Mùa Chay, Tuần Thánh - Những táºp tục và truyá»n thống
17.02.2010
Mùa Chay là mùa "nháºp hạ", mùa tịnh tâm của Giáo Há»™i. Mùa Chay bắt đầu khoảng má»™t tháng rưỡi sau Mùa Giáng Sinh. Äây là má»™t cuá»™c tÄ©nh tâm thÆ°á»ng niên, cuá»™c canh tân tinh thần để đón mừng mầu nhiệm ná»n tảng nhất của Kitô giáo: Chúa Giêsu được Phục Sinh từ cõi chết và hôm nay Ngà i Ä‘ang là Äấng Kitô, Chúa chúng ta. Vì thế, nếu không hÆ°á»›ng tá»›i Lá»… Phục Sinh, tá»›i cuá»™c sống má»›i, Mùa Chay sẽ mất ý nghÄ©a. Từ những thế ká»· đầu, Kitô giáo đã hình thà nh nhiá»u táºp tục, truyá»n thống sống Ä‘á»™ng vá» Mùa Chay để thể hiện những ý nghÄ©a chÃnh yếu nà y :
* Mầu nhiệm Khổ Nạn của Chúa Giêsu. * Mầu nhiệm Khổ Nạn và Phục Sinh đối vá»›i ngÆ°á»i sá»a soạn lãnh Phép Rá»a. * Cuá»™c hoán cải trong đức tin.
Thá»i Ä‘iểm
Mùa Chay diá»…n ra trong mùa xuân, thá»i gian ngà y dà i hÆ¡n đêm từ sau ngà y đông chÃ.
Thế ká»· thứ hai, các tÃn hữu đã ăn chay hai ngà y để chuẩn bị mừng Lá»… Phục Sinh má»—i năm.
Thuở đó hỠnóng lòng đợi chỠChúa lại
đến, nên hai ngà y chay tịnh trÆ°á»›c Lá»… Phục Sinh là thá»i Ä‘iểm thÃch hợp
để chuẩn bị cho thá»i gian thánh thiêng nhất: ngà y Chúa lại đến. Thế ká»·
thứ ba, thá»i gian chay tịnh trải dà i cả Tuần Thánh. Tá»›i thế ká»· thứ tÆ°
Lễ Phục Sinh được chuẩn bị bằng cả một Mùa Chay đầy ý nghĩa.
Mùa Chay và Phép Rá»a
Mùa Chay đặc biệt nhấn mạnh chủ đỠPhép
Rá»a. Khoảng từ thế ká»· thứ ba, Phép Rá»a gắn liá»n vá»›i đêm Canh Thức mừng
Chúa Phục Sinh (Vá»ng Phục Sinh). Những thế ká»· đầu việc chuẩn bị cho
Phép Rá»a trải dà i nhiá»u năm. Thuở đó những ngÆ°á»i trưởng thà nh muốn gia
nháºp Giáo Há»™i thì không thể gia nháºp ngay. Há» cần tá»›i ba năm thá» thách.
Trong thá»i gian nà y hỠđược hÆ°á»›ng dẫn, nâng đỡ để từ bá» nếp sống lÆ°Æ¡ng
dân và táºp sống nếp sống má»›i. Sau đó, hỠđược nháºn và o là m ứng viên bÃ
tÃch Phép Rá»a. Cuối cùng, và o má»™t thá»i Ä‘iểm đặc biệt, sau nà y gá»i lÃ
Mùa Chay, hỠđược há»c há»i sâu rá»™ng hÆ¡n, được lãnh nghi thức trừ tà ,
tham dự một số các nghi thức khác, giữ chay tịnh Thứ Sáu, Thứ Bảy Thánh
và được lãnh Phép Rá»a và o đêm Phục Sinh. Khi cuá»™c bắt đạo tại Rôma chấm
dứt và o năm 313, Giáo Há»™i bắt đầu xác định rõ rà ng hÆ¡n tiến trình cá»
hà nh công khai thá»i gian dá»± tòng (Katechein: giảng dạy), tiến
trình đón nháºn các dá»± tòng nháºp đạo. Và giai Ä‘oạn chuẩn bị cuối cùng để
lãnh Phép Rá»a luôn bao gồm má»™t giai Ä‘oạn chay tịnh để củng cố nếp sống
má»›i.
Ban đầu, theo nghi thức, thá»i gian
chuẩn bị Lá»… Phục Sinh là thá»i gian đặc biệt chỉ dà nh cho các dá»± tòng;
vá» sau, trở thà nh phổ thông. Má»i tÃn hữu Ä‘á»u dá»± và o truyá»n thống chay
tịnh. Äầu thá»i Trung Cổ, những nghi thức dá»± tòng cÅ© biến mất để lại
truyá»n thống bốn mÆ°Æ¡i ngà y Mùa Chay, mùa chuẩn bị Lá»… Phục Sinh.
Sám hối
Thế kỷ thứ tư, việc chuẩn bị cho dự
tòng lãnh Phép Rá»a được kết hợp vá»›i việc chay tịnh và những thá»±c hà nh
sám hối khác trước Lễ Phục Sinh, để chuẩn bị cho những hối nhân phạm
tội công khai hay phạm tội ác được lãnh ơn tha thứ. Những thực hà nh nà y
cÅ©ng mở rá»™ng dần tá»›i các tÃn hữu khác và và o thá»i Trung Cổ đã lan cả
Giáo Há»™i. Thá»i nà y nghi thức sám hối nhấn mạnh tá»›i tá»™i riêng tÆ°. Do đó
trong phụng vụ, Mùa Chay là “mùa tÃm,†tÃm mà u sám hối, nên Lá»i ngợi
khen Alleluia và Kinh Vinh Danh bị hủy bá». Phụng vụ cÅ©ng cấm cá» hà nh những cuá»™c cÆ°á»›i xin trong Mùa Chay. Ở và i nÆ¡i còn có cả nghi thức “chôn táng†bà i ngợi ca Alleluia.
40 ngà y chay tịnh
Thuở đầu Mùa Chay kéo dà i suốt 40 ngà y
dà nh cho các dá»± tòng. Sau, má»i Kitô hữu khác cÅ©ng ăn chay 40 ngà y để
bắt chước Chúa Giêsu chay tịnh 40 ngà y trong sa mạc (Mt 4,2). Trong Cựu
Ước, chúng ta cũng gặp 40 ngà y của Môsê trên núi Sinai (Xh 34,28), 40
ngà y của Êlia trên núi Horeb (1 V 19,8) và 40 năm dân Chúa lang thang
trong sa mạc. Từ ngữ chÃnh thức của Giáo Há»™i chỉ Mùa Chay là Quadragesima (Mùa 40).
Từ đầu, 40 ngà y ăn chay được tÃnh ngược
từ chiá»u Thứ Năm Thánh (ngà y đầu trong Tam Nháºt Vượt Qua) – nghÄ©a lÃ
ngà y đầu tiên trúng và o Chúa Nháºt thứ nhất Mùa Chay. Tuy nhiên, tÃn hữu
không bao giỠăn chay trong những Chúa Nháºt Mùa Chay, vì Chúa Nháºt được
kể là ngà y tưởng nhá»› Chúa Phục Sinh (còn được gá»i là Lá»… Phục Sinh nhá»).
Do đó khoảng thế ká»· thứ bảy, Mùa Chay sáu tuần lá»… tÃnh sá»›m hÆ¡n: từ thứ
tư Lễ Tro, và gồm cả Thứ Năm và Thứ Sáu Thánh, để tròn 40 ngà y ăn chay.
Giáo Há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng không kể ngà y thứ Sáu và Thứ Bảy Thánh là ngà y
chay, nên Mùa Chay bắt đầu sớm hơn một tuần.
Phụng vụ Chúa Nháºt Mùa Chay luôn duy
trì tiến trình của thá»i gian dá»± tòng, nhấn mạnh cuá»™c hà nh trình và o bÃ
tÃch Phép Rá»a. Năm 1972, Giáo Há»™i công bố “Nghi Thức Khai Tâm Kitô Giáo
Cho NgÆ°á»i Trưởng Thà nh,†là m sống lại thá»i gian dá»± tòng thuở trÆ°á»›c.
Theo đó, cả hai thà nh phần, dá»± tòng vÃ
tÃn hữu, được hÆ°á»›ng tá»›i hà nh trình của Phép Rá»a gồm: nghi thức tuyển
chá»n, cá» hà nh Tin Mừng, tuyên xÆ°ng đức tin, kinh Lạy Cha, công bố từ bá»
ma quỷ (thay thế việc trừ quỷ ngà y xưa). Việc di chuyển tân tòng (sau
bà i giải thÃch Lá»i Chúa) tá»›i má»™t nÆ¡i khác trong nhà thỠđể được hÆ°á»›ng
dẫn đặc biệt vá» bà i Ä‘á»c Thánh Kinh của ngà y hôm ấy.
CÅ©ng nhÆ° lòng má»™ mến của các tÃn hữu, phụng vụ Mùa Chay gắn bó vá»›i ná»—i Ä‘au và cái chết của Chúa Giêsu.
‘Thứ Ba Béo’
Ngay trước Mùa Chay, tuy không có trong
niên lịch Giáo Hội, nhưng theo thói quen, dân chúng có ngà y “thứ ba
béo,†ngà y vui vẻ há»™i hè. Äó là “cuá»™c vui†cuối cùng trÆ°á»›c khi bÆ°á»›c và o
mùa ăn chay kiêng thịt nhiệm nhặt từ hôm sau, Thứ Tư Lễ Tro. Thói tục
nà y tuy không được Giáo Há»™i khuyến khÃch nhÆ°ng vẫn lÆ°u truyá»n trong dân
chúng vá»›i mục Ä‘Ãch thá»±c tế. Hồi đó, những thức ăn mà luáºt chay tịnh
nghiêm ngặt của Giáo Há»™i cấm là những thức ăn cần Æ°á»›p lạnh. Vì kỹ thuáºt
Æ°á»›p lạnh đã không hỠđược phát minh mãi cho tá»›i thế ká»· XIX nên tháºt ý
nghĩa việc dân chúng mang ra ăn hết những thức ăn nà o sẽ bị hư, nếu để
qua sáu tuần lá»… ăn chay. Äồng thá»i há» chia sẻ những thức ăn nà y vá»›i gia
đình khác. Vì thế những bữa ăn chung và o Thứ Ba trước Lễ Tro mang không
khà vui vẻ của ngà y lễ hội. Thế kỷ 14, ngà y “thứ Ba Béo†đã được tổ
chức khá phổ biến. Lễ hội nà y cũng phản ảnh những cuộc chè chén, hóa
trang và những thói tục lương dân mừng mùa xuân hay ngà y xuân phân.
