Cuộc ly khai của Giáo Hội Tin Là nh hay Giáo Hội Cải Cách
21.01.2016
Trong lịch sá» Kitô giáo, ngoà i các vụ chia rẽ có từ hồi thế ká»· thứ IV, cuá»™c ly khai lá»›n nhất đầu tiên xảy ra ngà y 16 tháng 7 năm 1054, khi Giáo Há»™i Tây PhuÆ¡ng và Giáo Há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng ra vạ tuyệt thông cho nhau Tây và biến thà nh Giáo Há»™i Công Giáo và Giáo Há»™i ChÃnh Thống. Sau đó các biến cố chÃnh trị lịch sá» nhÆ° vụ các tháºp tá»± quân Công giáo cuá»™c viá»…n chinh lần thứ tÆ° đánh chiếm thà nh Costantinopoli, cÆ°á»›p bóc và tà n sát các kitô hữu chÃnh thống năm 1204, biến cố Costantinopoli rÆ¡i và o tay quân hồi của đế quốc Ottoman Thổ NhÄ© Kỳ năm 1453 và chế Ä‘á»™ cá»™ng sản Liên Xô thống trị Nga từ năm 1917 và các nÆ°á»›c Äông Âu từ năm 1944, đã khiến cho Giáo Há»™i Công Giáo và Giáo Há»™i ChÃnh Thống ngà y cà ng xa nhau. Phải đợi cho tá»›i sau Công Äồng Chung Vaticăng II tình hình má»›i được cải tiến vá»›i phong trà o đối thoại đại kết.
Cuá»™c
ly khai lớn thứ hai xảy ra hơn bốn thế kỷ sau và o năm 1517 với Phong
trà o phản đối hay cải cách do Martin Luther khởi xướng là m nảy sinh ra
các Giáo Hội Tin Là nh hay Giáo Hội Cải Cách. Martin Luther là một linh
mục dòng Augustino, ngÆ°á»i Äức, giáo sÆ° tại phân khoa thần há»c
Wittenberg.
Trong
các năm từ 1510 tá»›i 1520 Martin Luther dáºy Thánh Kinh: các Thánh Vịnh,
các thÆ° thánh Phaolô gá»i các giáo Ä‘oà n Do thái, Roma và Galát. Giáo sÆ°
xác tÃn rằng Giáo Há»™i thối nát trong các Ä‘Æ°á»ng lối của mình và đã đánh
mất Ä‘i nhiá»u chân lý chÃnh của Kitô giáo. Äiá»u quan trá»ng nhất là việc
công chÃnh hóa. TÃn hữu chỉ được công chÃnh hóa nhỠđức tin và ơn thánh
Chúa ban, chứ không do công nghiệp của mình. Công chÃnh hóa hoà n toà n lÃ
công trình của Thiên Chúa. Kitô hữu nháºn được sá»± công chÃnh hoà n toà n
từ bên ngoà i; sá»± công chÃnh không chỉ đến từ Chúa Kitô, nhÆ°ng là sá»± công
chÃnh của Chúa Kitô được gán cho kitô hữu qua đức tin. Do đó, chỉ có
đức tin má»›i khiến cho tÃn hữu được trở nên công chÃnh và chu toà n luáºt
lệ. Äiểm đầu tiên và chÃnh yếu đó là Äức Giêsu Kitô là Thiên Chúa và lÃ
Chúa đã chết cho tá»™i lá»—i chúng ta, và đã sống lại cho sá»± công chÃnh hoá
của chúng ta (Rm 3,24-25). Chỉ có Ngà i là Chiên Con Thiên Chúa, Äấng xoá
tội trần gian (Ga 1,29) và Thiên Chúa đã chất lên Ngà i tội ác của chúng
ta (Is 53,6). Tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u đã phạm tá»™i và được nên công chÃnh
một cách tự do, mà không có các công việc là m và công nghiệp của mình,
nhưng bởi ơn thánh Chúa, qua ơn cứu độ nơi Chúa Kitô Giêsu, trong Máu
Ngà i (Rm 3,23-25). Äây là điá»u phải tin. Nó không được chiếm hữu hay
giáºt lấy được bởi bất cứ công việc, luáºt lệ hay công nghiệp nà o. Vì thế
tháºt rõ rà ng và chắc chắn là chỉ niá»m tin nà y khiến cho chúng ta nên
công chÃnh. Việc tái khám phá ra Chúa Kitô và ơn cứu Ä‘á»™ của Ngà i là điểm
đầu tiên trong hai Ä‘iểm trở thà nh ná»n tảng của sá»± Cải Cách cùng vá»›i
Thánh Kinh và chỉ có Thánh Kinh. Martin Luther dá»±a trên Ä‘iá»u nà y để chá»i
rủa chống lại việc buôn bán ân xá trong Giáo Há»™i Công Giáo thá»i đó.
