Mùa xuân Ả Ráºp
04.03.2011
|
|
Cuá»™c cách mang Ä‘ang diá»…n ra trong thế giá»›i Ả Ráºp khởi sá»± ngà y 17 tháng 12 năm 2010 khi Mohammed Bouazizi, má»™t thanh niên Tunisia 26 tuổi, tá»± thiêu để phản đối má»™t nữ cảnh sát viên đã tịch thu chiếc cân mà anh ta vốn dùng để bán trái cây vá»›i lý do anh ta không có giấy phép. TrÆ°á»›c khi tá»± thiêu, anh hô lá»›n: "Các ông các bà mong tôi là m cách nà o để sống đây?". Chia sẻ ná»—i bất mãn của anh, đồng bà o anh đã xuống Ä‘Æ°á»ng phản đối và các cuá»™c biểu tình nà y đã láºt đổ chế Ä‘á»™ thối nát của Zine El Abidine Ben Ali, khiến ông ta phải rá»i Tunisia ngà y 14 tháng Giêng. Tiếp theo đó, ai cÅ©ng rõ: Phong trà o phản kháng mau chóng lan qua Ai Cáºp lôi cuốn cả hà ng triệu ngÆ°á»i phản đối, kết quả, ông Mubarak cÅ©ng đã miá»…n cưỡng rút lui và o ngà y 11 tháng Hai. Những ngà y gần đây, phong trà o phản kháng nổi lên rầm rá»™ khắp vùng Ả Ráºp mà đẫm máu nhất chÃnh là Lybia, nÆ¡i hà ng trăm thÆ°á»ng dân đã bị chế Ä‘á»™ Moammar Gadhafi nã đạn sát hại.
Dù có những lo ngại trước là n sóng phản kháng không có lãnh tụ nà y, rất
dá»… cho những khuynh đảo ma quái luôn rình ráºp phÃa đằng sau, linh mục
Samir Khalil, Dòng Tên, gốc Ai Cáºp, má»™t chuyên gia của Giáo Há»™i vá» Trung
Äông và Hồi Giáo, vẫn tá» ra lạc quan và cho rằng má»™t mùa xuân Ä‘ang bừng
nở cho thế giá»›i Ả Ráºp. Äó cÅ©ng là tá»±a Ä‘á» má»™t tham luáºn cha gá»i cho
Asianews ngà y 24 tháng 2 vừa qua.
Chứng cá»› của mùa xuân nà y lÃ
không hỠcó chủ nghĩa cực đoan hay ý thức hệ trong các cuộc biểu tình ở
Libya, Ai Cáºp và Tunisia… Äây là má»™t phong trà o của ngÆ°á»i trẻ, được thúc
đẩy bởi đau khổ kinh tế và các lý tưởng như dân chủ, bình đẳng, tự do
và công lý. Các cuá»™c biểu tình không có bóng dáng bạo Ä‘á»™ng và háºn thù.
Cả thế giá»›i Ả Ráºp Ä‘ang thay đổi, Ä‘em lại cho ta má»™t viá»…n tượng chÆ°a từng
có ở đây: tầm quan trá»ng của ngÆ°á»i trẻ.
Cuộc cách mạng của giới trẻ
Theo
Cha Khalil, những ngÆ°á»i đã và đang biểu tình, Ä‘ang liên lạc vá»›i nhau vÃ
vá»›i thế giá»›i bên ngoà i, Ä‘ang truyá»n bá tin tức Ä‘á»u là ngÆ°á»i trẻ dÆ°á»›i 30
tuổi. Trong các nÆ°á»›c Ả Ráºp, ná»a dân số thuá»™c lá»›p tuổi nà y. Lá»›p ngÆ°á»i
nà y mÆ¡ Æ°á»›c có má»™t việc là m và má»™t gia đình riêng. Nhu cầu của há» lÃ
những nhu cầu căn bản nhất. Thêm và o đó, hỠmong ước có dân chủ, tự do,
bình đẳng và công lý. Äó là mÆ¡ Æ°á»›c của má»i ngÆ°á»i trẻ trên thế giá»›i,
nhÆ°ng ở đây, vì những lý do kinh tế, xã há»™i, và chÃnh trị, nó Ä‘ang lÃ
động cơ thúc đẩy thay đổi.
Những ngÆ°á»i trẻ nà y Ãt quan tâm tá»›i
các tranh chấp quốc tế. Trong các phong trà o phản kháng nà y, các vấn Ä‘á»
có quan hệ tá»›i Hoa Kỳ, Do Thái, cuá»™c chiến đấu của ngÆ°á»i Palestine, việc
giải phóng Giêrusalem… Ä‘á»u không được nêu ra. Hà ng mấy tháºp niên qua,
thế giá»›i Ả Ráºp đã từng chứng kiến không biết bao nhiêu cuá»™c biểu tình có
tÃnh ý thức hệ. NhÆ°ng những thanh niên nà y chỉ biết táºp chú và o các vấn
đỠquốc gia và xã hội, hỠkhông biểu tình cho bất cứ ý thức hệ nà o, dù
là tả hay hữu. Trong những tháng nà y, không một lá cỠHoa Kỳ hay Do Thái
nà o bị đốt; không ai hô hà o, tranh đấu cho Hồi Giáo được thống trị thế
giới. HỠkhông muốn ý thức hệ, hỠmuốn chủ nghĩa hiện thực.