Phải chăng vì Giáo Hội cấm những cuộc truy hoan trong suốt Mùa Chay nên
dân chúng dá»… bù trừ bằng má»™t lá»… há»™i “vá»ng chayâ€?
Thứ Ba xá giải
Ngà y trước Thứ Tư Lễ Tro còn mệnh danh
là Thứ Ba xá giải. Nhóm từ nà y xuất phát từ táºp tục xÆ°a: giáo hữu
thÆ°á»ng tá»›i lãnh bà tÃch xá giải để chuẩn bị bÆ°á»›c và o Mùa Chay Thánh.
Thứ Tư Lễ Tro
Thứ TÆ° Lá»… Tro chÃnh thức Ä‘Æ°a tÃn hữu
và o Mùa Chay và Mùa Phục Sinh. Theo thói quen, tro được đốt từ những
cà nh lá trong Lễ Lá năm trước còn lại. Tro nà y sẽ được bỠtrên trán các
tÃn hữu. Việc đổ tro lên đầu và mặc áo nhặm là nghi thức sám hối chung
trong dân Do Thái xưa (Giôna 3,5-9 / Giêrêmia 6,26 / Matthêu 11,21 …).
Thuở đầu, nghi thức xức tro cùng với ý
nghÄ©a Thánh Kinh không có trong nghi thức mở đầu Mùa Chay. Sá»›m nhất lÃ
và o những năm 300, nghi thức nà y được một số Giáo Hội địa phương áp
dụng trong việc ra vạ tuyệt thông tạm thá»i hoặc trục xuất các tá»™i nhân
đã phạm tội hoặc gây gương mù công khai như chối đạo, lạc đạo, giết
ngÆ°á»i, ngoại tình.
Và o thế kỷ 7 nghi thức xức tro lan
rộng. Trước nhất, hối nhân phải xưng thú cá nhân. Tiếp theo hỠđược
giá»›i thiệu vá»›i đức giám mục và được ghi nháºn và o thà nh phần những ngÆ°á»i
sám hối để chuẩn bị lãnh bà tÃch Hòa Giải và o Thứ Năm Thánh. Sau việc
đặt tay và xức tro, há» bị Ä‘uổi khá»i cá»™ng Ä‘oà n. Việc xua Ä‘uổi nà y mô
phá»ng AÄ‘am và Eva bị Ä‘uổi khá»i VÆ°á»n Äịa Äà ng. Hối nhân bị xua Ä‘uổi cùng
vá»›i lá»i nhắn nhủ rằng sá»± chết là hình phạt do tá»™i: “Hãy nhá»› ngÆ°á»i là tro bụi, ngÆ°á»i sẽ trở vá» vá»›i bụi troâ€
(Sáng Thế 3,19). Há» phải sống tách rá»i gia đình, hỠđạo trong 40 ngà y
Mùa Chay (quarantine). Khi mặc áo nhặm và xức tro, hỠđược má»i ngÆ°á»i
nháºn ra là hối nhân trong cá»™ng Ä‘oà n, đôi khi há» phải đứng trên những
báºc thá»m, trên lối và o nhà thá». Những hình phạt chung chung dà nh cho há»
là kiêng thịt, rượu, không được tắm gội, hớt tóc, cạo râu, quan hệ vợ
chồng và giao dịch buôn bán. Tùy má»—i địa pháºn hình phạt có thể kéo dà i
nhiá»u năm, có khi trá»n Ä‘á»i! Thá»i Trung Cổ, tá»™i riêng được chú ý hÆ¡n tá»™i
công khai. Do đó, những táºp tục vá» ngà y Thứ TÆ° Lá»… Tro đỡ khắc nghiệt
hÆ¡n và được thá»±c hiện phổ thông cho má»i tÃn hữu trưởng thà nh trong há»
đạo. Những truyá»n thống tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° thế được tuân giữ trong toà n Giáo
Hội từ thế kỷ 11. Gần đây Giáo Hội đưa ra công thức xức tro khác, có ý
nghÄ©a tÃch cá»±c hÆ¡n vá» Mùa Chay: “Hãy từ bá» tá»™i lá»—i và trung thà nh vá»›i Tin Mừng
(Máccô 1,15). Công thức mới nà y, trước đây lã được sỠdụng trong một tu
viện ở Giáo Há»™i Celtic thuá»™c Anh từ thế ká»· 6 đến thế ká»· 8. Äây là công
thức sám hối riêng tÆ° dà nh cho tá»™i nhẹ có vẻ thÃch hợp vá»›i diá»…n biến
của bà tÃch Hòa Giải hÆ¡n là nghi thức xức tro.
Có ba loại truyá»n thống xác định ý nghÄ©a Mùa Chay:
-Truyá»n thống giữ bầu khà chay tịnh trầm buồn.
-Truyá»n thống thá»±c hà nh sám hối đặc biệt là ăn chay kiêng thịt.
-Những việc đạo đức tỠlòng yêu mến Chúa Giêsu thương khó.
Những truyá»n thống nà y, nối kết vá»›i những truyá»n thống má»›i, mang lại cho Mùa Chay những chiá»u kÃch tÃch cá»±c hÆ¡n.
Bầu khà chay tịnh
Bầu khà chay tịnh mang sắc thái trầm
buồn. Trong phụng vụ, lá»i ca Alleluia và Kinh Vinh Danh bị tạm bá». Mà u
tÃm được sá» dụng trong phụng vụ và trong những hình thức trang trÃ
thánh Ä‘Æ°á»ng. Má»i sá»± trang trà cách long trá»ng trong cung thánh được
tháo gỡ. Tiếng nhạc cũng trầm lắng.
Gần đây trong Giáo Hội có thói quen che
các ảnh tượng và tượng Chịu Nạn bằng tấm mà n tÃm thẫm nhÆ° tÃn hiệu u
buồn khóc than. Khoảng đầu năm 900 tại một số Giáo Hội địa phương, từ
đầu Mùa Chay nhà thỠtreo một tấm mà n lớn ngăn cách bà n thỠvà giáo
dân. Việc nà y nhằm tạm thá»i che khuất vinh quang thiên quốc minh há»a do
các ảnh tượng. Äồng thá»i, tấm mà n che cÅ©ng tượng trÆ°ng việc tách rá»i
tá»™i nhân khá»i bà n thá», giống nhÆ° các tá»™i nhân công khai bị tuyệt thông.
Từ những năm 1600 việc che mà n chỉ còn thá»±c hiện từ Chúa nháºt thứ năm
Mùa Chay – ngà y xÆ°a gá»i là “Chúa Nháºt Vượt Qua.†Và o Chúa nhá»±t nà y, bà i
Tin Mừng kết thúc với câu sau đây:
“Lúc đó há» lượm đá ném Chúa Giêsu, nhÆ°ng Ngà i đã ẩn mình và lÆ°á»›t qua khá»i hà nh lang Ä‘á»n thá» (Ga 8,59) (bây giá» Ä‘oạn Tin Mừng nà y chỉ còn trong chu kỳ năm B).
Kiêng thịt
Ăn chay và kiêng thịt luôn nối kết
nhau. NhÆ°ng có những quy định riêng. Ä‚n chay là ăn Ãt hay không ăn gì.
Kiêng thịt là hạn chế má»™t số loại lÆ°Æ¡ng thá»±c – thà dụ thịt. Ä‚n chay lÃ
hình thức đạo đức phổ thông ngay từ Giáo Hội sơ khai. Việc từ chối một
nhu cầu nhân bản trong má»™t giai Ä‘oạn, mang nhiá»u ý nghÄ©a khác nhau: ăn
chay để chuẩn bị cho má»™t ngà y đại lá»…, để tá»± ká»m chế bản thân, để nâng
đỡ lá»i cầu nguyện. Ä‚n chay cÅ©ng giúp thanh tẩy bản thân khá»i những lạm
dụng và tá»™i lá»—i. Những ý nghÄ©a nà y thà nh Ä‘á»™ng lá»±c Ä‘Æ°a tá»›i truyá»n thống
chay tịnh trong Mùa Chay. Má»™t Ä‘á»™ng lá»±c khác cÅ©ng góp phần trong truyá»n
thống chay tịnh là : là m phÆ°á»›c. Là m phÆ°á»›c là trao tặng cho ngÆ°á»i thiếu
thốn những gì ta dà nh dụm được nhỠăn chay và kiêng thịt, hoặc cho đi
phần thặng dư.
Ăn chay và kiêng thịt thuở đầu là những
thực hà nh tự nguyện. Sau dần thà nh nghiêm nhặt và thà nh quy định của
Giáo Hội. Từ những năm 400 tới 800. Giáo dân chỉ ăn một bữa mỗi ngà y
thÆ°á»ng và o buổi chiá»u tùy táºp tục địa phÆ°Æ¡ng. Phải cữ những thức ăn nhÆ°
thịt, cá tÆ°Æ¡i, rượu. Nhiá»u nÆ¡i giáo dân phải cữ cả trứng và những sản
phẩm từ sữa. Từ đầu thế kỷ 10, giáo dân có thói quen khi ăn chay chỉ ăn
bữa trÆ°a. Thế ká»· 14, giáo dân được ăn thêm má»™t bữa nhẹ và o buổi chiá»u.
Thá»i Trung Cổ luáºt cấm ăn cá và các sản phẩm từ sữa bị hủy bá».
Quy chế ăn chay kiêng thịt khá nhiệm
nhặt còn hiệu lực mãi tới 1966. Giáo dân từ 21 đến 59 tuổi chỉ được ăn
má»™t bữa chÃnh suốt cả Mùa Chay, trừ ngà y Chúa nháºt. Tuy nhiên ta cÅ©ng
được phép dùng hai bữa phụ khác không có thịt, để có đủ sức khá»e; nhÆ°ng
hai bữa nà y cộng lại phải kém hơn một bữa ăn no đủ. Việc ăn chay đi kèm
với kiêng thịt, nước cốt thịt, thịt xay và o Thứ Tư Lễ Tro và tất cả các
thứ Sáu (luáºt kiêng thịt áp dụng vá»›i giáo dân từ 7 tuổi trở lên). Và o
những ngà y thÆ°á»ng trong Mùa Chay, chỉ được ăn thịt trong bữa chÃnh.
Những việc sám hối phổ thông
Những hình thức sám hối khác không được
Giáo Há»™i quy định nhÆ°ng đã phổ thông trong nhiá»u thế ká»· nay. Phần lá»›n
là những hình thức tÆ° riêng trong các gia đình nhÆ°ng Ä‘ang được nhiá»u
tÃn hữu thá»±c hà nh: không ăn món tráng miệng, kẹo bánh, nÆ°á»›c ngá»t, rượu.
