Chúa Thánh Thần trong thần há»c của Yves Congar
26.05.2009
Chúa Thánh Thần trong thần há»c của Yves Congar (Bà i của Linh mục Phêrô Nguyá»…n HÆ°Æ¡ng) ----------------------------------------
I. DẪN NHẬP 1. Status Questionis Có má»™t thá»i ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nói tá»›i sá»± lãng quên vá» Chúa Thánh Thần: “Thánh Thần là Äấng đại Bị Quên Lãng (il grande Sconosciuto) hÆ¡n cả Ngôi Lá»i†(1). Và o năm 1951, E. Brunner cho rằng Chúa Thánh Thần có lẽ luôn là đối tượng không được để ý tá»›i của thần há»c và sá»± năng Ä‘á»™ng (dinamismo) của Thánh Thần có lẽ thÆ°á»ng được xem nhÆ° con ngáo á»™p đối vá»›i các nhà thần há»c (2). Ngà y hôm nay tình trạng nà y không còn nhÆ° thế nữa. Từ Công Äồng Vatican II, sá»± quan tâm vá» thánh linh há»c có tÃnh thá»i sá»± không thể chối cãi được. Từ khắp nÆ¡i ngÆ°á»i ta nói tá»›i má»™t sá»± tái khám phá vá» khuôn mặt Chúa Thánh Thần. Quả thế, Công Äồng Vaticano II đã nhắc tá»›i tên của Chúa Thánh Thần 258 lần trong các văn kiện và đã nhấn mạnh tá»›i tầm quan trá»ng của Chúa Thánh Thần trong Ä‘á»i sống của Giáo há»™i cÅ©ng nhÆ° tầm quan trá»ng của viá»…n tượng thánh linh há»c trong tất cả ná»n thần há»c nhÆ° là “linh hồn†của thần há»c (3). NhÆ°ng Chúa Thánh Thần là ai? Ta có thể nói vá» Ngôi vị (persona) của NgÆ°á»i và vai trò của NgÆ°á»i trong lịch sá» cứu Ä‘á»™? Quả tháºt, không dá»… dà ng để nói vá» những Ä‘iá»u đó! Bởi lẽ, trong Ba Ngôi vị thần linh, NgÆ°á»i là ngôi vị bà nhiệm hÆ¡n cả, ẩn dấu hÆ¡n cả (il più misterioso), má»™t khuôn mặt không có khuôn mặt, nhÆ° «gió muốn thổi đâu thì thổi» (Gv 3,5). Theo Congar, để nói vá» Chúa Cha và Chúa Con chúng ta có sẵn những khái niệm khá rõ và có thể tá»›i gần được nhÆ° tình phụ tá» (Cha), hay tình nghÄ©a tá» (Con). Những hạn từ thuá»™c tÆ°Æ¡ng quan nà y đặc tÃnh hóa hai Ngôi Vị nà y nhá» sá»± tÆ°Æ¡ng quan há»— tÆ°Æ¡ng “Cha – Con†của há». Tên gá»i Chúa Thánh Thần, ngược lại, không có nói gì tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° thế. Chữ “Thánh - Santo và chữ Thần – Spirito cÅ©ng được áp dụng cách tÆ°Æ¡ng tá»± cho Chúa Cha và Chúa Con. Bởi vì Thiên Chúa là thánh và thần khà (cf. Gv 4,24). Nói theo nhà thần há»c Ratzinger, «hữu thể thần linh (spirito) và thánh thiện (santo) tạo thà nh sá»± diá»…n tả vá» yếu tÃnh của chÃnh Thiên Chúa» (4). Chúa Thánh Thần xuất hiện nhÆ° má»™t Thiên Chúa ẩn dấu cả vá» căn tÃnh, cả vá» hà nh Ä‘á»™ng của NgÆ°á»i. NgÆ°á»i được mô tả nhÆ° là Äấng không nói vá» mình và không tá»± mình nói (cf. Gv 16,13), và nhÆ° Congar nghÄ©, NgÆ°á»i là «Dieu en avant, Dieu qui appelle sans cesse en avant» (5). Liên quan đến khÃa cạnh nà y, Congar khẳng định má»™t dạng thức “kenosi†(tá»± hủy) của Chúa Thánh Thần, khi NgÆ°á»i tá»± trút bá» ngôi vị tÃnh (personalità ) của mình để trở nên liên hệ vá»›i Các Ngôi Vị khác và vá»›i con ngÆ°á»i (6). Äiá»u nà y cho thấy sá»± khó khăn khi chúng ta trình bà y vá» nguồn gốc, ngôi vị và hoạt Ä‘á»™ng của Chúa Thánh Thần trong Ä‘á»i sống của Ba Ngôi và trong lịch sá» cứu Ä‘á»™. Khó khăn nà y bắt rá»… từ chÃnh trong mạc khải Thánh Kinh và trong tất cả truyá»n thống thần há»c tÃn lý. Tá»± thân Thánh Thần là Äấng không thể diá»…n tả (ineffabile), nói theo kiểu nói của thánh Basilio. Kinh Thánh chỉ dùng những biểu tượng và hình ảnh để nói vá» NgÆ°á»i, nhÆ° nÆ°á»›c, khÃ, lá»a, chim bồ câu vvv… Äối diện vá»›i Chúa Thánh Thần là đối diện trÆ°á»›c má»™t mầu nhiệm lá»›n, khôn giò khôn thấu, vượt khá»i trà khôn và khả năng con ngÆ°á»i. Các ná»— lá»±c thần há»c chỉ là những cố gắng để đến gần vá»›i Mầu Nhiệm, chứ không thể hiểu hết được Mầu Nhiệm vá» NgÆ°á»i. Sau Công Äồng Vaticano II, nhiá»u nhà thần há»c vá»›i những tiếp cáºn khác nhau nhÆ° H. Mühlen, Yves Congar, L. Bouyer, K. Rahner, H.U. von Baltharsar, F.X Durrwell và những vị khác… đã cố gắng để khám phá và phác há»a khuôn mặt của Chúa Thánh Thần và hoạt Ä‘á»™ng của NgÆ°á»i trong công trình cứu Ä‘á»™, nhằm xây dá»±ng má»™t ná»n thần há»c thánh linh công giáo đầy đủ và quân bình liên hệ tá»›i các ngà nh thần há»c khác. Trong bà i nà y, chúng ta chỉ nói vá» những nổ lá»±c thần há»c của Yves Congar trong việc xác định Chúa Thánh Thần là ai và NgÆ°á»i là m gì trong Ä‘á»i sống Ba Ngôi và trong nhiệm cục cứu Ä‘á»™. 