CÆ° xá» vá»›i ngÆ°á»i khác nhÆ° má»™t nhân vị
25.02.2009
Bà i nói chuyện của Äức cha Phụ tá Phêrô Nguyá»…n Văn Khảm vá»›i Giá»›i Y tế Công giáo Sà igòn ngà y 22.02.2009, nhân Ngà y Thầy thuốc Việt Nam
CƯ XỬ VỚI NGƯỜI KHÃC NHƯ MỘT NHÂN VỊ Cách đây Ãt ngà y, Cha Louis Nguyá»…n Anh Tuấn nhá» tôi xem lại bản dịch Huấn thị Dignitas Personae (Phẩm giá con ngÆ°á»i). Äây là tà i liệu quan trá»ng của Bá»™ Giáo lý đức tin liên quan đến những vấn đỠđạo đức sinh há»c nhÆ° thụ thai trong ống nghiệm, kỹ thuáºt bÆ¡m tinh trùng và o trứng, kỹ thuáºt là m đông lạnh phôi, kỹ thuáºt là m đông lạnh các noãn bà o, kỹ thuáºt giảm trừ phôi, kỹ thuáºt nhân bản vô tÃnh trên ngÆ°á»i (human cloning)… Ở đây không có ý trình bà y vá» Ä‘á» tà i nà y, chỉ ghi nháºn nhÆ° má»™t sá»± kiện. Nếu có gì để nói thêm, có lẽ chỉ là câu há»i rằng, là những ngÆ°á»i là m việc trong lãnh vá»±c y khoa và lại là ngÆ°á»i Công giáo, liệu chúng ta có hiểu biết láºp trÆ°á»ng của Giáo Há»™i vá» những vấn Ä‘á» nà y không? CÅ©ng có nghÄ©a là giá»›i y tế Công giáo nên có những buổi há»c há»i chuyên Ä‘á» vỠđạo đức sinh há»c vốn là đỠtà i nóng bá»ng trong thế giá»›i ngà y nay. CÅ©ng cách đây má»™t tuần, từ 12-15.02.2009, tôi tham dá»± Há»™i thảo quốc tế vá» Trách nhiệm xã há»™i trong bối cảnh kinh tế thị trÆ°á»ng được tổ chức ở Äồ SÆ¡n, Hải Phòng. Há»™i thảo do Misereor của Äức, Viện Khoa há»c xã há»™i của Việt Nam và HÄGMVN đồng tổ chức. Gá»i là quốc tế vì nhiá»u giáo sÆ° từ nhiá»u nÆ°á»›c đến tham dá»±. Äá» tà i há»™i thảo cÅ©ng là đỠtà i lá»›n và mang tÃnh thá»i sá»±, nhất là trong khung cảnh khủng hoảng tà i chÃnh toà n cầu hiện nay. Ở đây cÅ©ng không có ý Ä‘i sâu và o ná»™i dung há»™i thảo, mà chỉ ghi nháºn nhÆ° má»™t sá»± kiện. Äiá»u đáng quan tâm là khi Ä‘á»c Huấn thị của Bá»™ Giáo Lý Äức Tin cÅ©ng nhÆ° khi lắng nghe các bà i tham luáºn của các há»c giả Công giáo trong Há»™i thảo vá» Trách nhiệm xã há»™i, tôi thấy Ä‘iểm nổi báºt là sá»± nhấn mạnh đến nhân vị (human person), xem đó là ná»n tảng để suy tÆ° và hÆ°á»›ng dẫn những chá»n lá»±a và hà nh Ä‘á»™ng đúng đắn trong lãnh vá»±c y khoa cÅ©ng nhÆ° trong tổ chức kinh tế xã há»™i. Váºy phải hiểu thế nà o vá» nhân vị và hiểu biết đó gợi ý cho ta Ä‘iá»u gì? Nhân vị là từ ngữ triết há»c để nhấn mạnh con ngÆ°á»i không chỉ là má»™t tổng hợp váºt chất nhÆ° các loà i váºt khác nhÆ°ng má»—i con ngÆ°á»i Ä‘á»u là hình ảnh Thiên Chúa, là cá thể Ä‘á»™c đáo và không thể thay thế, có khả năng tham dá»± bản tÃnh Thiên Chúa, có Æ¡n gá»i vÄ©nh cá»u và được má»i gá»i tham dá»± chÃnh