Quan điểm Công giáo vỠTrách nhiệm của Giáo Hội trước các vấn đỠxã hội
12.05.2009
Tháng 6.1989, Há»™i Äồng Giám Mục Công Giáo Hoa Kỳ công bố tà i liệu mang tá»±a Ä‘á» A Time for Dialogue and Healing : A Pastoral Reflection on United States – Vietnam Relations (Thá»i Ä‘iểm cho đối thoại và chữa là nh : Má»™t suy tÆ° mục vụ vá» mối quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam), trong đó các Giám mục lên tiếng thúc đẩy việc bình thÆ°á»ng hoá quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Hoa Kỳ (1).
Năm 2002, khi Tổng thống Mỹ Georges W. Bush quyết định tấn công Iraq, má»™t trong những ngÆ°á»i kiên quyết tìm má»i cách ngăn cản cuá»™c chiến tranh là Äức Cố Giáo hoà ng Gioan Phaolô II, đến ná»—i và o giá» phút chót, ngà i vẫn cá» má»™t đặc sứ sang táºn Washington, D.C. Ä‘Ãch thân gặp Tổng thống Mỹ nhằm thuyết phục ông thay đổi quyết định tấn công Iraq.
Nếu theo dõi các tuyên bố của các Há»™i Äồng Giám Mục Công Giáo tại nhiá»u quốc gia, sẽ thấy các ngà i lên tiếng vá» hầu hết các vấn Ä‘á» xã há»™i, kinh tế và chÃnh trị nhÆ° chạy Ä‘ua vÅ© trang, hoà bình tại Trung Äông, môi sinh… và những vấn Ä‘á» khác.
Những sá»± kiện trên khiến nhiá»u ngÆ°á»i đặt vấn Ä‘á»: Tại sao Giáo Há»™i lại lên tiếng vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i, kinh tế và chÃnh trị? Sứ mạng của Giáo Há»™i lại chẳng phải là sứ mạng thiêng liêng sao? Khi can thiệp và o các vấn Ä‘á» xã há»™i nhÆ° thế, liệu Giáo Há»™i có thi hà nh đúng chức năng của mình không? Có gây tranh chấp vá»›i chÃnh quyá»n dân sá»± không? Phải là m gì để giải quyết?
Bà i viết nà y không có tham vá»ng giải quyết má»i vấn Ä‘á», chỉ mong trình bà y má»™t và i gợi ý và định hÆ°á»›ng căn bản, dÄ© nhiên là từ quan Ä‘iểm của Giáo Há»™i Công giáo. Theo đó, bà i viết nà y sẽ bà n đến (1) mối tÆ°Æ¡ng quan giữa sứ mạng của Giáo Há»™i và trách nhiệm đối vá»›i các vấn Ä‘á» xã há»™i, và (2) tÆ°Æ¡ng quan giữa Giáo Há»™i và ChÃnh quyá»n trong những vấn Ä‘á» xã há»™i.
I. TÆ¯Æ NG QUAN GIá»®A SỨ MẠNG LOAN BÃO TIN MỪNG VÀ TRÃCH NHIỆM Xà HỘI
Sứ mạng chÃnh yếu của Giáo Há»™i là loan báo Tin Mừng cho muôn dân, và sứ mạng nà y có mối liên hệ máºt thiết vá»›i trách nhiệm xã há»™i vá» cả ba mặt : đối tượng, mục Ä‘Ãch và ná»™i dung (2).
Äối tượng của việc loan báo Tin Mừng là muôn dân, là những con ngÆ°á»i cụ thể, cho nên phục vụ con ngÆ°á»i trở thà nh con Ä‘Æ°á»ng quan trá»ng nhất và căn bản nhất của Giáo Há»™i (3). Con ngÆ°á»i mà Giáo Há»™i có trách nhiệm phục vụ vừa là má»™t nhân vị Ä‘á»™c đáo vừa là hữu thể mang tÃnh xã há»™i. Má»™t Ä‘Ã ng, má»—i con ngÆ°á»i là má»™t nhân vị Ä‘á»™c đáo, không thể thay thế, và vì thế, phải tôn trá»ng má»—i con ngÆ°á»i từ khi thụ thai cho đến lúc lìa Ä‘á»i, bất kể sang hèn, trà thức hay bình dân, khoẻ mạnh hay Ä‘au yếu. Äà ng khác, tá»± bản chất, con ngÆ°á»i là hữu thể xã há»™i, sống trong má»™t mạng lÆ°á»›i phức tạp vá»›i vô số quan hệ xã há»™i, đặc biệt trong thá»i đại toà n cầu hoá ngà y nay, và con ngÆ°á»i chỉ có thể sống và phát triển khả năng của mình trong mối liên hệ vá»›i ngÆ°á»i khác. Tất cả những gì diá»…n ra trong xã há»™i Ä‘á»u gây âm hưởng trên con ngÆ°á»i cÅ©ng nhÆ° trên má»i mặt của Ä‘á»i sống; ngược lại, chÃnh con ngÆ°á»i là chủ thể và tác nhân của Ä‘á»i sống xã há»™i, xã há»™i phát triển hay trì trệ Ä‘á»u do chÃnh con ngÆ°á»i là m nên (4). ChÃnh vì thế, để phục vụ con ngÆ°á»i cách hiệu quả, không thể không quan tâm đến chiá»u kÃch xã há»™i nà y, cÅ©ng có nghÄ©a là phải quan tâm đến các vấn Ä‘á» xã há»™i. HÆ¡n thế nữa, các vấn Ä‘á» chÃnh trị và xã há»™i lại liên quan đến khÃa cạnh đạo đức là trách nhiệm đặc thù của Giáo Há»™i, chẳng hạn chiến tranh, tham nhÅ©ng, phá thai, gian dối…, nên Giáo Há»™i lại cà ng cần phải quan tâm nhằm là m cho Ä‘á»i sống con ngÆ°á»i trở nên nhân bản hÆ¡n (5). Xã há»™i, và cùng vá»›i xã há»™i là chÃnh trị, kinh tế, lao Ä‘á»™ng, luáºt lệ và văn hoá, tất cả Ä‘á»u hà m chứa trong nó những giá trị đạo đức , và vì thế, không thể xa lạ vá»›i sứ mạng loan báo Tin Mừng (6).
