Cứ mỗi lần mừng lễ Giáng sinh, chúng ta lại được nghe lời thiên sứ hân hoan công bố với các mục đồng :

“Vinh danh Thiên Chúa trên các tầng trời

Bình an dưới thế cho người thiện tâm”.

Mỗi người chúng ta ai cũng muốn hưởng bình an, đó là ước vọng chính đáng xuất phát từ phẩm giá và quyền căn bản của con người. Nhưng buồn thay, chúng ta đang sống trong thời buổi mà người thiện tâm cũng không được hưởng bình an. Người ta đã tước mất sự bình an của những người lương thiện. Tôi đang nói tới tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và thực phẩm nhiễm độc tràn lan. Người xưa thường dạy con cái “ăn xem nồi, ngồi xem hướng” và tránh thói “ăn trên ngồi trốc”. Thế nhưng, với những gì đang bao trùm cuộc sống ngày hôm nay, người Việt Nam chúng ta, bên cạnh những lời khuyên mang tính xã giao lịch sự nói trên, phải chú trọng một lời khuyên đặc biệt hơn về y tế, cốt sao khỏi bị ngộ độc tức thì hoặc khỏi mang hậu họa do nhiễm độc thực phẩm. Mừng lễ Giáng Sinh trong hoàn cảnh xã hội vừa kể, tôi xin trình bày với anh chị em đề tài CHÚA CỨU THẾ VỚI CÔNG TRÌNH TẠO DỰNG.

Trước hết phải khẳng định, Chúa Cứu thế là Chủ tể muôn loài, là Đấng tạo thành vạn vật. Thánh sử Gioan dạy: “Từ nguyên thuỷ đã có Ngôi Lời, và Ngôi Lời vẫn ở với Thiên Chúa, và Ngôi Lời vẫn là Thiên Chúa... Mọi vật đều do Người làm nên, và không có Người, thì chẳng vật chi đã được tác thành trong mọi cái đã được tác thành... Người vẫn ở trong thế gian, và thế gian đã do Người tác tạo” (x. Ga 1,1-10).

Là người tín hữu, dĩ nhiên không ai đặt câu hỏi nghi vấn về những lời Tin Mừng nói trên. Điều tôi muốn dừng lại lâu hơn, là các bài đọc Lời Chúa trong dịp trọng đại này gợi hứng cho chúng ta suy tư đến những vấn đề nan giải trong cuộc sống hiện tại. Ngôn sứ Isaia mô tả về triều đại của Chúa Cứu Thế: “Sói sống chung với chiên con; beo nằm chung với dê; bò con, sư tử và chiên sẽ ở chung với nhau; con trẻ sẽ dẫn dắt các thú ấy. Bò con và gấu sẽ ăn chung một nơi, các con của chúng nằm nghỉ chung với nhau; sư tử cũng như bò đều ăn cỏ khô, trẻ con còn măng sửa sẽ vui đùa kề hang rắn lục, và trẻ con vừa thôi bú sẽ thọc tay vào hang rắn độc. Các thú dữ ấy không làm hại ai, không giết chết người nào khắp núi thánh của Ta” (x. Is 11,1-10)

Đã hẳn là con người ngày nay không ai ngây thơ hiểu theo nghĩa đen những dòng chữ này. Ai cũng biết, triều đại thái bình thịnh trị đó chỉ hoàn tất sau ngày cánh chung. Thế nhưng một điều cũng không kém hiển nhiên, nước trời đang trong giai đoạn lữ hành, loài người có trách nhiệm “vun trồng và gìn giữ” vườn thế giới (x. St 2,15), và “canh tân bộ mặt trái đất” trong Thần Khí cho đến ngày hoàn tất. Vậy mà, con người ngày nay đang tàn phá thiên nhiên cách vô tội vạ.

