"Mỹ chất" của dân một nước lớn
20.03.2011
|
Sá»± kiên nhẫn tá»™t cùng: Dân Nháºt xếp hà ng lấy nÆ°á»›c tại Sendai (Photo: courtesy of the internet) |
NgÆ°á»i Việt Nam vốn kÃnh trá»ng dân Nháºt. Mà Ãt thù háºn há», so vá»›i dân các nÆ°á»›c à Ãông khác. Có lẽ vì, không nhÆ° ở Hà n Quốc và Trung Quốc, thá»i gian quân Nháºt chiếm và cai trị nÆ°á»›c ta rất ngắn, tháng 3 đến tháng 8 năm 1945.
Tráºn Ä‘á»™ng đất ở Fukushima vừa qua lại khiến nhiá»u ngÆ°á»i Việt thán phục tinh thần của ngÆ°á»i Nháºt Bản hÆ¡n. Ở nhiá»u quốc gia, khi có má»™t tráºn Ä‘á»™ng đất là m cho bao nhiêu nhà cá»a đổ nát nhÆ° thế nà y, má»™t mối lo của giá»›i cảnh sát là ngÆ°á»i ta đến hôi của tại các cá»a hà ng. Ở Nháºt Bản không thấy.
Chủ nháºt vừa qua, 13 tháng 3, 2011, ông Nguyá»…n Ãình Ãăng, là m việc ở Nháºt Bản từ năm 1995, đã bà y tá» niá»m kÃnh trá»ng trong blog của ông: “...Xem trên TV thấy cụ già được quân lÃnh cõng ra khá»i khu nhà đổ nát, vẫn mỉm cÆ°á»i trả lá»i phóng viên. Mấy phụ nữ nháºn cÆ¡m nắm ngÆ°á»i ta phát trong căn nhà mất Ä‘iện tối om, vẫn cúi lạy cảm Æ¡n dÆ°á»›i ánh đèn pin. CÅ©ng thấy có ngÆ°á»i khóc (cụ già và trẻ con). Toà n bá»™ Ná»™i các Nháºt Bản là m việc hầu nhÆ° 24/24 từ Thứ Sáu (ngà y Ä‘á»™ng đất). Ông kết luáºn: “Má»™t đất nÆ°á»›c mà ngÆ°á»i dân thá»±c sá»± bình thản, lịch sá»±, giữ phẩm cách, rất tráºt tá»±, tá» tế vá»›i nhau trong thảm há»a... là má»™t đất nÆ°á»›c thá»±c sá»± vÄ© đại.â€
Hai chữ “vÄ© đại†có quá đáng hay không? Chúng ta nhá»› trong phim “Chuyện Tá» Tế†của Trần Văn Thủy, có Ä‘oạn má»™t phóng viên há»i mấy em bé (vá»›i biểu ngữ viết mấy chữ “vÄ© đạiâ€) rằng: “Các em đã thấy cái gì vÄ© đại bao giá» chÆ°a?†Các cháu bé cÆ°á»i! Có lẽ tấm lòng cảm phục diá»…n tả qua hai chữ “vÄ© đại†cÅ©ng không phải là quá đáng. Tiến SÄ© Nguyá»…n Ãình Ãăng, vá»›i hai bằng tiến sÄ© Váºt lý và Toán há»c, “đã sống 18 năm thá»i niên thiếu của mình rồi sau nà y là m việc và i năm tại Việt Nam, 11 năm tại Liên Xô cÅ©, má»™t thá»i gian tại Châu Âu và thăm má»™t số trÆ°á»ng đại há»c tại Hoa Kỳ,†theo lá»i tá»± thuáºt trong má»™t bà i trÆ°á»›c đây. Những lá»i ngợi khen của ông chắc rất có cân nhắc và rất thà nh tháºt.