Ngoà i ra, còn việc để dà nh tiá»n tặng ngÆ°á»i nghèo, hạn chế xem phim ảnh,
truyá»n hình cÅ©ng là thái Ä‘á»™ chay tịnh tốt đẹp.
Äà ng Thánh Giá
Mùa Chay, giáo dân thÆ°á»ng Ä‘i Ä‘Ã ng thánh
giá. Ngược dòng lịch sá», ta biết và o thá»i Tháºp Tá»± Quân (1095-1270)
nhiá»u giáo dân có thói quen Ä‘i hà nh hÆ°Æ¡ng Äất Thánh và đi bá»™ theo bÆ°á»›c
chân Chúa Giêsu lên đồi Canvê. Trong hai thế kỷ tiếp theo, sau khi
ngÆ°á»i Hồi giáo tái chiếm Äất Thánh, những cuá»™c hà nh hÆ°Æ¡ng tại đây rất
nguy hiểm. Thá»i gian nà y, để thay thế việc hà nh hÆ°Æ¡ng, khắp Âu Châu
giáo dân thiết láºp những chặng Ä‘Ã ng thánh giá ngoà i trá»i, những chặng
nà y nêu lên những biến cố thÆ°Æ¡ng Ä‘au dá»±a theo Thánh Kinh hay truyá»n
thống vá» con Ä‘Æ°á»ng tháºp giá của Chúa Giêsu. Giữa thế ká»· 18, những chặng
Ä‘Ã ng thánh giá được phép thiết láºp ngay bên trong nhà thá» và thà nh nét
đặc trÆ°ng của các nhà thá» Công Giáo. Và o những năm 1960, các nhà thá»
thÆ°á»ng thêm và o chặng thứ 15: Chúa Phục Sinh.
Äầu tháºp niên 60, Giáo Há»™i chú trá»ng
tá»›i mặt tÃch cá»±c của quy luáºt Mùa Chay và những công trình bác ái, Äức
Thánh Cha Phaolô VI đã chÃnh thức chuẩn nháºn chiá»u hÆ°á»›ng nà y qua Tông
Huấn Paenitemini. Theo đó, tÃn hữu chỉ buá»™c kiêng thịt và o Thứ TÆ° Lá»…
Tro và các thứ Sáu trong Mùa Chay. Việc ăn chay chỉ buộc và o Thứ Tư Lễ
Tro và Thứ Sáu Thánh. Các tÃn hữu cần lÆ°u ý các hình thức chay tịnh tá»±
nguyện. Những định hướng chung trong tinh thần Mùa Chay vẫn đỠcao ý
nghÄ©a bà tÃch Phép Rá»a, cuá»™c trở vá» của bản thân, sám hối và sống mầu
nhiệm thương khó, tỠnạn của Chúa Giêsu.
Tuần lễ Thánh
à nghĩa và nghi thức trong tuần lễ
Thánh theo sát những biến cố lịch sá». Giáo Há»™i Công Giáo Äông PhÆ°Æ¡ng
mệnh danh đây là tuần lá»… của Æ n Cứu Ä‘á»™. Tên gá»i nà y cÅ©ng là m nổi báºt ý
nghĩa của Tuần Thánh.
Tuần Thánh là trung tâm năm phụng vụ.
Những nghi lá»… chÃnh thức và những truyá»n thống của Giáo Há»™i nhắc nhá»› vÃ
hiện thực hóa cuộc Vượt Qua của Chúa Giêsu: đi qua cái chết nhục nhằn
để đạt tá»›i cuá»™c sống má»›i vinh quang. Theo đó, con ngÆ°á»i và má»i tạo váºt
cũng được vượt qua với Ngà i.
Những nghi thức chÃnh yếu, trÆ°á»›c tiên
được cá» hà nh ở Giêrusalem. Ở đây các tÃn hữu được sống giữa khung cảnh
thá»±c nÆ¡i xảy ra các biến cố lịch sá» cuá»™c Ä‘á»i Chúa Giêsu, cuá»™c thÆ°Æ¡ng
khó, cái chết và cuộc Phục Sinh của Ngà i. Năm 313 khi đạo Chúa được
công khai thừa nháºn, các tÃn hữu đã thanh tẩy công khai vá» tụ há»p tại
Giêrusalem hoặc gần Giêrusalem trong ngà y ká»· niệm những biến cố trá»ng
đại, tại chÃnh nÆ¡i theo truyá»n thống là những “nÆ¡i thánh.†Há» cảm
nghiệm sống Ä‘á»™ng những biến cố đó. Há» hát, tuyên Ä‘á»c những truyện tÃch
(kể lại bà i thÆ°Æ¡ng khó), Ä‘i rÆ°á»›c kiệu và canh thức. Nhiá»u truyá»n thống
tôn giáo cổ xưa vỠTuần Thánh và Lễ Phục Sinh được Egeria viết lại chi
tiết trong nháºt ký của chị. Chị là má»™t lữ khách hà nh hÆ°Æ¡ng từ miá»n Tây
Bắc Tây Ban Nha tá»›i Äất Thánh và o năm 381-384. Những nghi thức Tuần
Thánh được phổ biến khắp Châu Âu thá»i đó, qua những khách hà nh hÆ°Æ¡ng
Äất Thánh nhÆ° Egeria. Vá»›i thá»i gian, những nghi thức nà y được Giáo Há»™i
đón nháºn và trở nên nghi thức chÃnh thức của Giáo Há»™i: nghi thức “Tuần
Thánhâ€!
Mầu nhiệm Vượt Qua
Ban đầu Giáo Hội cỠhà nh Lễ Vượt Qua
như một mầu nhiệm thống nhứt, gồm mầu nhiệm cuộc khổ nạn và Phục Sinh
của Äức Kitô. Giáo Há»™i không phân chia từng ngà y trong Tam Nháºt Vượt
Qua để tưởng niệm riêng từng mầu nhiệm. Ngà y lá»… Vượt Qua trá»ng đại nhất
trong Kitô giáo liên kết chặt chẽ vá»›i lá»… Vượt Qua, lá»… trá»ng đại nhất
của Do Thái. Dân Do Thái xÆ°a được giải thoát khá»i cảnh nô lệ khi thiên
thần vượt qua cá»a nhà ngÆ°á»i Do Thái để tiêu diệt các con trai đầu lòng
của ngÆ°á»i Ai Cáºp. Do đó việc tưởng niệm hoạt Ä‘á»™ng giải phóng của Thiên
Chúa trở thà nh kinh nghiệm sâu sắc và ná»n tảng nhất của dân Do Thái.
Lễ Vượt Qua của Do Thái là một hòa trộn
hai lễ hội cổ Do Thái. Lễ hội mùa xuân để dâng con chiên hy tế mùa xuân
cho Thiên Chúa trong thá»i gian du mục. Lá»… há»™i bánh không men và o thá»i
gian sau lÆ°u Ä‘Ã y ở Aicáºp. Và o thế ká»· 7 trÆ°á»›c Chúa Giáng sinh. Khi
Giêrusalem trở thà nh thánh cung duy nhất của dân Do Thái, hai lễ hội
nà y hòa là m một đại lễ: lễ Vượt Qua. Lễ Vượt Qua được mừng ngà y 14
tháng Nisan (tên gá»i má»™t tháng trong năm theo lịch Do Thái) gồm nghi
thức tế chiên trong Ä‘á»n thá» và bữa tiệc thánh tại các gia đình.
ChÃnh và o dịp lá»… Vượt qua của Do Thái,
Chúa Giêsu đã vượt qua cuộc thương khó và sự chết để đạt tới cuộc sống
mới. Cuộc vượt qua nà y cũng là hoạt động thần linh của Chúa để cứu cả
nhân loại và các thụ tạo khá»i trầm luân trong vá»±c thẳm của sá»± chết.
Tam Nháºt Vượt Qua
Thuở Giáo Hội sơ khai chưa có Tuần Lễ
Thánh, mầu nhiệm Vượt Qua được mừng trong một ngà y: Canh Thức Phục
Sinh. Lễ mừng bắt đầu từ lúc hoà ng hôn ngà y Sa-bát và kéo dà i đến bình
minh ngà y thứ nhất trong tuần (Chúa Nhựt). Tới thế kỷ 5, mầu nhiệm được
tưởng niệm trong ba ngà y như nghi thức được cỠhà nh ở Giêrusalem. Ba
ngà y tưởng niệm nà y mệnh danh là Tam Nháºt Vượt Qua từ Thứ Sáu Thánh đến
sáng Chúa Nhá»±t Phục Sinh. Tam Nháºt Vượt Qua tưởng niệm cái chết, cuá»™c
mai táng và biến cố Phục Sinh. (Thá»i gian từ Thứ Sáu tá»›i Chúa Nhá»±t được
tÃnh là ba ngà y theo lối tÃnh của Do Thái: má»™t ngà y tÃnh từ lúc mặt
trá»i lặn của buổi chiá»u hôm trÆ°á»›c). Vá» sau Thứ Năm Thánh cÅ©ng được nháºp
và o Tam Nháºt Vượt Qua.
Sau cuộc bách hại Kitô giáo, các hoà ng
đế theo đạo đã cấm là m việc và vui chÆ¡i dÆ°á»›i má»i hình thức trong Tuần
Thánh. Thuở đó cÅ©ng có táºp tục ân xá, phóng thÃch các tù nhân và o dịp
nà y. Vá»›i các Kitô hữu, Tam Nháºt Vượt Qua được coi nhÆ° những ngà y linh
thánh nhất trong năm.
Chúa Nháºt Lá»… Lá
Tuần Thánh bắt đầu bằng Chúa Nháºt Lá»…
Lá, ngà y nay Giáo Há»™i gá»i là Chúa Nháºt ThÆ°Æ¡ng Khó. Trong phụng vụ Chúa
Nháºt nà y, phần đầu lá»… có nghi thức là m phép lá và rÆ°á»›c lá để nhá»› ngà y
Chúa Giêsu bước và o Giêrusalem vinh quang. Tại đây dân chúng cầm cà nh
lá tung hô Chúa. Tiếp theo trong thánh lá»…, là phần tuyên Ä‘á»c bà i thÆ°Æ¡ng
khó. Rõ rà ng phụng vụ ngà y lá»… lá muốn chú trá»ng cuá»™c thÆ°Æ¡ng khó của
Chúa Giêsu hơn cuộc tiếp đón mà dân Giêrusalem dà nh cho Chúa. Nhìn
chung, Giáo Há»™i muốn chú trá»ng tá»›i ý nghÄ©a của Tuần Thánh hÆ¡n là giá»›i
thiệu má»™t tiến trình lịch sá» chÃnh xác của những biến cố cứu Ä‘á»™. Ngà y
lá»… lá được coi là bÆ°á»›c đầu trong chặng Ä‘Æ°á»ng vượt qua của Chúa.