2. Má»™t và i nét tiểu sá» của Yves Congar Yves Congar (1904-1995) sinh tại Sedan, miá»n Ardenne của NÆ°á»›c Pháp, là nhà giáo há»™i há»c nổi tiếng, má»™t chuyên viên chÃnh và quan trá»ng của Công Äồng Vaticano II, má»™t nhà đại kết được Æ°a thÃch và cÅ©ng là má»™t nhà thánh linh há»c có tầm cở. Congar diá»…n tả Æ°á»›c muốn của mình trở thà nh cây Ä‘Ã n qua đó Thần Khà của Thiên Chúa sẽ là m rung chuyển các dây Ä‘Ã n và vang lên những ca khúc và điệu nhạc hà i hòa. Cha đã hiến cả Ä‘á»i mình cho chân lý Tin Mừng và cÅ©ng đã chịu Ä‘au khổ rất nhiá»u vì tiếng gá»i đó. Bị lên án bởi Giáo Há»™i vì những sá»± má»›i mẻ thần há»c và o năm 1953 vá»›i việc lÆ°u Ä‘Ã y ở Giêrusalem, rồi ở Äức và ở Anh. Sau những sóng gió, Cha được phong là “maestro in teologia†– tôn sÆ° trong thần há»c – của Dòng Äaminh. Äược Äức Giáo Hoà ng Gioan Phaolô II phong Hồng Y và o năm 1994 nhÆ° là má»™t sá»± nhìn nháºn chÃnh thức của Giáo há»™i vá» những đóng góp to lá»›n của Congar cho ná»n thần há»c công giáo. Cha Congar mất và o mùa thu năm 1995 tại thà nh phố Paris. II. CÄ‚N TÃNH CỦA CHÚA THÃNH THẦN TRONG THÃNH LINH HỌC CỦA CONGAR
Chúa Thánh Thần là ai? Äó là câu há»i ná»n tảng hÆ°á»›ng dẫn suy tÆ° của chúng ta ở phần nà y. Theo Congar, để tìm hiểu vá» Chúa Thánh Thần, trÆ°á»›c hết chúng ta phải tìm lại những mặc khải và những kinh nhiệm vá» Ngôi vị thứ Ba trong Kinh Thánh và trong Truyá»n Thống của giáo há»™i. Äó là hai nguồn chÃnh yếu để suy tÆ° và là nền tảng của thần há»c. 1. Chúa Thánh Thần ở trong Kinh Thánh và trong các Giáo phụ Theo định hÆ°á»›ng của Công Äồng Vaticano II thần há»c phải trở vá» nguồn Kinh Thánh và các giáo phụ, Congar cho thấy rằng Cá»±u Ước đã nói Ä‘iá»u gì đó rồi vá» Chúa Thánh Thần qua những ẩn dụ, hình ảnh và biểu tượng có tÃnh các khách quan (oggettivo): Trong tiếng Do thái, Ruach có nghÄ©a là khÃ, gió, hÆ¡i thở, không khà (cf. St 1,2; 6,17). Thần Khà đã hiện diện ngay từ lúc tạo dá»±ng: “Thần Khà bay là là trên mặt nÆ°á»›c†(St 1,1). Thần Khà là sức mạnh tạo dá»±ng, ban sá»± sống và thúc đẩy con ngÆ°á»i hà nh Ä‘á»™ng để chÆ°Æ¡ng trình cứu Ä‘á»™ của Thiên Chúa được thá»±c hiện trong lịch sá» (Gdc 15,19; 1Sam 16,13…), vì thế Thần Khà trở thà nh nguyên lý bên trong của Ä‘á»i sống luân lý (Ez 36,25-27). NhÆ° váºy Cá»±u Ước đã nói vỠ“thá»±c tại†của Thánh Thần, nhÆ°ng không dám khẳng định NgÆ°á»i là má»™t Ngôi Vị vì nguyên nhân của niá»m tin Ä‘á»™c thần, nghÄ©a là chỉ tin và o má»™t Thiên Chúa duy nhất. Trong Tân Ước, Chúa Thánh Thần thá»±c sá»± được mạc khải nhÆ° là má»™t Ngôi Vị nhiệm xuất (procede) từ Chúa Cha (Ga 15,26). NhÆ° thế, Thánh Thần không chỉ là má»™t sức mạnh Ä‘Æ¡n thuần, nhÆ°ng là má»™t Chủ Thể Siêu Việt, là ChÃnh Thiên Chúa. Äây là sá»± má»›i mẻ của mạc khải Tân Ước. Nếu các Sách Nhất lãm nhấn mạnh đến sá»± hiện diện liên lÄ© của Chúa Thánh Thần trong con ngÆ°á»i của Äức Kitô và sÆ°Ì mạng của NgÆ°á»i dÆ°á»›i sá»± thúc đẩy và hÆ°á»›ng dẫn của Chúa Thánh Thần (Mc 1,8; Mt 12,31; Lc 24,49); thì Sách Công vụ Tông Äồ đặc biệt mô tả sá»± bà nh trÆ°á»›ng và truyá»n giáo của Giáo há»™i dÆ°á»›i sá»± tác Ä‘á»™ng và hÆ°á»›ng dẫn của Ngôi Ba. Thánh Phaolô Ä‘á» cáºp nhiá»u vá» Chúa Thánh Thần, Äấng đến từ Thiên Chúa (2Cor 2,12), nhÆ° là nguyên lý của Ä‘á»i sống má»›i (Rm 8,9.15; Gal 4,6), là “Quà Tặng†cho chúng ta (Rm 5,5), là Äấng ở trong chúng ta (2Cor 3,16; 6,19), ban phát các ân huệ các tá»± do tùy theo ý muốn của mình vì lợi Ãch chung (1Cor 12,11). Äặc biệt Thánh Gioan nói vá» Chúa Thánh Thần nhÆ° là Thánh Thần của Chân Lý và là Äấng Phù Trợ (Paraclito) được ban bởi Äấng Phục Sinh (Ga 14,6.26). Dá»±a và o những dữ liệu Kinh Thánh, các Giáo phụ Äông và Tây đã phát triển ná»n Thánh Linh há»c để thiết láºp má»™t giáo huấn căn bản và phong phú vá» Chúa Thánh Thần, chống lại những lạc giáo cùng thá»i của các Ngà i khi cho rằng Chúa Thánh Thần chỉ là má»™t thụ tạo, kém hÆ¡n Chúa Con và Chúa Cha vá» bản tÃnh (nhÆ° các pneumatomachi lạc giáo)… Những đóng góp của các Ngà i được há»™i tụ trong xác quyết rõ rà ng rằng Chúa Thánh Thần là Äấng phân biệt từ Chúa Cha và Chúa Con, đồng bản tÃnh, cùng vinh dá»±, vinh quang và tôn thá» vá»›i Chúa Cha và vá»›i Chúa Con. Giáo huấn nà y trở thà nh niá»m tuyên xÆ°ng của Giáo há»™i trong tÃn biểu của Công Äồng Costantinopoli (383): “Tôi tin Chúa Thánh Thần, Äấng ban sá»± sống, nhiệm sinh từ Chúa Cha, là đối tượng của chÃnh sá»± tôn thá» và vinh quang của Chúa Cha và Chúa Con†(DS 150). 