Má»™t dân tá»™c, và má»—i con ngÆ°á»i, khi bị thá» thách trong những cÆ¡n hoạn nạn, là lúc chứng tá» mình lá»›n hay nhá», có đáng kÃnh trá»ng hay không. Má»™t dân tá»™c sẽ được ngÆ°á»i ta kÃnh trá»ng khi tÆ° cách chững chạc, Ä‘Æ°á»ng hoà ng thể hiện ngay trong tÆ° cách của những ngÆ°á»i dân bình thÆ°á»ng, chứ không phải chỉ thấy trong những công trình văn hóa, kinh tế, đồ sá»™. Khi nhìn các Kim Tá»± Tháp ở Ai Cáºp hay các váºn hà và Vạn Lý TrÆ°á»ng thà nh ở Trung Quốc, ngÆ°á»i ta không quên rằng trong đó cÅ©ng thể hiện chế Ä‘á»™ khắc nghiệt của các vua chúa và thân pháºn khốn cùng của hà ng vạn dân phu. Ná»n văn hóa của má»™t dân tá»™c thể hiện ngay trong cuá»™c sống hà ng ngà y của ngÆ°á»i dân bình thÆ°á»ng.
Trong cuốn tá»± truyện “Niên Biểu,†Phan Bá»™i Châu kể những kinh nghiệm đầu tiên đối vá»›i dân Nháºt và o năm 1905, là trên xe công cá»™ng có ai bá» quên đồ thì cÅ©ng không lo bị ai lấy mất. Cụ Ä‘i xe lá»a từ Thần Há»™ (Kobe) tá»›i Hoà ng Tân, xuống ga, chá» hà nh lý mà không thấy. NhÆ°ng má»™t viên chức đã trấn an, gá»i xe Ä‘Æ°a cụ Phan và cụ Tăng Bạt Hổ đến quán ăn mà ông ta đã giữ chá»— cho trÆ°á»›c. Tá»›i nÆ¡i, thì hà nh lý của há» cÅ©ng tá»›i. Hai cụ đã từng bá» quên đồ trên xe lá»a, và i ngà y sau tá»›i tìm thấy vẫn ở chá»— cÅ©. Cụ nháºn xét: “ChÃnh trị của cÆ°á»ng quốc vá»›i trình Ä‘á»™ của quốc dân chỉ má»™t việc ấy!†Cho nên, cụ cÅ©ng khen ngÆ°á»i Nháºt không khác gì ông Nguyá»…n Ãình Ãăng, má»™t trăm năm sau: “Mỹ chất của dân quốc nÆ°á»›c lá»›n thiệt có nhÆ° thế!†Chúng tôi láºp lại hai chữ “Mỹ chất†trên tá»±a Ä‘á» là để chúng ta cùng tưởng nhá»› Phan Bá»™i Châu.
Phan Bá»™i Châu bà y tá» niá»m cảm phục khi gặp má»™t ngÆ°á»i phu kéo xe ở Tokyo. Trở lại Nháºt Bản lần thứ hai sau khi vá» nÆ°á»›c, Phan Bá»™i Châu và Tăng Bạt Hổ đến Ãông Kinh để tìm má»™t sinh viên ngÆ°á»i Trung Hoa há»c ở trÆ°á»ng Chấn Võ. Má»™t ngÆ°á»i phu xe biết Ä‘á»c chữ Hán Ä‘Æ°a hai ông khách Việt Nam từ ga xe lá»a tá»›i trÆ°á»ng, nhÆ°ng anh du há»c sinh đó đã Ä‘i ở chá»— khác rồi. NgÆ°á»i phu xe bảo hai khách ngoại quốc chỠở má»™t đầu phố, anh ta Ä‘i tìm giúp. Chá» từ 2 giỠđến 5 giá» chiá»u, anh phu xe trở lại, báo tin đã tìm được địa chỉ. Anh Ä‘Æ°a hai ngÆ°á»i đến khách sạn nÆ¡i chà ng sinh viên Trung Hoa Ä‘ang ở trá». Hai nhà cách mạng Việt Nam muốn Ä‘á»n Æ¡n, Ä‘Æ°a cho anh ta má»™t đồng. Anh ta nhất định từ chối, chỉ nháºn đúng 52 xu. Anh giải thÃch: Vì đó là giá má»™t chuyến xe Ä‘i từ nhà ga Tokyo đến khách sạn nà y. Phan Bá»™i Châu kết luáºn: “Than ôi! Trình Ä‘á»™ trà thức dân nÆ°á»›c ta xem vá»›i tên phu xe Nháºt Bản chẳng dám chết thẹn lắm sao!