Cuá»™c cách mạng của liên Ä‘á»›i, không cuồng tÃn
Äiá»u
đáng lÆ°u ý là những ngÆ°á»i trẻ trên tuy vẫn muốn tôn giáo, nhÆ°ng không
muốn cuồng tÃn. Cha Khalil cho hay: trong mấy ngà y qua, ngà i có dịp tham
gia má»™t cuá»™c tụ táºp để tưởng niệm cái chết của Rafik Hariri (1) ở Li Băng. Buổi lá»… diá»…n ra trong má»™t căn phòng mấy trăm ngÆ°á»i, vừa chức sắc
vừa thÆ°á»ng dân, tại Biel, Beirut. Trên lá»… Ä‘Ã i, bà i Ave Maria đã được má»™t
ca sÄ© Kitô giáo Li Băng Ä‘Æ¡n ca quện lẫn vá»›i lá»i kêu gá»i cầu nguyện do
má»™t ca sÄ© Hồi giáo trình diá»…n. Hai giá»ng ca ấy hòa lẫn và o nhau má»™t cách
sâu sắc và tuyệt diệu đến ná»—i nhiá»u ngÆ°á»i phải chảy nÆ°á»›c mắt. Bởi thế,
trong các phong trà o nà y, ngÆ°á»i ta nháºn rõ má»™t khát mong đối vá»›i Ä‘oà n
kết, hòa bình, hơi có vẻ lý tưởng một chút, nhưng rất hiện thực. Trong
các cuá»™c biểu tình ở Ai Cáºp, ngÆ°á»i ta được chứng kiến nhiá»u cá» chỉ má»›i
và hiếm thấy nhÆ° các phụ nữ ôm hôn những ngÆ°á»i lÃnh nhÆ° ôm hôn con cái
mình, vì những ngÆ°á»i lÃnh nà y nhất định không nã súng và o thÆ°á»ng dân.
Binh sÄ© tại Libya cÅ©ng án binh bất Ä‘á»™ng đến ná»—i chÃnh phủ phải má»i lÃnh
đánh thuê từ vùng Hạ Sahara. Hiện nay, 5 đại sứ của Lybia đã từ chức,
nhiá»u bá»™ trưởng cÅ©ng đã từ nhiệm, nhiá»u binh sÄ© khác nhất định không ném
bom các thị xã.
Äây nguyên tuyá»n là má»™t phong trà o phản kháng
Ä‘á»™c tà i, má»™t mùa xuân thá»±c sá»± mà ngÆ°á»i ta có quyá»n hy vá»ng sẽ không là m
há» thất vá»ng. Trong bầu không khà nà y, lòng đạo chÃnh thức hay quá khÃch
không bao giỠxuất hiện. Các ông giáo sĩ có râu có thể xuất hiện ở các
quảng trÆ°á»ng để đòi há»i tá»± do. NhÆ°ng há» không tạo thà nh má»™t khối riêng
rẽ, mà hòa lẫn và o đám đông như một toà n bộ. Sự đoà n kết nà y lần đầu mới
có.
Một cuộc cách mạng ôn hòa
Một yếu tố khác hết
sức nổi báºt là má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u cố gắng biểu tình đòi há»i thay đổi má»™t
cách ôn hòa: nhất là tại Ai Cáºp, nhÆ°ng ở Bahrain, Tunisia và đôi khi ở Libya cÅ©ng thế. Xem ra cả thế giá»›i Ả Ráºp cuối cùng đã khao khát má»™t thá»i
đại hòa bình.
Yếu tố ôn hòa được thấy rõ qua sá»± kiện ngÆ°á»i ta
không háºn thù Mubarak cÅ©ng nhÆ° Ben Ali. Äôi khi cÅ©ng có đấy, nhÆ°ng không
bao giá» kèm theo bạo lá»±c. Äiá»u nà y cho thấy ngÆ°á»i phản kháng sẵn sà ng
cùng nhau thể hiện Ä‘iá»u tốt và má»›i mẻ.
Có Ä‘iá»u hÆ¡i lo ngại lÃ
các phong trà o phản kháng nà y không có lãnh tụ. Có lẽ vì các phong trà o
nà y gồm toà n ngÆ°á»i trẻ, là những ngÆ°á»i không có máu ý thức hệ hay cá»±c
Ä‘oan. KhÃa cạnh nà y hÆ¡i nguy hiểm, vì rất có thể bị khuất phục hay lèo
lái bởi các lãnh tụ bất xứng.
Nhưng mặt khác, các phong trà o nà y
khiến ta nhá»› tá»›i các phong trà o tÆ°Æ¡ng tá»± tại Äông Âu và o năm 1989. Ngay
lúc ấy, ngÆ°á»i ta đã thấy rõ hiệu quả domino khi hết chế Ä‘á»™ nà y đến chế
độ nỠthay nhau cáo chung, không tốn một viên đạn. Hiện tượng đó khiến
ngÆ°á»i ta tin rằng lá»›p trẻ hiện nay sẽ không bị lèo lái bởi các phong
trà o tôn giáo hay ý thức hệ quá khÃch.
Còn Âu Châu thì sao?
Cha
Khalil cho hay hầu hết các nước Phương Tây rất ngỡ ngà ng trước các cuộc
cách mạng nà y. Tại sao các nÆ°á»›c nà y, tuy có nhiá»u liên hệ kinh tế vá»›i
khu vá»±c, lại không nháºn ra bất cứ dấu hiệu nà o? Rất có thể vì lâu nay,
Tây Phương chỉ chú tâm tới việc đầu tư mà thôi. HỠthiếu hẳn nhạy cảm
hay đui mù trước cao trà o dân chủ trước khi nó nổ bùng rầm rộ. Tuy nhiên
cÅ©ng có ngÆ°á»i cho rằng Hoa Kỳ đứng Ä‘Ã ng sau, giáºt dây các cuá»™c biểu
tình nà y hòng củng cố quyá»n lá»±c của há» từ Morocco tá»›i Kuwait, thiết trÃ
lại cÆ¡ cấu lãnh đạo các nÆ°á»›c nà y và kiểm soát nguồn dầu há»a của cả vùng.
Cha Khalil không tin như thế.