2. Ngôi vị của Chúa Thánh Thần trong Mầu Nhiệm Ba Ngôi Ná»n tảng của suy tÆ° thần há»c vá» Chúa Thánh Thần là đức tin của Giáo há»™i được tuyên xÆ°ng dá»±a trên Mầu nhiệm Ba Ngôi. Theo Congar, Thánh Linh há»c luôn phải được nhìn trong viá»…n tượng Ba Ngôi. Ba Ngôi há»c là viên đá tảng để xây dá»±ng ná»n thánh linh há»c. Trong Ä‘á»i sống Ba Ngôi, Chúa Cha là Suối Nguồn, là Khởi Nguyên duy nhất và là Nguồn gốc của hữu thể và sứ mạng của Chúa Con và Chúa Thánh Thần. «Quan niệm đầu tiên vá» mầu nhiệm Ba ngôi, Congar viết, là quan niệm vá» nguồn gốc của nó trong vÆ°Æ¡ng quốc của Chúa Cha» (7). «Thiên Chúa» quả tháºt là Cha, Äấng không có nguồn gốc và là suối nguồn vô hình (avrch/|), NgÆ°á»i ở trong ánh sáng không thể tá»›i gần được. Ngôi Lá»i và Thánh Thần mạc khải vá» NgÆ°á»i và đưa tá»›i NgÆ°á»i. Cả Hai, trÆ°á»›c hết, phát xuất từ miệng của NgÆ°á»i» (8). Chúa Con được sinh bởi Chúa Cha, Chúa Thánh Thần nhiệm xuất từ Chúa Cha và Chúa Con (theo truyá»n thống Tây PhÆ°Æ¡ng Filioque) hay qua Chúa Con (per Filium, truyá»n thống Äông PhÆ°Æ¡ng), và vÅ© trụ được tạo dá»±ng bởi Chúa Cha nhá» Chúa Con trong Chúa Thánh Thần. Má»i váºt đến từ Thiên Chúa, nghÄ©a là từ Chúa Cha và sẽ quy vá» NgÆ°á»i nhÆ° là mục Ä‘Ãch tối háºu của mình. Những suy tÆ° thần há»c của Congar diá»…n tả vá» những tÃnh cách riêng để xác định ngôi vị và phẩm tÃnh của Chúa Thánh Thần. CÅ©ng nhÆ° Thánh Agustino (9) và Thánh Thôma Aquinô, Congar cho rằng Tình Yêu (Amore) và Quà Tặng (Dono) là những tên gá»i riêng của Chúa Thánh Thần, theo nghÄ©a là những tên gá»i nà y diá»…n tả được sá»± liên hệ của NgÆ°á»i vá»›i các Ngôi vị khác. Trong tráºt tá»± Ba Ngôi ná»™i tại (immanente), Chúa Thánh Thần là Tình Yêu há»— tÆ°Æ¡ng – Amore vicendevole – của Chúa Cha và Chúa Con. NgÆ°á»i là nexus amoris của Chúa Cha và Chúa Con (mối dây tình yêu, theo kiểu nói của các Giáo phụ Tây phÆ°Æ¡ng). NgÆ°á»i là sá»± hiệp thông (comUNI0Ne) giữa Chúa Cha và Chúa Con, má»™t sá»± hiệp thông được bản thể hóa (ipostatizzata). Là niá»m vui vÄ©nh cữu, là nụ hôn của Ba Ngôi (theo kiểu diá»…n tả của thánh Alberto), là sá»± hoan lạc và sá»± thánh thiện của Ba Ngôi. NgÆ°á»i là sá»± hoà n tất, sá»± viên mãn và sá»± kết thúc của sá»± phong nhiêu thần linh. Trong nhiệm cục cứu Ä‘á»™ – economia, NgÆ°á»i là sá»± thông truyá»n (comunicazione), là sá»± đổ xuống dồi dà o, là Quà Tặng nhÆ°ng không của chÃnh Tình Yêu Ba Ngôi cho nhân loại, trong lòng má»—i ngÆ°á»i. NhÆ° Thánh Phaolô nói rằng: «Thiên Chúa đã đổ và o lòng chúng ta tình yêu của Thiên Chúa nhá» Chúa Thánh Thần được ban cho chúng ta» (Rm 5,5). NhÆ° thế Thánh thần cÅ©ng chÃnh là Tình Yêu, là Quà Tặng, là mối liên kết giữa con ngÆ°á»i vá»›i Thiên Chúa. Liên quan đến vấn Ä‘á» vá» Filioque và processio (nhiệm xuất) của Chúa Thánh Thần, mà trong quá khứ là nguyên nhân gây ra chia rẽ giữa giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng và Tây PhÆ°Æ¡ng, Congar đã cố gắng Ä‘Ã o sâu những vấn Ä‘á» nà y má»™t cách rất kỹ lưỡng. Thần há»c Tây phÆ°Æ¡ng khẳng định rằng: trong những tÆ°Æ¡ng quan Ba Ngôi ná»™i tại, Chúa Thánh Thần nhiệm xuất từ Chúa Cha và Chúa Con (Filioque). Trong khi thần há»c Äông phÆ°Æ¡ng từ thế ká»· IX-X và sau đó, lại Ä‘á» ra thuyết monopatrismo, là má»™t giáo thuyết thần há»c vá» sá»± nhiệm xuất của Chúa Thánh Thần (evk mo,nou tou/ Patro,j a Patre solo), nghÄ©a là Chúa Thánh Thần nhiệm xuất “từ Chúa Cha mà thôiâ€. Theo Congar, cả hai cÆ¡ cấu và hai lối tiếp cáºn thần há»c khác nhau nhÆ°ng lại bổ túc cho nhau vá» chÃnh mầu nhiệm và má»—i bên giải quyết má»™t số vấn Ä‘á» và để cho bên kia khám phá và trả lá»i cho những khÃa cạnh mà bên nà y còn chÆ°a đạt tá»›i. Trong cố gắng hòa giải đại kết, Congar kết luáºn rằng: Sá»± nhiệm sinh của Chúa Thánh Thần từ Chúa Cha có sá»± tham dá»± của Chúa Con và việc sinh ra của Chúa Con từ Chúa Cha có sá»± tham dá»± của Chúa Thánh Thần (ex Spirituque). Bởi trong sá»± hòa nháºp Ba Ngôi – pericolesi, các ngôi vị Ä‘á»u hiệp thông và đồng tham dá»± vá»›i nhau từ bản thể và má»—i hà nh Ä‘á»™ng của Thiên Chúa. III. HOẠT ÄỘNG CỦA THÃNH THẦN TRONG NHIỆM CỤC CỨU ÄỘ