Martin
Luther khÆ°á»›c từ nhiá»u giáo huấn và thá»±c hà nh của Giáo Há»™i Công Giáo
thá»i Muá»™n Trung Cổ. Ông tin rằng sá»± cứu rá»—i Ä‘á»i sau là ơn Thiên Chúa ban
nhÆ°ng không cho tÃn hữu qua niá»m tin và o Chúa Giêsu Kitô, là Äấng cứu
loà i ngÆ°á»i khá»i tá»™i lá»—i, chứ không do các việc là m hay công nghiệp của
con ngÆ°á»i. Thần há»c của Martin Luther cÅ©ng thách thức quyá»n bÃnh và chức
vụ của Äức Giáo Hoà ng, bằng cách khẳng định rằng chỉ có Thánh Kinh lÃ
nguồn gốc duy nhất của sự hiểu biết được Thiên Chúa mạc khải. Ông cũng
chống lại khuynh hướng duy giáo sĩ, bằng cách khẳng định chức linh mục
thánh của tất cả má»i kitô hữu.
Lý
cớ cho các phản đối gay gắt của Martin Luther là vụ Johann Tetzel, tu
sÄ© dòng Äa Minh và là uá»· viên giáo hoà ng đặc trách việc ban các ân xá,
được gá»i sang Äức để bán các ân xá nhằm lấy tiá»n xây cất Ä‘á»n thá» thánh
Phêrô tại Roma. Thần há»c công giáo Roma tuyên bố rằng đức tin không thôi
không thể khiến cho con ngÆ°á»i được công chÃnh; việc công chÃnh hóa chỉ
tuỳ thuá»™c đức tin tÃch cá»±c được thể hiện trong tình bác ái và các việc
là m tốt. Các lợi Ãch của việc là m tốt có thể có được bằng cách dâng cúng
tiá»n bạc cho Giáo Há»™i. Martin Luther không tin tiá»n bạc có thể giải
thoát con ngÆ°á»i khá»i bị Thiên Chúa trừng phạt vì tá»™i lá»—i. Ông Ä‘á» nghị
má»™t cuá»™c thảo luáºn vá» quyá»n năng và sá»± vô Ãch của các ân xá trong Luáºn
thuyết 95 điểm công bố năm 1517. Ngà y 31 tháng 10 năm 1517 Luther viết
thÆ° cho ÄC Albrecht, Tổng giám mục Mainz và Magdeburg, phản đối việc bán
các ân xá, kèm theo má»™t bản “Tranh luáºn của Martin Luther vá» quyá»n lá»±c
và hiệu qủa các ân xáâ€, được biết tá»›i nhÆ° 95 luáºn thuyết. Các luáºn
thuyết nà y không có ý đối đầu với Giáo Hội, nhưng chỉ như là một tranh
luáºn chống lại các thá»±c hà nh trong Giáo Há»™i thá»i đó vá»›i giá»ng Ä‘iệu tìm
hiểu hÆ¡n là giáo thuyết. Tuy nhiên, cÅ©ng có nhiá»u luáºn thuyết có giá»ng
Ä‘iệu thách thức chẳng hạn luáºn thuyết 86 há»i: “Tại sao Äức Giáo Hoà ng có
của cải giầu sang lá»›n hÆ¡n ngÆ°á»i giầu nhất là ông Crassus, lại xây vÆ°Æ¡ng
cung thánh Ä‘Æ°á»ng thánh Phêrô vá»›i tiá»n của ngÆ°á»i nghèo thay vì vá»›i tiá»n
của chÃnh mình?â€.
Martin
Luther phản bác câu nói thái quá được gán cho tu sĩ Johann Tetzel: “Vừa
khi đồng tiá»n kêu vang trong hòm quyên, là linh hồn trong luyện ngục
nhảy lên thiên Ä‘Ã ngâ€. Ông nhấn mạnh rằng vì chỉ có Thiên Chúa má»›i có
quyá»n tha tá»™i, những ngÆ°á»i yêu sách rằng các ân xá tha má»i hình phạt cho
những ngÆ°á»i mua và ban cho há» Æ¡n cứu rá»—i là sai lầm. Kitô hữu không
được ná»›i lá»ng việc theo Chúa Kitô vì các bảo đảm giả dối ấy.