Riêng tại Do Thái, và o Lễ Lá dân chúng
thÆ°á»ng xếp hà ng Ä‘i kiệu trên con Ä‘Æ°á»ng từ ngôi là ng nhá» Bêtania và o
thà nh phố Giêrusalem theo vết chân Chúa xưa. HỠđi rước, tay mang tà u
lá thiên tuế hoặc má»™t nhánh ô-liu, má»™t loà i cây thÆ°á»ng gặp nhất ở vùng
Palestin (Mat 21,18) (ngà y nay, tùy địa phương, giáo dân có thể cầm
nhà nh dương liễu, cà nh đà o, lá dừa, nhánh thông… để đi kiệu lá).
Những ngà y chuẩn bị
Thứ hai, ba, tÆ° trong Tuần Thánh lÃ
những ngà y chuẩn bị cho Tam Nháºt Vượt Qua. Theo truyá»n thống, và o những
ngà y nà y, giáo dân thÆ°á»ng tìm đến tòa cáo giải lãnh bà tÃch Hòa Giải để
tâm hồn bình an bước và o những ngà y đại lễ.
Xưng tội rước lễ mùa Phục Sinh
Thá»i Trung Cổ, xuất hiện khuynh hÆ°á»›ng
từ chối đón nháºn bà tÃch Thánh Thể. Há» suy nghÄ© Thánh Thể quá cao sang,
con ngÆ°á»i chỉ nên chiêm ngắm và tôn thá» hÆ¡n là “cầm lấy mà ăn.†Do đó
nhiá»u ngÆ°á»i trở thà nh xa cách Thánh Thể. Công Äồng Latêranô 1215 dạy
giáo dân phải rÆ°á»›c lá»… Ãt là má»™t lần má»—i năm và o Chúa Nhá»±t Phục Sinh. Từ
giáo huấn nà y, hôm nay Giáo Há»™i đòi các tÃn hữu phải rÆ°á»›c lá»… mùa Phục
Sinh (mùa Phục Sinh kéo dà i từ Chúa Nháºt thứ nhất Mùa Chay đến Lá»… Chúa
Ba Ngôi).
Lãnh bà tÃch Hòa Giải cÅ©ng là bổn pháºn
của ngÆ°á»i tÃn hữu trong mùa Phục Sinh. Giáo Luáºt hiện hà nh qui định
(khoản 989): má»i tÃn hữu tá»›i tuổi trưởng thà nh Ãt nhất phải xÆ°ng thú
tá»™i nặng má»™t năm Ãt nhất má»™t lần. Rõ rà ng và o thế ká»· 8 đã hình thà nh
việc xÆ°ng thú cá nhân trong bà tÃch Hòa Giải. Thá»i nà y, có việc xá giải
cho các hối nhân phạm tội công khai.
Thứ Năm Thánh
Thứ Năm Thánh bắt đầu Tam Nháºt Vượt
Qua. Ban đầu, Tam Nháºt chỉ gồm Thứ Sáu Thánh và Thứ Bảy Thánh (theo
cách tÃnh của ngÆ°á»i Do Thái là ba ngà y). Sang thế ká»· 4 gồm thêm ngà y
Thứ Năm Thánh. Trước đó Thứ Năm Thánh có tên là thứ năm Lễ Tiệc Ly.
Ngà y nà y tưởng niệm bữa tiệc ly của Chúa và ká»· niệm Chúa láºp bà tÃch
Thánh Thể. Và thứ năm nà y cũng có tên khác là thứ năm của giới răn mới:
“Thà y ban cho anh em má»™t giá»›i răn má»›i†(Ga 13,34). Trong nghi lá»… thứ năm có nghi thức rá»a chân, để nhá»› mãi giá»›i luáºt tình yêu Chúa đã dạy trong đêm tiệc ly nà y.
Nguyên thủy Thứ Năm Thánh chỉ là ngà y
chuẩn bị lễ mừng mầu nhiệm Vượt Qua. Và o ngà y nà y, các hối nhân được xá
giải và tái nháºp và o cá»™ng Ä‘oà n để hỠđược tham dá»± và o lá»… Vượt Qua. Từ
hôm nay, dầu thánh cÅ© bị hủy bá», các nhà thá» sẽ sá» dụng dầu thánh má»›i
để cá» hà nh bà tÃch Thánh Thể và Thêm Sức và o đêm Phục Sinh.
Truyá»n thống cá» hà nh nghi thức Lá»… Tiệc
Ly tại Giêrusalem, là địa Ä‘iểm và thá»i Ä‘iểm tiến hà nh bữa tiệc ly của
Chúa theo tÆ°Æ¡ng truyá»n. Vá» sau cả Giáo Há»™i đã áp dụng nghi thức Thứ Năm
Thánh tÆ°Æ¡ng tá»± truyá»n thống ở Giêrusalem. Thứ Năm Thánh tưởng niệm Chúa
láºp bà tÃch Thánh Thể. Mà u sắc, khung cảnh hôm nay rất rá»±c rỡ. Kinh
Vinh Danh đã vắng lặng từ Thứ TÆ° Lá»… Tro nay lại vang lên rá»™n rã. NhÃ
tạm được để trống sau Thánh Lá»…. Bánh thánh được truyá»n phép nhiá»u hÆ¡n
để giáo dân rÆ°á»›c lá»… hôm nay và hôm sau. Äể tưởng niệm cuá»™c thÆ°Æ¡ng khó
nhục nhã, Ä‘á»›n Ä‘au, kể từ sau Kinh Vinh Danh ngà y thứ năm, tất cả Ä‘á»n
chuông sẽ vắng lặng. Táºp tục nà y có từ thế ká»· 9.
Nghi thức rá»a chân
Nghi thức rá»a chân trong Thánh Lá»… hôm
nay được chÃnh chủ tế cá» hà nh để há»c và sống bà i há»c khiêm nhu, phục vụ
của Chúa trong bữa tiệc ly. Nghi thức nà y được cỠhà nh rải rác tại một
và i địa phương hồi thế kỷ 5 và đến thế kỷ 12 đã phổ biến trong toà n
Giáo Há»™i. Theo táºp tục chung sẽ có 12 ngÆ°á»i được chá»n rá»™ng rãi trong
giáo dân hoặc chá»n trong những ngÆ°á»i đứng đầu các xóm hỠđể được “rá»a
chân.†Má»™t số nÆ¡i chá»n “ngÆ°á»i được rá»a chân†từ những ngÆ°á»i nghèo hèn,
những ngÆ°á»i bị xã há»™i bá» rÆ¡i…
Nhà tạm suy tôn Thánh Thể
Cuối Thánh Lễ, Mình Thánh Chúa còn lại
sau rÆ°á»›c lá»… sẽ được Ä‘Æ°a tá»›i nhà tạm suy tôn Thánh Thể. Theo truyá»n
thống, các giáo hữu sẽ thay nhau cầu nguyện và tôn thỠtrước Thánh Thể
tá»›i ná»a đêm.
Lá»… truyá»n dầu
Từ rất sá»›m Thánh Lá»… Truyá»n Dầu đã cá»
hà nh trong nhiá»u địa pháºn. Hôm nay ngà y Thứ Năm Thánh, khắp các địa
pháºn, tại nhà thá» chÃnh tòa hoặc má»™t nhà thá» trong giáo pháºn, đức giám
mục địa pháºn cùng vá»›i các linh mục, giáo sÄ©, tu sÄ© và đại diện giáo dân
tụ há»p để cá» hà nh Thánh Lá»… Truyá»n Dầu theo má»™t nghi thức long trá»ng. Có
ba thứ dầu được thánh hiến để sá» dụng trong má»™t số bà tÃch tại các nhÃ
thá»:
1/ dầu dá»± tòng: dùng để xức cho dá»± tòng khi hỠđược chuẩn bị lãnh bà tÃch Phép Rá»a.
2/ dầu bệnh nhân: dùng trong bà tÃch Xức Dầu Bệnh Nhân.
3/ dầu rá»a tá»™i và thêm sức: dùng trong bà tÃch Phép Rá»a và Thêm Sức.
Thứ Sáu Thánh
Thứ Sáu Thánh là ngà y kỷ niệm cái chết
của Äức Giêsu trên tháºp giá ngoà i thà nh Giêrusalem. Những khoảnh khắc
hôm nay sẽ được hoà n thà nh trá»n vẹn và o ngà y hôm sau – khi đêm tối Thứ
Bảy nhÆ°á»ng chá»— cho ngà y Chủ nháºt và khi sá»± chết chuyển hóa thà nh cuá»™c
Phục Sinh. Nói “Thứ Sáu Thánh†là nhằm để nhấn mạnh giá trị cứu độ của
biến cố lịch sá» là cái chết tháºp giá của Äức Giêsu. Trong suốt giòng
lịch sỠcủa nó, ngà y Thứ Sáu Thánh bao giỠcũng mang sắc thái trầm lặng
u buồn và thÆ°Æ¡ng tiếc Äức Giêsu chịu đóng Ä‘anh và chịu chết.
Äây là ngà y duy nhất trong năm không có
cá» hà nh Bà TÃch Thánh Thể. Trong các thế ká»· đầu tiên, ngÆ°á»i ta không cá»
hà nh Thánh Thể và o những ngà y trong tuần. Táºp tục nà y cà ng mang ý nghÄ©a
đặc biệt đối vá»›i Thứ Sáu Thánh khi mà chiá»u kÃch hy tế của Thánh Lá»… bắt
đầu được nhấn mạnh. Việc không cá» hà nh Thánh Thể nhằm nêu báºt hà nh vi
hiến tế của Äức Giêsu trên tháºp giá. Vì váºy, Giáo Há»™i nhấn mạnh má»™t
phụng vụ Lá»i Chúa bao gồm má»™t trình thuáºt khổ nạn và những thánh vịnh
tiên báo cuá»™c thÆ°Æ¡ng khó của Äức Giêsu.
Phụng vụ Thứ Sáu Thánh của Giáo Hội
diá»…n ra trong khoảng giữa buổi chiá»u. Äây là thá»i gian lý tưởng nhất để
Ä‘á»c kinh thần vụ trong các nhà thá» xứ đạo hồi cổ thá»i – khi chÆ°a có
thói quen dâng Thánh Lá»… hằng ngà y. Trá»ng tâm của cá» hà nh được táºp trung
và o việc Ä‘á»c Thánh Kinh và cầu nguyện. Các bà i Ä‘á»c, cả Cá»±u Ước lẫn Tân
Ước, xoáy và o cuá»™c khổ nạn và cái chết của Äức Giêsu. Các lá»i nguyện
vốn xuất phát từ những lá»i nguyện chung cổ xÆ°a, nay trở thà nh má»™t phần
của má»i Thánh Lá»… – tức Lá»i Nguyện TÃn Hữu.
