Công bình xã hội là điều mà truyền thống Việt Nam nâng lên thành một ‘đạo’, như trong câu nói đã biến thành tục ngữ: “Công bằng là đạo người ta ở đời.” Nhà Nước Việt Nam hiện nay cũng ưu tư về vấn đề này nên đề ra chủ trương: Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển. [20]

Từ nhận định này, thá»­ nhìn lại má»™t số thá»±c trạng trên đất nÆ°á»›c.  

1. Kinh Tế - Xã Há»™i. 

Ngày 11-09-2006, ông Lê Anh Sơn, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Phát triển, đã phát biểu như sau tại buổi họp báo trong khuôn khổ diễn đàn của Ủy ban Kinh tế APEC:

“Lấy hệ số bất bình đẳng làm trục tung, tăng trưởng kinh tế làm trục hoành thì VN có mức tăng trưởng cao và công bình xã há»™i tốt nhất APEC”[21]. Nhận định của ông đặt cÆ¡ sở trên số liệu. NhÆ°ng những con số cÅ©ng có thể đánh lừa mình! Việt Nam có thể tá»± hào vì mức tăng trưởng kinh tế khoảng 8% và thu nhập bình quân đầu người năm 2006 đã lên đến trên dÆ°á»›i 700UDS…[22] 

Tuy nhiên nếu nhìn theo má»™t khía cạnh khác thì lời phấn khởi trên lại làm cho ta lo ngại. Trong kỳ họp APEC, số liệu về thu nhập bình quân đầu người của 21 nÆ°á»›c thành viên nêu lên nÆ°á»›c cao nhất là Hoa Kỳ vá»›i 41.800 USD và nÆ°á»›c thấp nhất là Việt Nam vá»›i 620 USD.[23] Vá»›i tốc Ä‘á»™ tăng trưởng 8% so vá»›i Hoa Kỳ chỉ tăng trưởng 3,1%, thì Việt Nam cảm thấy hài lòng; mà không để ý là 8% và 3% của bao nhiêu. Và mục tiêu nhắm đến là thu nhập 875 USD vào năm 2010. 

NhÆ°ng thá»­ làm má»™t con tính. Vào năm 2010, khi Việt Nam đạt được 875 USD nhờ tốc Ä‘á»™ phát triển đều đặn là 8%; thì vá»›i tốc Ä‘á»™ 3%, Hoa Kỳ sẽ đạt 47.046 UDS. NghÄ©a là trong khi người Việt Nam tăng được 230 USD thì người Mỹ tăng 5.346 USD. 

Muốn đạt số thu nhập phụ trá»™i đó (5.346) của Hoa Kỳ thì Việt Nam phải giữ tốc Ä‘á»™ tăng trường 8% liên tục trong 19 năm nữa kể từ 2010, nghÄ©a là vào năm 2029 thì người dân Việt Nam má»›i có thu nhập là 5200 USD. Trong khi đó, vá»›i tốc Ä‘á»™ 3% thì bấy giờ người dân Mỹ đã lãnh đến 82.500 USD.  

25 năm nữa, thế hệ con em sẽ có hai cái nhìn trái ngược nhau: Má»™t là tá»± hào tuyên bố rằng sau bao nhiêu năm giữ vững tốc Ä‘á»™ tăng trưởng vào hàng đầu thế giá»›i thì thu nhập của người Mỹ chỉ còn gấp 15 lần thu nhập người Việt (82.500/5.200), trong khi đó, 25 năm về trÆ°á»›c, người Mỹ thu nhập cao hÆ¡n người Việt đến 67 lần (41.800/620). Hai là Ä‘au Ä‘á»›n thấy rằng 25 năm về trÆ°á»›c thu nhập của người VN kém người Mỹ 41.000 USD má»—i năm, mà 25 năm sau người Việt kém người Mỹ đến 77.200 USD. Và tùy theo cách nhìn mà thế hệ con em sẽ ca ngợi hay trách móc thế hệ cha anh mình. 

Ngay cả con số 700 USD bình quân đầu người cÅ©ng phải nhìn lại theo quan Ä‘iểm công bình xã há»™i, để không bỏ qua cái thá»±c trạng là thu nhập của người dân nghèo chỉ có 200 USD. Đối vá»›i giá»›i công nhân lao Ä‘á»™ng, thu nhập hàng tháng dÆ°á»›i 800.000 đồng, có khi xuống đến 500.000 đồng. Đối vá»›i má»™t số nông thôn nghèo, thì có nÆ¡i giá má»™t ngày công là 2.000 đồng, nghÄ©a là người lao Ä‘á»™ng thu nhập dÆ°á»›i 60.000 đồng/tháng; trái lại, những người ‘ngồi mát ăn bát vàng’ thì xem 7 - 8 triệu hàng tháng là chuyện bình thường. Đấy là chÆ°a kể đến số người thu nhập bất chính hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỉ, mà số này thì không ai có thể thống kê được. 