Thay và o đó, cha hy vá»ng Âu Châu
sẽ nhân dịp nà y ra tay giúp đỡ Thế giá»›i Ả Ráºp, nhÆ°ng không được can
thiệp và o ná»™i bá»™ của há». Vùng nà y không muốn ngÆ°á»i ngoà i can thiệp và o
ná»n chÃnh trị của há». NhÆ°ng há» cần được nâng đỡ. Những cuá»™c biểu tình
vừa kể đã dẫn tá»›i má»™t thảm há»a vá» kinh tế: đình công lâu dà i, phá hủy vÃ
cùng quẫn. Cần phải giúp hỠvượt qua các khó khăn nà y.
CÅ©ng
nhân dịp nà y, Tây Phương nên tự vấn lương tâm. Trước đây hỠđã là m gì
cho các chế Ä‘á»™ trong thế giá»›i Ả Ráºp? HỠđã ủng há»™ chúng. Pháp thì ủng há»™
Tunisia, à thì ủng há»™ Libya, Hoa Kỳ ủng há»™ Ai Cáºp. Xét mặt nà y mặt ná»,
các chế Ä‘á»™ đó vốn có những ngÆ°á»i bảo trợ Tây PhÆ°Æ¡ng. Nay là lúc Tây
PhÆ°Æ¡ng phải có thái Ä‘á»™ tÃch cá»±c hÆ¡n.
Quá chán chÆ°á»ng
Cùng
ngà y, trong má»™t cuá»™c phá»ng vấn của hãng tin Zenit, Cha Khalil gá»i các
cuá»™c phản kháng trong thế giá»›i Ả Ráºp gần đây là má»™t tá»± phát của ngÆ°á»i
trẻ, không do đảng phái hay tổ chức chÃnh trị nà o Ä‘iá»u khiển. Việc tá»±
phát nà y có điểm chung là nhằm chống lại các chế độ đã kéo dà i quá lâu:
Tunisia: 21 năm; Ai Cáºp: 30 năm; Libya: 42 năm, Yemen: 21 năm v.v… Há»
quá chán chÆ°á»ng vá»›i các chế Ä‘á»™ nà y, muốn chúng “cút Ä‘iâ€. Các khẩu hiệu
bằng tiếng Ả Ráºp thÆ°á»ng là "irhal" đúng là cút Ä‘i, bá»n tao chán mà y quá
chừng rồi. Phong trà o chống Mubarak cÅ©ng được mô tả bằng tiếng Ả Ráºp lÃ
"kefaya!" nghĩa là 'đủ rồi'!
Việc tự phát ấy cũng có đặc điểm chung
là nhu cầu là m việc, tạo dựng một gia đình, sống tối thiểu xứng đáng.
NgÆ°á»i thanh niên tá»± thiêu Tunisia vốn từng Ä‘i há»c, không có việc là m,
phải Ä‘i bán trái cây kiếm sống, mà đưá»ng cùng vẫn bị cản trở. Tại Ai
Cáºp, gần 30 triệu con ngÆ°á»i chỉ kiếm được má»—i ngà y không quá 2 đôla.
Trong khi các nhà lãnh đạo của hỠkhông những chỉ là triệu phú, mà còn
là tỉ phú sống phè phỡn.
Việc tá»± phát nà y còn có đặc Ä‘iểm nữa lÃ
không gây hấn, không tấn công ai. Không ngÆ°á»i Mỹ nà o bị tấn công, không
lá cá» Mỹ hay Do Thái nà o bị đốt cháy hay già y xéo. NgÆ°á»i biểu tình chỉ
quan tâm tá»›i số pháºn của há». Há» cÅ©ng không có mÆ°u toan giết hay cầm tù
các nhà lãnh đạo chÃnh phủ: há» lên án nhÆ°ng vẫn để những ngÆ°á»i đó ra Ä‘i.
Nó là má»™t phong trà o không nhằm chống ai, chỉ nhằm dà nh quyá»n sống, má»™t
cuá»™c sống xứng đáng hÆ¡n. Äúng là má»™t mùa xuân thá»±c sá»±.
Mùa xuân
nà y không bị lèo lái bởi các phong trà o cá»±c Ä‘oan. Tại Ai Cáºp, ngÆ°á»i Hồi giáo và ngÆ°á»i Kitô giáo nắm tay nhau, bất chấp các cố gắng của phe cá»±c
Ä‘oan muốn hỠđối nghịch nhau. Các chÃnh khách cÅ©ng thất bại không thá»±c
hiện được âm mưu chia rẽ ấy.
Không khà hiện nay là má»™t không khÃ
mừng vui đại há»™i, mừng chiến thắng của dân chủ. Äây là chiá»u hÆ°á»›ng Ãt
được thế giá»›i Tây PhÆ°Æ¡ng để ý. Thá»±c ra, thế giá»›i Ả Ráºp đã Ä‘á» cáºp, đã
viết nhiá»u vá» nhu cầu dân chủ nà y từ lâu rồi. Há» cho thấy thế giá»›i của
há» không tốt đẹp, nó là má»™t trong những nÆ¡i tồi tệ nhất thế giá»›i. Há»
mong muốn được sống nhÆ° các quốc gia khác. Nhân dân trong thế giá»›i Ả Ráºp
biết rõ Âu Châu vì há» rất gần gÅ©i vá»›i châu lục nà y. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u có
thân nhân ở Pháp, ở Äức, ở Ã, ở Bỉ, ở Anh v.v… Há» biết ở đó cuá»™c sống
rất khác. Ở đấy, dù có khó khăn kinh tế, nhưng có công lý, ai cần đi
bệnh viện để mổ, có thể đi dù nghèo xác xơ: hệ thống dân chủ Âu Châu cho
phép Ä‘iá»u đó xảy ra dù bệnh nhân không có tiá»n trả. Há» cÅ©ng biết rằng ở
Âu Châu, ngÆ°á»i ta được luáºt sá»± bà o chữa vì há» không có tiá»n trả cho ông
ta. Công lý phục vụ cả ngÆ°á»i nghèo lẫn ngÆ°á»i giầu hay gần nhÆ° thế. Há»
biết tất cả những Ä‘iá»u nà y qua bạn bè, qua internet, mà ngÆ°á»i ta cà ng
ngà y cà ng sá» dụng rá»™ng rãi hÆ¡n. Äiá»u ấy Ä‘ang tạo ra cao trà o kêu gá»i dân
chủ.
