Mục Pháp.
KÃnh Äức Cha,
Nháºt báo Công Giáo La Croix ngà y 18-1-1996 đã cho phổ biến má»™t bà i báo ký tên Frédéric Mounier vá»›i tá»±a Ä‘á»: “Giáo Há»™i Pháp quay lại vá»›i Giáo Há»™i của Việt Namâ€. CÆ¡ há»™i để có bà i báo nà y, má»™t bà i báo vốn rất đáng lÆ°u ý, là cuá»™c khởi hà nh của má»™t phái Ä‘oà n Giám Mục Pháp Ä‘i Việt Nam. Ký giả trÃch dẫn trong ngoặc kép những lá»i phát biểu mà Äức Cha đã nói để giải thÃch lý do chuyến viếng thăm nà y: “Giáo Há»™i nà y có gốc từ Pháp, nó đã được thà nh láºp nhá» những ná»— lá»±c của các nhà truyá»n giáo Phápâ€. Có lẽ ngÆ°á»i ta đã méo mó những lá»i nói của Äức Cha, nhÆ°ng dẫu sao má»™t sá»± xác quyết nhÆ° thế là má»™t sá»± sai lầm lịch sá», và là má»™t phÆ°Æ¡ng cách rất đáng tranh cãi để chuẩn bị khung cảnh (thuáºn lợi) cho cuá»™c gặp gỡ.
Ai đã thà nh láºp nên Giáo Há»™i Việt Nam?
Trả lá»i cho câu há»i có tÃnh cách nà y, phải khẳng định (sans ambiguité) rằng các vị thà nh láºp, kể từ năm 1615, là những giáo sÄ© dòng Tên của tỉnh dòng Nháºt Bản, tỉnh dòng có tÃnh cách quốc tế trong việc tuyển chá»n (nhân sá»±) và thuần túy Bồ Äà o Nhau trong các mối lệ thuá»™c vá» mặt pháp lý. Từ thế ká»· 16, các vị thừa sai Bồ Äà o Nha và Tây Ban Nha thuá»™c nhiá»u Há»™i dòng tu khác nhau đôi lúc đã cố thá» mở Ä‘Æ°á»ng rao giảng Phúc Âm, nhÆ°ng phải đợi đến phÆ°Æ¡ng pháp và sá»± kiên trì quyết tâm của các tu sÄ© dòng Tânđể thấy được những hy vá»ng đó được cụ thể hóa. Khi những vị ngÆ°á»i Pháp đầu tiên – các tu sÄ© Joseph Francis Tissanier và Pierre Jacques Albier – Ä‘i tà u biển đến xứ nà y và o năm 1658, thì có gần 70 vị truyá»n giáo gồm tám quốc tịch đã tiếp tục nhau đến trÆ°á»›c, trong số đó có 35 vị ngÆ°á»i Bồ Äà o Nha, 19 vị ngÆ°á»i à và 7 vị ngÆ°á»i Nháºt. Và o chÃnh thá»i gian nà y, theo những Æ°á»›c tÃnh lạc quan nhất, thì số ngÆ°á»i Kitô hữu Việt Nam đã có trên 100.000 rải rác trong và i trăm cá»™ng Ä‘oà n địa phÆ°Æ¡ng. Những ngÆ°á»i giáo dân được Ä‘Ã o tạo kỹ lưỡng hÆ°á»›ng dẫn há»; (những giáo dân nà y) có đủ khả năng để Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i những hoà n cảnh khó khăn nhất; ngay từ các năm 1644 đến 1645, hỠđã có những vị tỠđạo của há», đó là những vị tỠđạo đầu tiên vá»›i má»™t danh sách rất dà i.
