Äức Cha Nguyá»…n Thái Hợp: "Phải chấp nháºn trả giá" khi rao giảng giáo huấn của Giáo Há»™i
25.07.2011
"Phải chấp nháºn trả giá" khi rao giảng giáo huấn của Giáo Há»™i.
Phá»ng vấn Äức cha Phaolô Nguyá»…n Thái Hợp, tác giả "Má»™t cái nhìn vá» Giáo Huấn Xã Há»™i Công Giáo".
GPVO
(25.7.2011) - LTS: Giáo Huấn Xã Hội Công Giáo, một nỗ
lá»±c góp phần cải tạo xã há»™i và thăng tiến con ngÆ°á»i, là chủ Ä‘á» của cuốn sách
nêu trên, vừa xuất bản tại Việt Nam. Tác giả, Äức
cha Phaolô Nguyá»…n Thái Hợp, O.P., Giám mục Giáo pháºn Vinh, Chủ tịch Ủy Ban
Công Lý và Hoà Bình trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam, là một giáo sư giảng
dạy nhiá»u năm ở Rôma và Nam Mỹ, đã từng xuất bản nhiá»u tác phẩm và bà i viết, bằng
tiếng Việt cÅ©ng nhÆ° ngoại ngữ, vá» các lãnh vá»±c triết lý, thần há»c, văn hoá, xã
há»™i, giáo dục. Trang thông tin Ä‘iện tá» Giáo pháºn Vinh (GPVO) hân hạnh má»i bạn
Ä‘á»c theo dõi bà i phá»ng vấn tác giả, do Trần Hiếu thá»±c hiện.
* * *
Trần Hiếu (TH): Xin Äức cha vui lòng cho biết chủ Ä‘Ãch của
cuốn sách “Một cái nhìn vỠGiáo huấn Xã hội
Công giáoâ€? Äức cha nhắm Ä‘á»™c giả là những ai?
Äức
cha Nguyá»…n Thái Hợp (Äc NTH):
Cuốn sách “Một cái nhìn vỠGiáo
huấn Xã há»™i Công giáo†được soạn thảo để là m tà i liệu há»c táºp cho sinh viên
thuá»™c các đại chủng viện và các trung tâm thần há»c các dòng tu; đồng thá»i, ngÆ°á»i
viết cũng muốn nhân cơ hội nà y giới thiệu Giáo huấn Xã hội của Công giáo cho xã
há»™i Việt Nam. Vì váºy, tôi đã cố gắng tránh lối trình bà y giáo khoa, giảm nhẹ
các dụng ngữ chuyên môn và đại chúng hóa bao nhiêu có thể. Ngay cả khi phải
trình bà y má»™t chuyên Ä‘á» vá»›i nhiá»u từ chuyên môn, sách cÅ©ng được viết vá»›i văn
phong nhẹ nhà ng và sá» dụng tối Ä‘a các từ thông thÆ°á»ng để dá»… dà ng tiếp cáºn Ä‘á»™c
giả má»i giá»›i.
TH: Tháºt sá»±, có rất nhiá»u Ä‘iá»u trong cuốn sách
cần được nghiá»n ngẫm để Ä‘em áp dụng thá»±c tế và o xã há»™i Việt Nam hôm nay;
nhÆ°ng đâu là điá»u Æ°u tiên Äức cha mong muốn ngÆ°á»i Ä‘á»c lÆ°u ý?
Äc NTH: Giáo huấn xã há»™i bắt nguồn nÆ¡i Kinh Thánh, rồi
được nuôi dưỡng qua giáo huấn của các giáo phụ, các tiến sĩ Hội Thánh và các
văn kiện của hà ng giáo phẩm. Ngay từ đầu
nó đã là thà nh phần giáo huấn của Giáo Há»™i vá» quan niệm con ngÆ°á»i vÃ
cuá»™c sống xã há»™i. Äặc biệt, giáo
huấn là má»™t bá»™ pháºn của thần há»c luân lý xã
hội, được xây dựng và phát triển dần dần tùy theo nhu cầu của mỗi giai đoạn
lịch sá». Gia sản nà y được kế thừa và khai triển qua các thông Ä‘iệp xã há»™i của
các Giáo hoà ng, nhất là kể từ thông Ä‘iệp “Tân Sự†của Äức Lê-ô XIII, khi Tin Mừng tiếp xúc vá»›i xã há»™i kỹ nghệ tân tiến
và hình thức má»›i vá» lao Ä‘á»™ng, cÅ©ng nhÆ° quyá»n sở hữu.