Kế đến, mục Ä‘Ãch mà sứ mạng loan báo Tin Mừng hÆ°á»›ng tá»›i là dẫn Ä‘Æ°a con ngÆ°á»i đến NÆ°á»›c Trá»i, vÆ°Æ¡ng quốc của Thiên Chúa nhÆ° Công đồng Vaticanô II khẳng định : “Mục Ä‘Ãch duy nhất của Giáo Há»™i là là m cho NÆ°á»›c Chúa trị đến và toà n thể nhân loại được cứu rá»—i. Má»i lợi Ãch mà Dân Chúa trong hà nh trình tại thế có thể Ä‘em lại cho gia đình nhân loại Ä‘á»u phát xuất từ sá»± kiện nà y : Giáo Há»™i là bà tÃch phổ quát của Æ¡n cứu Ä‘á»™, nghÄ©a là Giáo Há»™i tá» bà y và đồng thá»i thá»±c hiện mầu nhiệm tình yêu Thiên Chúa đối vá»›i con ngÆ°á»i†(7). Thế nhÆ°ng NÆ°á»›c Trá»i mà Giáo Há»™i loan báo không chỉ là vÆ°Æ¡ng quốc thánh thiện và ân sủng trong thế giá»›i mai sau, mà còn là vÆ°Æ¡ng quốc của công lý, yêu thÆ°Æ¡ng và hoà bình, nghÄ©a là những giá trị cần được xây đắp và vun trồng trong Ä‘á»i sống xã há»™i cụ thể, ở đây và lúc nà y (8). Äà ng khác, Giáo Há»™i không loan báo Tin Mừng NÆ°á»›c Trá»i trong cõi thiêng liêng trừu tượng mà là trong bối cảnh cụ thể của lịch sá» và thế giá»›i mà con ngÆ°á»i Ä‘ang sống, do đó Giáo Há»™i không thể không quan tâm đến các vấn Ä‘á» xã há»™i (9). NhÆ° thế, có mối liên hệ hữu cÆ¡ giữa sứ mạng loan báo Tin Mừng và trách nhiệm phục vụ sá»± thăng tiến con ngÆ°á»i.
Thiết nghÄ© ở đây cần là m sáng tá» mối quan hệ giữa tá»± nhiên và siêu nhiên. Theo quan Ä‘iểm công giáo, tá»± nhiên và siêu nhiên không phải là hai lãnh vá»±c tách biệt nhau, lại cà ng không phải là hai thá»±c thể đối láºp nhau; đúng hÆ¡n, đó là hai lãnh vá»±c thấm nháºp và o nhau. Vì thế, không nên hiểu siêu nhiên nhÆ° má»™t thá»±c thể hay má»™t địa Ä‘iểm bắt đầu từ nÆ¡i mà tá»± nhiên kết thúc, nhÆ°ng phải hiểu siêu nhiên nhÆ° sá»± nâng đỡ và lôi kéo tá»± nhiên lên má»™t bình diện cao hÆ¡n. Hiểu nhÆ° thế, không có gì trong thế giá»›i tá»± nhiên, không có gì là của con ngÆ°á»i mà lại xa lạ hay bị loại trừ khá»i tráºt tá»± siêu nhiên của đức tin và ân sủng; trái lại, tất cả Ä‘á»u có mặt trong tráºt tá»± nà y, Ä‘á»u được đảm nháºn và nâng cao (10). Trung tâm của đức tin Kitô giáo là mầu nhiệm Thiên Chúa là m ngÆ°á»i và trong mầu nhiệm nà y, toà n bá»™ con ngÆ°á»i xét nhÆ° hữu thể duy nhất xác-hồn và là má»™t hữu thể xã há»™i - chứ không chỉ riêng linh hồn hay má»™t hữu thể khép kÃn trong cá tÃnh riêng của mình – đã được nâng lên má»™t tráºt tá»± má»›i, tráºt tá»± siêu nhiên và ân sủng. NhÆ° thế, con ngÆ°á»i toà n diện và cả xã há»™i loà i ngÆ°á»i đã được Ä‘Æ°a và o trong nhiệm cục cứu Ä‘á»™ của Tin Mừng. Do đó, loan báo Tin Mừng không chỉ có nghÄ©a là phục vụ linh hồn mà bá» quên thân xác, cÅ©ng không chỉ quan tâm đến Æ¡n cứu Ä‘á»™ cá nhân mà lãng quên những thá»±c tại xã há»™i. Äúng hÆ¡n, sứ mạng loan báo