Phong trà o canh tân Hồi giáo
Nhân dịp nà y
cũng nên nhắc tới một bà i khác cũng của Cha Khalil đăng trên AsiaNews
ngà y 26 tháng Giêng tá»±a là : “Các Giáo SÄ© và Các Nhà Trà Thức Ai Cáºp:
Canh Tân Hồi Giáo HÆ°á»›ng Vá» TÃnh Hiện Äạiâ€. Bà i báo nà y tÆ°á»ng thuáºt việc
má»™t số giáo sÄ© và trà thức nổi tiếng của Ai Cáºp lên tiếng đòi canh tân
Hồi giáo, trÆ°á»›c khi có những biến Ä‘á»™ng khiến Mubarak phải từ chức, mÃ
các Ä‘iểm chÃnh là : suy nghÄ© lại vai trò của phụ nữ, huynh đệ hóa các
phái tÃnh, liên hệ bình đẳng vá»›i ngÆ°á»i Kitô giáo. Há» cÅ©ng muốn là m rõ
việc giải thÃch các lá»i nói của Mohammad và các huyá»n thoại của chủ
nghĩa cực đoan Salafism (2), bác bỠcác ảnh hưởng của Saudi Arabia.
Trong
số nà y, có Tiến sÄ© Nasr Farid Wasel, nguyên Trưởng Giáo Chủ của Ai Cáºp, Giáo sÄ© Safwat Hegazi, Tiến sÄ© Gamal al-Banna, em trai ngÆ°á»i sáng láºp
ra phong trà o Huynh Äệ Hồi Giáo (3), các Giáo sÆ° Malakah Zirâr và Âminah
Noseir, Văn sĩ Hồi Giáo nổi tiếng Fahmi Huweidi và một số lớn các vị
giảng thuyết (du’ât) có trách nhiệm vá» chÆ°Æ¡ng trình Tuyên Truyá»n Hồi
Giáo, như Kalid al-Gindi, Muhammad Hedâyah, Mustafa Husni… Ngà y 24 tháng
Giêng vừa qua, hỠcho công bố một tà i liệu tựa là “Tà i Liệu VỠViệc
Canh Tân Ngôn Từ Hồi Giáo†trên trang mạng của tuần san Yawm
al-Sâbi’'("Ngà y Thứ Bảy").
Trong chÃnh ngà y công bố, đã có 153
lá»i bình luáºn, trong đó hết 88.25% lên tiếng chỉ trÃch bản văn, cho rằng
nó là m méo mó Hồi Giáo và mưu toan đưa ra một tôn giáo khác hẳn. Chỉ có
18 ngÆ°á»i ca ngợi các tác giả.
Sau đây là bản dịch tà i liệu nà y lấy từ bản “tạm dịch†sang tiếng Anh của chÃnh Cha Khalil:
Phải duyệt lại các sách Hadith (các lá»i được gán cho Muhammad) (4) và các sách chú giải Kinh Koran để thanh lá»c chúng.
Phải thÃch ứng má»™t cách tinh tế các từ vá»±ng tôn giáo chÃnh trị duy Hồi Giáo nhÆ° gizyah (thuế đặc biệt đánh trên các dhimmi, tức các công dân báºc nhì) (5).
Phải tìm ra má»™t cách phát biểu má»›i cho ý niệm huynh đệ giữa các phái tÃnh.
Phải khai triển quan Ä‘iểm Hồi Giáo vá» phụ nữ và tìm ra nhÆ°ng phÆ°Æ¡ng thức thÃch hợp cho luáºt hôn nhân.
Hồi Giáo phải là tôn giáo của sáng tạo.
Phải giải thÃch ý niệm Hồi Giáo vá» gihâd (6), và minh giải các qui luáºt và các đòi há»i Ä‘iá»u hÆ°á»›ng nó.
Phải
tấn công lòng đạo đức bỠngoà i và các thực hà nh phát xuất từ các quốc
gia láng giếng (má»™t lối nói thÆ°á»ng để chỉ các ảnh hưởng của Saudi
Arabia).
Phải phân biệt nhà nước và tôn giáo.
Phải thanh tẩy gia tà i “Các thế ká»· đầu của Hồi Giáo†(phái Salafism), vứt bá» các huyá»n thoại và tấn công chống tôn giáo.
Hãy
chuẩn bị thÃch đáng cho các giảng thuyết viên truyá»n giáo (du’ât) vÃ
trong lãnh vá»±c nà y, phải mở cá»a cho những ai không theo há»c tại Äại Há»c
Al Azhar (7), theo các tiêu chuẩn rõ rà ng.
Phải xác nháºn các nhân đức chung của ba tôn giáo mạc khải.
Phải loại bá» các thá»±c hà nh không đúng đắn và đưa ra các hÆ°á»›ng dẫn liên quan tá»›i các Ä‘Æ°á»ng lối của Tây PhÆ°Æ¡ng.
Phải xác định rõ mối tÆ°Æ¡ng quan cần phải có giữa thà nh viên các tôn giáo qua nhà trÆ°á»ng, Ä‘á»n thá» và nhà thá».
Phải dùng nhiá»u cách khác nhau để thÃch ứng việc trình bà y tiểu sá» của Tiên tri cho Tây PhÆ°Æ¡ng.