Congar cho rằng: Chúng ta không thể nháºn biết Chúa Thánh Thần má»™t cách trá»±c tiếp, nhÆ°ng chúng ta nháºn biết NgÆ°á»i qua các hà nh Ä‘á»™ng và sá»± diá»…n tả của NgÆ°á»i. Giáo há»™i là nÆ¡i trong đó Chúa Thánh Thần mạc khải sứ mạng và hoạt Ä‘á»™ng của mình. Thánh Irênê có câu nói tuyệt vá»i: «Ở đâu có Thánh Thần của Äức Chúa, ở đó có Giáo Há»™i và ở đâu có Giáo Há»™i, ở đó có Thánh Thần của Äức Chúa và các ân sủng» (10). DÆ°á»›i cái nhìn đó chúng ta sẽ tìm hiểu vá» những hoạt Ä‘á»™ng của Chúa Thánh Thần trong Ä‘á»i sống Giáo Há»™i và đá»i sống ngÆ°á»i kitô hữu. 1. TÆ°Æ¡ng quan giữa Chúa Thánh Thần và Giáo Há»™i Sau má»™t thá»i gian dà i trong đó ná»n giáo há»™i há»c chiếm Æ°u thế mang tÃnh kitô há»c quá nhiá»u (cristocentrismo), tÃnh phẩm tráºt và cÆ¡ cấu, theo kiểu piramide và tÃnh hữu hình. Nay Giáo há»™i lại được nhìn và khám phá theo viá»…n tượng mầu nhiệm của nó (nhÆ° là Thân Mình mầu nhiệm của Äức Kitô, là Dân Thiên Chúa) và theo chiá»u kÃch Thánh Linh há»c. Theo hÆ°á»›ng nà y, Congar đặc biệt nghiên cứu vai trò của Chúa Con và Chúa Thánh Thần trong việc thà nh láºp Giáo Há»™i. Giáo Há»™i được chuẩn bị từ lòng Chúa Cha, được sinh ra và phát triển bởi hai sứ vụ của Lá»i và Thần KhÃ: Chúa Kitô là đấng sáng láºp Giáo Há»™i và Chúa Thánh Thần là Äấng đồng sáng láºp (co-istituente), Chúa Kitô thiết láºp cÆ¡ cấu, Chúa Thánh Thần ban ân sủng và sá»± sống cho Giáo Há»™i. Äối vá»›i Congar, giữa cÆ¡ cấu (istituzione) (những gì Äức Kitô thá»±c hiện trong giáo há»™i) và ân sủng (carisma của Chúa Thánh Thần) không có sá»± đối láºp nhau, nhÆ°ng là bổ túc cho nhau, hai sứ vụ của Ngôi Lá»i (Verbo) và Thần Khà (Soffio) nhÆ° hai bà n tay, (nói theo Thánh Irênê mà Congar rất thÃch), thá»±c hiện má»™t công trình cứu Ä‘á»™ duy nhất của Chúa Cha. Cùng vá»›i Chúa Con trong tÆ° cách là Äầu của Giáo Há»™i, Chúa Thánh Thần là LINH Há»’N, Anima, là Äấng là m cho giáo há»™i sống Ä‘á»™ng, trẻ trung và là NgÆ°á»i ban tặng các ân sủng và đặc sủng cho Giáo há»™i. Má»™t cách chÃnh xác hÆ¡n, Congar nói vá» Chúa Thánh Thần là nguyên lý của sá»± hiệp nhất, thánh thiện, công giáo, và tông truyá»n của Giáo Há»™i. NghÄ©a là Chúa Thánh Thần hoạt Ä‘á»™ng ngay ở trong bản tÃnh của Giáo há»™i. 2. Hoạt Ä‘á»™ng của Chúa Thánh Thần trong Ä‘á»i sống của ngÆ°á»i Kitô hữu Nếu Chúa Thánh Thần là sợi dây tình yêu của Ä‘á»i sống Ba Ngôi, thì NgÆ°á»i cÅ©ng là trung tâm của toà n thể Ä‘á»i sống ngÆ°á»i Kitô hữu. Quả thế, Congar cho thấy rằng qua phụng vụ, và các Bà tÃch, Chúa Thánh Thần bà y tá» vai trò của mình nhÆ° là má»™t ngÆ°á»i thá»±c hiện, ngÆ°á»i thánh hóa, ngÆ°á»i hÆ°á»›ng dẫn và cùng hà nh Ä‘á»™ng vá»›i chúng ta, NgÆ°á»i ban các ân sủng và quà tặng của NgÆ°á»i cho chúng ta. Chúa Thánh Thần không xuất hiện nhÆ° má»™t NgÆ°á»i “xa lạ†nhÆ°ng là Äấng cÆ° ngụ, hà nh Ä‘á»™ng và thần hóa chúng ta (cf. 1 Cor 3,16); má»™t cách tuyệt vá»i theo cách nói của Thánh Agustino, NgÆ°á»i là Thiên Chúa “intimior intimo meo et superior summo meo†(máºt thiết hÆ¡n cả chÃnh con vá»›i con và vượt hẳn hÆ¡n chÃnh con). Theo chiá»u hÆ°á»›ng đó thì nói nhÆ° J. Moltmann: «NhÆ° thế, Thánh Thần của Thiên Chúa gần gủi vá»›i chúng ta hÆ¡n tất cả những gì mà chúng ta gần gủi vá»›i chÃnh mình… Chúng ta biết rất Ãt vá» Chúa Thánh Thần bởi vì NgÆ°á»i quá gần vá»›i chúng ta, chứ không phải là NgÆ°á»i ở quá xa chúng ta» (11). Vì thế, Chúa Thánh Thần được gá»i lex nova, luáºt má»›i, là bạn đồng hà nh của Ä‘á»i sống ngÆ°á»i Kitô hữu. Vá»›i Cha Congar, Ä‘á»i sống của ngÆ°á»i Kitô hữu là má»™t hà nh trình theo và trong Thánh Thần. NgÆ°á»i là ngÆ°á»i thá»±c hiện sá»± thánh hóa của chúng ta, là m cho chúng ta trở thà nh con nháºn của Chúa Cha, và nhá» NgÆ°á»i chúng ta có thể gá»i Thiên Chúa là Cha – Abbà Cha Æ¡i! (Rm 8,15). Ai sống theo Thần Khà thì sống trong tá»± do, bác ái, hoan lạc và bình an của Thiên Chúa (x. Gal 5,22). IV. ÄÃNH GIà THÃNH LINH HỌC CỦA CONGAR