Tin Mừng đòi há»i Giáo Há»™i phải là m cho những giá trị của Tin Mừng thấm nhuần Ä‘á»i sống xã há»™i và phong phú hóa Ä‘á»i sống đó (11). NhÆ° thế, có sá»± phân biệt giữa hai lãnh vá»±c thiêng liêng và trần thế, nhÆ°ng Ä‘Ã ng khác, không có tách biệt, lại cà ng không có đối kháng giữa sứ mạng thiêng liêng của GÃao Há»™i và mối quan tâm của GÃao Há»™i vá» công lý và hoà bình, bởi lẽ siêu nhiên thấm nháºp và o tá»± nhiên và nâng con ngÆ°á»i lên má»™t bình diện má»›i : “Trong khi theo Ä‘uổi mục Ä‘Ãch cứu Ä‘á»™ cá biệt của mình, Giáo Há»™i không chỉ truyá»n thông sá»± sống Thiên Chúa cho con ngÆ°á»i, mà còn chiếu giãi ánh sáng của Ä‘á»i sống ấy cách nà o đó trên toà n thế giá»›i. Giáo Há»™i là m công việc nà y trÆ°á»›c hết bằng cách chữa trị và nâng cao phẩm giá của nhân vị, củng cố cÆ¡ cấu của xã há»™i nhân loại và là m cho hoạt Ä‘á»™ng thÆ°á»ng nháºt của con ngÆ°á»i được thấm nhuần má»™t định hÆ°á»›ng và ý nghÄ©a sâu xa hÆ¡n†(12).
Ngoà i ra, trá»ng tâm của Tin Mừng mà Giáo Há»™i có sứ mạng loan báo là tình yêu vì Thiên Chúa là Tình Yêu. Bác ái là điá»u răn má»›i và điá»u răn trung tâm của Kitô giáo. NhÆ°ng là m sao có thể công bố Ä‘iá»u răn đó mà lại không quan tâm đến tình trạng công lý và công bằng cho con ngÆ°á»i? Ở tá»± nó, tình yêu đã hà m chứa chiá»u kÃch xã há»™i vì yêu thÆ°Æ¡ng luôn luôn là hÆ°á»›ng đến má»™t tha thể ở ngoà i mình. Chiá»u kÃch xã há»™i nà y cà ng mạnh mẽ và khẩn thiết hÆ¡n trong má»™t thế giá»›i mà tiến trình xã há»™i hoá đã vÆ°Æ¡n đến tầm cao. Bác ái không chỉ còn được nhìn trong tÆ°Æ¡ng quan giữa cá nhân vá»›i cá nhân mà đòi há»i phải quan tâm đến các vấn Ä‘á» xã há»™i, vì những vấn Ä‘á» nà y đụng chạm tá»›i sá»± sống và hạnh phúc của những con ngÆ°á»i mà ta yêu thÆ°Æ¡ng và phục vụ. Vì thế, phải nói rằng chÃnh Ä‘iá»u răn yêu thÆ°Æ¡ng – chứ không phải Ä‘á»™ng lá»±c hay tham vá»ng nà o khác - thúc đẩy ngÆ°á»i Kitô hữu dấn thân cho công lý và hoà bình, là m cho công bằng và bác ái lan trà n trong má»—i dân tá»™c và giữa các dân tá»™c (13).
Nói tóm lại, nhìn và o đối tượng, mục Ä‘Ãch hay ná»™i dung của sứ mạng loan báo Tin Mừng, ta Ä‘á»u thấy mối liên hệ máºt thiết giữa việc loan báo Tin Mừng và việc thăng tiến con ngÆ°á»i đến ná»—i Thượng Há»™i Äồng các Giám mục thuá»™c thế giá»›i thứ ba tuyên bố : “Hà nh Ä‘á»™ng của Giáo Há»™i nhằm xây dá»±ng công lý và tham gia và o việc biến đổi thế giá»›i nên tốt hÆ¡n là má»™t chiá»u kÃch cấu thà nh (a constitutive dimension) trong sứ mạng của Giáo Há»™i nhằm cứu rá»—i nhân loại và giải thoát há» khá»i má»i tình trạng áp bức†(14). Thá»±c ra, đây không phải là điá»u gì má»›i mẻ nhÆ°ng là đòi há»i cắm rá»… sâu trong truyá»n thống lâu Ä‘á»i của Kitô giáo.