Tháºt sá»± có sá»± kiện là lịch sỠđược viết theo lối ngÆ°á»i Pháp cố nêu lên sá»± nghiệp to lá»›n nà y cho má»™t mình cha Alexandre de Rhodes. Tuy nhiên cần thiết phải đặt lại con ngÆ°á»i truyá»n giáo nổi danh nà y trong khung cảnh thá»±c (của lịch sá»). Ngà i sinh tại Avignon, lãnh địa của Giáo Hoà ng, cha Rhodes cÅ©ng không phải ngÆ°á»i Pháp nhÆ° trÆ°á»ng hợp của thà nh Francois de Sales, dẫu ngà i thuá»™c ná»n văn hóa Pháp nhÆ° vị kia. Ngà i và o Há»™i Dòng Chúa Giêsu tại Roma, và chÃnh lý lịch Roma nà y đã cho phép ngà i được Ä‘i đến Äông PhÆ°Æ¡ng và o má»™t thá»i kỳ mà ngÆ°á»i Pháp không có quyá»n. Khi cha Rhodes đến Việt Nam và o năm 1624, các ná»n tảng xây dá»±ng Giáo Há»™i Kitô giáo đã được thà nh láºp vững chắc tại vùng miá»n Trung; công trạng lá»›n lao của ngà i là đã Ä‘Æ°a cuá»™c truyá»n bá Phúc Âm đến miá»n Bắc xứ nà y; ở đây ngà i chỉ lÆ°u lại má»™t thá»i gian duy nhất từ năm 1627 đến năm 1630 và đó là má»™t thà nh quả lá»›n lao cho việc truyá»n giáo. Ngoà i ra, tên tuổi ngà i được gắn liá»n vá»›i các công trình ngữ há»c vá» tiếng Việt nhá» những tác phẩm ngà i đã xuất bản tại Âu Châu và o năm 1651. Trong lãnh vá»±c nà y cÅ©ng nhÆ° trong công việc truyá»n giáo nói riêng, sá»± thà nh công của ngà i lệ thuá»™c và o công trình của các vị tiên phong Ä‘i trÆ°á»›c ngà i. Äây là má»™t công trình táºp thể rõ rệt, không thể gán cho công lao má»™t xứ nà o riêng, dẫu ngÆ°á»i Bồ Äà o Nha gián tiếp là những báºc thầy thi công, cÅ©ng nhÆ° há» là những ngÆ°á»i thợ đông nhất.
Há»™i Dòng Truyá»n Giáo Ngoại Quốc Paris (MEP) và các vị tỠđạo
Khởi từ năm 1664 (miá»n Trung Việt Nam) và 1666 (miá»n Bắc), Há»™i Dòng Truyá»n Giáo Ngoại Quốc Paris đã cống hiến má»™t thế hệ thứ ba các ngÆ°á»i thợ Phúc Âm, và đặc biệt những vị Giám Mục đầu tiên mà Roma muốn ban cho Giáo Há»™i còn trẻ nà y. Tiếp đó, các Cha Ä‘Æ°á»ng du Bac đã đóng má»™t vai trò có tầm vóc quan trá»ng to lá»›n không thể chối cãi được trong Giáo Há»™i của Việt Nam. NhÆ°ng không và o má»™t thá»i kỳ nà o bất kỳ, kể cả dÆ°á»›i thá»i thá»±c dân Pháp trong các năm của tháºp niên 1860, các vị truyá»n giáo Pháp không phải đã là những vị truyá»n giáo duy nhất tại Việt Nam. Tác giả bà i báo đã nhắc lại rất đúng rằng mÆ°á»i trong các vị truyá»n giáo Pháp đã bị giết chết vì đức tin trong thế ká»· 19; cách đây và i năm, hỠđược tôn vinh và o báºc thánh tỠđạo cùng má»™t lúc vá»›i 96 vị tỠđạo tại Việt Nam. NhÆ°ng khi nói đến các vị truyá»n giáo ngoại quốc chịu tỠđạo, có lẽ đúng hÆ¡n đừng cho ngÆ°á»i ta hiểu rằng ngÆ°á»i Pháp là những vị tỠđạo đầu tiên, và chỉ có ngÆ°á»i Pháp mà thôi. Trong nhóm các vị thánh đã được Giáo Há»™i tôn vinh, thá»±c ra có 11 vị dòng Äaminh gốc Tây Ban Nha, mà những vị lâu Ä‘á»i nhất trong hỠđã từng chịu án tá» ngay từ năm 1745, nghÄ©a là 88 năm trÆ°á»›c thánh Francois Isidore Galelin. Còn những vị tu sÄ© Dòng Tên thuá»™c tỉnh dòng Nháºt bản, há» lại đã Ä‘i trÆ°á»›c tất cả các vị nà y, vá»›i hai vị tỠđạo ngÆ°á»i à và o năm 1723, ba vị ngÆ°á»i Bồ Äà o Nha và má»™t vị ngÆ°á»i Äức và o năm 1737; sá»± việc Roma đã Ä‘Æ°a chuẩn y sá»± tỠđạo của hai nhóm nà y lệ thuá»™c và o những hoà n cảnh lịch sá», trong đó các nạn nhân nà y không can dá»± gì.