Ãp dụng và o thá»±c tại xã há»™i Việt Nam hiện nay, giáo
huấn xã hội của Giáo Hội ước mong cống hiến nguyên tắc suy tư, tiêu chuẩn phán
Ä‘oán và đưá»ng hÆ°á»›ng hà nh Ä‘á»™ng trong lãnh vá»±c giáo dục, kinh tế, xã há»™i, chÃnh
trị... Nhưng ưu tiên nhất, tôi thiết
nghÄ© là vấn Ä‘á» xây dá»±ng xã há»™i và con ngÆ°á»i Việt Nam. Việc hình thà nh xã há»™i dân sá»±
và chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘Ã o tạo con ngÆ°á»i đạo đức, sáng tạo, tá»± do và có chuyên môn lÃ
nhu cầu cấp bách của dân tộc Việt Nam. Tôi ước mong cuốn sách nà y
đóng góp phần nhỠnhoi của mình cho sứ vụ cao quý đó.
TH: Vì lúc nầy là thá»i Ä‘iểm đầy nguy cÆ¡ của đất nÆ°á»›c?
Äc NTH: Äúng váºy, đất nÆ°á»›c Việt Nam Ä‘ang trải qua
giai Ä‘oạn khủng hoảng sâu thẳm vá» kinh tế, chÃnh trị, xã há»™i… Má»™t số nhân sÄ© đã
mạnh mẽ lên tiếng báo Ä‘á»™ng má»i ngÆ°á»i trÆ°á»›c những Ä‘e dá»a đến sá»± tồn vong của Tổ
quốc. Có ngÆ°á»i còn Ä‘á» nghị triệu táºp má»™t “Há»™i nghị Diên Hồng†để cứu nguy Äất NÆ°á»›c.
Nhiá»u ngÆ°á»i băn khoăn trÆ°á»›c hiện tượng xã há»™i xuống cấp vá» nhiá»u mặt, khoảng
cách già u nghèo ngà y cà ng nới rộng, tham nhũng hoà nh hà nh khắp nơi, nhân phẩm
và nhân quyá»n chÆ°a được tôn trá»ng…
Cuốn sách bé nhá» nà y không có tham vá»ng Ä‘Æ°a ra câu
trả lá»i thá»a đáng cho những vấn Ä‘á» to lá»›n ở trên, mà chỉ muốn đóng góp chút gì
và o việc xây dá»±ng má»™t xã há»™i nhân bản, công bằng, tiến bá»™ và dân chủ hÆ¡n. ChÃnh
vì váºy, chúng tôi thiết nghÄ© mô hình xã há»™i “kiá»ng ba chân†hay “ba bà n
tayâ€, chủ trÆ°Æ¡ng kết hợp hà i hòa giữa bà n
tay pháp lý của Nhà nước, với bà n tay
vô hình của kinh tế thị trÆ°á»ng và bà n
tay liên Ä‘á»›i của xã há»™i dân sá»± là điá»u kiện cần thiết để xây dá»±ng má»™t xã
hội phát triển, dân chủ, công bằng và nhân ái.
Khởi Ä‘iểm cho má»i cải tổ phải là giáo dục. Äã đến
lúc phải giải thoát chÆ°Æ¡ng trình giáo dục hiện nay khá»i “vòng kim cô†của ý
thức hệ giáo Ä‘iá»u để Ä‘Æ°a ra má»™t triết lý
giáo dục má»›i. Chỉ khi chúng ta chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘Ã o tạo những con ngÆ°á»i đạo đức,
sáng tạo, tá»± do và có chuyên môn thì chúng ta má»›i hy vá»ng bảo vệ được Ä‘á»™c láºp,
đưa đất nước đồng hà nh với nhân loại tiến bộ, văn minh, dân chủ.