Thánh Kinh Cá»±u Æ°á»›c còn ghi lại những chỉ dẫn cụ thể vá» Năm sabát, nhất là Năm toà n xá, Năm thánh (x. Lêvi chÆ°Æ¡ng 25). Năm thánh là năm thuá»™c vá» Chúa là Äấng Thánh, năm tôn vinh Thiên Chúa là chủ của vÅ© trụ, thế giá»›i và con ngÆ°á»i, đồng thá»i là năm tái láºp sá»± công bằng trên trái đất và là năm giải thoát cho cả đất Ä‘ai : “Trong năm toà n xá, má»—i ngÆ°á»i trong các ngÆ°Æ¡i sẽ trở vá» phần sở hữu của mình… Không ai trong các ngÆ°Æ¡i được gây thiệt hại cho đồng bà o mình, nhÆ°ng các ngÆ°Æ¡i phải kÃnh sợ Thiên Chúa vì Ta là Chúa, Thiên Chúa của các ngÆ°Æ¡i… Trong năm đó, các ngÆ°Æ¡i không được gieo, không được gặt lúa tá»± nhiên má»c, không được hái trong vÆ°á»n nho không cắt tỉa, đó sẽ là má»™t năm đất nghỉ†(Änl 25, 2-17). NhÆ° thế, từ rất lâu, những chỉ dẫn vá» Năm thánh đã phản ánh ý thức cao Ä‘á»™ vá» công bằng xã há»™i và cả việc bảo mệ môi sinh là những vấn Ä‘á» mà thế giá»›i hôm nay cà ng ngà y cà ng ý thức hÆ¡n.
CÅ©ng trong truyá»n thống đó, các tiên tri là những ngÆ°á»i hết sức nhạy bén trÆ°á»›c ná»—i Ä‘au của con ngÆ°á»i, do đó cÅ©ng nhạy bén trÆ°á»›c những bất công xã há»™i. Tiếng nói của các ngà i vừa là tiếng nói thay cho cÆ¡n hấp hối câm lặng của ngÆ°á»i nghèo vừa vá»ng lại cÆ¡n giáºn của Thiên Chúa (15). Hãy thá» Ä‘á»c lại má»™t trong nhiá»u bà i giảng của các tiên tri để cảm nháºn sá»± nhạy bén nà y :
“Hãy nghe đây, hỡi những ai Ä‘Ã n áp ngÆ°á»i cùng khổ
và tiêu diệt kẻ nghèo hèn trong xứ.
Các ngươi thầm nghĩ :
Bao giỠngà y mồng một qua đi cho ta còn bán lúa,
Bao giỠmới hết ngà y sabát để ta bà y thóc ra?
Ta sẽ là m cho cái đấu nhỠlại, cho quả cân nặng thêm,
Ta sẽ là m lệch cán cân để đánh lừa thiên hạ.
Ta sẽ lấy tiá»n bạc mua đứa cÆ¡ bần,
đem đôi dép đổi lấy tên cùng khổ,
Cả lúa nát, gạo mục, ta cũng đem ra bán.
Äức Chúa đã lấy thánh danh là niá»m hãnh diện của Giacóp mà thá» :
Ta sẽ chẳng bao giỠquên hà nh vi nà o của chúng.
Há chẳng phải vì váºy mà đất rung chuyển,
Và toà n thể dân cư lâm cảnh tang tóc đó sao?" (Amos 8,4-8)
CÅ©ng trong truyá»n thống đó, Äức Giêsu đã bắt đầu sứ vụ của NgÆ°á»i vá»›i chÆ°Æ¡ng trình hà nh Ä‘á»™ng là “loan báo Tin Mừng cho kẻ nghèo hèn, công bố cho kẻ bị giam cầm biết hỠđược tha, cho ngÆ°á»i mù biết hỠđược sáng mắt, trả lại tá»± do cho ngÆ°á»i bị áp bức, công bố năm hồng ân của Chúa†(Lc 4, 18-19).
NhÆ° thế, sẽ chẳng có gì khác lạ nếu Giáo Há»™i ngà y nay lên tiếng vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i vá»›i Æ°á»›c mong góp phần là m cho cuá»™c sống con ngÆ°á»i trở thà nh nhân bản hÆ¡n. Giáo Há»™i chỉ đặt mình trong dòng chảy tá»± nhiên của truyá»n thống Kitô giáo và là đòi há»i ná»™i tại trong chÃnh sứ mạng loan báo Tin Mừng. Tuy nhiên, khi Giáo Há»™i can thiệp và o các vấn Ä‘á» xã há»™i, đâu là tÆ°Æ¡ng quan giữa Giáo Há»™i và chÃnh quyá»n ?