ÄC
Albrecht đã không trả lá»i thÆ° chứa Ä‘á»±ng 95 luáºn thuyết của Martin
Luther, nhưng duyệt xét và coi chúng là lạc giáo, rồi và o tháng 12 năm
1517 gá»i chúng vá» Roma. Lý do là vì ÄC cần tiá»n từ việc bán ân xá để
thanh toán cho xong việc Äức Giáo Hoà ng cho phép Ngà i chiếm hưởng lợi
tức của hÆ¡n má»™t giáo pháºn. Äức Giáo Hoà ng cÅ©ng nhúng tay và o vụ nà y, vì
phân ná»a số tiá»n bán ân xá được gá»i vá» xây Ä‘á»n thá» thánh Phêrô.
ChÆ°a
tá»›i tháng giêng năm 1518 bạn hữu của Luther đã dịch 95 luáºn thuyết ra
tiếng Äức, cho in và phân phát khắp nÆ¡i khiến cho cuá»™c tranh luáºn trở
thà nh nổi tiếng hà ng đầu thá»i đó. Chỉ trong vòng hai tuần tà i liệu được
phổ biến khắp nÆ°á»›c Äức, và trong vòng hai tháng nó đã lan sang toà n Âu
châu, tới Pháp, Anh và Italia đầu năm 1519. Các sinh viên tuôn đến
Wittenberg để nghe Luther giảng dáºy. Luther cho in cuốn chú giải thÆ° gá»i
giáo đoà n Galát, và Các Thánh Vịnh. Và năm 1520 cho in ba tác phẩm nổi
tiếng nhất: “Cho giá»›i quyá»n quý kitô của quốc gia Äứcâ€; “Vá» tình trạng
bị giam cầm bên Babilonia của Giáo Há»™iâ€; “Vá» sá»± tá»± do của kitô hữu.â€
Trong
ba năm trá»i Äức Giáo Hoà ng Leo X huy Ä‘á»™ng hà ng loạt các thần há»c gia
giáo hoà ng và các phái viên chống lại Luther. TrÆ°á»›c hết thần há»c gia
dòng Äa Minh Sylvester Mazzolini soạn bản phúc thảo trÆ°á»ng hợp lạc giáo
chống lại Luther, mà Äức Leo X cho gá»i vá» Roma. NhÆ°ng hoà ng tá» Frederick
III vùng Sassonia thuyết phục ÄGH cho Ä‘iá»u tra Luther tại Augsburg, lÃ
nÆ¡i hoà ng đế há»p há»™i nghị. Tháng 10 năm 1518 tại Augsburg trong vụ há»i
cung của ÄHY Cajetan đặc sứ của ÄGH, Luther tuyên bố ông không coi chức
Giáo Hoà ng là phần của Giáo Há»™i trong Thánh Kinh, bởi vì giải thÃch lịch
sá» của lá»i tiên tri trong Thánh Kinh kết luáºn rằng chức Giáo Hoà ng lÃ
Phản Kitô. Thế là các lá»i tiên tri liên quan tá»›i tên Phản Kitô trở thà nh
trung tâm các cuộc tranh cãi. Cuộc khảo cung biến thà nh cuộc đấu la hét
giữa hai bên. Việc đối đầu với Giáo Hội khiến Luther trở thà nh kẻ thù
của Giáo Hoà ng. Ban đầu ÄHY Cajetan ra lệnh bắt giữ, nếu Luther không
công khai thu hồi các ý kiến của ông. NhÆ°ng ban đêm Luther trốn khá»i
thà nh Augsburg. Tháng giêng năm 1519 tại Altenburg vùng Sassonia Äức Sứ
Thần Toà Thánh Karl von Miltitz áp dụng phương pháp hòa dịu hơn, Luther
đồng ý và i nhượng bá»™ vì ÄHY có bà con vá»›i hoà ng tá» Frederick, đồng thá»i
hứa sẽ im lặng, nếu phÃa chống đối cÅ©ng thinh lặng. Tuy nhiên, thần há»c
gia Joahann Eck nhất định đưa giáo thuyết của Luther ra diễn đà n công
khai. Tháng 6 năm 1519 Johann Eck tổ chức cuá»™c tranh luáºn vá»›i Andreas
Karlstadt, bạn của Luther, tại Leipzig và má»i Luther lên tiếng. Khẳng
định táo bạo nhất của Luther trong cuá»™c tranh luáºn đó là văn bản Phúc Âm
thánh Mátthêu chÆ°Æ¡ng 16 câu 18 không ban cho các Giáo Hoà ng quyá»n giải
thÃch Thánh Kinh và vì thế các Giáo Hoà ng cÅ©ng nhÆ° các Công Äồng của
Giáo Há»™i cÅ©ng sai lầm. Thần há»c gia Eck coi Luther là má»™t ngÆ°á»i lạc
giáo, và từ đó nhất quyết đánh hạ Luther.