Äừng là m dân xa cách các hệ thống kinh tế bằng việc buá»™c há» không được liên hệ vá»›i các ngân hà ng.
Phải nhìn nháºn quyá»n của phụ nữ được đảm nháºn chức vị tổng thống cá»™ng hòa.
Phải
chống lại các chủ trương bè phái cho rằng cỠHồi Giáo phải là một. Phải
má»i gá»i dân chúng đến vá»›i Thiên Chúa vì lòng biết Æ¡n và đức khôn ngoan,
chứ không vì sá»± Ä‘e dá»a.
Phải thay đổi cách giảng dạy tại Al Azhar.
Phải thừa nháºn quyá»n lợi ngÆ°á»i Kitô Giáo, để há» có thể nắm giữa các chức vụ quan trá»ng kể cả chức vụ tổng thống.
Phải tách biệt ngôn từ tôn giáo ra khá»i quyá»n lá»±c và phục hồi sợi dây liên kết vì nhu cầu của xã há»™i.
Phải thiết láºp mối liên kết giữa Da’wah (lá»i kêu gá»i trở lại Hồi Giáo) (8) và kỹ thuáºt tân tiến…
Trong
cuá»™c phá»ng vấn của Zenit, Cha Khalil xác nháºn rằng: chỉ trong vòng và i
giá» sau khi bà i trên được đăng tải, hÆ¡n 12.400 trang mạng Ả Ráºp đã cho
đăng lại, chứng tá» cao trà o dân chủ Ä‘ang lên rất cao tại thế giá»›i Ả Ráºp.
Äiá»u ấy cà ng là m cha tin tưởng rằng các biến Ä‘á»™ng hiện nay không bị lèo
lái bởi bất cứ âm mưu cực đoan hay ý thức hệ nà o.
Cha cũng cho
hay: việc tách biệt giữa tôn giáo và nhà nước là một chủ đỠquen thuộc
được lặp Ä‘i lặp lại nhiá»u lần trong các xã há»™i Ả Ráºp. Trên má»™t diá»…n Ä‘Ã n
Tunisia gần đây vá» tÃnh thế tục, có Ä‘á»™c giả viết rằng: “Tôi hoà n toà n
ủng há»™ ý niệm thế tục chân thá»±c tại Tunisiaâ€. NgÆ°á»i khác cho rằng: Tuy
Tunisia khá thế tục, nhÆ°ng có nhiá»u Ä‘iểm, nó vẫn chÆ°a thế tục đủ, nhÆ°
chÆ°a công khai nhìn nháºn quyá»n tá»± do thá»±c hà nh đạo của ngÆ°á»i ta, hay
chÆ°a coi Ä‘Ã n ông và đà n bà ngang nhau vá» quyá»n thừa kế.
NgÆ°á»i
dân Ả Ráºp cÅ©ng dần dần nháºn ra rằng tôn giáo là điá»u tốt, phải phát huy,
nhưng nên duy trì nó ở phạm vi bản thân, đừng lấn và o lãnh vực công
luáºt. Mặt khác, há» cho rằng cÅ©ng cần phân biệt giữa tôn giáo, là định
chế có những nguyên tắc đạo đức, và quyá»n lợi vốn là ná»n tảng của cuá»™c
sống. Nhân quyá»n là điá»u không thể từ bỠđược, nếu luáºt tôn giáo Ä‘i
ngược lại nhân quyá»n, “thì chúng tôi thÃch nhân quyá»n hÆ¡n luáºt Shariaâ€.
Tóm lại, theo Cha Khalil, hiện đang có sự ý thức tổng quát hơn vỠnhân
quyá»n, dân chủ Ä‘Ãch thá»±c và các quyá»n tá»± do.
Kitô Giáo và Hồi Giáo tay trong tay
Dấu
hiệu khác của mùa xuân Ả Ráºp là sá»± tham gia của cả tÃn hữu Hồi Giáo vÃ
tÃn hữu Kitô Giáo và o các cuá»™c phản kháng gần đây. Nhất là tại Ai Cáºp. Ở
đây, Kitô Giáo chỉ chiếm 10% dân số và và o dịp Giáng Sinh vừa qua, 23
Kitô hữu từng bị bá»n quá khÃch Hồi Giáo hạ sát lúc Ä‘ang tham dá»± Thánh
Lá»…. Ấy thế mà chỉ 3 tuần lá»… sau, hỠđã cùng ngÆ°á»i Hồi Giáo nắm tay nhau
biểu tình chống độc tà i, giương cao cả Thánh Giá lẫn Kinh Koran, mang
nhiá»u biểu tượng ý nghÄ©a, nhÆ° má»™t lá cá» vá»›i hình thánh giá và hình trăng
lưỡi liá»m lá»›n. Má»™t thanh niên Hồi Giáo nằm cầu nguyện trên cát, mình
phủ lá cá» Ai Cáºp, và đà ng trÆ°á»›c anh ta là cặp kÃnh che nắng có hình
thánh giá và trăng lưỡi liá»m. Cha cÅ©ng kể: và o hôm Thứ Sáu, ngÆ°á»i Hồi
Giáo qùy cầu nguyện Ä‘Ã ng trÆ°á»›c các xe tăng, được ngÆ°á»i Copts Kitô Giáo
bao bá»c chung quanh tạo thà nh má»™t và nh Ä‘ai ngÆ°á»i để bảo vệ há». Các biểu
ngữ nhÆ° “NgÆ°á»i Hồi Giáo Và NgÆ°á»i Kitô Giáo, Má»™t Bà n Tay Duy Nhất†hay
“NgÆ°á»i Hồi Giáo Và NgÆ°á»i Kitô Giáo Äoà n Kết Chống ChÃnh Phủ†là những
biểu ngữ rất phổ biến trong các cuá»™c xuống Ä‘Æ°á»ng gần đây.