II. TÆ¯Æ NG QUAN GIá»®A GIÃO HỘI VÀ CHÃNH QUYỀN
Bà n vá» mối tÆ°Æ¡ng quan giữa Giáo Há»™i và ChÃnh quyá»n, thiết nghÄ© trÆ°á»›c hết nên có sá»± phân biệt giữa xã há»™i dân sá»± và cá»™ng đồng chÃnh trị. Xã há»™i dân sá»± là “tổng hợp bao gồm các mối quan hệ và các nguồn lá»±c vá» văn hoá lẫn hiệp há»™i, và những mối quan hệ cÅ©ng nhÆ° các nguồn lá»±c nà y Ä‘á»™c láºp cách tÆ°Æ¡ng đối vá»›i lãnh vá»±c chÃnh trị và kinh tế†(16). Từ xã há»™i dân sá»± nà y, phát xuất cá»™ng đồng chÃnh trị là cá»™ng đồng được thiết láºp nhằm phục vụ những con ngÆ°á»i và những táºp thể là m nên xã há»™i dân sá»±. Do đó, không nên coi xã há»™i dân sá»± chỉ nhÆ° má»™t thà nh phần của cá»™ng đồng chÃnh trị. Äúng hÆ¡n, Nhà NÆ°á»›c cung cấp khung pháp lý thÃch đáng để Ä‘iá»u hoà các mối quan hệ của mình vá»›i xã há»™i dân sá»± theo nguyên tắc bổ trợ (17).
Theo đó, có thể nói đến tÆ°Æ¡ng quan giữa Giáo Há»™i và ChÃnh quyá»n dân sá»± là tÆ°Æ¡ng quan trong đó cả hai bên tôn trá»ng sá»± Ä‘á»™c láºp chÃnh đáng của nhau, đồng thá»i hợp tác vá»›i nhau nhằm phục vụ con ngÆ°á»i cách tốt đẹp nhất.
Giáo Há»™i tôn trá»ng quyá»n bÃnh hợp pháp và chÃnh đáng của Nhà NÆ°á»›c. Sá»± tôn trá»ng nà y phát xuất từ sá»± nhìn nháºn tÃnh Ä‘á»™c láºp chÃnh đáng của những thá»±c tại trần thế nhÆ° Công đồng Vaticanô II minh định : “Nếu sá»± Ä‘á»™c láºp của các thá»±c tại trần thế được hiểu là các thụ tạo và các xã há»™i Ä‘á»u có những định luáºt và giá trị riêng mà con ngÆ°á»i phải khám phá dần dần, sá» dụng và điá»u hoà , thì đòi há»i sá»± Ä‘á»™c láºp nhÆ° thế là má»™t việc hoà n toà n chÃnh đáng. Äó là điá»u không những ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i đòi há»i, mà còn phù hợp vá»›i ý muốn của Äấng Tạo hoá†(18). CÅ©ng váºy, “Giáo Há»™i tôn trá»ng sá»± tá»± trị chÃnh đáng của tráºt tá»± dân chủ và không mang danh nghÄ©a nà o để ủng há»™ Æ°u tiên cho giải pháp nà y hay giải pháp kia, liên quan đến định chế hay hiến pháp†(19). Do đó, Giáo Há»™i không can thiệp và o các vấn Ä‘á» kỹ thuáºt, cÅ©ng không Ä‘á» xuất hay thiết láºp những hệ thống hoặc những mô hình tổ chức xã há»™i. Äó không phải là sứ mạng mà Äức Kitô muốn trao cho Giáo Há»™i. Theo Äức giáo hoà ng Bênêđictô XVI, sá»± phân biệt giữa Nhà NÆ°á»›c và Giáo Há»™i nhÆ° thế là thà nh phần trong cấu trúc ná»n tảng của Kitô giáo. Giáo Há»™i tôn trá»ng và nhìn nháºn sá»± phân biệt và tá»± trị nà y, coi đó là tiến bá»™ lá»›n của nhân loại và là điá»u kiện ná»n tảng cho sá»± tá»± do của Giáo Há»™i cÅ©ng nhÆ° cho việc Giáo Há»™i chu toà n sứ mạng cứu Ä‘á»™ phổ quát giữa các dân tá»™c (20).
Äồng thá»i, Giáo Há»™i cÅ©ng mong muốn Nhà NÆ°á»›c tôn trá»ng sá»± Ä‘á»™c láºp chÃnh đáng của GÃao Há»™i : “Giáo Há»™i xét nhÆ° sá»± biểu lá»™ xã há»™i của đức tin Kitô giáo có sá»± Ä‘á»™c láºp của mình và dá»±a trên ná»n tảng đức tin, sống hình thức cá»™ng Ä‘oà n của mình mà Nhà NÆ°á»›c phải tôn trá»ng†(21). Cách cụ thể, ChÃnh quyá»n tôn trá»ng sá»± Ä‘á»™c láºp chÃnh đáng của Giáo Há»™i khi tôn trá»ng sá»± tá»± do phát biểu, tá»± do giảng dạy và loan báo Tin Mừng; tá»± do thá» phượng chung; tá»± do tổ chức và cai quản trong ná»™i bá»™ Giáo Há»™i; tá»± do tuyển chá»n, giáo dục, bổ nhiệm và thuyên chuyển các ngÆ°á»i thừa hà nh của mình; tá»± do xây dá»±ng các cÆ¡ sở tôn giáo, tá»± do tìm kiếm và sở hữu của cải đủ cho hoạt Ä‘á»™ng của mình; và tá»± do thà nh láºp các hiệp há»™i không chỉ cho các mục tiêu tôn giáo mà còn cho các mục tiêu giáo dục, văn hoá, y tế và bác ái (22). Äồng thá»i, Giáo Há»™i cÅ©ng phải được quyá»n nói lên nháºn định luân lý của mình vá» cả những vấn Ä‘á» liên quan đến lãnh vá»±c chÃnh trị khi quyá»n lợi căn bản của con ngÆ°á»i hay phần rá»—i các linh hồn đòi há»i (23).