1. Những ảnh hưởng chÃnh trên thánh linh há»c của Congar Má»—i nhà thần há»c Ä‘á»u chịu ảnh hưởng và được gợi hứng từ bối cảnh thần há»c và những vấn Ä‘á» thần há»c của thá»i đại đó. Congar là má»™t nhà thần há»c lá»›n của thế ká»· XX, và cÅ©ng nhÆ° các nhà thần há»c khác, tÆ° tưởng của Congar chịu ảnh hưởng bởi nhiá»u nhà thần há»c và các truyá»n thống thần há»c khác nhau. Ở đây chúng ta chỉ nghiên cứu những ảnh hưởng chÃnh và có ý nghÄ©a. - Những ảnh hưởng có ý nghÄ©a hÆ¡n cả trên thánh linh há»c của Congar đó là việc nghiên cứu vá» thần há»c các Giáo Phụ, vá» Thánh Tôma Aquinô, và Johann Adam Möhler, sá»± dấn thân cho đại kết vá»›i ngÆ°á»i Tin là nh, ChÃnh Thống giáo, và kinh nghiệm của Congar trong Công đồng Vaticano II. Tất cả những yếu tố nà y đã ảnh hưởng sâu Ä‘áºm và o tÆ° tưởng của Congar. 2. Äặc Ä‘iểm và sá»± đóng góp thánh linh há»c của Congar Khi lÆ°u ý tá»›i sá»± yếu kém của thần há»c tiá»n công đồng vá» Chúa Thánh Thần Ä‘Æ¡n thuần chỉ là má»™t khảo luáºn vá» Ngôi Thứ Ba mà không có liên hệ vá»›i các khảo luáºn thần há»c khác, Congar đã thá»±c hiện cách già u có và quân bình má»™t ná»n thần há»c của Thánh Linh há»c và má»™t ná»n Thánh Linh há»c trong thần há»c, nghÄ©a là má»™t ná»n thánh linh há»c toà n vẹn (integrale) mà nó mang các đặc tÃnh của Ba Ngôi há»c, Kitô há»c, Giáo há»™i há»c, nhân chủng há»c, và cánh chung há»c… NhÆ° thế chiá»u kÃch thánh linh há»c thấm nháºp tất cả ná»n thần há»c, liên hệ đến các lÄ©nh vá»±c thần há»c. Äiá»u nà y thiết láºp má»™t viá»…n tượng má»›i mẻ trong thần há»c của Congar và là đóng góp lá»›n cho ná»n thần há»c Công giáo. TrÆ°á»›c hết, đó là má»™t ná»n thánh linh há»c mang tÃnh ba ngôi há»c: Vá»›i Cha Congar, niá»m tin Ba Ngôi là ná»n tảng và khuôn mẫu của Ä‘á»i sống kitô hữu, là viên đá góc tÆ°á»ng của thần há»c hệ thống để nói vá» Thiên Chúa, là viá»…n tưởng và chân trá»i cần thiết cho má»™t ná»n thần há»c vá» Chúa Thánh Thần. Trong tháºp niên 1970-1980, sau Công Äồng Vaticanô II, đã có sá»± tái sinh của sá»± quan tâm vá» há»c thuyết Ba Ngôi vốn má»™t thá»i đã bị lãng quên. Congar giải thÃch rằng: «Từ tất cả các nÆ¡i, trong thá»i gian gần đây, dân chúng đã từ bá» sá»± không thÃch hợp của quan niệm vá» Thiên Chúa theo cái nhìn tiá»n ba ngôi (pretrinitaria)» (12). Congar liên kết tiá»n ba ngôi thuyết nà y (pretrinitarianismo) vá»›i sá»± thống trị của thần há»c duy gia trưởng-paternalismo và nam tÃnh trong Kitô giáo (13). Congar cÅ©ng cho rằng, ở bình diện mục vụ, truyá»n thống ba ngôi há»c không thÆ°á»ng xuyên có liên hệ vá»›i tu đức, và được sống bởi các ngÆ°á»i công giáo. Sá»± lÆ¡ là các đặc tÃnh ba ngôi của thần há»c cÅ©ng đã là rõ rà ng trong sá»± kiện là nhiá»u khảo luáºn thần há»c Ä‘á» cáºp vá» tạo thà nh, Æ¡n cứu Ä‘á»™, nhân chủng há»c và kitô há»c, mạc khải và giáo há»™i, các bà tÃch và cánh chung,… mà không há» quan tâm, nghÄ© tá»›i những mặt khác khởi Ä‘i từ tÃnh riêng biệt của đức tin kitô giáo và o Thiên Chúa Ba Ngôi. Äể tránh sÆ°Ì£ thiếu hụt nà y và giữ cho được quân bình của ná»n thần há»c và ná»n tu đức Kitô giáo, theo Congar, cần phải trở vá» vá»›i ná»n tảng đức tin của chúng ta, trong đó chúng ta tin và tuyên xÆ°ng niá»m tin và o má»™t Thiên Chúa Ba Ngôi. Ná»n tảng ba ngôi há»c nà y cÅ©ng là con Ä‘Æ°á»ng để đổi má»›i má»™t ná»n thánh linh há»c Ä‘Ãch thá»±c và khuôn mẫu Ba Ngôi há»c và Thánh linh há»c nà y tránh được chủ nghÄ©a duy gia trưởng và duy quyá»n lá»±c trong Giáo Há»™i (14). Congar trình bà y má»™t ná»n thánh linh há»c đầy ý nghÄ©a, được nhìn và liên hệ chặt chẽ vá»›i mầu nhiệm Ba Ngôi. Quả thế, không thể tách biệt Chúa Cha khá»i Chúa Con và khá»i Chúa Thánh Thần. Má»™t cách hữu thể há»c, các ngôi vị nên má»™t vá»›i nhau, liên hệ vá»›i nhau. Vì thế, thánh linh há»c phải được hiểu dÆ°á»›i ánh sáng và vá»›i toà n thể mầu nhiệm Ba Ngôi. Vá»›i viá»…n tượng ba ngôi nà y, theo Congar, ngÆ°á»i ta có thể tránh