Suy tôn thánh giá
Và o cuối thế kỷ 4, việc suy tôn thánh
giá được Ä‘Æ°a và o truyá»n thống Thứ Sáu Thánh ở Giêrusalem. Truyá»n thuyết
kể rằng trước kia bà Helen, mẹ của Constantine, vị hoà ng đế Kitô hữu
đầu tiên, đã khám phá thấy tại khu vá»±c Giêrusalem chÃnh cây tháºp tá»± mÃ
ngÆ°á»i ta đã dùng để đóng Ä‘anh Äức Giêsu trên đó. Thế là hằng năm, tại
Giêrusalem, thánh tÃch nà y được Ä‘Æ°a ra để các tÃn hữu đến hôn kÃnh vÃ
suy tôn. Vá» sau, cả thánh tÃch lẫn thói quen nà y được phổ biến rá»™ng ra
khắp đế quốc Rôma. Việc thực hà nh nà y được đưa và o phụng vụ Rôma hồi
thế ká»· 8. Má»™t giòng ngÆ°á»i nối Ä‘uôi nhau chầm cháºm tiến lên hôn kÃnh má»™t
cây thánh giá trên tay vị thừa tác viên, đó là hình ảnh vẫn còn mang
nét đặc thù của việc cá» hà nh ngà y Thứ Sáu Thánh trong thá»i đại chúng ta
hôm nay. Cho đến gần đây, ngÆ°á»i ta vẫn còn duy trì thói quen bÆ°á»›c tá»›i
hôn kÃnh thánh giá bằng chân trần, bái gối nhiá»u lần trÆ°á»›c khi đến chá»—
thánh giá và cung kÃnh hôn nó.
Thánh Lá»… không có truyá»n phép Thánh Thể
Trong thá»i Trung Cổ, việc rÆ°á»›c lá»… (chỉ
thuần túy rước lễ thôi) của phụng vụ Thứ Sáu Thánh đã chuyển biến thà nh
“Thánh Lễ†không có truyá»n phép Thánh Thể (tức “Thánh Lễ†vá»›i bánh đã
được truyá»n phép ngà y hôm trÆ°á»›c). Nghi thức nà y bắt chÆ°á»›c má»™t dạng
Thánh Lễ được cỠhà nh không có kinh nguyện Thánh Thể. Ban đầu, giáo dân
ngÆ°ng không rÆ°á»›c lá»… trong các cá» hà nh Thứ Sáu Thánh. Vì váºy, chỉ có
linh mục được rÆ°á»›c lá»… và o ngà y nà y. Năm 1955, nghi thức truyá»n thống
được tái láºp lại: bắt đầu là phụng vụ Lá»i Chúa, rồi suy tôn thánh giá
và sau đó cả cộng đoà n rước lễ.
Việc giữ chay
Việc giữ chay Thứ Sáu Thánh diễn tả sự
Ä‘á»n tá»™i cá nhân và ná»—i Ä‘au buồn vá» cái chết của Äức Giêsu. Ngay từ thế
ká»· thứ 2, truyá»n thống chay tịnh (đôi khi kiêng hết má»i thức ăn thức
uống) đã được thực hà nh trong bốn mươi tiếng đồng hồ. Việc giữ chay nà y
chuẩn bị cho niá»m vui Phục Sinh và luôn luôn là má»™t đặc nét của ngà y
Thứ Sáu Thánh. Tại nhiá»u nÆ¡i trong Giáo Há»™i, việc giữ chay nà y được
thá»±c hà nh rất nghiêm ngặt, nghiêm ngặt hÆ¡n cả sá»± qui định chÃnh thức
của Giáo Hội. Ngà y nay chúng ta vẫn còn thấy rất rõ các dấu vết của
truyá»n thống nghiêm ngặt ấy. Trong ngà y hôm nay, má»™t số gia đình không
chỉ kiêng thịt (như qui định của Giáo Hội) mà còn kiêng cả những thức
ăn thông thÆ°á»ng khác nhÆ° sữa, bÆ¡, phô mai… Má»™t số táºp tục kỳ lạ – đối
vá»›i con mắt của ngÆ°á»i không quen – vẫn còn rất phổ biến đến táºn thá»i
nay, chẳng hạn, bánh được cố tình nướng đến cháy khét.
Trong nhiá»u gia đình, má»™t bầu khà thinh
lặng phủ trùm. NgÆ°á»i ta nhịn xem tivi, nhịn nghe radio, nhịn thưởng
thức nhạc Ä‘á»i. Cho đến gần đây, ngÆ°á»i tÃn hữu vẫn coi trá»ng tinh thần
ngà y Thứ Sáu Thánh trên má»i sắc thái văn hóa thế tục. Phần lá»›n các cÆ¡
sở buôn bán là m ăn Ä‘á»u đóng cá»a từ giữa trÆ°a cho đến 3 giá» chiá»u. Ngà y
nay táºp tục nà y chỉ còn được nháºn thấy ở rải rác và i nÆ¡i.
Ba GiỠtưởng niệm
Nhiá»u tÃn hữu vẫn còn nhá»› việc cá» hà nh
Ba GiỠTưởng Niệm của ngà y Thứ Sáu Thánh trong nhà thỠxứ đạo của mình.
Truyá»n thống nà y đã được há»™i nháºp và o phụng vụ chÃnh thức của ngà y Thứ
Sáu Thánh và được kéo dà i trong ba giá», tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i khoảng thá»i gian
mà Äức Giêsu đã trải qua trên cây thánh giá. Việc cá» hà nh nà y bao gồm
việc Ä‘á»c kinh nguyện chung và các việc đạo đức nhÆ° Ä‘i Ä‘Ã ng thánh giá,
lần hạt Mân Côi, suy niệm vá» những lá»i nói cuối cùng của Äức Giêsu
trÆ°á»›c khi tắt thá». Những việc đạo đức nà y vẫn còn khá phổ biến tại
nhiá»u giáo xứ. Xuất phát từ Lima, Pêru và o năm 1732, truyá»n thống nà y
đã lan đến các quốc gia Mỹ la tinh khác, rồi đến Anh, à và Hoa Kỳ. Còn
các nơi khác trên thế giới, thực hà nh nà y không mấy phổ biến.
So vá»›i các táºp tục ở các nÆ¡i khác,
truyá»n thống cá» hà nh Ba Giá» Tưởng Niệm xem ra nhẹ và thoáng hÆ¡n nhiá»u.
Ở má»™t số nÆ°á»›c, nhất là ở Mỹ la tinh, ngÆ°á»i ta có thói quen tổ chức má»™t
đám táng và o ngà y Thứ Sáu Thánh nà y. Thi hà i được khiêng đi là một bức
tượng di hà i của Äức Giêsu. Äiểm đến là má»™t “mồ huyệt,†nÆ¡i ngÆ°á»i ta sẽ
tiếp tục đến viếng nhÆ° thể viếng má»™t ngÆ°á»i thân của mình má»›i qua Ä‘á»i.
CANH THỨC PHỤC SINH
Từ giữa mà n đêm mới vừa buông xuống,
má»™t ánh lá»a bén lên bên ngoà i thánh Ä‘Æ°á»ng. Ngá»n lá»a ấy được dùng để
thắp cây Nến Phục Sinh, má»™t cây nến Ä‘Ãnh các dấu biểu hiệu của con số
chỉ năm dÆ°Æ¡ng lịch hiện tại, của thần tÃnh Äức Kitô và của cuá»™c khổ nạn
vinh quang của Ngà i. Cây nến được trịnh trá»ng Ä‘em và o giữa đám đông
Ä‘ang qui tụ. Tại đây, cây nến được giá»›i thiệu bằng lá»i ca hân hoan: “Ãnh sáng Chúa Kitô… Tạ Æ¡n Chúa.â€
Hà ng trăm cây nến của các tÃn hữu tham dá»± được thắp sáng lên từ ngá»n
lá»a của má»™t cây nến duy nhất nà y, cho đến khi cả thánh Ä‘Æ°á»ng chan hòa
ánh sáng má»›i. Äứng trÆ°á»›c cây Nến Phục Sinh Ä‘ang bùng cháy, ngÆ°á»i lÄ©nh
xướng cất tiếng hát bà i Exultet – một bà i ca cổ điển và hùng
tráng công bố Tin Mừng Phục Sinh. Tiếp theo là các bà i Ä‘á»c Thánh Kinh
đầy ấn tượng vỠnước và vỠcông cuộc sáng tạo mới. Kinh Cầu Các Thánh
được hát lên trong khi giếng nước Phục Sinh được là m phép bằng dầu
thánh má»›i được thánh hiến chỉ và i hôm trÆ°á»›c. Những ngÆ°á»i dá»± tòng bÆ°á»›c
tá»›i, tuyên hứa các lá»i hứa Phép Rá»a hòa trong tiếng nói đồng tình của
toà n thể cá»™ng Ä‘oà n vây quanh há»; và Phép Rá»a được cá» hà nh. Chuông bắt
đầu đổ liên hồi. Hoa đèn rá»±c rỡ cung thánh. Bà i ca Alleluia uy phong vút lên sau sáu tuần lá»… im bặt. Äức Giêsu Kitô đã sống lại từ cõi chết!
Không một khoảnh khắc nà o khác của năm
phụng vụ uy hùng và súc tÃch ý nghÄ©a cho bằng Äêm Canh Thức Vá»ng Phục
Sinh nà y. Äây là đêm mẹ của má»i đêm. Äây là trái tim của Kitô giáo.
Chúa đã sống lại trong đêm nà y.
Những giỠkhắc ban ngà y của ngà y Thứ
Bảy Thánh tiếp nối bầu khà mặc niệm của Thứ Sáu Thánh – và ngay từ
những thế ká»· đầu, những giá» khắc ấy được xem nhÆ° thá»i gian để thinh
lặng và chay tịnh. Bản thân ngà y Thứ Bảy Thánh không có phụng vụ hay
truyá»n thống tôn giáo nà o. Tất cả bầu khà nhằm sá»a soạn để đón mà n đêm
buông xuống và cuộc cỠhà nh mừng Chúa sống lại.