TH:
Ba chân kiá»ng giúp phát triển xã há»™i gồm nhà nÆ°á»›c, thị trÆ°á»ng, và xã há»™i dân
sá»±, thế nhÆ°ng, trong xã há»™i Việt Nam ngà y nay, các tổ chức “xã há»™i dân sự†đá»u
vắng bóng. Äức cha có hy vá»ng các cÆ¡ cấu
“xã há»™i dân sự†sẽ được hình thà nh trong thể chế chÃnh trị hiện tại của Việt Nam?
Äc NTH: Ở Việt Nam hiện nay, các tổ chức phi chÃnh phủ,
các tôn giáo, công Ä‘oà n, hiệp há»™i, Ä‘oà n thể dân sá»±, truyá»n thông xã há»™i… chÆ°a
thể hiện được chức năng và vai trò của mình, nhÆ° đáng lẽ ra phải có. Vì váºy, xã
há»™i dân sá»± chÆ°a thá»±c sá»± hình thà nh. NhÆ°ng tiến trình há»™i nháºp, toà n cầu hóa vÃ
dân chủ hóa sẽ tạo Ä‘iá»u kiện tốt cho sá»± hình thà nh và phát triển xã há»™i dân sá»±.
Phải chăng trong mấy năm gần đây đã xuất hiện một số dấu hiệu của tiến trình
nà y?
TH: Äức cha khẳng định bản chất Kitô giáo là má»™t
con Ä‘Æ°á»ng cứu Ä‘á»™ chứ không phải là má»™t triết lý chÃnh trị, má»™t mô hình kinh tế,
hay má»™t thứ luân lý theo nghiã chặt. NhÆ°ng các sứ Ä‘iệp Äức Kitô rao giảng thách
thức xã há»™i và ná»n chÃnh trị Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i và đó là điá»u đã dẫn đến cái chết của NgÆ°á»i.
Khi rao giảng các giáo huấn xã hội của Công giáo trong hoà n cảnh đất nước Việt
Nam hiện nay, Äức cha có mÆ°á»ng tượng cái giá mà ngÆ°á»i rao giảng phải trả?
Äc NTH: Tin Mừng của Äức Kitô nhằm mục Ä‘Ãch cứu rá»—i con
ngÆ°á»i, nhÆ°ng con ngÆ°á»i nói đây là con ngÆ°á»i toà n diện, sống trong những môi
trÆ°á»ng văn hóa, xã há»™i, chÃnh trị cụ thể. ChÃnh vì váºy, Tin Mừng luôn chứa Ä‘á»±ng
chiá»u kÃch văn hóa, kinh tế, xã há»™i, chÃnh trị. Do đó, giáo huấn của Äức Kitô
rất nhiá»u lần đối kháng vá»›i tham vá»ng và quyá»n lợi của nhiá»u ngÆ°á»i, nhất lÃ
những ngÆ°á»i quyá»n thế.
Theo Äức Kitô, trần thế nói chung và quyá»n bÃnh
chÃnh trị nói riêng có má»™t “tá»± láºp tÆ°Æ¡ng đối†nà o đó trong chÆ°Æ¡ng trình của
Thiên Chúa, nên ngÆ°á»i tÃn đồ phải chu toà n trách nhiệm của mình đối vá»›i nhÃ
nÆ°á»›c. Tuy nhiên, không má»™t cá nhân hay nhà nÆ°á»›c nà o được tiếm quyá»n, tá»± mặc cho
mình quyá»n bÃnh tuyệt đối trên dân chúng. Bên trên quyá»n bÃnh chÃnh trị vẫn còn
má»™t quyá»n bÃnh khác, má»™t đấng khác, mà má»i ngÆ°á»i phải tôn trá»ng. Mối tÆ°Æ¡ng quan
phức tạp nà y được giản lược trong câu tuyên bố thá»i danh: “Của César hãy trả lại cho César và của Thiên Chúa hãy trả lại cho
Thiên Chúaâ€.