Đứng trước việc thiên nhiên bị bóc lột cách tồi tệ kéo theo sự biến đổi khí hậu toàn cầu mà hậu quả là thiên tai, bệnh tật không kể xiết, người tôi tớ của Thiên Chúa, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã ban hành thông điệp Laudoto Si, nêu lên tình trạng tồi tệ của sự ô nhiễm và biến đổi khí hậu (20-26), rác rưởi và văn hóa gạt bỏ (20-22), vấn đề nước uống (27-31), đánh mất sự đa dạng sinh học, suy giảm phẩm chất đời sống con người và suy thoái xã hội (43-47), bất công hoàn cầu, sự dửng dưng và phản ứng yếu ớt trước tai họa [53-59], ngài kêu gọi mọi người “săn sóc căn nhà chung” các thụ tạo.

Mở đầu thông điệp, Đức Giáo hoàng lấy lại Bài ca Tạ ơn của Thánh Phanxicô thành Assisi. Trong bài thánh ca tươi đẹp này, Ngài nhắc cho chúng ta nhớ, ngôi nhà chung của chúng ta phải được xem như người chị của chúng ta, mà chúng ta được chia sẻ cuộc sống, và như người mẹ ôm lấy chúng ta. (1)

Đáng buồn thay, “người chị, người mẹ này đang kêu gào vì sự hủy hoại do chúng ta, vì việc sử dụng vô trách nhiệm và bóc lột các tài nguyên. Vì cứ đinh ninh rằng, chúng ta chính là chủ nhân và sỡ hữu chủ, nên được quyền tận dụng mặc ý... Vì thế, giữa những người nghèo bị bỏ rơi và bị đối xử tàn tệ nhất, chúng ta sẽ thấy trái đất của chúng ta bị bóc lột và bị tàn phá”.(2)

Sự tàn phá môi sinh của con người dẫn tới tình trạng biến đổi khí hậu: “Những thay đổi khí hậu là một vấn đề hoàn cầu với những hệ lụy trầm trọng về môi trường, xã hội, kinh tế, phân phối và chính trị, và chúng là một trong những thách đố chính hiện nay đối với nhân loại” (25).

Hậu quả là “Mỗi năm có hàng ngàn loại thực vật và động vật biến mất mà chúng ta không có thể biết chúng nữa, các con cháu chúng ta không thể thấy chúng nữa, chúng biến mất vĩnh viễn do sự thay đổi khí hậu” (26).

Theo cái nhìn của bà Sally Axworthy, đại sứ Anh về nền ngoại giao Vatican : “Đức Phanxicô có cái nhìn ngôn sứ táo bạo, nhất là khi ngài tố cáo nạn tham nhũng”.

Vào ngày 18-6-2015, Đức Giáo Hoàng Phanxicô ban hành thông điệp Laudato Si’. Ngài nói: " 'Ngôi nhà chung' của chúng ta đang đổ nát, và gây tổn thương đến tất cả mọi người, đặc biệt là những người nghèo nhất trong chúng ta". Chưa một lần đến Việt Nam, nhưng phải chăng cái nhìn ngôn sứ của vị Cha Chung đã muốn đưa ra lời cảnh báo cho con dân đất Việt ? Quả vậy, chỉ hơn 9 tháng sau đó, ngày 6 tháng 4 năm 2016, cá chết hoàng loạt ở vùng biển 4 tỉnh miền Trung đã mở đầu cho một đại thảm họa chưa từng có trong lịch sử, kéo hàng triệu người Việt tới chỗ khốn cùng, và có thể còn gây tai họa cho các thế hệ con cháu. Điều đáng nói là những phân tích của Đức Giáo Hoàng trong thông điệp đã trùng khít lạ lùng khi đối chiếu với thảm trạng tại Việt Nam.

Theo ngài, ngày nay người ta quá đề cao kỹ thuật, và vì hám lợi mà loại dần yếu tố con người, ngài đưa ra lời canh báo: “Từ khước không đầu tư vào con người, để được lợi nhuận ngay tức khắc, đó thực là một lối kinh doanh tệ hại nhất cho xã hội” (128).