sá»± sống của Thiên Chúa Ba Ngôi. Vì má»—i con ngÆ°á»i là má»™t nhân vị ngay từ lúc tượng thai trong lòng mẹ, nên trong lãnh vá»±c y khoa, phải tôn trá»ng con ngÆ°á»i ngay từ giây phút đầu tiên cÅ©ng nhÆ° trong má»i giai Ä‘oạn của Ä‘á»i sống : “Con ngÆ°á»i phải được tôn trá»ng và đối xá» nhÆ° má»™t nhân vị từ lúc thụ thai, nghÄ©a là từ giây phút nà y, ngÆ°á»i ta cần phải nhìn nháºn những quyá»n của con ngÆ°á»i đối vá»›i sinh linh đó, trong số đó trÆ°á»›c tiên là quyá»n được sống vốn là bất khả xâm phạm của má»i hữu thể nhân linh vô tá»™i†(Huấn thị Phẩm giá con ngÆ°á»i, số 4). Äây là ná»n tảng cho giáo huấn của Giáo Há»™i không những vá» phá thai, mà còn vá» nhiá»u vấn Ä‘á» khác nhÆ° an tá» (euthanasie), việc huá»· bá» các phôi có chủ ý, kỹ thuáºt là m đông lạnh phôi… Giáo Há»™i khẳng định cách mạnh mẽ rằng “Lịch sá» nhân loại cho thấy những tiến bá»™ thá»±c sá»± chỉ đạt được trong sá»± hiểu biết và nhìn nháºn giá trị cÅ©ng nhÆ° phẩm giá của má»—i nhân vị nhÆ° nlà ná»n tảng của các quyá»n và những mệnh lệnh đạo đức, nhỠđó xã há»™i loà i ngÆ°á»i đã và vẫn Ä‘ang được xây dá»±ng†(Huấn thị, số 36). Trong lãnh vá»±c kinh tế cÅ©ng váºy, chÃnh tầm nhìn vá» con ngÆ°á»i nhÆ° má»™t nhân vị dẫn ta đến chá»— ý thức con ngÆ°á»i phải là mục Ä‘Ãch chứ không thể là phÆ°Æ¡ng tiện, và không được phép sá» dụng con ngÆ°á»i chỉ nhÆ° phÆ°Æ¡ng tiện sản xuất. Äã từng có thá»i khắp nÆ¡i hô to khẩu hiệu Tất cả cho sản xuất. Hoá ra con ngÆ°á»i chỉ là phÆ°Æ¡ng tiện phục vụ sản xuất chứ không phải là mục Ä‘Ãch mà việc sản xuất phải hÆ°á»›ng tá»›i! Ngà y nay, khẩu hiệu ấy không còn nhÆ°ng thá»±c tế là trong nhiá»u xà nghiệp, ông chủ có thể tìm cách vắt kiệt sức lao Ä‘á»™ng của thợ thuyá»n để đạt mục tiêu là m giầu hoặc cÆ° xá» vá»›i các công nhân cách tồi tệ, không xứng vá»›i phẩm giá con ngÆ°á»i. Trong cuá»™c há»™i thảo vá» Trách nhiệm xã há»™i trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, tôi ghi nháºn rằng các giáo sÆ° từ các đại há»c Äức sang đã chủ yếu táºp trung và o việc giá»›i thiệu mô hình kinh tế được gá»i là kinh tế thị trÆ°á»ng mang chiá»u kÃch xã há»™i (social market economy). Mô hình nà y được coi nhÆ° giải pháp cho sá»± bế tắc của hai mô hình vốn bị coi là đối nghịch nhau, má»™t bên là thị trÆ°á»ng tá»± do (free market), má»™t bên là kinh tế táºp trung (central planning economy). Äồng thá»i các giáo sÆ° nà y cÅ©ng khẳng định rằng mô hình nà y phù hợp vá»›i giáo huấn xã há»™i của GÃao Há»™i Công giáo, giáo huấn Ä‘á» cao con ngÆ°á»i là má»™t nhân vị và phải tôn trá»ng nhân vị đó