Má»™t
phần có lẽ phần đông những ngÆ°á»i biểu tình Ä‘á»u còn trẻ. NgÆ°á»i trẻ không
muốn sống trong háºn thù, kỳ thị, hỠđã chán chÆ°á»ng đối vá»›i các tranh
chấp của cha mẹ há», của các thế hệ Ä‘Ã n anh, há» muốn gà o lên: “Hãy để
chúng tôi yênâ€, há» không muốn kéo những cuá»™c tranh chấp vô bổ ấy và o Ä‘á»i
hỠnữa; hỠmuốn sống trong hòa bình, xây dựng gia đình riêng, có được
một đất nước cởi mở hơn, phát triển hơn.
Dĩ nhiên, tiến trình
dân chủ thế giá»›i Ả Ráºp không hẳn là chuyện má»™t sá»›m má»™t chiá»u, nó cần
thá»i gian. Tuy nhiên, nó Ä‘ang tiến triển, nó Ä‘ang Ä‘i tá»›i. Má»›i đây, má»™t
bà i báo của má»™t phụ nữ Saudi Arabia là m ngÆ°á»i ta chú ý. Bà trÆ°ng dẫn
Aisha, ngÆ°á»i vợ trẻ của Muhammad, trong má»™t cuá»™c chiến, từng cỡi riêng
má»™t con lạc đà để thúc đẩy các ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông thuá»™c bá»™ lạc của bà chiến
đấu. Bà i báo nà y viết rằng: “Lúc còn trẻ, Aisha cỡi lạc đà riêng, không
cần tá»›i Ä‘Ã n ông, còn chúng ta, các phụ nữ thá»i nay, sau 14 thế ká»·, vẫn
không thể lái má»™t chiếc xe. Chúng ta Ä‘ang ở đâu váºy?†Nhiá»u giáo sÄ© phê
phán nữ ký giả nà y: “Cô ta muốn tái giải thÃch trá»n bá»™ tôn giáoâ€. NhÆ°ng
không thiếu ngÆ°á»i đáp lá»…: “Cô ta sai ở chá»— nà o? Nếu qúy vị bất đồng, thì
phải giải thÃch tại sao chứâ€. Cha Khalil nghÄ© rằng nhá» những tranh luáºn
trên liên mạng nà y, thế giá»›i Ả Ráºp sẽ thay đổi. NgÆ°á»i ta há»i nhau: “Tại
sao ta phải chấp nháºn Ä‘iá»u ấy? Ná»n tảng má»i sá»± phải là bình đẳng. Thiên
Chúa dá»±ng nên má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u bình đẳng. Tại sao ta lại không thể tiến
bÆ°á»›c vá»›i ý tưởng đóâ€â€¦ Liên mạng Ä‘ang thay đổi não trạng ngÆ°á»i ta, là m há»
gần lại nhau hÆ¡n. Hoà n cầu hóa thá»±c sá»± không tá»›i nhá» kinh tế mà là nhá»
liên mạng. ChÃnh trên liên mạng, ngÆ°á»i trẻ của Hoa Kỳ và Yemen tiếp cáºn
với nhau và có những ý kiến tuy không y hết nhưng rất gần gũi nhau.
Vá»
vấn đỠgiải phóng phụ nữ, Cha Khalil cho hay hiện đang có hai trà o lưu.
Trà o lưu phụ nữ thì cho rằng phụ nữ không thấp mà cũng không cao hơn
nam giá»›i, nhÆ°ng bằng nhau. Há» không chấp nháºn việc phụ nữ không được là m
Ä‘iá»u nà y Ä‘iá»u ná», vì há» thấy phụ nữ tại các nÆ°á»›c khác có mặt ở má»i lãnh
vực sinh hoạt xã hội. Tại sao hỠlại không được như thế?
Trà o
lÆ°u thứ hai là trà o lÆ°u tôn giáo. Trà o lÆ°u nà y dá»±a và o Kinh Kôrăng mÃ
cho rằng Thiên Chúa đã thiết láºp giữa Ä‘Ã n ông và đà n bà má»™t dị biệt vá»
phẩm tÃnh, Ä‘Ã n ông hÆ¡n Ä‘Ã n bà má»™t báºc. Thiên Chúa vốn Æ°a Ä‘Ã n ông hÆ¡n Ä‘Ã n
bà . Phụ nữ đáp lại: cho là đúng thế đi, nhưng lý do Thiên Chúa ưa đà n
ông hÆ¡n Ä‘Ã n bà là vì Ä‘Ã n ông hồi ấy có nhiệm vụ chÃnh nuôi sống gia
đình. Nay thì tình thế đã ra khác rồi, ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà cÅ©ng có nhiệm vụ
nuôi sống gia đình nhÆ° thế. Váºy vấn Ä‘á» không hẳn là do bản tÃnh mà lÃ
má»™t yếu tố có tÃnh kinh tế xã há»™i.
Tình thế quả có đang thay
đổi, dù rất từ từ. Ta đã chẳng thấy má»™t Benazir Bhutto cầm đầu chÃnh phủ
tại Pakistan đó sao? Tại nhiá»u nÆ°á»›c khác, phụ nữ Ä‘ang là m bá»™ trưởng,
lãnh cả giải Nobel nữa, nhÆ° tại Iran. NgÆ°á»i ta cà ng ngà y cà ng ý thức
rằng nếu có cơ hội, phụ nữa dám vượt cả nam giới.
VỠphần Kitô
hữu, đứng trÆ°á»›c mùa xuân Ả Ráºp nà y, thái Ä‘á»™ của há» phải là nháºp cuá»™c.