Quả vậy, không đầu tư cho con người để được lợi nhuận tức khắc là những dự án đủ loại ở Việt Nam. Cứ nhìn xem những ngôi làng tái định cư theo kiểu đem con bỏ chợ sống chết mặc bay; cứ nhìn bao nhiêu người rơi vào cảnh thất nghiệp vì các dự án lớn nhỏ, những vụ “xả đập đúng quy trình” thì biết. Điều này không phải chứng minh, vì đã được phơi bày nhan nhản trên mặt báo.

Cũng vì muốn lợi hưởng lợi tức khắc, loại ra một bên yếu tố con người, nên chúng ta và con cháu dang vùng vẫy trong một môi sinh tồi tệ. Thảm họa cá chết hàng loạt ở vùng biển 4 tỉnh miền Trung chỉ là giọt nước làm tràn li, hậu quả của một quá trình sản suất kinh doanh tồi tệ, bóc lột thiên nhiên một cách bất nhân. Cá không chỉ chết dưới biển mà chết cả nơi sông ngòi, hồ đập, dường như ở đâu có cá là ở đó có nguy cơ cá chết hàng loạt. Đây không phải là yếu tố giảm tội cho Formosa mà là tình trạng bi đát có hệ thống, một sự ô nhiễm toàn diện. Rác độc hại không chỉ bị thải dưới biển mà còn vung vãi khắp nơi trên đất liền và trong mọi ngõ ngách của cuộc sống.

Thực phẩm ôi thối hóa thành tươi sau khi được ‘xử lý” bằng hóa chất độc hại, bánh phở trộn phóc-mon, trái cây ngâm trong hóa chất, lợn nuôi bằng hóa chất tăng trọng độc hại, rau muống tưới nhớt thải, rượu pha thuốc sâu, tai heo tẩm nhựa thông, cá biển ướp urê, thuốc tây giả... Tất cả những điều gian dối và tồi tệ trên đây dẫn tới đại thảm họa mà Đại biểu Trần Ngọc Vinh mô tả là: 'Con đường từ dạ dày đến nghĩa địa chưa bao giờ ngắn thế'.

Đức Giáo hoàng Phanxicô phân tích tình trạng bê bối này như sau: “Đặc biệt, việc nghiên cứu ảnh hưởng của một dự án mới về mặt môi sinh đòi có những tiến trình chính trị minh bạch và có sự đối thoại, trong khi nạn tham ô che đậy ảnh hưởng thực sự về môi sinh của một dự án để đổi lấy những ân huệ, nó thường đưa tới những hợp đồng mơ hồ, trốn tránh nghĩa vụ thông tin và một cuộc thảo luận sâu rộng (182)... Nhiều người có nhiều tài nguyên và quyền lực kinh tế hoặc chính trị hơn, dường như chỉ chú tâm tới việc che đậy vấn đề hoặc dấu nhẹm những triệu chứng”.

“Che đậy vấn đề và dấu nhẹm triệu chứng” là tình trạng quá rõ ràng tại Việt Nam chúng ta hiện nay. Ngay khi phát hiện đại thảm họa về môi trường biển, các báo chí đưa tin khá khách quan trong tuần đầu. Sau đó báo chí lề phải được định hướng đưa tin theo chiều có lợi cho Formosa, một số quan lớn còn đưa ra những kết luận nhằm lèo lái dư luận cách gượng gạo theo kiều lấy thúng úp voi và bị người dân nhạo cười. Dư luận cười ra nước mắt khi truyền tụng với nhau rằng : cá chết vì không biết bơi, cá chết vì thất tình tự tử. Có nhiều sự thật về y tế và mức độ ô nhiễm đã không được nói ra. Trong lúc đó, những ai dám nói ra sự thật thì bị quy chụp là bị kẻ xấu lợi dụng, hoặc tiếp tay cho phản động. Những người biểu tình chống Formosa lại bị đàn áp.