được những loại chủ thuyết “duyâ€: thuyết duy tiá»n ba ngôi (pre-trinitarianismo), duy kitô há»c (cristomonismo) và ngay cả duy thánh linh há»c (pneumatomonismo). Äiá»u nà y sẽ mang lại má»™t ná»n thánh linh há»c khá»e khoắn, thá»±c thụ và quân bình của nó. Thánh linh há»c của Congar là má»™t ná»n thánh linh há»c mang tÃnh kitô há»c (cristologia): Khi Ä‘á» cáºp vá» tÆ°Æ¡ng quan giữa Thánh Thần và Äức Kitô, Cha Congar khẳng định rằng: «Không thể có kitô há»c nếu không có thánh linh há»c, cÅ©ng nhÆ° không thể có má»™t thánh linh há»c mà lại vắng mặt kitô há»c» (15). Trong mối tÆ°Æ¡ng quan hai chiá»u nà y, “Chúa Thánh Thần của Äức Kitô†sẽ không còn được hiểu nhÆ° là má»™t sá»± phụ thuá»™c cấp dÆ°á»›i và o Ngôi Lá»i, nhÆ°ng là diá»…n tả sá»± liên hệ chặt chẽ giữa Äức Kitô và Chúa Thánh Thần, giữa kitô há»c và thánh linh há»c. Quả thế, Thần há»c vỠ“Thánh Thần của Äức Kitô†trở thà nh má»™t sá»± mở ra của thánh linh há»c ngay trong lòng của kitô há»c và cÅ©ng là sá»± quay vá» của kitô há»c và o lòng của Thánh linh há»c. Theo Congar, má»™t ná»n thánh linh há»c viên mãn và khá»e mạnh sẽ không tách rá»i hà nh Ä‘á»™ng của Chúa Thánh Thần khá»i công trình của Äức Kitô (16). Congar đã cố gắng là m sáng rõ tÆ°Æ¡ng quan giữa Chúa Kitô và Chúa Thánh Thần. Sá»± đóng góp ý nghÄ©a của Congar hệ tại trong «sá»± thay đổi táºn căn giữa thánh linh há»c và kitô há»c: là sá»± quân bình giữa duy thánh linh há»c và duy kitô há»c» (17). Congar thà nh láºp công thức ná»n tảng của ông: «Kitô há»c và thánh linh há»c không thể tách biệt nhau», bởi vì Chúa Thánh Thần luôn là Thánh Thần của Äức Kitô, nhÆ° Kinh Thánh là m chứng nhiá»u lần (cf. 2Cor 3,17) «và sá»± khá»e mạnh của thánh linh há»c ở trong sá»± liên hệ vá»›i Kitô há»c» và «une ecclésiologie pneumatologique, suppose […] une cristologie pneumatologique, c’est-à -dire la perception du rôle de l’Esprit dans la vie messianique de Jésus» (18). Má»™t ná»n thánh linh há»c mang tÃnh giáo há»™i há»c (ecclesiologica): NhÆ° đã nói, thế ká»· XX được coi là thế ká»· của má»™t sá»± đổi má»›i lạ thÆ°á»ng vá» giáo há»™i há»c. Vá» phÃa mình, Cha Congar là ngÆ°á»i đã đóng góp lá»›n cho sá»± đổi má»›i nà y trong Công Äồng Vaticano II và sau Công Äồng, vá»›i sá»± phục hồi lại nguyên thủy chiá»u kÃch thánh linh há»c của Giáo há»™i. Trong quá khứ, má»™t cách truyá»n thống, giáo há»™i há»c của Tây PhÆ°Æ¡ng mang tÃnh quy Kitô là chÃnh yếu (nếu không muốn noÌi là duy kitô há»c – cristomonismo). Thần há»c Công giáo tiá»n công đồng quá nhấn mạnh đến các khÃa cạnh kitô há»c của Giáo há»™i, bị giá»›i hạn chỉ trong sá»± quy chiếu tá»›i những hà nh Ä‘á»™ng của Chúa Giêsu lịch sá» và điá»u nà y tạo ra má»™t lỗ hổng hiển nhiên trong lÄ©nh vá»±c giáo há»™i há»c, nÆ¡i mà sá»± thiếu vắng của ná»n thánh linh há»c đúng đắn được thay thế bằng cái nhìn má»™t chiá»u vá» Giáo há»™i theo tÃnh pháp lý (giuridica), giáo sÄ© (clericale) và piramide. Hệ quả Ä‘Æ°a tá»›i Ãt nhất là ba Ä‘iá»u sau: các tÃn hữu bị giảm thiểu nhÆ° là những đối tượng nhÆ° trẻ thÆ¡ cần được chăm sóc và hÆ°á»›ng dẫn, Congar tóm tắt diá»…n tả của Doloso Cortès “tất cả cho dân, không gì từ dânâ€; rồi má»™t quan niệm tuyệt đối hóa mang tÃnh duy gia trưởng vá» quyá»n hà nh trong Giáo há»™i, và sá»± thoái hóa của hiệp nhất (unità ) thà nh đồng nhất hóa (uniformità ). Vì thế cần phải vượt lên cái nhìn duy Kitô há»c và tiá»n ba ngôi của giáo há»™i há»c bằng cái nhìn ba ngôi há»c và nhất là chiá»u kÃch thánh linh há»c của Giáo há»™i. Congar cho rằng giáo há»™i há»c-thánh linh (ecclesiologia pneumatologica) cho phép khẳng định rằng Giáo há»™i trÆ°á»›c hết là má»™t sá»± hiệp thông (communio) và Chúa Thánh Thần là nguyên lý của sá»± hiệp thông nà y. Cha Congar daÌm chắc rằng nó sẽ tránh được sá»± duy pháp lý, sá»± đồng nhất hóa, và logic hoà n toà n duy giáo sỹ, piramide, và gia trưởng trong Giáo há»™i. Congar cho thấy tÆ°Æ¡ng quan giữa Chúa Thánh Thần và Giáo Há»™i không chỉ hệ tại ở những hoạt Ä‘á»™ng của Giáo Há»™i, nhÆ°ng nhất là ở trong chÃnh bản tÃnh của Giáo Há»™i. Thánh Thần là đấng đồng sáng láºp Giáo há»™i, Äấng cÆ° ngụ trong giáo há»™i nhÆ° linh