2. Y Tế - Giáo dục.

Y tế và Giáo dục là hai vấn nạn thật lá»›n liên quan đến từng gia đình trong xã há»™i Việt Nam và đó là cÅ©ng Æ°u tÆ° lá»›n nhất của mọi người khi nói đến công bình xã há»™i. Trong thời bao cấp, nhiều trì trệ về kinh tế xảy ra, chất lượng về chữa trị và giáo dục có thể yếu kém vì thiếu người, thiếu phÆ°Æ¡ng tiện, thế nhÆ°ng ít ra sá»± bất công không nổi lên rõ nét. Người giàu và người nghèo đều được đối xá»­ nhÆ° nhau, nghÄ©a là người có khả năng trang trải chi phí y tế hay giáo dục cÅ©ng không chi trả bao nhiêu, mặc cho Nhà NÆ°á»›c gánh hết. Đây hẳn cÅ©ng là má»™t sá»± bất công của xã há»™i, vì nếu công bình xã há»™i không có nghÄ©a là thu nhập quốc dân được chia bằng cho nhau thì nó cÅ©ng không có nghÄ©a là mọi người phải chi trả hoặc hưởng phúc lợi xã há»™i bằng nhÆ° nhau.  

Tuy nhiên, cái bất công ấy lồ lộ ra cùng với sự thâm nhập của kinh tế thị trường. Kể từ đấy, Y tế và Giáo Dục trở thành nơi cung cấp hàng hóa dưới dạng dịch vụ. Không phải hiếm thấy cảnh một người vào bệnh viện cần phải giải phẫu nhưng chỉ có thể lên bàn mổ khi bác sĩ cầm được trong tay biên nhận đã đóng tiền xong. Có những trường hợp mà vì không thể chạy ra tiền, một gia đình nghèo đành phải để cho thân nhân mình mang thương tật suốt đời, thậm chí phải chết đi.

Người ta bảo mọi người đều bình đẳng trÆ°á»›c cái chết, nhÆ°ng khi công việc chữa trị đã trở thành má»™t dịch vụ, thì trÆ°á»›c cái chết con người cÅ©ng không còn bình đẳng nữa. Giàu thì sống, nghèo thì chết! Ấy là chÆ°a nói đến những người ở vùng sâu vùng xa, không có tiền nong Ä‘i đến bệnh viện mà chữa trị, nên đành phải chết chỉ vì nghèo. Điều nghịch lý, ấy sá»± bất công này lại xảy ra chính khi Nhà NÆ°á»›c muốn thá»±c thi công bình xã há»™i, bằng cách xã há»™i hóa y tế và giáo dục. Y tế cần phải có má»™t hiệu quả, không thể làm qua loa lấy có được. Không thể nào chữa bệnh ná»­a chừng, và Ä‘iều này cần phải có tiền, mà ngân sách Nhà NÆ°á»›c thì không thể trang trải hết được. 

Tuy Nhà NÆ°á»›c có chính sách cấp thẻ khám bệnh miá»…n phí cho những đối tượng nghèo, nhÆ°ng thá»±c tế cho thấy rằng người cầm tấm thẻ ấy không được đối xá»­ bình đẳng vá»›i má»™t người đã đóng tiền, cả về nhân phẩm cÅ©ng nhÆ° số lượng và chất lượng thuốc men. Đó là chÆ°a kể tình trạng quan liêu ở nhiều nÆ¡i, khiến cho người có khả năng chi trả thì nhận được thẻ khám bệnh miá»…n phí, còn người thật sá»± nghèo thì không được cấp phát. TrÆ°á»›c tình trạng đó, nhiều Ä‘oàn y bác sÄ© đã tổ chức đến vùng sâu vùng xa để khám bệnh và phát thuốc miá»…n phí, nhÆ°ng hiệu quả thì không cao, vì phÆ°Æ¡ng tiện và thời gian không cho phép họ can thiệp vào những bệnh đòi hỏi kỹ thuật cao hoặc thuốc men đắt tiền…  

Trong lãnh vá»±c giáo dục, thời gian vừa qua việc xã há»™i hóa học đường và việc tăng học phí cấp Đại Học đã gây nên cuá»™c tranh cãi về công bình xã há»™i đối vá»›i quyền được học hành. Để bảo vệ cho việc tăng học phí, những người có trách nhiệm nêu lên rằng ở Việt Nam, dù đã dành 18% ngân sách cho giáo dục, thì cÅ©ng không thể nào bảo đảm chất lượng giáo dục, khi phÆ°Æ¡ng tiện vật chất thiếu thốn và lÆ°Æ¡ng bổng giáo viên không đủ cho họ an tâm dạy học. Thế nhÆ°ng ngay cả khi má»™t con em tại thành phố học tại má»™t trường công lập, chứ không phải là trường tÆ°, thì chi phí bình quân mà cha mẹ phải trang trải cho con mình má»—i tháng không dÆ°á»›i 400.000Ä‘, gồm các món tiền cho cÆ¡ sở vật chất, học thêm tại trường hay tại nhà thầy cô, các sinh hoạt ngoại khóa…  