Ngà y
15 tháng 6 năm 1520 ÄGH Leo X công bố sắc chỉ “Exsurge Domine†cảnh cáo
ra vạ tuyệt thông, nếu Luther không thu hồi 41 khẳng định khá»i các bút
tÃch của mình, bao gồm cả 95 luáºn thuyết, ná»™i trong vòng 60 ngà y. Mùa
thu năm ấy Johann Eck công bố sắc chỉ tại Meissen và các thà nh phố khác
bên Äức. Äức Sứ Thần Karl von Miltitz thá» là m môi giá»›i cho má»™t giải
pháp, nhưng ngà y mùng 10 tháng 12 năm 1520 Luther công khai đốt sắc chỉ
và các sắc lệnh khác của ÄGH tại Wittenberg. TrÆ°á»›c đó và o tháng 10
Luther đã gá»i cho ÄGH má»™t ấn bản cuốn “Vá» sá»± tá»± do của Kitô hữuâ€. Háºu
quả là ngà y mùng 3 tháng giêng năm 1521 ÄGH Leo X công bố sắc chỉ “Decet
Romanum Pontificem†ra vạ tuyệt thông cho Luther.
Ná»™i
vụ cÅ©ng được Ä‘Æ°a ra trÆ°á»›c chÃnh quyá»n Ä‘á»i. Ngà y 18 tháng 4 năm 1521
Luther được lệnh trình diện trÆ°á»›c Há»™i nghị của Äế quốc thà nh Roma, do
hoà ng đế Carlo V triệu táºp và chủ sá»± tại thà nh phố Worms trên sông Rhein
trong các ngà y từ 28 tháng giêng cho tới 25 tháng ba năm 1521. Johann
Eck đại diện cho Äế quốc lên tiếng nhÆ° phụ tá của ÄTGM Trier giá»›i thiệu
Luther vá»›i các bản bút tÃch của Luther trên bà n, và há»i đây có phải lÃ
các sách vở tà i liệu của ông không, và ông có bênh vực các nội dung của
chúng không. Luther nháºn đó là các tác phẩm của mình, nhÆ°ng xin có thá»i
gian suy nghÄ© để trả lá»i câu há»i thứ hai. Sau khi cầu nguyện và thăm dò ý
kiến của bạn bè, ngà y hôm sau Luther trả lá»i: “Trừ phi tôi xác tÃn bởi
chứng tá của Thánh Kinh hay bởi lý trà rõ rà ng, vì tôi không tin tưởng
nÆ¡i Giáo Hoà ng cÅ©ng nhÆ° các công đồng, bởi nhÆ° đã biết rõ là há» thÆ°á»ng
sai lầm và mâu thuẫn, tôi bị bó buá»™c bởi Thánh Kinh tôi đã trÃch dẫn vÃ
lÆ°Æ¡ng tâm tôi bị Lá»i Chúa bắt giữ. Tôi không thể và không muốn thu hồi
bất cứ Ä‘iá»u gì, vì chống lại lÆ°Æ¡ng tâm thì không tháºn trá»ng và không
đúng. Xin Chúa giúp tôi. Amen.â€
Trong
hÆ¡n năm ngà y sau đó đã có các cuá»™c há»p để định Ä‘oạt số pháºn của Luther.
Hoà ng đế Carlo V đưa ra văn bản chung kết Chỉ dụ Worms ngà y 25 tháng 5
năm 1521, tuyên bố Luther ngoà i vòng pháp luáºt, cấm các bút tÃch của
ông, và ra lệnh bắt giữ Luther. “Chúng tôi muốn bắt và trừng phạt ông
nhÆ° là kẻ lạc giáo mà ai cÅ©ng biếtâ€. Tất cả những ai cho đồ ăn thức uống
hay chứa chấp Luther là một tội phạm, và ai giết Luther thì không bị
luáºt pháp trừng trị.