Äể phát triển, con ngÆ°á»i cần đến gia đình, xã há»™i,
giáo dục, kinh tế, chÃnh trị, tôn giáo… NhÆ°ng phân tÃch đến cùng, tất cả những
cái đó thá»±c ra chỉ là phÆ°Æ¡ng tiện, chứ không phải là cùng Ä‘Ãch. Tất cả phải vì con ngÆ°á»i và để
phục vụ con ngÆ°á»i, chứ không thể đảo ngược biến con ngÆ°á»i là m váºt tế thần cho
bất cứ truyá»n thống tôn giáo, đảng phái chÃnh trị hay ý thức hệ nà o khác. Nói
theo ngôn ngữ của Äức Kitô, “Ngà y thứ Bảy
vì con ngÆ°á»i, chứ không phải con ngÆ°á»i vì ngà y thứ Bảyâ€.
Äó là má»™t trong những lý do khiến con Ä‘Æ°á»ng cứu Ä‘á»™
của Äức Kitô phải đối diện vá»›i sức đối kháng của các nhà cầm quyá»n cÅ©ng nhÆ° các
lãnh đạo tôn giáo Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Sá»± chống đối ngà y cà ng mạnh mẽ và cuối cùng đã
dẫn Ngà i đến cái chết thê thảm trên tháºp giá.
Giáo Hội có sứ vụ tiếp nối chương trình cứu rỗi con
ngÆ°á»i, mà Äức Kitô đã khai mở. Vì váºy, nhÆ° Äức Gioan Phaolô II đã xác quyết, “Con
ngÆ°á»i là con Ä‘Æ°á»ng của Giáo Há»™iâ€, khi rao giảng Tin Mừng nói chung và phổ biến
giáo huấn xã hội của Giáo Hội nói riêng, trong hoà n cảnh Việt Nam hiện nay hay
ở bất cứ nÆ¡i nà o trên thế giá»›i, chúng ta phải chấp nháºn trả giá.
TH: Lá»i Nhà xuất bản ở đầu sách nói rằng há» Ä‘á»
nghị tác giả cắt bá» má»™t số Ä‘iểm “có thể gây hiểu lầm trong bạn Ä‘á»c, và tác giả
đã vui lòng chấp thuáºnâ€. NhÆ°ng vá»›i má»™t văn phong dá»… hiểu, Ä‘á»™c giả trung bình
Ä‘á»u có thể lãnh há»™i được các ý tưởng, váºy Ä‘iểm nà o mà nhà xuất bản sợ gây hiểu
lầm? Hay đây là một hình thức kiểm duyệt?
Äc NTH: Lá»i Nhà xuất
bản ở đầu cuốn “Một cái nhìn vỠGiáo huấn
xã há»™i Công giáo†là má»™t trÆ°á»ng hợp khá đặc biệt và há»a hiếm. Má»™t số Ä‘á»™c
giả đã nêu câu há»i: đây là má»™t hình thức kiểm duyệt hay má»™t thứ thá»a hiệp? VÃ
cụ thể những đoạn văn nà o đã bị cắt b� Lúc nà y tôi đang ở Hoa Kỳ nên không có
táºp hồ sÆ¡ trên tay nên rất tiếc không thể nói rõ có bao nhiêu Ä‘oạn NXB Ä‘á» nghị
cắt bỠvà chúng nằm ở trang nà o. Gần như có ba hay bốn đoạn gì đó và hầu hết
nằm ở phần chú thÃch (footnote). Hai Ä‘oạn trÃch từ hồi ký “Quãng Ä‘á»i đánh mấtâ€
của nhà văn Nguyá»…n Khải nói vá» thá»i bao cấp và sá»± lấn át của táºp thể trên cá
nhân ở giai Ä‘oạn đó; má»™t Ä‘oạn khác trÃch dẫn phát biểu của cố Thủ tÆ°á»›ng Võ Văn
Kiệt vỠcơ hội ngà n và ng để đoà n kết và hòa giải dân tộc đã bị đánh mất sau
biến cố ngà y 30 tháng 4 năm 1975.
TH: “Kẻ ăn không hết, ngÆ°á»i lần không raâ€, kể cả
các hình thức nghèo đói vỠtinh thần, là tình cảnh rất phổ thông ở xã hội Việt Nam
ngà y nay. Vá»›i cuốn sách, Äức cha có hy vá»ng ngÆ°á»i ta sẽ Æ°u tiên chá»n lá»±a và dấn
thân hÆ¡n cho ngÆ°á»i nghèo, cho ngÆ°á»i bị áp bức trong xã há»™i?