Canh thức Phục Sinh
Ngay từ thế hệ Kitô hữu đầu tiên, đã có
việc cỠhà nh hằng năm mừng Chúa sống lại. Trong suốt ba thế kỷ đầu, đây
là lá»… há»™i duy nhất được ghi nháºn trong Giáo Há»™i. Việc cá» hà nh nguyên
thủy – tiá»n thân của Lá»… Phục Sinh sau nà y – được thá»±c hiện bằng hình
thức một cuộc canh thức (vigilia trong tiếng La tinh có nghĩa
là “sá»± tỉnh thức†hay “đợi chá»â€). Tháºt dá»… hiểu tại sao các Kitô hữu đã
chá»n những giá» khắc của ban đêm để cá» hà nh cảm nghiệm tôn giáo của mình
vá» cuá»™c khải thắng của Äức Kitô trên sá»± chết và tá»™i lá»—i – đồng thá»i đó
cÅ©ng là cuá»™c khải thắng của chÃnh há», cùng vá»›i Äức Kitô. ChÃnh trong
những giỠkhắc của đêm tối trước ngà y thứ nhất trong tuần (ngà y Chúa
Nháºt) mà mầu nhiệm nà y đã diá»…n ra. (Matthêu 28,11; Máccô 16,1; Luca
24,1; Gioan 20,1).
Và o thá»i Giáo Há»™i sÆ¡ khai, có má»™t niá»m
tin rất phổ biến rằng Chúa Phục Sinh sẽ trở lại trong chÃnh những giá»
khắc đêm tối nà y của Äêm Canh Thức Phục Sinh. Vì váºy, Ä‘iá»u Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên
là tất cả má»i ngÆ°á»i cùng có mặt và chỠđợi. Äây sẽ là sá»± trở lại cuối
cùng trong vinh quang của NgÆ°á»i, và ngà y nay trong má»—i Thánh Lá»…, lá»i
loan báo vá» sá»± cáo chung của thá»i gian vẫn còn vang lên để xác tÃn:
“Äức Kitô đã chết, đã sống lại và sẽ đến!â€.
Ngoại trừ một số thay đổi, nhất là thay
đổi vá» thá»i lượng, nghi thức đã được canh tân ngà y nay phản ảnh rõ
chÃnh nghi thức của những thế ká»· ban đầu. Vừa khi sao hôm xuất hiện
trên bầu trá»i, các nghi thức bắt đầu được cá» hà nh và kéo dà i suốt cả
đêm. Những khoảnh khắc đầu tiên dà nh cho việc Ä‘á»c các bà i Ä‘á»c Thánh
Kinh và những lá»i nguyện. Các bà i Ä‘á»c Thánh Kinh – thÆ°á»ng gồm 12 bà i –
nhấn mạnh ý nghĩa tiên tri vỠmột công cuộc sáng tạo và cứu độ mới bằng
nÆ°á»›c. Äó là những bản văn nói vá» cuá»™c tạo dá»±ng ban đầu, sá»± sa ngã, tráºn
lụt hồng thủy, câu chuyện sát tế Isaac, biến cố các thiên thần vượt qua
cá»a nhà ngÆ°á»i Do Thái để tà n sát các con trai đầu lòng của ngÆ°á»i Ai
Cáºp, cuá»™c vượt qua Biển Äá» và hà nh trình tiến và o Äất Hứa.
Khi bóng tối đã trùm kÃn không gian
cũng là lúc chủ đỠnói trên được thể hiện bằng nghi thức sáng tạo mới
qua nÆ°á»›c của Phép Rá»a, nhất là Phép Rá»a cho ngÆ°á»i trưởng thà nh. Vốn lÃ
má»™t nét đặc trÆ°ng của Äêm Canh Thức Phục Sinh, nghi thức nà y bắt đầu
vá»›i việc là m phép nÆ°á»›c Phục Sinh má»™t cách trá»ng thể. Trong khi cá»™ng
đoà n hát Kinh Cầu Các Thánh, cây Nến Phục Sinh cháy sáng được cắm và o
nước, và dầu thánh cũng được chế và o hòa lẫn với nước. GiỠđây, những
ngÆ°á»i dá»± tòng – thÆ°á»ng đã được chuẩn bị từ và i năm trÆ°á»›c – sẽ tuyên hứa
từ bá» má»i ảnh hưởng của Satan trên con ngÆ°á»i cÅ© của mình; há» tuyên xÆ°ng
đức tin, lãnh nháºn Phép Rá»a, được xức dầu và mặc áo trắng. Và o thế ká»·
thứ 5, trong Giáo Hội Rôma có thực hiện việc xức dầu lần thứ hai do đức
giám mục – và đây chÃnh là dạng ban đầu của bà tÃch Thêm Sức.
Trong những thế ká»· đầu tiên, ngÆ°á»i ta
có thói quen trao sữa và máºt ong đã được là m phép cho những ngÆ°á»i má»›i
lãnh nháºn Phép Rá»a. Cá» chỉ nà y có ý nghÄ©a rằng ngÆ°á»i má»›i lãnh Phép Rá»a
là ngÆ°á»i còn non ná»›t trong đức tin, gá»i là tân tòng. Cá» chỉ ấy cÅ©ng ám
chỉ rằng há» vừa má»›i tiến và o miá»n Äất Hứa má»›i “chảy trà n sữa và máºt
ongâ€. Việc thá»±c hà nh nói trên, có tầm vóc đánh dấu má»™t mốc Ä‘iểm quan
trá»ng trong cả Ä‘á»i sống, vốn là má»™t thá»±c hà nh được vay mượn từ các thần
thoại ngoại giáo.
Cuối cùng, gần lúc tá» má» sáng, những ngÆ°á»i má»›i lãnh Phép Rá»a sẽ rÆ°á»›c Thánh Thể lần đầu – cùng vá»›i cá»™ng Ä‘oà n tÃn hữu.
Lá»a Phục Sinh
Nghi thức là m phép và thắp lá»a Phục
Sinh đầy ấn tượng, vẫn còn được duy trì cho đến ngà y nay để bắt đầu mỗi
đêm Vá»ng Phục Sinh, vốn không hỠđược nháºn thấy trong nghi thức cổ
thá»i. TrÆ°á»›c ká»· nguyên Kitô giáo, ngÆ°á»i Germanic đã có thói quen đốt lá»a
tôn vinh thần minh để loan báo mùa xuân đã bắt đầu, và để cầu xin cho
mùa mà ng được bá»™i thu. Khi Kitô giáo được truyá»n bá đến vá»›i các sắc dân
nà y, Giáo Há»™i cấm việc đốt lá»a đầu xuân vì cho rằng đó là má»™t thá»±c hà nh
ngoại giáo. Tuy nhiên, trong các thế ká»· 6 và 7, các nhà thừa sai ngÆ°á»i
Ailen đã mang và o lục địa châu Âu má»™t truyá»n thống là m Phép Rá»a bên
ngoà i thánh Ä‘Æ°á»ng và o tối Thứ Bảy Thánh. Truyá»n thống nà y đầu tiên do
thánh Patrick khai mà o để phản ứng lại ảnh hưởng của táºp tục đốt lá»a
đầu xuân Ä‘ang phổ biến giữa các tăng lữ vùng Celtic. Rồi truyá»n thống
nà y trở thà nh quen thuá»™c trong đế quốc Caroling, lan trà n đến Rôma, vÃ
cuối cùng được Ä‘Æ°a và o phụng vụ Äêm Canh Thức Phục Sinh.
Nến Phục Sinh
Việc thắp Nến Phục Sinh dÆ°á»ng nhÆ° bắt
nguồn từ nghi thức Lucernare được thá»±c hiện hằng ngà y hồi cổ thá»i
(“lucernare†có nghÄ©a là “thắp đènâ€) má»—i khi mà n đêm buông xuống. Còn
truyá»n thống thắp nến trên tay những ngÆ°á»i hiện diện thì bắt đầu ở Rôma
trong các thế ká»· đầu tiên. Bóng tối của Äêm Canh Thức được trà n ngáºp
bởi áng sáng muôn ngá»n nến tượng trÆ°ng cho Äức Kitô sống lại.
Trong vÆ°Æ¡ng quốc Frankish, nhiá»u ý
nghĩa biểu tượng được gán thêm và o cho cây Nến Phục Sinh và tiếp tục
đến ngà y hôm nay, tùy theo sá»± thẩm định của vị mục tá». Má»™t dấu thánh
giá được khắc hay vẽ lên cây nến, kèm theo lá»i công bố: “Äức Kitô hôm
qua và hôm nay, nguyên thủy và cùng Ä‘Ãch,†rồi hai mẫu tá»± đầu tiên vÃ
cuối cùng của tiếng Hi Lạp được khắc lên: “Alpha và Omega.†Các con số
chỉ năm dương lịch hiện tại được ghi nơi bốn góc tạo ra bởi hình thánh
giá: “Thá»i gian là của Chúa, và má»i thế hệ là của Chúa; vinh quang vÃ
quyá»n lá»±c là của Chúa qua má»i thế hệ đến muôn Ä‘á»i. Amen.†Bốn hạt trầm
hÆ°Æ¡ng Ä‘Ãnh sẵn vá»›i những chiếc Ä‘inh bằng sáp mà u đỠđược gắn lên bốn
đỉnh thánh giá, hạt thứ năm được Ä‘Ãnh và o chá»— tréo ngang – vá»›i lá»i nói
kèm theo: “Nhá» các dấu thÆ°Æ¡ng tÃch thánh và vinh hiển của Ngà i… xin
Chúa Kitô … gìn giữ…. và bảo toà n chúng con. Amen.â€
Phụng vụ buổi sáng Thứ Bảy Thánh
Khoảng đầu thế ká»· thứ 5, con số ngÆ°á»i
lá»›n lãnh Phép Rá»a giảm dần và việc rá»a tá»™i trẻ em trở thà nh Ä‘iá»u thông
thÆ°á»ng. Vì Äêm Canh Thức Phục Sinh không còn cần quá nhiá»u giá» nhÆ°
trước nữa, nên và o thế kỷ 6 việc cỠhà nh Thánh Thể được bắt đầu trước
lúc ná»a đêm, đến giữa thế ká»· 8 thì việc cá» hà nh nà y được lui vá» sá»›m hÆ¡n
nữa – ngay sau khi trá»i sáºp tối. Trong thế ká»· thứ 6, má»™t Thánh Lá»… cá»
hà nh và o buổi sáng Chủ Nháºt Phục Sinh đã trở thà nh thông thÆ°á»ng. Cà ng
vỠsau, việc canh thức cà ng được cỠhà nh sớm hơn nữa. Trong Lễ Qui của
Äức Piô V (1570), luáºt Giáo Há»™i qui định việc Canh Thức thà nh má»™t phụng
vụ sáng Thứ Bảy Thánh, lưu giữ nguyên hình thức nguyên thủy của nó, chỉ
trừ có việc cá» hà nh Phép Rá»a. Vì dà i dòng – thÆ°á»ng là và i tiếng đồng hồ
– và cũng vì đã đánh mất ý nghĩa gốc của nó là cỠhà nh mừng Chúa Phục
Sinh, việc Canh Thức Phục Sinh không được mấy tÃn hữu tham dá»±. Không
phải là chuyện quá xa lạ việc các giáo hữu tà tà đến và o lúc sắp vãn
các nghi thức, Ä‘em theo bình chứa để lấy má»™t Ãt nÆ°á»›c Phục Sinh má»›i vá»
nhà sá» dụng nhÆ° má»™t á bà tÃch. Phần đông giáo hữu xem Thánh Lá»… sáng Chủ
nháºt Phục Sinh là việc cá» hà nh chÃnh yếu mừng Chúa sống lại.