Theo đó, khi Giáo Há»™i lên tiếng vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i, Giáo Há»™i không là m chÃnh trị nhÆ°ng muốn hợp tác vá»›i Nhà NÆ°á»›c để xây dá»±ng má»™t cuá»™c sống tốt đẹp hÆ¡n cho tất cả má»i ngÆ°á»i. Tháºt váºy, GÃao Há»™i không có chức năng là m chÃnh trị, cÅ©ng không chấp nháºn bị đồng hoá vá»›i má»™t cá»™ng Ä‘oà n chÃnh trị nà o, hoặc cấu kết vá»›i bất cứ hệ thống chÃnh trị nà o. Giáo Há»™i cÅ©ng không muốn cáºy nhá» và o những đặc ân của thế quyá»n. HÆ¡n thế nữa, “Giáo Há»™i cÅ©ng sẽ từ chối việc sá» dụng má»™t số quyá»n lợi đã được hưởng cách chÃnh đáng khi thấy rằng việc sá» dụng những quyá»n lợi đó là m cho ngÆ°á»i ta nghi ngá» vá» lòng thà nh muốn là m chứng nhân của mình†(24). Giáo Há»™i chỉ muốn hợp tác vá»›i Nhà NÆ°á»›c trong việc xây dá»±ng má»™t xã há»™i công bằng, dân chủ và văn minh. Và Giáo Há»™i thá»±c hiện mục Ä‘Ãch nà y bằng cách Ä‘Ã o tạo lÆ°Æ¡ng tâm các Kitô hữu và thức tỉnh lÆ°Æ¡ng tri của má»i ngÆ°á»i trong xã há»™i.
TrÆ°á»›c hết, Giáo Há»™i cố gắng Ä‘Ã o tạo ý thức xã há»™i nÆ¡i các Kitô hữu, giúp hỠý thức rằng mình có bổn pháºn phải phục vụ công Ãch, đồng thá»i giúp há» có khả năng sống những giá trị Phúc âm trong má»i lãnh vá»±c văn hoá, xã há»™i, kinh tế và chÃnh trị; hÆ¡n nữa, góp phần là m cho các thá»±c tại trần thế mang tÃnh nhân bản và phù hợp vá»›i Tin Mừng hÆ¡n. Äối vá»›i các Kitô hữu dấn thân trong lãnh vá»±c chÃnh trị, Giáo Há»™i mong muốn giúp há» Ä‘Ã o tạo lÆ°Æ¡ng tâm chÃnh trị, biết từ bá» những tiện nghi và lợi lá»™c váºt chất cá nhân để toà n tâm toà n ý lo cho công Ãch (25).
Ngoà i ra, khi lên tiếng vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i, Giáo Há»™i không chỉ lên tiếng cho con cái mình mà còn vì Ãch chung của tất cả má»i ngÆ°á»i trong xã há»™i, không phân biệt tôn giáo hay giai tầng xã há»™i. Những can thiệp nà y nhằm phục vụ và giúp đỡ việc giáo dục lÆ°Æ¡ng tâm trong chÃnh trị, giúp nháºn thức rõ rà ng những đòi há»i Ä‘Ãch thá»±c của công bằng và chuyển nháºn thức đó thà nh hà nh Ä‘á»™ng, dù phải hi sinh những lợi Ãch riêng tÆ°. Tháºt váºy, mục Ä‘Ãch của chÃnh trị là thiết láºp công bằng nhÆ°ng công bằng không phải là ý tưởng trừu tượng mà là vấn Ä‘á» của lý trà thá»±c tiá»…n, đồng thá»i là thá»±c tại cần phải xây dá»±ng trong từng hoà n cảnh cụ thể. Äiá»u đó đòi há»i lý trà phải hoạt Ä‘á»™ng cách đúng đắn và trong sáng. Trong khi đó, kinh nghiệm lại cho thấy lý trà rất dá»… bị chi phối bởi cám dá»— vá» lợi nhuáºn cÅ©ng nhÆ° quyá»n lá»±c. ChÃnh vì thế, lý trà cần được thanh luyện liên tục để thá»±c sá»± phục vụ sá»± công bằng (26). Giáo huấn xã há»™i của Giáo Há»™i láºp luáºn dá»±a trên lý trà và luáºt tá»± nhiên, có nghÄ©a là những gì phù hợp vá»›i bản tÃnh con ngÆ°á»i. Äây là cÆ¡ sở ná»n tảng để má»i ngÆ°á»i trong xã há»™i – dù khác biệt nhau vá» tôn giáo, quan Ä‘iểm chÃnh trị, láºp trÆ°á»ng xã há»™i – Ä‘á»u có thể dá»±a và o mà tiến hà nh cuá»™c trao đổi thẳng thắn và cởi mở vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i.