nhÆ° mục Ä‘Ãch hÆ°á»›ng đến chứ không chỉ nhÆ° phÆ°Æ¡ng tiện sản xuất. NhÆ°ng há» nói thêm rằng há» chấp nháºn nó không phải vì nó là công giáo nhÆ°ng vì nó phù hợp vá»›i lý trà (reasonable). Chi tiết nà y rất đáng quan tâm trong cuá»™c đối thoại giữa Giáo Há»™i và thế giá»›i vá» các vấn Ä‘á» kinh tế xã há»™i. Thiết nghÄ© má»™t và i ghi nháºn vá» nhân vị nói trên cÅ©ng cho ta thấy được tầm quan trá»ng của khái niệm “nhân vị†trong láºp trÆ°á»ng của Giáo Há»™i vá» nhiá»u lãnh vá»±c, đồng thá»i cÅ©ng gợi ý cho ta đôi Ä‘iá»u liên quan đến Ä‘á»i sống của mình, cách riêng là trong trách nhiệm nghá» nghiệp và bổn pháºn giáo dục của mình. TrÆ°á»›c hết là trong lãnh vá»±c nghá» nghiệp. Tôi vẫn chủ quan nghÄ© rằng giữa ngÆ°á»i linh mục và má»™t bác sÄ©, có sá»± gần gÅ©i nà o đó. Linh mục trong toà giải tá»™i được nhìn vừa nhÆ° thẩm phán vừa nhÆ° lÆ°Æ¡ng y. Là thẩm phán khi thẩm định mức Ä‘á»™ của tá»™i lá»—i và là lÆ°Æ¡ng y khi Ä‘Æ°a ra những hÆ°á»›ng dẫn cho Ä‘á»i sống thiêng liêng của hối nhân. Ngoà i ra, cách nà o đó, linh mục còn đóng vai trò lÆ°Æ¡ng y khi là m linh hÆ°á»›ng và tÆ° vấn mục vụ. Từ góc Ä‘á»™ lÆ°Æ¡ng y nà y, linh mục rất gần gÅ©i vá»›i giá»›i y tế và có thể có những kinh nghiệm chung. Chẳng hạn, khi nhìn lại Ä‘á»i sống linh mục của mình, tôi thấy không Ãt lần, do mệt má»i hoặc báºn rá»™n hoặc áp lá»±c công việc kéo dà i, cÅ©ng có khi vì lÆ°á»i biếng hoặc Ãch ká»· mà mình đã không đón tiếp má»™t ngÆ°á»i anh chị em nhÆ° má»™t nhân vị đúng nghÄ©a, đã có những lá»i nói hoặc thái Ä‘á»™ xúc phạm đến há», và cảm thấy ân háºn khi hồi tâm lúc đêm vá». Là những ngÆ°á»i là m việc trong lãnh vá»±c y tế, các anh chị có kinh nghiệm đó không? Trong những lúc hồi tâm, chắc cÅ©ng không Ãt lần ta cảm thấy ân háºn vì mình đã có thái Ä‘á»™ phân biệt đối xỠđối vá»›i ngÆ°á»i bệnh, đã có những lá»i nói nặng ná», thái Ä‘á»™ cứng cá»i…khiến ngÆ°á»i ta cảm thấy tủi thân hÆ¡n. Ta đối xá» vá»›i ngÆ°á»i bệnh trÆ°á»›c hết nhÆ° má»™t con ngÆ°á»i (nhân vị) hay trÆ°á»›c hết vì địa vị xã há»™i và khả năng tà i chÃnh của há»? Ta chăm sóc ngÆ°á»i bệnh nhÆ° má»™t con ngÆ°á»i (nhân vị) hay chỉ nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng tiện cho ta là m giầu? Khá nhiá»u câu há»i có thể được đặt ra ở đây và có thể là những câu há»i Ä‘au Ä‘á»›n. Tuy nhiên, chân thà nh đối diện vá»›i những câu há»i đó là cách thế má»i gá»i ta sống đúng vá»›i căn tÃnh Công giáo của mình không chỉ trong giá» thá» phượng mà là ngay trong bổn pháºn nghá» nghiệp của mình. Tiếp đó, theo lá»i má»i gá»i của HÄGMVN