Má»™t ngÆ°á»i Việt Nam khác cÅ©ng vừa má»›i “phải hổ thẹn vá» má»™t bà i há»c là m ngÆ°á»i†sau khi gặp má»™t em bé lên 9 tuổi trong vùng Fukushima bị Ä‘á»™ng đất. Câu chuyện của anh Hà Minh Thà nh đã được truyá»n bá khắp các mạng của ngÆ°á»i Việt Nam trong và ngoà i nÆ°á»›c, chỉ xin kể vắn tắt. Cùng vá»›i các cảnh sát Nháºt đến Fukushima lo việc cứu trợ ngÆ°á»i bị nạn, anh Thà nh gặp má»™t em bé 9 tuổi, rét lạnh vì chỉ mặc má»™t mảnh áo thung và chiếc quần cá»™c táºp thể dục, Ä‘ang xếp hà ng chá» nháºn thức ăn cấp cứu. Cha mẹ và gia đình em có lẽ đã tá» nạn cả. Anh Thà nh cởi chiếc áo lạnh của mình tặng em bé, em nháºn lấy. Anh lại Ä‘Æ°a cho em bao lÆ°Æ¡ng khô khẩu phần ăn tối của mình. Em bé cúi đầu, nghiêng mình cảm Æ¡n nhÆ° lối ngÆ°á»i Nháºt. Xong, em Ä‘em gói lÆ°Æ¡ng khô đó tá»›i để chung và o thùng thá»±c phẩm mà ngÆ°á»i ta Ä‘ang phân phát rồi lại quay lại xếp và o hà ng nhÆ° cÅ©. Anh Thà nh “má»›i há»i nó tại sao con không ăn mà lại Ä‘em bá» và o đó. Nó trả lá»i: ‘Bởi vì còn có nhiá»u ngÆ°á»i chắc đói hÆ¡n con. Bá» và o đó để các cô chú phát chung cho công bằng chú ạ.’â€
Hà Minh Thà nh viết: “XÆ°a nay tôi không phục ngÆ°á»i Nháºt lắm. Từ khi còn Ä‘i há»c, là m kỹ sÆ° rồi là m cảnh sát thì phải luôn tiếp xúc vá»›i những ngÆ°á»i Nháºt ở mặt trái của xã há»™i. NhÆ°ng mà hà nh Ä‘á»™ng của ngÆ°á»i dân Nháºt trong vùng Ä‘á»™ng đất bây giỠđã khiến tôi phục há» tháºt sá»±.†Anh kể chuyện má»™t ký giả Trung Quốc tên là VÆ°Æ¡ng Hy Văn cùng vá»›i anh Ä‘i ngang qua má»™t ngôi nhà bị sáºp. Há» trông thấy rất nhiá»u đồng tiá»n giấy “có lẽ từ ngôi nhà đó trôi ra, Æ°á»›t, nằm tứ tán cả bãi đất.†Tổng cá»™ng số tiá»n rÆ¡i vãi chắc cÅ©ng và i chục triệu yen, má»™t đô la Mỹ hiện đổi được khoảng 78 yen. NhÆ°ng mà chẳng ai thèm nhặt. CÅ©ng giống nhÆ° năm 1905 Phan Bá»™i Châu và Tăng Bạt Hổ thấy không ai lượm lấy đồ ngÆ°á»i khác bá» quên trên xe lá»a! Má»™t trăm năm sau, nhà báo Trung Hoa cÅ©ng phải thú nháºn: “50 năm nữa, kinh tế Trung Quốc chắc chắn sẽ đứng đầu thế giá»›i, nhÆ°ng vÄ©nh viá»…n Trung Quốc không thể được gá»i là cÆ°á»ng quốc vì 50 năm nữa ngÆ°á»i Trung Quốc cÅ©ng chÆ°a thể có trình Ä‘á»™ dân trà và ý thức đạo đức công dân cao nhÆ° ngÆ°á»i Nháºt hiện tại. Tôi hổ thẹn mình là con cháu của Khổng Tá» nhÆ°ng không hiểu cái đạo Nhân NghÄ©a là m ngÆ°á»i bằng há».†VÆ°Æ¡ng Hy Văn không dùng hai chữ “vÄ© đại†nhÆ°ng niá»m kÃnh trá»ng cÅ©ng cao nhÆ° của Nguyá»…n Ãình Ãăng.