Hiểu nhÆ° thế, ChÃnh quyá»n và Giáo Há»™i, má»—i bên vá»›i lãnh vá»±c riêng của mình, Ä‘á»u Ä‘á»™c láºp và tá»± trị. Tuy nhiên, dù dÆ°á»›i danh hiệu khác nhau, cả hai cÅ©ng đồng phục vụ cho con ngÆ°á»i trong sứ mạng cá nhân và xã há»™i. Tuỳ theo hoà n cảnh và địa phÆ°Æ¡ng, nếu cả hai cà ng duy trì được sá»± hợp tác là nh mạnh, thì cà ng phục vụ lợi Ãch của con ngÆ°á»i cách hữu hiệu hÆ¡n (27).
Trong thá»±c tế, để sá»± hợp tác có thể mang lại kết quả tốt đẹp nhất cho má»i ngÆ°á»i, cần có sá»± đối thoại thẳng thắn và cởi mở giữa ChÃnh quyá»n và Giáo Há»™i vì các vấn Ä‘á» xã há»™i thÆ°á»ng phức tạp và luôn biến chuyển. HÆ¡n thế nữa, không thể phủ nháºn rằng nhân sinh quan và thế giá»›i quan của hai bên khác nhau, vì thế cÅ©ng nhìn nháºn và giải quyết vấn Ä‘á» cách khác nhau. Ngoà i ra, những vấn Ä‘á» xã há»™i thÆ°á»ng không chỉ Ä‘Æ¡n thuần là vấn Ä‘á» kinh tế hay chÃnh trị nhÆ°ng luôn bao hà m chiá»u kÃch nhân văn và đạo đức, vì thế cần sá»± bổ túc cho nhau nhằm hÆ°á»›ng đến má»™t giải đáp mang tÃnh toà n diện. NhỠđối thoại, Giáo Há»™i và Nhà nÆ°á»›c có thể hiểu biết nhau hÆ¡n, xác định những hình thức bá»n vững và những phÆ°Æ¡ng thế thÃch hợp để bảo đảm cho quan hệ giữa hai bên được hà i hoà , ngăn cản và là m giảm bá»›t các xung Ä‘á»™t có thể có giữa Giáo Há»™i và cá»™ng đồng chÃnh trị, bổ túc cho nhau trong cách giải quyết các vấn Ä‘á» nhằm mÆ°u cầu Ãch chung. Äây không chỉ là lý thuyết mà còn là kinh nghiệm lâu Ä‘á»i của Giáo Há»™i Công giáo vốn hiện diện trong nhiá»u đất nÆ°á»›c vá»›i những thể chế chÃnh trị khác nhau.
Kết luáºn
Là những ngÆ°á»i Việt Nam và là cá»™ng Ä‘oà n các môn đệ của Äức Giêsu, Giáo Há»™i Công giáo tại Việt Nam lấy vui mừng và hi vá»ng, Æ°u sầu và lo lắng của ngÆ°á»i dân Việt là m vui mừng và hi vá»ng, Æ°u sầu và lo lắng của chÃnh mình, và không có gì là của con ngÆ°á»i mà không gieo âm hưởng trong lòng Giáo Há»™i. Trong những năm qua, ý thức đó đã thúc đẩy Giáo Há»™i góp phần giải quyết các vấn Ä‘á» xã há»™i trong khuôn khổ luáºt pháp cho phép, và còn muốn góp phần nhiá»u hÆ¡n nữa trong tÆ°Æ¡ng lai (28). Äồng thá»i Giáo Há»™i cÅ©ng ý thức rằng để góp phần giải quyết các vấn Ä‘á» xã há»™i, Giáo Há»™i cần tiến hà nh cuá»™c đối thoại Ä‘a diện : đối thoại vá»›i ChÃnh quyá»n là những ngÆ°á»i có trách nhiệm tổ chức, ổn định và xây dá»±ng xã há»™i; đối thoại vá»›i các tôn giáo vốn là ná»n móng những giá trị đạo đức của dân tá»™c; đối thoại vá»›i văn hoá dân tá»™c là nguồn của những giá trị nhân văn Ä‘Ãch thá»±c và ngà y nay Ä‘ang có nguy cÆ¡ bị xói mòn; đối thoại vá»›i con ngÆ°á»i, nhất là ngÆ°á»i nghèo vốn vẫn chiếm Ä‘a số trong cá»™ng đồng dân tá»™c. Cuá»™c đối thoại đó đòi há»i Giáo Há»™i lắng nghe để có thể hiểu được tâm tÆ° khát vá»ng của ngÆ°á»i dân, tâm tÆ° được thể hiện bằng lá»i và nhiá»u khi bằng cả sá»± im lặng! Giáo Há»™i cÅ©ng ý thức rằng đây không phải là cuá»™c đối thoại dá»… dà ng do những thà nh kiến của lịch sá» cÅ©ng nhÆ° do sá»± khác biệt trong cách nhìn và cách giải quyết vấn Ä‘á». Tuy nhiên, Giáo Há»™i xác tÃn rằng đó là con Ä‘Æ°á»ng tốt nhất phải Ä‘i để xây dá»±ng sá»± hợp tác chân thà nh và đÃch thá»±c nhằm xây dá»±ng má»™t xã há»™i má»—i ngà y tốt đẹp hÆ¡n và xứng vá»›i phẩm giá con ngÆ°á»i hÆ¡n.