NhÆ°ng nháºp cuá»™c vá»›i ngÆ°á»i Hồi Giáo, đừng tạo nên má»™t phong trà o riêng
rẽ, nếu muốn tranh đấu để có nhiá»u công lý hÆ¡n, nhiá»u dân chủ, nhiá»u tá»±
do và bình đẳng hÆ¡n cho má»i ngÆ°á»i. Sá»± bình đẳng nà y phải là giữa phái
tÃnh, chủng tá»™c, tôn giáo, giữa ngÆ°á»i tin và ngÆ°á»i không tin, giữa ngÆ°á»i
Hồi Giáo và ngÆ°á»i Kitô Giáo. Ta chỉ nên ủng há»™ sá»± bình đẳng nhÆ° thế.
Không nên can thiệp
Trong
chÆ°Æ¡ng trình “Octava Diesâ€, linh mục Federico Lombardi, giám đốc văn
phòng báo chà của Toà Thánh, gần đây cũng lên tiếng tỠvẻ lạc quan trước
tình hình chÃnh trị hiện nay tại thế giá»›i Ả Ráºp. Nhân dịp nà y, ngà i kêu
gá»i Tây PhÆ°Æ¡ng không nên can thiệp và o diá»…n tiến thay đổi chÃnh trị tại
vùng nà y, chỉ nên giúp đỡ. Ngà i cÅ©ng dùng thuáºt ngữ “Mùa xuân trong thế
giá»›i Ả Ráºp†để mô tả viá»…n tượng tÆ°Æ¡ng lai cho vùng nà y, má»™t viá»…n tượng
hết sức bất ngỠđối với con mắt Tây Phương. Ngà i nhấn mạnh rằng mùa xuân
nà y phải đến từ chÃnh thế giá»›i Ả Ráºp, không có sá»± can thiệp “phá thốiâ€
(counterproductive) từ bên ngoà i.
Trong cuá»™c há»p báo ngà y 28/2
tại Hoa Thịnh Äốn, tuy bà Rice, đại sứ Mỹ tại LHQ, xác nháºn Mỹ không
đóng vai trò chỉ Ä‘Æ°á»ng Ä‘i nÆ°á»›c bÆ°á»›c (roadmap) cho nhân dân Libya, nhÆ°ng
liá»n sau đó lại Ä‘á» cáºp đến má»™t tham khảo vá» giải pháp quân sá»± cho tình
hình bất ổn tại nÆ°á»›c nà y. Bà ngoại trưởng Clinton cÅ©ng cho rằng má»i giải
pháp hiện Ä‘ang được Ä‘em ra thảo luáºn. Chá» xem “đáp ứng†của Hoa Kỳ vÃ
các nước Tây Phương.
Ghi Chú
(1) Rafik Baha El Deen
Al-Hariri (01/11/1944 – 14/02/2005‎), tỷ phú và thủ tướng Li Băng từ
1992 tới 1998, rồi từ 2000 tới lúc từ chức ngà y 20/10/2004. Có tiếng đã
tái thiết Beirut sau 15 nội chiến. Bị ám sát ngà y 14/02/2005, có lẽ do
lệnh của chÃnh phủ Syria, nhÆ°ng theo Ä‘iá»u tra của LHQ, rất có thể lÃ
trách nhiệm của Hezbollah. Việc ông bị ám sát đã dẫn tá»›i nhiá»u thay đổi
chÃnh trị tại Ly Băng, trong đó có cuá»™c Cách Mạng Cedar và việc rút quân
của Syria.
(2) Salafism là nhóm tranh đấu quá khÃch của phong
trà o Hồi Giáo Sunni. Há» tin rằng há» má»›i là ngÆ°á»i giải thÃch đúng Sách
Kôrăng và hỠcoi phái Hồi Giáo ôn hòa là dân vô đạo; hỠtìm cách cải đạo
má»i tÃn hữu Hồi Giáo và tìm cách là m cho các quan Ä‘iểm cá»±c Ä‘oan của há»
thống trị khắp thế giới.
(3) Há»™i Huynh Äệ Hồi Giáo (The Society
of the Muslim Brothers) là một phong trà o đa quốc Hồi Giáo và là tổ chức
đối láºp chÃnh trị lá»›n nhất tại nhiá»u quốc gia Ả Ráºp. Nó là nhóm chÃnh
trị Hồi Giáo lâu Ä‘á»i nhất và lá»›n nhất trên thế giá»›i. Khẩu hiệu của há» lÃ
“Hồi Giáo là giải phápâ€. Äược thà nh láºp năm 1928 tại Ai Cáºp bởi há»c giả
Hassan al-Banna. Mục tiêu của há» là thiết láºp kinh Kôrăng và Kinh
Sunnah là m “điểm qui chiếu duy nhất… để Ä‘iá»u hÆ°á»›ng cuá»™c sống gia đình,
cá nhân, cá»™ng đồng và quốc gia Hồi Giáo…â€. Tuy tuyên bố bất bạo Ä‘á»™ng,
nhÆ°ng liên hệ giữa há» và phong trà o khủng bố quốc tế là điá»u Ä‘ang được
tranh cãi. Biến cố sát hại 23 Khitô hữu tại Alexandria gần đây cho ngÆ°á»i
ta thấy một bức tranh khác hẳn vỠphong trà o nà y.
(4) Hadith lÃ
các trình thuáºt liên quan tá»›i các lá»i nói và việc là m của Muhammad,
được các trÆ°á»ng phái luáºt há»c Hồi Giáo cổ truyá»n coi nhÆ° dụng cụ quan
trá»ng để hiểu Kôrăng và các vấn Ä‘á» pháp chế. Äược thu tháºp thà nh bá»™
trong hai thế ká»· thứ 8 và thứ 9. Có Ä‘iá»u hai phái Shia và Sunni má»—i bên
Ä‘á»u có má»™t Hadith riêng.