Äc NTH: Không ai
có thể phủ nháºn là trong gần hai tháºp niên vừa qua, kinh tế Việt Nam đã đạt được
mức Ä‘á»™ tăng trưởng cao. NhÆ°ng nếu phân tÃch kỹ, chúng ta không thể không âu lo khi
thấy ná»n kinh tế Việt Nam
vẫn ở trong tình trạng cÆ¡ cấu lạc háºu, sức cạnh tranh thấp, hiệu quả kinh tế
yếu kém và lạm phát cao. Kết quả tiêu cá»±c là mặc dù thu nháºp bình quân trên đầu
ngÆ°á»i tăng, nhÆ°ng chất lượng cuá»™c sống xuống thấp trong nhiá»u mặt, phân phối
thu nháºp thiếu công bằng và khoảng cách già u nghèo ngà y cà ng bị ná»›i rá»™ng.
Äối diện vá»›i hiện tượng xuống cấp nà y, ngÆ°á»i Công
giáo nói chung và hà ng giáo phẩm nói riêng không thể không lên tiếng. Giáo huấn
xã há»™i của Giáo Há»™i má»i gá»i chúng ta phải Æ°u tiên chá»n lá»±a ngÆ°á»i nghèo và tÃch
cá»±c dấn thân tranh đấu cho những ngÆ°á»i bị thiệt thòi trong xã há»™i. Ngoà i ra, Tin
Mừng còn đòi há»i các Kitô hữu phải Ä‘i xa hÆ¡n trong việc tranh đấu cho công bằng
xã hội để xây dựng một xã hội nhân ái và yêu thương.
Chúng tôi cÅ©ng hy vá»ng rằng các cÆ¡ quan hữu trách sẽ
có những quyết định cụ thể để bảo vệ quyá»n lợi của những ngÆ°á»i nghèo, phù hợp
vá»›i chủ trÆ°Æ¡ng má»™t nhà nÆ°á»›c của ngÆ°á»i nghèo.
TH: Ở trang 147 của cuốn sách, Äức cha trÃch dẫn
Giáo lý Há»™i Thánh Công Giáo số 1903 nói rằng, “Nếu nhà cầm quyá»n Ä‘Æ°a ra những
luáºt lệ bất công hay sá» dụng những biện pháp trái đạo đức, lÆ°Æ¡ng tâm không buá»™c
phải theo,…†Giáo huấn nầy có được cổ võ rộng rãi trong hoà n cảnh xã hội Việt Nam
hiện nay không?
Äc NTH: Quan niệm
trên nằm trong truyá»n thống cố cá»±u của Kitô giáo. Ngay từ thế ká»· XIII, thánh
Tôma Aquinô đã xác định nó nhÆ° má»™t nguyên tắc của thần há»c luân lý. Kể từ đó,
nguyên tắc cổ Ä‘iển nà y luôn hiện diện trong các giáo trình vá» thần há»c luân lý
và sách Giáo lý Há»™i Thánh Công Giáo hiện nay đã lặp lại. ChÃnh vì váºy, nguyên
tắc nà y phải được phổ biến ở Việt Nam, cÅ©ng nhÆ° ở tất cả má»i nÆ¡i trên
thế giới, kể cả tại Hoa Kỳ.
TH: Äức cha đã dà nh hai chÆ°Æ¡ng nói đến “dấn thân
phục vụ†và “đá»i sống chÃnh trịâ€, vạch ra má»™t lối Ä‘i má»›i cho ngÆ°á»i tÃn hữu giáo
dân nhằm tham dá»± tÃch cá»±c và o Ä‘á»i sống công cá»™ng. NhÆ°ng giữa những chá»n lá»±a
chÃnh trị và Tin Mừng cần có sá»± nhất quán. Äức cha cÅ©ng nói đến định hÆ°á»›ng mục
vụ mà Äức Bênêđictô XVI khuyến khÃch tÃn hữu Việt Nam “đối thoại thẳng thắn và cá»™ng
tác chân thà nhâ€. Trong bối cảnh chÃnh trị xã há»™i Việt Nam hiện nay, Ä‘iá»u nầy có
khả thi không?