hồn cÆ° ngụ trong thân xác. Äấng thánh hóa Giáo há»™i và là m cho Giáo há»™i sống Ä‘á»™ng. Khi mẫu giáo há»™i nà y, má»™t Giáo há»™i hiệp thông thánh linh (Chiesa communio-pneumatologica), vượt trên má»™t Giáo há»™i nặng kiểu má»™t tổ chức xã há»™i pháp lý (societas-giuridica), duy cÆ¡ cấu và hữu hình. Thánh linh há»c mang tÃnh nhân chủng loại há»c (antropologica): Khởi Ä‘i từ cái nhìn của nhân loại há»c Kitô giáo trong đó con ngÆ°á»i được định nghÄ©a má»™t cách ná»n tảng và hữu thể há»c, là IMAGO DEI, hình ảnh của Thiên Chúa (cf. St 1,26). Thiên Chúa là hình ảnh của chúng ta, Chúa Cha sinh ra cách hằng hữu Ngôi Lá»i và nhiệm sinh Thần Khà tình yêu. Các ngôi vị thần linh hiện hữu vá»›i, nhá» và cho nhau. Con ngÆ°á»i được dá»±ng nên giống hình ảnh Thiên Chúa hiện hữu cách tÆ°Æ¡ng tá»± trong hữu thể vá»›i nhau (être à ) và có tÆ°Æ¡ng quan vá»›i nhau. Con ngÆ°á»i chỉ tìm thấy sá»± viên mãn và bổ túc đầy đủ trong sá»± hiệp thông vá»›i Äấng Khác (Altro) và vá»›i ngÆ°á»i khác. Thiên Chúa và con ngÆ°á»i không thể tách biệt nhau, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° thế, con ngÆ°á»i vá»›i con ngÆ°á»i cÅ©ng không thể tách biệt nhau, nhÆ°ng hiệp thông vá»›i nhau. Khi con ngÆ°á»i đánh mất tÆ°Æ¡ng quan vá»›i Thiên Chúa vì tá»™i lá»—i của mình, Congar tin rằng, Thiên Chúa chữa là nh những vết thÆ°Æ¡ng của nhân loại qua việc sai Chúa Con và sai Thánh Thần đến vá»›i nhân loại. Äức Kitô đấng cứu Ä‘á»™ con ngÆ°á»i khá»i tá»™i và Chúa Thánh Thần là Äấng Thánh hóa con ngÆ°á»i. NgÆ°á»i là m cho chúng ta trở thà nh con nháºn của Chúa Cha và tạo váºt má»›i trong Äức Kitô. Thánh Thần ở trong chúng ta và hÆ°á»›ng chúng ta tá»›i Thiên Chúa. Ngược vá»›i ná»n thần há»c công giáo tân kinh viện thống trị trong thá»i tuổi trẻ của ông, Congar phát triển Ä‘iá»u mà ông định nghÄ©a là má»™t ná»n nhân chủng há»c thánh linh nó không tách rá»i khá»i Ä‘iá»u mà ông gá»i là má»™t ná»n giáo há»™i há»c thánh linh. Mối tÆ°Æ¡ng quan thánh linh há»c nà y mà Congar thiết láºp giữa nhân chủng há»c và giáo há»™i há»c là «má»™t trong những đóng góp có ý nghÄ©a trong thần há»c vá» Chúa Thánh Thần của ông… Suy tÆ° vá» hai chiá»u kÃch nà y của thần há»c của ông vá» Thánh Thần cho thấy sá»± bất khả phân chia của chúng» (19). Cuối cùng là má»™t ná»n thánh linh há»c mang tÃnh cánh chung há»c (escatologica): TÆ°Æ¡ng quan giữa thánh linh há»c và cánh chung há»c là rất quan trá»ng. Thánh Thần đã được ban bởi Äấng Phục sinh nhÆ° là Quà Tặng cánh chung. NhÆ°ng Giáo há»™i lữ hà nh sống và bÆ°á»›c Ä‘i trong thá»±c tại “đã và chÆ°a†– già e non ancora, đã đón nháºn, nhÆ°ng chÆ°a đầy đủ, đã được thánh hóa, nhÆ°ng chÆ°a hoà n toà n thánh thiện. Giáo há»™i chỉ đạt tá»›i sá»± hiệp thông trá»n vẹn và viên mãn vá»›i Thiên Chúa trong ngà y cánh chung, nhÆ° cô dâu và chú rể, được trình bà y bởi Gioan trong sách khải huyá»n. Vá»›i tÆ° cách là Quà Tặng cánh chung nhÆ° là sá»± khởi đầu, nhÆ° mầm..., Chúa Thánh Thần thá»±c hiện trÆ°á»›c những lá»i hứa cánh chung, NgÆ°á»i xuất hiện nhÆ° tác giả của má»™t thá»±c tại mà NgÆ°á»i là m Ä‘iểm nối giữa hiện tại và tÆ°Æ¡ng lai, NgÆ°á»i ban cho chúng ta eschata, sá»± sống vÄ©nh cữu, sá»± má»›i mẽ cánh chung. Vá»›i Quà Tặng Thánh Thần, chúng ta nếm trÆ°á»›c, tham dá»± trÆ°á»›c sá»± sống của ngà y cánh chung và chỠđợi sá»± viên mãn được hứa ban cho chúng ta đó là sá»± viên mãn trong Thánh Thần của Äức Kitô. KẾT LUẬN
Trong Há»™i Nghị Äại Kết ở Upsal, Thượng phụ Hazim đã phát biểu những lá»i đầy sức sống vá» công trình của Thiên Chúa và Thánh Thần của NgÆ°á»i, được Congar trÃch dẫn và tâm đắc: «Không có Thánh Thần, Thiên Chúa rất xa vá»i, Äức Kitô thuá»™c vá» quá khứ, Tin mừng là chữ chết, Giáo Há»™i chỉ là tổ chức, quyá»n bÃnh là thống trị, truyá»n giáo là tuyên truyá»n, phụng tá»± chỉ là thuần túy tưởng niệm, hà nh vi kitô hữu chỉ coÌ€n là đạo đức nô lệ. NhÆ°ng trong Thánh Thần, vÅ© trụ được nâng dáºy và rên rỉ là m nảy sinh NÆ°á»›c Thiên Chúa, con ngÆ°á»i chiến đấu chống lại xác thịt, Äức Kitô Phục sinh đến hiện diện giữa chúng ta, Tin Mừng trở thà nh quyá»n bÃnh sá»± sống, Giáo há»™i là Hiệp Thông Ba Ngôi, quyá»n