Khổng Tá» vẫn còn “sống†ở Nháºt Bản trong mấy thế ká»· qua, mặc dù hỠđã “duy tân†theo Âu Mỹ được hÆ¡n má»™t thế ká»· rưỡi. Nhà báo Mỹ T. R. Reid kể rằng khi các con ông được nháºn và o há»c mấy năm ở trÆ°á»ng tiểu há»c Yodobashi số 6, Tokyo, thì “bà i há»c mạnh nhất mà các con tôi mang theo được sau khi rá»i ngôi trÆ°á»ng Nháºt Bản nà y là má»™t Ä‘iá»u mà chúng tôi không chỠđợi. Các cháu được dạy để trở thà nh những môn đồ Khổng Giáo tà hon (to be little Confucians).†Ngôi trÆ°á»ng công láºp đó dùng biết bao nhiêu thá»i giá», kỹ xảo và năng lá»±c để dạy các bà i há»c đạo đức: đức hạnh công dân, cách cÆ° xỠđúng, hà nh vi đúng, nhÆ° là những thà nh tá» trong má»™t cá»™ng đồng. Reid đã việt cuốn “Confucius Lives Next Door†(Ông Khổng Tá» bên hà ng xóm). Má»—i khi nhà báo thắc mắc tại sao ngÆ°á»i Nháºt lại hà nh Ä‘á»™ng khác hẳn lối ngÆ°á»i Mỹ, ông hà ng xóm của Reid ở Tokyo, ông Matsuda Tadao lại giải thÃch bằng má»™t câu: “Ãức Khổng Tá» nói rằng...†TrÆ°á»›c năm 1945, ở Việt Nam các báºc cha mẹ, ông bà cÅ©ng thÆ°á»ng dạy con cháu nhÆ° váºy: “Ãức Khổng Tá» nói rằng...†T R Reid giải thÃch tất cả những đức tÃnh của ngÆ°á»i Nháºt Bản, lá»… Ä‘á»™, liêm khiết, trung trá»±c, trá»ng công Ãch, danh dá»±, tÃn nghÄ©a, vân vân, là nhá» ná»n giáo dục Nho Giáo. NgÆ°á»i Trung Hoa và ngÆ°á»i Việt Nam đã tá»± cắt đứt vá»›i truyá»n thống đó, thay các quy tắc đạo lý của Khổng Mạnh bằng các khẩu hiệu chÃnh trị nháºp cảng từ Nga Xô.
Trong má»™t bà i vá» Ä‘á»i sống dân Nháºt, Nguyá»…n Ãình Ãăng đã kể chuyện bà vợ và con ông đánh mất vÃ, rồi sau đó có ngÆ°á»i lượm được đã Ä‘em trả, hoặc gá»i bÆ°u Ä‘iện trả táºn nhà . Trong má»™t cuá»™c há»™i nghị khoa há»c, má»™t giáo sÆ° ngÆ°á»i à đến dá»±, cÅ©ng mất thẻ thông hà nh (há»™ chiếu) trong khi Ä‘i chÆ¡i Tokyo. Anh ta hết sức hốt hoảng, nhÆ°ng má»i ngÆ°á»i nói anh cứ yên tâm, gá»i Ä‘iện báo cho Ãại Sứ Quán rồi chá». Quả nhiên ngà y hôm sau, Ãại Sứ Quán Italia gá»i Ä‘iện thoại nói có ngÆ°á»i đã nhặt được há»™ chiếu của anh và gá»i đến cho. Nhà khoa há»c ngÆ°á»i à kêu lên: “Tháºt là không thể tin được!â€
Nguyá»…n Ãình Ãăng cÅ©ng giải thÃch tÆ° cách đạo đức của ngÆ°á»i Nháºt đạt được là nhá» ná»n giáo dục, giống nhÆ° T R Reid. NhÆ°ng ông còn nháºn thấy má»™t yếu tố quan trá»ng khác, nằm trong chế Ä‘á»™ chÃnh trị nÆ°á»›c Nháºt: Ãó là quyá»n tá»± do phát biểu. Reid là ngÆ°á»i Mỹ, đối vá»›i ông thì cuá»™c sống tá»± do dân chủ ở Nháºt không có gì khác lạ vá»›i ở Mỹ, cho nên ông chỉ so sánh ná»n giáo dục hai nÆ°á»›c. Nguyá»…n Ãình Ãăng từ Việt Nam sang Nháºt nên nhìn thấy những Ä‘iá»u T R Reid không quan tâm.