Tôi chọn đề tài CHÚA CỨU THẾ VỚI CÔNG TRÌNH TẠO DỰNG, còn vì sự thôi thúc của bài đọc I, lễ Chúa Giáng Sinh đêm nay, ngôn sứ Isaia mô tả cảnh thái bình thịnh trị của triều đại Đấng Cứu Thế:

“Ngài không xét đoán theo như mắt thấy, cũng không lên án theo điều tai nghe, nhưng Ngài sẽ lấy đức công bình mà xét xử những người nghèo khó, và lấy lòng chính trực mà bênh đỡ kẻ hiền lành trong xứ sở.

Ngài sẽ dùng lời như gậy đánh người áp chế, và sẽ dùng tiếng nói giết chết kẻ hung ác” (Is 11: 1-10).

Ngược lại với những điều mô tả ở trên, thời nay không ít những người làm chính trị, thay vì lấy đức công bình, lòng chính trực mà phục vụ nhân dân thì lại cai trị dân bằng ý thức hệ và lợi ích phe nhóm; thay vì minh bạch thì lại tung hỏa mù, quy kết, chụp mũ. Nhiều ông quan lớn của chủ nghĩa vô thần cho là không có Trời, họ có thể “vắt đất ra nước, thay trời làm mưa”. Mà đã không còn Trời, Phật thì cũng chẳng còn thiên đàng hòa ngục, chẳng còn quả báo, luân hồi hay hóa kiếp nào hết. Đã thế, không ít kẻ còn tự cho mình cái quyền ngồi trên luật pháp, trong lúc “cái lồng để nhốt quyền lực” của ông Tổng Bí thư dường như chưa đan xong, và những kẻ này vần dùng quyền lực để phá hoại môi trường và làm khổ người yếu thế.

Chuyện kể rằng, vào thời Nhà Trần, có tướng Trần Khánh Dư lắm tài mà nhiều tật, bị tố cáo lên tận Triều đình mà ông còn ngạo mạn tuyên bố : "Tướng là chim ưng, dân lính là vịt, dùng vịt để nuôi chim ưng thì có gì là lạ?".

Phát biểu động trời của một kẻ độc tài cách đây 6 thế kỷ, kể cả hồi đó nhà vua đã không thể chấp nhận luận điệu này, còn ngày nay thì sao ? Phải chăng vì vẫn còn tư tưởng dân là vịt, nên bao nhiêu công trình xây cất, bao nhiêu dự án lớn nhỏ, ý iến người dân bị bỏ qua, hậu quả thì người dân phải chịu? Không ít trường hợp, nguyện vọng của người dân được đáp trả bằng bạo lực!

Hậu quả của tình trạng này là gì? Đức Giáo hoàng Phanxicô chỉ rõ :

“Những gì làm thương tổn tình liên đới và tình thân hữu của dân chúng cũng đều gây hại cho môi trường” (142)... “Không có hai cuộc khủng hoảng riêng rẽ, một cuộc khủng hoảng môi trường và một cuộc khủng hoảng xã hội, nhưng chỉ có một cuộc khủng hoảng duy nhất và phức tạp về xã hội và môi trường” (139).

Quả vậy, vì sự thiếu minh bạch, vì những bao che cho kẻ gây ra thảm họa và vì sự hù dọa, đàn áp những người đòi công lý mà gây nên một cuộc khủng hoảng về mặt xã hội và môi trường. Ngoài những bức xúc và phản ứng tiêu cực bằng bạo lực đáng tiếc xảy ra ở vài nơi, nhìn chung xã hội đang rơi vào một cuộc khủng hoảng. Ngoài sự phẫn uất và thất vọng là tình trạng khủng hoảng niềm tin: không biết tin vào ai, không biết ăn gì cho khỏi nhiễm độc, không biết uống thuốc nào, mua sắm đồ gì tránh được đồ giả. Người ta có thể xây dựng một xã hội lành mạnh trong đó niềm tin không tồn tại chăng ?!