trong ThÆ° Mục Vụ 2008, chúng ta cần quan tâm đến giáo dục Kitô giáo và môi trÆ°á»ng gia đình. Nói Ä‘Æ¡n giản là là m sao để gia đình trở thà nh môi trÆ°á»ng tốt đẹp và thuáºn lợi nhất cho việc giáo dục đức tin cÅ©ng nhÆ° những giá trị nhân bản cho con cái. Ở đây cÅ©ng thế, ý niệm vá» nhân vị có thể đặt ra cho ta nhiá»u câu há»i : Trong việc giáo dục con cái, ta hÆ°á»›ng con cái đến mục Ä‘Ãch nà o? Giúp con cái trở thà nh má»™t nhân vị đúng nghÄ©a, má»™t con ngÆ°á»i toà n diện, hay chỉ lo lắng cho con cái thu tÃch tháºt nhiá»u kiến thức mà tâm hồn thì cằn cá»—i? HÆ°á»›ng con cái đến chá»— thà nh nhân hay chỉ nhắm thà nh công váºt chất? à niệm vá» nhân vị còn má»i gá»i chúng ta xem lại cung cách ứng xá» và giáo dục của mình đối vá»›i con cái. Cha mẹ đòi há»i con cái phải tôn trá»ng cha mẹ là lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên nhÆ°ng liệu cha mẹ có tôn trá»ng con cái nhÆ° má»™t nhân vị, nghÄ©a là nhÆ° má»™t cá thể Ä‘á»™c đáo và không thể thay thế? Nếu ta đối xá» vá»›i con cái nhÆ° những nhân vị, liệu có nên áp đặt lên con cái những ý muốn Ä‘á»™c Ä‘oán của mình hay phải táºp lắng nghe những tâm tÆ° và ước vá»ng của trẻ? Có nên bắt con cái phải hoà n thà nh Æ°á»›c mÆ¡ của cha mẹ (mà cha mẹ không hoà n thà nh được) hay phải đồng hà nh vá»›i con cái và giúp con cái vÆ°Æ¡n đến tầm cao những khả năng tá»± nhiên của nó? Trong Tâm thÆ° gá»i các gia đình, Äức Cố giáo hoà ng Gioan Phaolô II đã phân tÃch Ä‘iá»u răn thứ tÆ° “Hãy thảo kÃnh cha mẹ†và ngà i viết, Ä‘iá»u răn nà y không chỉ có nghÄ©a là con cái phải tôn kÃnh cha mẹ mà còn hà m nghÄ©a cha mẹ phải tôn trá»ng con cái nhÆ° những nhân vị, đồng thá»i ngà i má»i gá»i các báºc cha mẹ sống là m sao cho xứng đáng vá»›i sá»± tôn kÃnh của con cái (x. Tâm thÆ°, số 15). Hình nhÆ° đây là điá»u khá má»›i mẻ đối vá»›i nhiá»u báºc cha mẹ. Tóm lại, cái nhìn vá» con ngÆ°á»i nhÆ° má»™t nhân vị có thể nói vá»›i ta nhiá»u Ä‘iá»u trong trách nhiệm nghá» nghiệp cÅ©ng nhÆ° trong việc giáo dục con cái. Xin được gợi lên đôi nét nhÆ° chất liệu cho suy tÆ° nhân Ngà y Thầy thuốc. Trong chÆ°Æ¡ng trình văn nghệ mừng Ngà y Thầy thuốc trên VTV1, các ca sÄ© đã cùng đồng ca bà i hát kết thúc “Má»—i ngà y tôi chá»n má»™t niá»m vuiâ€. Cầu chúc quý anh chị có triệu triệu niá»m vui, nhất là niá»m vui phục vụ, niá»m vui không được Ä‘o bằng những tÃnh toán hÆ¡n thiệt của ngÆ°á»i Ä‘á»i mà là niá»m vui sâu lắng, len nhẹ trong hồn và là m cho Ä‘á»i sống ta ngà y cà ng phong phú hÆ¡n.
GM Phêrô Nguyễn Văn Khảm
(Nguồn: http://v3.hdgmvietnam.org) |