NÆ°á»›c Nháºt đã có má»™t hiến pháp dân chủ do ngÆ°á»i Mỹ soạn cho, sau khi Nháºt bại tráºn. Ông Ãăng viết: “Quyá»n tá»± do cá nhân được Hiến Pháp tôn trá»ng tuyệt đối,†và “ở Nháºt không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nà o có quyá»n bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn, hoặc ngăn cấm bạn triển lãm hoặc in ấn tác phẩm của mình vì những gì bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm...†Ông Ãăng còn thấy khi tá»›i sống ở nÆ°á»›c Nháºt cả trẻ em cÅ©ng cảm thấy được sống tá»± do: “Má»™t anh bạn Việt Nam má»›i sang Nháºt cùng vợ và con trai há»c lá»›p Má»™t. Tôi há»i cháu: ‘Cháu thấy trÆ°á»ng Nháºt khác vá»›i trÆ°á»ng Việt Nam thế nà o?’ Cháu trả lá»i: ‘Ở trÆ°á»ng Nháºt cháu cảm thấy được nói năng tá»± do thoải mái.’â€
Ông Ãăng nhá»› lại câu chuyện của chÃnh con trai của ông, nói vá»›i cha là cháu đã biết nói dối lần đầu tiên khi còn há»c lá»›p Má»™t ở Hà Ná»™i. Sáng hôm đó cô giáo quát: “Ai quên mang lá» má»±c, hãy để tay lên bà n.†Các há»c sinh để tay lên bà n Ä‘á»u lãnh má»™t vụt thÆ°á»›c kẻ và o tay rất Ä‘au. Con tôi cÅ©ng quên má»±c, nhÆ°ng không muốn ăn vụt, nên cháu đã nói dối: “ThÆ°a cô, sáng nay lúc em chuẩn bị lá» má»±c Ä‘i há»c, mẹ em đã đánh đổ mất!†Cháu được cô tha.†Ông kết luáºn: “Dạy dá»— dá»±a trên sá»± sợ hãi không cảm hóa được con ngÆ°á»i mà chỉ là m con ngÆ°á»i trở nên dối trá, thủ Ä‘oạn.â€
NhÆ°ng Nguyá»…n Ãình Ãăng vẫn nhìn xa hÆ¡n câu chuyện trÆ°á»›c mắt: “Không thể xây dá»±ng má»™t xã há»™i tá»± do, văn minh, hạnh phúc dá»±a trên sá»± sợ hãi của ngÆ°á»i dân. Có lẽ ngÆ°á»i Nháºt hiểu rất rõ Ä‘iá»u đó khi xây dá»±ng xã há»™i của há».â€
Tất cả má»i ngÆ°á»i Việt Nam Ä‘á»u muốn nÆ°á»›c mình sẽ tiến bá»™, có ngà y theo kịp dân Nháºt Bản. Qua những câu chuyện trên đây ai cÅ©ng có thể rút ra những kết luáºn phải là m gì. Phải có tá»± do dân chủ. Phải xây dá»±ng ná»n giáo dục dá»±a trên đạo lý; không bắt các nhà giáo, các khoa há»c gia, nhà văn, nghệ sÄ© là m nô lệ cho các cán bá»™ chÃnh trị. Ãừng để đến đầu thế ká»· 22 lại có ngÆ°á»i Việt Nam đến nÆ°á»›c Nháºt và cảm thấy hổ thẹn nhÆ° ông, cha đã từng hổ thẹn.
Ngô Nhân Dụng
|