(5) Gizyah là thuế đánh trên những
ngÆ°á»i không phải là Hồi Giáo để được miá»…n quân dịch. NhÆ°ng sau nà y, bị
lạm dụng nên được đánh lên nhiá»u đối tượng khác.
Còn dhimmi lÃ
thần dân không phải là Hồi Giáo theo luáºt Sharia. CÅ©ng được gá»i là công
dân theo khế Æ°á»›c, vì dá»±a và o há»c thuyết Hồi Giáo vốn ban cấp tÆ° cách đặc
biệt cho các tÃn hữu thuá»™c Do Thái Giáo và Kitô Giáo cÅ©ng nhÆ° má»™t số
tôn giáo khác, gá»i chung là Dân Của Sách. HỠđược quyá»n cÆ° trú nhÆ°ng
phải đóng thuế. HỠđược hưởng Ãt quyá»n lợi vá» luáºt pháp và xã há»™i hÆ¡n lÃ
ngÆ°á»i Hồi Giáo, nhÆ°ng hÆ¡n những ngÆ°á»i không phải là Hồi Giáo khác. Ngà y
nay, từ nà y áp dụng cho má»i ngÆ°á»i không phải là Hồi Giáo hiện sống tại
các lãnh thổ Hồi Giáo bên ngoà i các thánh địa bao quanh Mecca, Saudi
Arabia. Do đó, bao bồm hà ng triệu ngÆ°á»i từ Tây Ban Nha và Morocco tá»›i
Indonesia. Má»™t thà dụ: tiá»n nợ máu phải trả cho má»™t vụ giết ngÆ°á»i được
Saudi Arabia qui định như sau: nếu nạn nhân là Kitô hữu hay Do Thái
Giáo, số tiển chỉ bằng ná»a số tiá»n trả cho má»™t nạn nhân Hồi Giáo, các
nạn nhân khác thì chỉ là 1/16!
(6) Gihâd thÆ°á»ng hiểu là thánh
chiến. Tuy nhiên, thánh chiến nà y, thoạt đầu, có nghĩa thiêng liêng
giống nhÆ° thÆ° 1Timôtê 6:12 và 2 Timôtê 4:7: “con hãy đánh tráºn đánh tốt
của đức tinâ€, sá»± cố gắng ôn hòa để chiến thắng chÃnh mình cÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i
khác dà nh má»™t đức tin tốt. Äây là nghÄ©a duy nhất phù hợp vá»›i nguyên ngữ
g-h-d vốn là bà quen cáºn ká» của g-w-d có nghÄ©a là “hãy nên tốt†(chữ
good của tiếng Anh và gut của tiếng Äức dám cÅ©ng do nguyên ngữ nà y).
Từ
điển mở Wikipedia thì viết là Jihad, và cho đây là nghĩa vụ tôn giáo
của ngÆ°á»i Hồi Giáo. Từ nà y xuất hiện 41 lần trong kinh Kôrăng và thÆ°á»ng
được nhắc tá»›i trong các thà nh ngữ “cố gắng chiến đấu trong Ä‘Æ°á»ng lối
Thiên Chúa†(al-jihad fi sabil Allah). Má»™t số há»c giả Sunni coi nghÄ©a vụ
nà y là má»™t trong số 6 cá»™t trụ của Hồi Giáo. Còn vá»›i phái Shia, nó lÃ
má»™t trong 10 thá»±c hà nh của tôn giáo nà y. Ngà y nay, ngÆ°á»i Hồi Giáo sá»
dụng hạn từ nà y để Ä‘á» cáºp đến 3 cuá»™c chiến đấu hay thánh chiến: cuá»™c
chiến đấu nội tâm để duy trì đức tin, cuộc chiến đấu để cải thiện xã hội
Hồi Giáo và cuá»™c chiến đấu trong thánh chiến. Hồi Giáo quá khÃch chỉ
biết tới nghĩa thứ ba nà y.
(7) Äại há»c Al-Azhar là cÆ¡ sở giáo
dục tại Cairo, Ai Cáºp, thà nh láºp từ những năm 970-972, trở thà nh trung
tâm chÃnh của ná»n văn chÆ°Æ¡ng và há»c thuáºt Hồi Giáo theo phái Sunni, vÃ
là đại há»c cấp bằng cao đẳng lâu Ä‘á»i nhất sau đại há»c Cairo. Năm 1961,
nhiá»u môn không tôn giáo đã được Ä‘Æ°a và o há»c trình. Sứ mệnh của đại há»c
là truyá»n bá tôn giáo và văn hóa Hồi Giáo. Trong tÆ° cách nà y, các há»c
giả ở đây ra những fatwas (án quyết) liên quan tá»›i các tranh luáºn đệ
trình cho hỠtừ khắp nơi thuộc hế giới Hồi Giáo Sunni vỠtác phong của
má»i cá nhân cÅ©ng nhÆ° hiệp há»™i Hồi Giáo. Äại há»c nà y cÅ©ng huấn luyện các
giảng thuyết viên do chÃnh phủ Ai Cáºp cá» nhiệm để cải đạo (da’wah).
(8)
Da‘wah hay Dawah thÆ°á»ng chỉ việc giảng thuyết vá» Hồi Giáo, kêu má»i
ngÆ°á»i ta gia nháºp Hồi Giáo, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng nhÆ° nhà truyá»n giáo của Kitô
Giáo. NhÆ°ng trong Kôrăng, từ nà y đôi khi chỉ có nghÄ©a kêu gá»i ngÆ°á»i chết
sống lại để được phán xét, hay lá»i kêu gá»i của Allah má»i gá»i ngÆ°á»i ta
sống theo ý của NgÆ°á»i. Và do đó, đôi khi nó đồng nghÄ©a vá»›i sharia.
Da’wah cÅ©ng được hiểu là việc khuyến khÃch ngÆ°á»i đồng đạo sống đạo tÃch
cực hơn.
Vũ Văn An
|