Kính thưa anh chị em, những điều trình bày trên đây cũng được gợi hứng bởi lời dạy của Đức Giáo hoàng Phaxiccô trong thông điệp nói trên : “Giáo Hội không chủ trương giải quyết các vấn đề khoa học, cũng không thay thế chính trị, nhưng tôi mời gọi thảo luận chân thành và minh bạch, để những nhu cầu đặc thù hoặc các ý thức hệ không làm thương tổn công ích” (188).

Đây là một trong những phần đóng góp của người công giáo cho sự lành mạnh của xã hội, đó cũng là trách nhiệm mà Đức Giáo hoàng đã nhắn nhủ : “Loại thế giới nào chúng ta muốn chuyển lại cho những người đến sau chúng ta, cho các trẻ em đang lớn lên... Chúng ta đến trần thế này để làm gì? Chúng ta hoạt động và tranh đấu với mục đích nào? Tại sao trái đất lại cần chúng ta?... Nếu chúng ta không đặt những câu hỏi căn bản ấy, thì tôi không tin rằng những quan tâm của chúng ta về môi trường có thể có những hiệu quả quan trọng”.

Một vấn nạn được đặt ra là nếu Chúa Cứu Thế là chủ các công trình tạo dựng thì tại sao ngài lại để những điều tồi tệ xảy ra ?

Sau vụ khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001 tại New York và Oasinton, một ký giả phỏng vấn cô thiếu nữ, con của một thuyết trình viên nổi tiếng nước Mỹ rằng: “Nếu có Thiên Chúa thì tại sao Ngài để cho những điều khủng khiếp như thế xảy ra?” Cô thiếu nữ điềm tĩnh trả lời: “Tôi nghĩ rằng trước sự kiện này Thiên Chúa buồn lắm – ít ra là buồn bằng chúng ta – còn tại sao Ngài lại để nó xảy ra thì phải hỏi chúng ta. Chúng ta đã mời Thiên Chúa ra khỏi Quốc hội, khỏi chính trị, chúng ta đã mời Thiên Chúa ra khỏi trường học, khỏi chợ chúa, khỏi công sở, chúng ta đã mời Thiên Chúa ra khỏi gia đình. Khi được mời như thế thì Ngài buộc lòng phải lịch sự làm theo lời mời của chúng ta. Và chúng ta đang tự do tạo một môi trường không có Thiên Chúa. Trong môi trường không có Thiên Chúa thì mọi điều xâu xa, tồi tệ có thể tự do xảy đến”.

Mọi người được mời gọi quan tâm, đặt câu hỏi dẫn đến hành động vì một thế giới tốt đẹp hơn. Trước những thách đố lớn lao của thời đại, Đức Giáo hoàng vẫn tin tưởng : “Nhân loại còn có khả năng cộng tác để xây dựng một căn nhà chung” (13); “con người còn khả năng can thiệp tích cực” (58); “không phải tất cả đã bị mất, vì con người, tuy có khả năng thoái hóa tột độ, nhưng vẫn còn có thể tự vượt thắng, tái chọn lựa điều thiện và tái tạo” (205).

Xin Chúa Giêsu Cứu thế thương hoán cải tâm hồn mọi người, thức tỉnh lương tâm trách nhiệm của họ, để ai nấy gắng lo cho thế giới này phát triển bền vững và thân thiện với môi trường hơn, để không hổ thẹn với tiền nhân và khỏi mang tội với hậu thế.

Ghi chú: Phần trích dẫn Tông huấn LAUDATO SI lấy từ bản tóm lược chính thức của Hội Đồng Tòa Thánh “Công lý và Hòa bình” do Lm. Trần Đức Anh, OP dịch.