Canh tân việc Canh Thức Phục Sinh
Ngà y nay, việc Canh Thức Phục Sinh đã
lấy lại chá»— đứng xứng đáng của nó nhÆ° nghi thức quan trá»ng báºc nhất của
cả năm và nhÆ° cuá»™c cá» hà nh thứ nhất để mừng Chúa sống lại. Äầu tiên,
và o năm 1951, sá»± canh tân nà y được áp dụng thá» nghiệm. Äến năm 1955, nó
được thiết định dứt khoát. Äêm Canh Thức Phục Sinh trong hình thức canh
tân cũng gần giống hoà n toà n với hình thức nguyên thủy của nó trong các
thế kỷ ban đầu, ngoại trừ là các nghi thức giỠđây chỉ kéo dà i chừng
hai tiếng đồng hồ thay vì suốt cả đêm. Các nghi thức bao gồm bốn phần
rõ rệt: nghi thức là m phép và rÆ°á»›c Nến Phục Sinh, phụng vụ Lá»i Chúa, cá»
hà nh Phép Rá»a, và cá» hà nh Thánh Thể.
Sự canh tân việc Canh Thức Phục Sinh đã
đem lại ấn tượng cơ hồ như có hai Lễ Phục Sinh khác nhau. Tuy nhiên,
má»—i năm cà ng có nhiá»u tÃn hữu ý thức cuá»™c canh thức Phục Sinh theo
nguồn gốc của nó hÆ¡n: đây là đêm mẹ của má»i đêm và là cuá»™c cá» hà nh thứ
nhất để mừng Chúa sống lại. Sự canh tân trong việc dạy giáo lý cho
ngÆ°á»i lá»›n dá»± tòng ở các giáo xứ cÅ©ng đã tái láºp má»™t nét đặc biệt cho
Äêm Canh Thức Phục Sinh sau nhiá»u thế ká»· bị đánh mất: đó là việc cá»
hà nh Phép Rá»a cho ngÆ°á»i trưởng thà nh. Äối vá»›i nhiá»u giáo hữu khác,
Thánh Lá»… sáng Chủ Nháºt Phục Sinh vẫn là dịp chÃnh để mừng Chúa sống lại.
Äể có được những nghi thức mạch lạc vÃ
trang trá»ng cho đêm Canh Thức Phục Sinh, cần phải có sá»± chuẩn bị rá»™ng
rãi của những ngÆ°á»i hữu trách trong giáo xứ và của nhiá»u giáo hữu khác.
Phải chuẩn bị sẵn lá»a củi, nÆ°á»›c, trầm hÆ°Æ¡ng, dầu thánh và các thứ trang
hoà ng thánh Ä‘Æ°á»ng; nghi thức phụng vụ phải được dợt Ä‘i dợt lại. Còn
những ngÆ°á»i lá»›n dá»± tòng thì bÆ°á»›c và o những khoảnh khắc cuối cùng của
quá trình sá»a soạn lãnh nháºn Phép Rá»a.
Cho tá»›i những tháºp niên gần đây, ngà y
Thứ Bảy Thánh là ngà y giữ chay và kiêng nhịn một phần (chỉ được ăn thịt
trong bữa ăn chÃnh thôi) để sá»a soạn đón mừng lá»… trá»ng nhất trong năm.
Quy định giữ chay nà y vẫn được duy trì ngay cả và o thá»i mà cuá»™c Canh
Thức Phục Sinh long trá»ng được cá» hà nh và o sáng ngà y Thứ Bảy Thánh, vÃ
do đó đã trà n ngáºp bầu khà vui mừng của Lá»… Phục Sinh rồi. Äiá»u ấy cho
thấy rằng mầu nhiệm Phục Sinh vẫn gắn kết chặt chẽ với những giỠkhắc
của buổi tối hôm trước và buổi sáng sớm ngà y Chúa Nhựt.
Trong những năm gần đây, truyá»n thống
giữ chay nà y đã được tái láºp cùng vá»›i sá»± canh tân việc dạy giáo lý dá»±
tòng cho ngÆ°á»i lá»›n. Những ngÆ°á»i lá»›n dá»± tòng chuẩn bị lãnh Phép Rá»a
trong đêm Canh Thức Phục Sinh thÆ°á»ng dà nh ra má»™t thá»i gian để tÄ©nh tâm
kèm với việc giữ chay và cầu nguyện trước khi đi và o với cuộc Canh Thức
Phục Sinh.
Là m phép giỠthức ăn Phục Sinh
Các truyá»n thống phổ biến của ngà y Thứ
Bảy Thánh thÆ°á»ng gắn liá»n, cách nà o đó, vá»›i việc sá»a soạn mừng lá»… há»™i
Phục Sinh. Và o ngà y nà y hoặc trong suốt những ngà y trÆ°á»›c đó nữa, ngÆ°á»i
ta chuẩn bị các thứ thức ăn. Việc là m phép những thức ăn đặc biệt mừng
Lá»… Phục Sinh hiện vẫn còn là má»™t truyá»n thống phổ biến, nhất là đối vá»›i
những ngÆ°á»i gốc Ba Lan. NgÆ°á»i ta mang các giá» thức ăn đến nhà thá» vÃ
chúng sẽ được cha sở ban phép là nh.
Phục Sinh
Sáu tuần lá»… trôi qua tháºt căng thẳng.
Tiếng gá»i hoán cải vang lên dồn dáºp. Má»™t mùa Ä‘á»n tá»™i, chẳng có chi lÃ
“thú vị†lắm! Má»i hình thức trang trà đá»u bị khống chế. Các nghi thức
trong Tuần Thánh vừa qua đầy ắp tÃnh biểu tượng. Những cà nh lá thiên
tuế xếp lại, nhÆ°á»ng chá»— cho tấn kịch Ä‘au thÆ°Æ¡ng. Bữa Tiệc Vượt qua rá»™n
rà ng rồi cÅ©ng đến hồi tà n, nhÆ°á»ng chá»— cho tháºp giá. Và đêm qua, tháºp
giá nhÆ°á»ng chá»— cho lá»a má»›i, dầu má»›i, nÆ°á»›c má»›i – và sá»± sống má»›i.
Rõ rà ng là má»™t Ä‘iá»u gì đó tháºt tuyệt
diệu đã xảy ra khi ngÆ°á»i ta bÆ°á»›c và o bên trong thánh Ä‘Æ°á»ng. HỠđược
chà o đón bởi má»™t thánh Ä‘Æ°á»ng lá»™ng lẫy những dấu hiệu của sá»± sống má»›i:
những sắc mà u rá»±c rỡ và những đóa huệ Phục Sinh xinh tÆ°Æ¡i. Äiệp khúc Alleluia vang vá»ng dáºp dìu. Buổi sáng Phục Sinh đã đến rồi!
Äối vá»›i nhiá»u tÃn hữu – nếu không nói
là đa số – đây là cuá»™c cá» hà nh chÃnh mừng Phục Sinh. Tuy nhiên, trong
nhiá»u giáo xứ, cuá»™c cá» hà nh chÃnh đã diá»…n ra tối hôm trÆ°á»›c vá»›i các nghi
thức Canh Thức Phục Sinh. Thánh Lá»… Phục Sinh và o sáng Chủ Nháºt đã xuất
hiện trong lịch sá» khi cuá»™c Canh Thức mừng Chúa sống lại được dá»i lui
vỠbuổi sáng ngà y Thứ Bảy Thánh.
Bầu khà của buổi sáng Phục Sinh cũng âm
vang lại bầu khà của đêm Canh Thức tối hôm trước. Trong buổi sáng nà y,
ngÆ°á»i ta tưởng niệm và cá» hà nh chÃnh ná»n tảng của Kitô giáo: Äức Giêsu
đã được Phục Sinh từ cõi chết và Ngà i là Chúa. Những ai tin và nháºn
lãnh Phép Rá»a Ä‘á»u thông dá»± và o cuá»™c Phục Sinh nà y để hÆ°á»›ng tá»›i sá»± sống
mới. Tiêu điểm nà y sẽ tiếp tục trong năm mươi ngà y tiếp theo – tức mùa
Phục Sinh.
Tháºt dá»… hiểu tại sao ngay tá»± ban đầu
các Kitô hữu đã xem khoảnh khắc nà y là khoảnh khắc linh thánh. Äây
chÃnh là khoảnh khắc ká»· niệm buổi sáng hôm nà o khi há» cảm nghiệm được
rằng Ngà i đã sống lại và đang hiện diện giữa há». Ngà i đã chết và o dịp
đại lá»… Vượt Qua. Và sá»± sống lại của Ngà i đã hoà n thà nh trá»n vẹn ý nghÄ©a
của lá»… Vượt Qua theo nháºn thức của há» trong tÆ° cách là ngÆ°á»i Do Thái.
Äó là má»™t cuá»™c xuất hà nh, má»™t chuyến Ä‘i bá» lại sau lÆ°ng ách nô lệ xÆ°a
cÅ© để tiến đến vá»›i sá»± tá»± do Ä‘Ãch thá»±c của tâm hồn. Giêsu, Con Chiên
Vượt Qua, đã bị sát tế để đạt đến tự do nà y.
Sá»± sống lại của Äức Kitô là dấu chỉ của
những khởi đầu má»›i: má»™t mùa xuân. à nghÄ©a nà y vốn đã được ghi nháºn
trong lịch sá» của lá»… Vượt Qua từ rất lâu trÆ°á»›c cuá»™c Xuất Hà nh ra khá»i
Ai Cáºp. Tổ tiên của ngÆ°á»i Do Thái đã cá» hà nh lá»… há»™i mừng hoa quả đầu
mùa bằng việc dâng tiến bánh và ngũ cốc, và mừng lứa con đầu tiên của
Ä‘Ã n súc váºt bằng việc sát tế chiên con. Theo sá»± chỉ dẫn của Môsê, những
lễ hội nà y được kết hợp lại trong một cuộc tưởng niệm hằng năm vỠcuộc
trốn thoát lạ lùng của há» ra khá»i Ai Cáºp, và tưởng niệm biến cố thiên
thần tru diệt đã vượt qua chứ không ghé và o nhà há». Ngót 3000
năm và mãi đến hôm nay, ngÆ°á»i Do Thái vẫn còn cá» hà nh cuá»™c giải cứu kỳ
diệu nà y bằng việc nhắc lại câu chuyện ngà y xưa ấy qua các bà i ca, bà i
Ä‘á»c và những thức ăn đầy tÃnh biểu tượng: bữa tiệc Chiên Vượt Qua. Ngà y
nay, cũng như trong suốt giòng lịch sỠvẫn thế, nghi thức nà y diễn ra
và o buổi chiá»u ngà y mÆ°á»i bốn tháng Nisan theo lịch Do Thái.