Những ngÆ°á»i Công Giáo Việt Nam và nÆ°á»›c Pháp
Trong các lá»i nói của Äức Cha, không phải chỉ có sá»± sai lầm lịch sá» là đáng tiếc. Tháºt váºy, Äức Cha đã hẳn nhiên là vô tình mang lại má»™t thế dá»±a cho má»™t luáºn cứ từng gây nên nhiá»u tai hạn cho ngÆ°á»i Công Giáo Việt Nam, và luáºn cứ đó từ mấy năm nay lại dấy lên lại má»™t cách mạnh mẽ. Lá»i mỉa mai của dân chúng hoặc cả đến các giáo sÆ° đại há»c tên tuổi đã từng kịch liệt chứng minh vá» sá»± thông đồng giữa Chủ NghÄ©a Thá»±c Dân Pháp và sá»± lan trà n của đạo Công Giáo và o Việt Nam. Nhiá»u đợt, ngÆ°á»i Công Giáo xứ nà y đã phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i lá»i luáºn tá»™i nhÆ° là “đảng†của ngÆ°á»i ngoại quốc, đóng vai kẻ thù của xứ sở. Hôm nay cÅ©ng nhÆ° hôm qua, ở Việt Nam và ở hải ngoại, nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c nhiá»u chủ trÆ°Æ¡ng ý hệ khác nhau dÆ°á»ng nhÆ° muốn thấy tôn giáo nháºp cảng từ trong các gói hà nh lý của ngÆ°á»i Pháp (theo lối nói của há») tan biến Ä‘i. Nếu ngà y nay các mối liên hệ của Giáo Há»™i Việt Nam vá»›i các Giáo Há»™i anh em trên toà n thế giá»›i còn gặp nhiá»u khó khăn, má»™t phần lá»›n cÅ©ng do sá»± nghi ngá» luôn hiện hà nh nà y, do chÃnh sá»± bất công lịch sá» trong đó chúng ta, những ngÆ°á»i Pháp, không phải là bà n tay hoà n toà n sạch.
Và o lúc lên Ä‘Æ°á»ng đến Việt Nam, Äức Cha hẳn không thấy phải khẩn trÆ°Æ¡ng để nhắc lại cho Giáo Há»™i xứ nà y má»™t nguồn gốc ngÆ°á»i Pháp nặng tÃnh giả thiết nà y? Là m nhÆ° thế, các lá»i nói của Äức Cha dÆ°á»ng nhÆ° lại đặt Giáo Há»™i ấy trong má»™t vị thế mãi lệ thuá»™c và mang nợ vá»›i Giáo Há»™i Pháp, hoặc nÆ°á»›c Pháp nói gá»n nhÆ° thế; các lá»i ấy củng cố cho những láºp trÆ°á»ng của những ngÆ°á»i gièm pha Giáo Há»™i Việt Nam, và là m giảm uy thế những luáºn chứng của tất cả những ai Ä‘ang ná»— lá»±c thiết định lại chân lý lịch sá» hầu trả lại danh dá»± cho Giáo Há»™i Việt Nam.
KÃnh thÆ°a Äức Cha, không phải nhÆ° thế, Giáo Há»™i Việt Nam không phải phát sinh do ngÆ°á»i Pháp. Giáo Há»™i đó là con của Giáo Há»™i hoà n vÅ© theo đúng mẫu má»±c Ä‘iển hình của nó; trong thá»i còn non trẻ, Giáo Há»™i nà y đã hưởng được sá»± cung ứng của nhiá»u ná»n văn hóa và truyá»n thống dị biệt, cho phép nó dần hồi bÆ°á»›c đến tuổi trưởng thà nh theo con Ä‘Æ°á»ng đặc thù của mình. Ngà y nay, khi phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i nhiá»u vấn Ä‘á», Giáo Há»™i nà y Æ°u tiên phải (tá»± củng cố), xác định vị thế đặc thù của mình, tìm lại chá»— đứng trá»n vẹn trong lòng của xã há»™i Việt Nam và trong ná»n văn hóa có từ ngà n năm của Việt Nam, vá»›i những giá trị mà Giáo Há»™i đó Ä‘ang ôm sẵn và chúng cÅ©ng là những giá trị của Công Giáo tÃnh phổ quát. Trong viá»…n tượng nà y, Giáo Há»™i Việt Nam không cần đến má»™t quyá»n lá»±c đỡ đầu, nó không chỠđợi để được “bú má»›m†bởi bất cứ ai. NgÆ°á»i Công Giáo Việt Nam chỉ cần tìm lại những mối liên hệ hiệp thông, chia sẻ và liên Ä‘á»›i cụ thể hÆ¡n và thiết thá»±c hÆ¡n vá»›i những ngÆ°á»i Kitô hữu anh em trên thế giá»›i, nhÆ° bao nhiêu ngÆ°á»i Công Giáo trong tất cả các xứ khác. Chúng ta hết lòng mong má»i rằng cuá»™c viếng thăm của phái Ä‘oà n Giám Mục Pháp sẽ cống hiến Ä‘iá»u đó.
Gs. Roland Jacques
(Nguồn: Mạng lÆ°á»›i DÅ©ng Lạc) |