Hoà ng
tỠFrederick dà n xếp để Luther biến mất như thể bị bắt cóc và đưa ông
tới ẩn náu tại Wartburg. Tại đây Luther dịch Thánh Kinh Tân Ước ra tiếng
Äức. Từ đó Luther viết nhiá»u khảo luáºn chỉ trÃch việc kiếm tìm các ân
xá và đi hà nh hÆ°Æ¡ng cÅ©ng nhÆ° nhiá»u Ä‘iểm giáo lý: nhÆ° tÆ° tưởng coi thánh
lễ là hiến tế là tôn thỠngẫu tượng; khước từ việc bắt buộc xưng tội,
khuyến khÃch việc xÆ°ng tá»™i và giải tá»™i riêng tÆ°, vì má»i kitô hữu Ä‘á»u lÃ
ngÆ°á»i giải tá»™i; các Ä‘an sÄ© và tu sÄ© có thể bẻ gẫy lá»i khấn mà không có
tá»™i gì, vì các lá»i khấn là bất hợp pháp và là cố gắng vô Ãch để được cứu
rá»—i; tên Phản kitô là quyá»n bÃnh giáo hoà ng vv…
Bạn
của Luther Andrreas Karkstadt được một cựu tu sĩ Agostino là Gabriel
Zwingli khởi xÆ°á»›ng má»™t phong trà o cải cách triệt để, quá khÃch, vượt quá
má»i dá»± tÃnh của Luther. Nó là m nảy sinh ra các vụ lá»™n xá»™n, bao gồm cả
vụ nổi loạn của các tu sĩ dòng thánh Agostino Augsburg chống lại tu viện
trưởng, Ä‘áºp phá các tượng ảnh trong các nhà thá», và tố cáo các quan
tòa…
Năm
1525 Luther lấy Katharna von Bora, một trong số 12 nữ tu Xitô thuộc tu
viện Nimbschen, mà ông đã giúp trốn khá»i tu viện năm 1523. Trong các năm
1525-1529 Luther thiết láºp và củng cố các cÆ¡ cấu của Giáo Há»™i má»›i, viết
sách giáo lý nhá» cho tÃn hữu, sách giáo lý lá»›n cho các mục sÆ°, sáng tác
thánh nhạc… Giáo Hội Tin Là nh, hay Giáo Hội Cải Cách nảy sinh từ đó,
lan nhanh tại Äức và nhiá»u nÆ°á»›c Âu châu trong đó có Thụy sÄ© vá»›i các hoạt
động của Calvin và Zwingli.
Sau
đây là các nét chÃnh yếu của Giáo Há»™i Tin là nh hay Cải cách. Thứ nhất,
các Ä‘iểm tham chiếu là : sá»± công chÃnh hoá của đức tin, chỉ cần đức tin
là đủ cho ơn cứu rỗi; chỉ có Thánh Kinh. Vì thế Giáo Hội Tin Là nh khước
từ quyá»n của Äức Giáo Hoà ng. Má»—i ngÆ°á»i có thể Ä‘á»c và giải thÃch Thánh
Kinh. Thứ hai, không có hà ng giáo sĩ, chỉ có các hướng dẫn viên tinh
thần gá»i là các mục sÆ°. Thứ ba, chỉ có hai bà tÃch: Rá»a Tá»™i và Thánh
Thể. Tuy Luther vẫn tin và o sá»± hiện diện tháºt của Chúa Giêsu trong bÃ
tÃch, nhÆ°ng các đồ đệ của ông không tin. Thánh lá»… chỉ là lá»… nghi tưởng
niệm bữa tiệc chiá»u của Chúa, bánh và rượu được là m phép không phải lÃ
Mình và Máu Chúa Kitô, nhưng chỉ là bánh và rượu thôi. Thứ tư, lễ nghi
phụng vụ Chúa Nháºt dá»±a trên các bà i Ä‘á»c thánh kinh được mục sÆ° giải
thÃch. Thứ năm, các tÃn hữu tin là nh cÅ©ng tuyên xÆ°ng đức tin vá»›i Kinh
Tin KÃnh. Thứ sáu, há» không tôn sùng Äức Maria và không coi Äức Maria lÃ
mẹ Thiên Chúa. Há» cÅ©ng không sùng kÃnh các Thánh và trong các nhà thá»
tin là nh không có các ảnh tượng.
Hiện nay Giáo Há»™i Tin Là nh chia thà nh nhiá»u nhánh khác nhau và bao gồm hà ng ngà n giáo phái tá»± trị.
Linh Tiến Khải
(Nguồn: VietVatican) |