---------------------------------------
(1) Pastoral Letters and Statements of the United States Catholic Bishops, Volume VI (1989-1997), 72-79.
(2) Sứ mạng nà y phát xuất từ chÃnh mệnh lệnh của Äức Giêsu : “Anh em hãy Ä‘i và là m cho muôn dân trở thà nh môn đệ, là m phép Rá»a cho há» nhân danh Cha và Con và Thánh Thần, dạy bảo há» tuân giữ má»i Ä‘iá»u Thầy đã truyá»n cho anh em†(Mt 28,19-20).
(3) Há»™i Äồng Giám Mục Việt Nam, Tóm lược Há»c thuyết xã há»™i của Giáo Há»™i Công giáo (HTXH), Nxb. Tôn giáo, 2007, số 62.
(4) Ibid., số 61.
(5) Äức Giáo hoà ng Bênêđitô XVI đã nhấn mạnh khÃa cạnh luân lý nà y trong Sứ Ä‘iệp cho Ngà y Hoà bình thế giá»›i 2009. X. Message of His Holiness Pope Benedict XVI for the Celebration of the World Day of Peace, 1 January 2009, số 3-7.
(6) HTXH, số 61.
(7) Hiến chế mục vụ vỠGiáo Hội trong thế giới ngà y nay (MV) số 45.
(8) Ibid., số 39
(9) HTXH số 60
(10) Ibid., số 63
(11) Ibid., số 62
(12) MV số 40
(13) MV số 76.
(14) Third World Synod of Bishops, Justitia in mundo, số 6.
(15) Rabbi Abraham Joshua Heschel xem đây là nét nổi báºt của các tiên tri trong Cá»±u Ước đến ná»—i có thể dá»±a và o tiêu chuẩn đó để phân biệt giữa tiên tri tháºt và tiên tri giả. X. The Prophets, New York : Harper & Row, 1962.
(16) HTXH số 417.
(17) HTXH số 418.
(18) MV số 36.
(19) Gioan Phaolô II, thông điệp Centesimus annus, số 47.
(20) Phát biểu của Äức Bênêđictô XVI khi đến thăm Toà Äại sứ Italia tại Toà Thánh (tháng 12.2008)
(21) Thông điệp Thiên Chúa là Tình yêu, số 28.
(22) HTXH số 426, Dignitatis humanae số 4.
(23) MV số 76.
(24) MV số 76.
(25) HTXH, số 530-532.
(26) Thiên Chúa là Tình Yêu, số 28
(27) X. MV số 76. Cách riêng vá» phÃa Giáo Há»™i, theo cách diá»…n tả của Hồng y Roger Mahoney, có hai tiến trình : (1) phi chÃnh trị hoá (depoliticization) tức là không biến mình thà nh má»™t lá»±c lượng chÃnh trị vì nhÆ° thế là sai vá»›i bản chất và sứ mạng của GÃao Há»™i, (2) tái hoà nháºp xã há»™i (resocialization) tức là quan tâm đến các vấn Ä‘á» xã há»™i, coi đó nhÆ° thà nh phần thiết yếu trong sứ mạng của GÃao Há»™i. (X. Mahoney, As I have done for you, Origins 29/46 (May 4, 2000), p. 748.
(28) Giáo Há»™i tại Việt Nam đã tÃch cá»±c góp phần trong những chÆ°Æ¡ng trình xoá đói giảm nghèo, giáo dục trẻ Ä‘Æ°á»ng phố, chăm sóc những ngÆ°á»i có HIV/AIDS… Giáo Há»™i còn muốn tham gia tÃch cá»±c hÆ¡n nữa và o lãnh vá»±c y tế và giáo dục há»c Ä‘Æ°á»ng; tuy nhiên, cho đến nay, khuôn khổ luáºt pháp vẫn chÆ°a cho phép Giáo Há»™i tham gia và o những lãnh vá»±c trên.
+GM Phêrô Nguyễn Văn Khảm
Giám mục Phụ tá Tổng Giáo pháºn TP.HCM
|
In bài này
Lưu dạng file
Gửi bài này qua Email