Äc NTH: Công đồng Vatican II và nhiá»u thông Ä‘iệp xã há»™i
của Giáo Há»™i má»i gá»i các tÃn hữu tÃch cá»±c dấn thân trong lãnh vá»±c chÃnh trị.
Má»™t số bản văn còn cho thấy má»i thay đổi rõ rệt và bá»n vững phải thể hiện trên
lãnh vá»±c chÃnh trị. NhÆ°ng công đồng cÅ©ng nói rõ là không há» có sá»± đồng nhất
giữa Tin Mừng và chá»n lá»±a chÃnh trị. Trong má»™t số trÆ°á»ng hợp, các tÃn hữu có
cùng niá»m tin và nhiệt tâm nhÆ° nhau, nhÆ°ng có thể có những chá»n lá»±a chÃnh trị
khác nhau. Vì váºy, không ai có thể vá»— ngá»±c cho rằng chá»n lá»±a chÃnh trị của mình
là lý tưởng và phù hợp vá»›i Tin Mừng hÆ¡n cả. Do đó, các tÃn hữu cần đối thoại vÃ
liên Ä‘á»›i vá»›i nhau để tìm kiếm những giải pháp chÃnh trị khả thi nhất.
Thiết tưởng, cũng cần nhắc lại rằng, theo Giáo huấn
xã há»™i Công giáo, các giám mục, linh mục và tu sÄ© cần phải có quan niệm và chá»n
lá»±a chÃnh trị phù hợp giáo huấn của Giáo Há»™i. Tuy nhiên, dấn thân hoạt Ä‘á»™ng
chÃnh trị, nhất là hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị đảng phái, là lãnh vá»±c riêng của giáo
dân.
Trong bối cảnh xã há»™i Việt Nam, ngÆ°á»i ta
thảo luáºn nhiá»u vá» lá»i má»i gá»i của Äức Bênêđictô XVI: “Äối thoại thẳng thắn và cá»™ng tác chân thà nhâ€, cÅ©ng nhÆ° câu nói
thá»i danh “NgÆ°á»i Công giáo tốt cÅ©ng lÃ
ngÆ°á»i công dân tốtâ€. Trong Lá»… Ra mắt của Ủy Ban Công Lý và Hòa Bình, chúng
tôi đã Ä‘á» nghị các tham dá»± viên thảo luáºn vá» câu nói trên. Các nhóm đã Ä‘Æ°a ra má»™t
đúc kết sơ khởi, tuy nhiên vẫn còn mơ hồ, đi vòng quanh và thiếu nhất quán. Có
lẽ phải mất má»™t thá»i gian nữa má»›i hy vá»ng tìm được má»™t câu trả lá»i khả thi vÃ
mang tÃnh thuyết phục.
TH: Cuốn sách có phải là đưá»ng hÆ°á»›ng hoạt Ä‘á»™ng
của Äức cha trong cÆ°Æ¡ng vị Chủ tịch Ủy Ban Công lý và Hoà bình trá»±c thuá»™c Há»™i đồng
Giám mục Việt Nam?
Äc NTH: ÄÆ°á»ng hÆ°á»›ng hoạt Ä‘á»™ng của Ủy Ban Công Lý và Hoà Bình nằm trong Kinh Thánh, trong diá»…n từ của
các ngôn sứ, giáo huấn của Äức Kitô, suy tÆ° của các thánh giáo phụ cÅ©ng nhÆ° các
thánh tiến sĩ, đặc biệt trong các văn kiện và thông điệp xã hội của Giáo Hội,
kể từ thông Ä‘iệp “Tân Sá»±â€. Ngoà i ra có thể kể thêm nguồn tà i liệu rất phong phú
được mệnh danh là “Tư tưởng xã hội†thuộc
rất nhiá»u thế hệ các tác giả qua nhiá»u giai Ä‘oạn lịch sá». Cuốn sách của tôi
thực ra chỉ là “Một cái nhìn vỠGiáo huấn
Xã há»™i Công giáoâ€. Chắc chắn trong xã há»™i Ä‘a phức và đa diện hôm nay, còn
nhiá»u cái nhìn khác nữa cho cùng má»™t vấn Ä‘á» mà chúng ta Ä‘ang thảo luáºn.
TH: Chân thà nh cám Æ¡n Äức cha.
Trần Hiếu thực hiện
|