bÃnh nhằm phục vụ và giải thoát, Truyá»n giáo là má»™t lá»… Hiện Xuống… » (20). Chúng ta vừa cố gắng giá»›i thiệu những nét chÃnh yếu trong ná»n thánh linh há»c của Congar. Có thể kết luáºn rằng thần há»c vá» Thánh Thần của Congar nhÆ° là má»™t cố gắng cho chúng ta coÌ má»™t cái nhìn toà n bá»™ vá» ná»n thánh linh há»c công giáo. Và có thể được xem nhÆ° là má»™t viên đá tảng trên đó thế hệ kế tiếp có thể sẽ xây lên những tòa nhà má»›i và những công trình má»›i đầy đủ và đẹp đẽ hÆ¡n. Kết quả trên đây chỉ Ä‘Æ¡n giản là những trang giấy Ä‘Æ¡n sÆ¡ và giá»›i hạn. Trong khi thá»±c tại mầu nhiệm mà Congar nói đến và là m chứng – Quà Tặng của Thiên Chúa –, thì không thể diá»…n tả hết trong những từ ngữ Ä‘Æ¡n hèn của con ngÆ°á»i, nhÆ°ng có thể được khâÌn cầu trong lá»i nguyện: “Veni Sancte Spiritus!†Lạy Chúa Thánh Thần xin ngá»± đến để bù đắp sá»± yếu Ä‘uối của chúng con (cf. Rm 8,26). Lm. Phêrô Nguyá»…n HÆ°Æ¡ng HÆ°á»›ng tá»›i lá»… Chúa Thánh Thần Hiện Xuống 2009
1. Cf. Congar trÃch dẫn H.-U. von Balthasar, Spiritus Creator. Saggi teologici, vol. 3, Morcelliana, Brescia 1972, 97. Cf. V. Dillard, Au Dieu inconnu, Beauchesne, Paris 1938. 2. Cf. E. Brunner, Ein Buch von der Kirch, Göttingen 1951, 55. 3. Cf. LG 2, 7, 42, 48; GS 3, 21, 48. 4. J. Razinger, “Lo Spirito Santo come ‘communio’. Sul rapporto fra pneumatologia e spiritualità in Agostinoâ€, in Heitmann C. - Mühlen H. (a cura di), La riscoperta dello Spirito. Esperienza e teologia dello Spirito Santo, Jaca Book, Milano 1977, 253. 5. Y.-M. Congar, “Actualité d’une pneumatologieâ€, in Proche Orient Chrétien 23 (1973), 121-132, qui 131. 6. Cf. Y.-M. Congar, Credo nella Spirito Santo, Queriniana, Brescia 1998-19992, 5. Từ đây tác phẩm nà y sẽ được ký hiệu là CNSS. 7. CNSS, 571. Chi è il Padre? Secondo la tradizione teologica che prende le mosse dai Padri della Chiesa, il Padre è colui che assicura l’unità della Trinità essendo la fonte unica della divinità . Sappiamo che non esiste un’essenza divina anteriore alle persone, non c’è una natura divina che stia al di sopra di esse (DH 803-804), ma questa natura è posseduta interamente dai tre, ognuno a modo suo. Il Padre la possiede in modo fontale, originaria, dandola e mai ricevendola, anche se sempre relativamente al Figlio e allo Spirito Santo; cioè, il suo possesso originario della divinità non può essere considerato indipendentemente dalle altre due persone. Cf. L.-F. Ladaria, Il Dio vivo e vero. Il mistero della Trinità , Piemme, Casale Monferrato 20022, 336-337. 8. Cf. Y.-M., Congar, La Parola e il Soffio, Borla, Roma 1985, 26. Si è evidenziato come l’amore del Padre sia amore sorgivo, fontale: il Padre è il principio, la sorgente e l’origine della vita divina. Concilio XI di Toledo (675): DS 525 afferma: «Confessiamo che il Padre non è generato, non è creato, ma è ingenerato. Egli infatti, dal quale il Figlio riceve la nascita e lo Spirito Santo la processione, non ha origine da nessuno. Egli dunque è fonte e l’origine di tutta la divinità ». 9. Theo kiểu nói của Agustino, thì Chúa Cha là Äấng Yêu ThÆ°Æ¡ng (Amante), Chúa Con là Äấng Äược Yêu (Amato), và Thánh Thần là Tình Yêu (Amore). 10. Ireneo, Adv. Haer., 3,24,1. 11. Moltmann, Lo Spirito della Vita. Per una pneumatologia integrale [1991], Queriniana, Brescia 19942,183. 12. Y.-M. Congar, “Actualité renouvelée du Saint Espritâ€, in Lumen Vitae 27, 4 (1972), 543-560, qui 455. Anche in CNSS, 189. 13. Cf. Y.-M. Congar, “Actualité de la pneumatologieâ€, in Credo in Spiritum Sanctum. Atti del congresso teologico internazionale di pneumatologia, vol. 1, LEV, Città del Vaticano 1983, 22. 14. Cf. Y.-M. Congar, La Parola e il Soffio, op. cit., -12. 15. Id., La Parola e il Soffio, op. cit., 10. 16. Cf. CNSS, 179. 17. M. G. Congiu, Le Chiese Sorelle nella Teologia di Yves Congar, Roma 2001, 241. 18. Y.-M. Congar, “Pneumatologie dogmatiqueâ€, in Initiation à la pratique de la théologie, 495-496. 19. E.-T. Groppe, “The Contribution of Yves Congar’s Theology of the Holy Spiritâ€, in Theological Studies 62 (2001), 457. 20. CNSS, 218.
Lm. Phêrô Nguyễn Hương
|