Truyá»n thống Ngà y Chủ Nháºt
ChÃnh trong bữa tiệc Chiên của lá»… Vượt
Qua nà y mà Äức Giêsu đã cùng vá»›i các bạn hữu Ngà i cá» hà nh buổi tối
trÆ°á»›c cuá»™c khổ nạn, vá»›i lá»i yêu cầu rằng biến cố ấy sẽ được cá» hà nh lại
bằng má»™t cách thức má»›i mẻ để tưởng nhá»› Ngà i. Và hỠđã thá»±c hiện lá»i yêu
cầu ấy trong dịp kỷ niệm hằng tuần cuộc Phục Sinh của Ngà i: ngà y thứ
nhất trong tuần, hay Chủ Nháºt. ÄÆ°Æ¡ng nhiên là dịp ká»· niệm hằng năm sẽ
dà nh được sá»± nhấn mạnh nhiá»u hÆ¡n, vá»›i sá»± trang trá»ng đặc biệt.
Ngà y Lễ Phục Sinh
Và o thá»i sÆ¡ khai của Kitô giáo có nảy
lên má»™t cuá»™c tranh luáºn vá» việc thiết định ngà y Lá»… Phục Sinh hằng năm.
Má»™t số ngÆ°á»i, thuá»™c khuynh hÆ°á»›ng Quartodecimans (từ La ngữ có nghÄ©a lÃ
“thứ mÆ°á»i bốnâ€) cho rằng nên chá»n đúng ngà y Vượt Qua của Äức Giêsu
trong lịch sá» tức ngà y 14 tháng Nisan – và nhÆ° váºy sẽ thÆ°á»ng rÆ¡i và o
má»™t ngà y trong tuần thay vì là Chủ Nháºt. Những ngÆ°á»i khác thì cÆ°Æ¡ng
quyết bảo vệ quan Ä‘iểm rằng đó phải luôn luôn là má»™t ngà y Chủ Nháºt, vì
Äức Kitô đã chá»—i dáºy từ cõi chết và o ngà y thứ nhất trong tuần. Cuá»™c
tranh luáºn nà y đã trở thà nh Ä‘iểm Æ°u tiên trong chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± tại
Công Äồng Nicêa do Hoà ng Äế Constantine triệu táºp và o năm 325. Cuối
cùng, ngà y đó được quyết định là ngà y Chủ Nháºt tiếp theo sau ngà y trăng
tròn đầu tiên sau ngà y xuân phân. Ở Tây phương, chỉ có Giáo Hội Celtic
tại Anh là từ chối không chấp nháºn quyết định ấy cho đến năm 664.
Sự phong phú, phì nhiêu – một ý nghĩa
Ngay từ thuở ban đầu, Phép Rá»a cho các
Kitô hữu mới đã diễn ra trong nghi thức cỠhà nh hằng năm nà y. Việc thực
hà nh nà y xuất hiện do có mối liên hệ thâm sâu giữa cuộc Phục Sinh của
Äức Giêsu trong sá»± sống má»›i và cuá»™c tái sinh của những ngÆ°á»i lãnh nháºn
Phép Rá»a. à nghÄ©a vá» sá»± sống má»›i nà y của Lá»… Phục Sinh có liên quan tá»›i
ý nghÄ©a vá» sá»± phong phú, phì nhiêu. Khi Kitô giáo bắt đầu được truyá»n
bá, cũng có một phong trà o tôn giáo được phổ biến trong đế quốc Rôma.
Phong trà o nà y liên quan tới những thần thoại ngoại giáo vỠnăng lực
sinh sản phong phú. Không có mấy chứng cứ vỠviệc Kitô giáo đã chủ ý
vay mượn các Ä‘iá»u tin tưởng và các thá»±c hà nh từ những truyá»n thống nà y.
Dẫu sao, Ä‘iá»u tá»± nhiên là Kitô giáo đã nháºn ảnh hưởng từ các truyá»n
thống ấy – cũng như nó vẫn luôn luôn chịu tác động bởi thế giới thực tế
xung quanh nó.
Một và dụ vỠchủ điểm năng lực sinh sản
phong phú được ghi nháºn trong nghi thức Canh Thức Phục Sinh: sá»± nhấn
mạnh được dà nh cho lá»a và nÆ°á»›c. Äây có lẽ là má»™t ảnh hưởng từ lá»… há»™i
xuân mừng lá»a và nÆ°á»›c của ngÆ°á»i Rôma thá»i bấy giá», má»™t lá»… há»™i đầy âm
hưởng Ä‘á» cao năng lá»±c sinh sản dồi dà o: lá»a tượng trÆ°ng cho nam tÃnh vÃ
nÆ°á»›c tượng trÆ°ng cho nữ tÃnh. NgÆ°á»i ngoại giáo có cá» hà nh má»™t nghi thức
trong đó má»™t ngá»n Ä‘uốc Ä‘ang cháy bùng được cắm và o nÆ°á»›c. Cho tá»›i thá»i
gần đây, việc là m phép giếng nước Phục Sinh của Giáo Hội vẫn có bao gồm
ba lần cắm cây Nến Phục Sinh đang cháy và o trong nước. Sau đó, nước
sinh sá»± sống nà y được dùng để tái sinh những ngÆ°á»i lãnh Phép Rá»a. Hiện
nay, cá» chỉ cắm cây nến và o nÆ°á»›c không còn có tÃnh bắt buá»™c nữa.
Thánh Lá»… Chủ Nháºt Phục Sinh
Trong Giáo Hội sơ khai không hỠcó việc
cá» hà nh Lá»… Phục Sinh và o ngà y Chủ Nháºt. Việc cá» hà nh mà ngà y nay chúng
ta gá»i là mững Lá»… Phục Sinh đã diá»…n ra trong đêm trÆ°á»›c Chủ Nháºt, tức
đêm Canh Thức Mừng Chúa Sống Lại. Tháºt váºy, Chủ Nháºt Phục Sinh chÃnh lÃ
Chủ Nháºt thứ nhất của mùa Phục Sinh, bởi lẽ Lá»… Phục Sinh tá»± nó đã diá»…n
ra rồi. Thánh Lá»… Chủ nháºt Phục Sinh chỉ xuất hiện khi cuá»™c Canh Thức
Phục Sinh được cỠhà nh sớm và o buổi sáng ngà y Thứ Bảy Thánh. Không có
nghi thức đặc biệt nà o gắn riêng vá»›i Thánh Lá»… Chủ Nháºt Phục Sinh ngoại
trừ những gì đã được cá» hà nh hết sức trang trá»ng trong cuá»™c Canh Thức
tối hôm trước: cũng là những bà i ca Mừng Chúa Phục Sinh (nhất là điệp
khúc Alleluia), cÅ©ng là việc cá» hà nh Phép Rá»a và nhắc lại lá»i
tuyên hứa Phép Rá»a, cÅ©ng là việc rảy nÆ°á»›c thánh trên cá»™ng Ä‘oà n, cÅ©ng lÃ
cỠquạt trùng giăng và những đoá huệ Phục Sinh mơn mởn.
Không phải tất cả các truyá»n thống tôn
giáo gắn liá»n vá»›i Lá»… Phục Sinh Ä‘á»u có nguồn gốc Kitô giáo. NhÆ°ng Ä‘a số
các truyá»n thống ấy trải qua các thế ká»· đã nháºn được má»™t sá»± diá»…n dịch
theo tinh thần Kitô giáo. Sắc thái của mùa nà y rõ rà ng khác với sắc
thái của Mùa Giáng sinh. Tuy nhiên, niá»m vui cÅ©ng rá»™n rà ng không kém;
bởi vì đất trá»i đã và o xuân, bá» lại sau lÆ°ng những tháng mùa đông lạnh
giá; bởi vì ngÆ°á»i ta cảm nghiệm được sá»± sống lại của riêng mình sau
những nỗ lực sống mùa chay tịnh; cũng bởi vì Mùa Chay đầy căng thẳng đã
trôi qua
Con Chiên Phục Sinh
Con Chiên bị sát tế là biểu tượng chÃnh
yếu của bữa ăn Vượt Qua. Nó tiếp tục là biểu tượng của Äức Giêsu, Con
Chiên Thiên Chúa, bị hà nh quyết và được Phục Sinh từ cõi chết để đem
lại tự do cho tất cả những ai ở trong vòng nô lệ của tội lỗi và của sự
mê muội vỠmặt tinh thần. Con Chiên Phục Sinh đã trở thà nh một biểu
tượng quan trá»ng trong nghệ thuáºt Kitô giáo. Việc Ä‘Æ°a biểu tượng nà y
và o các kiểu trang hoà ng Lễ Phục Sinh và việc nướng bánh Phục Sinh
trong hình dạng con chiên cÅ©ng đã trở nên má»™t truyá»n thống quen thuá»™c.
Tuần Bát Nháºt Phục Sinh
Lễ Phục Sinh không chấm dứt một cách
bất thần. Nó mở ra má»™t mùa. CÅ©ng nhÆ° má»i đại lá»… khác trong năm phụng
vụ, Lá»… Phục Sinh được mừng vá»›i má»™t Tuần Bát Nháºt, má»™t lá»… há»™i kéo dà i cả
tuần lá»…. Trong những thế ká»· đầu những ngÆ°á»i lãnh Phép Rá»a trong đêm
Canh Thức Phục Sinh sẽ qui tụ lại với nhau hằng ngà y trong suốt Tuần
Bát Nháºt Phục Sinh để được hÆ°á»›ng dẫn thêm trong Ä‘á»i sống đức tin Kitô
giáo. Những sá»± hÆ°á»›ng dẫn đặc biệt nà y được gá»i là mystagogia
(truyá»n bà pháp). Ngà y nay, việc “truyá»n bà pháp†nà y được khôi phục
lại ở các giáo xứ. Má»™t lần nữa, nó trở thà nh má»™t nếp quan trá»ng trong
hà nh trình đức tin của những ngÆ°á»i lá»›n má»›i lãnh nháºn Phép Rá»a.
Lm. Lê Công Äức tổng hợp,
theo Catholic Customs & Traditions của Greg Dues, do Twenty-Third Publications xuất bản.
(Nguồn: Xuân BÃch VN) |