Má»™t thá»±c tế khác, ấy là ngân quỹ Nhà NÆ°á»›c tập trung vào má»™t số trường Ä‘iểm, để thay vì cung cấp cho học sinh nghèo má»™t phÆ°Æ¡ng tiện bình đẳng mà học tập, thì đấy chính lại là nÆ¡i mà con em nhà giàu má»›i có thể vào được! Vấn đề công bình xã há»™i vẫn còn đặt ra, khi mà không biết bao nhiêu em phải bỏ học, trong má»™t nền giáo dục được xem là cưỡng bách và miá»…n phí. Quả nhÆ° vậy, bởi vì thống kê Bá»™ Giáo Dục và Đào Tạo cho thấy rằng năm 2000, trên toàn quốc có 17.806.158 em học sinh, thì năm 2007 còn 16.371.049 em, trong khi dân số gia tăng từ 77.685.500 lên 84.158.800 người[24] và trường học cÅ©ng tăng từ 23.960 lên 27.595 trường.[25] 

3. Quyền con người. 

Nói đến công bình xã há»™i, thì không thể không nói đến những quyền bất khả xâm phạm mà tất cả nhân loại đều công nhận.  

Ngày 04-07-1776, tại Hoa Kỳ, bản Tuyên Ngôn Độc Lập (Declaration of Independence) khẳng định: Chúng tôi xem những chân lý này là hiển nhiên, ấy là mọi người được tạo dá»±ng bình đẳng, rằng họ được Đấng Tạo Dá»±ng ban cho họ má»™t số quyền bất khả xâm phạm, trong đó có quyền Sống, quyền Tá»± Do và quyền theo Ä‘uổi Hạnh Phúc. 

Ngày 26-08-1789, tại Pháp, bản Tuyên Ngôn Về Quyền Của Con Người Và Của Công Dân (Déclaration des droits de l’homme et du citoyen) cÅ©ng lặp lại ý đó vá»›i những từ ngữ khác: Con người có quyền sinh ra và sống tá»± do và bình đẳng… Mục đích của mọi hiệp há»™i chính trị là bảo vệ các quyền tá»± nhiên và bất khả xâm phạm của con người. Những quyền ấy gồm quyền tá»± do, quyền tÆ° hữu, quyền an ninh, và quyền chống lại áp bức. 

Ngày 02-09-1945, tại Việt Nam, Bản Tuyên Ngôn Độc Lập cÅ©ng mở đầu bằng những lời trong Tuyên Ngôn của Mỹ.  

Nhưng quyền tự do ở đây không chỉ là tự do chính trị, theo nghĩa là không bị một dân tộc nào khác thống trị, mà còn là tự do theo nghĩa rộng nhất, được John Rawls tóm lược như sau:

Tá»± do tÆ° tưởng - Tá»± do lÆ°Æ¡ng tâm để chọn má»™t tôn giáo, má»™t triết thuyết, má»™t luân lý - Tá»± do về chính trị (ví dụ: tá»± do ngôn luận và tá»± do báo chí, tá»± do há»™i họp) - Tá»± do tổ chức hiệp há»™i - Tá»± do cần thiết để giữ toàn vẹn con người mình (nghÄ©a là tá»± do khỏi ách nô lệ, tá»± do Ä‘i lại và tá»± do chọn nghề nghiệp cho mình) - Quyền và tá»± do được luật pháp bảo vệ. 

Tất cả những quyền tá»± do này, Việt Nam đều công nhận trong Hiến Pháp, tuy nhiên cách hiểu về thuật ngữ ‘tá»± do’ thì không đồng nhất giữa Việt Nam và các nÆ¡i trên thế giá»›i. 

Ví dụ về tá»± do lÆ°Æ¡ng tâm: Ngày 11 tháng 3 năm 2004, ông Lê DÅ©ng, người phát ngôn bá»™ Ngoại Giao, đã trả lời má»™t phóng viên nhÆ° sau: Là má»™t dân tá»™c đã trải qua đấu tranh gian khổ để giành những quyền tá»± do cÆ¡ bản nhất của con người là được sống trong Ä‘á»™c lập, tá»± do; hÆ¡n ai hết, nhân dân Việt Nam hiểu rõ giá trị của quyền con người. Ở Việt Nam, các quyền công dân được ghi nhận trong Hiến pháp và được tôn trọng trên thá»±c tế.[26]  

Ngày 07-11-2006, Việt Nam được chính thức gia nhập WTO; ngày 09-12, Thượng viện Mỹ đã thông qua dá»± luật Quan hệ thÆ°Æ¡ng mại bình thường vÄ©nh viá»…n (PNTR); và trÆ°á»›c đó, ngày 14-09, Quốc há»™i Mỹ đã Ä‘Æ°a Việt Nam ra khỏi danh sách nÆ°á»›c cần được đặc biệt quan tâm (CPC) do vi phạm tá»± do tôn giáo.  

Ngày 17-03-2007, Đức ông Pietro Parolin, Thứ trưởng Ngoại giao Tòa Thánh, trưởng phái Ä‘oàn Toà Thánh đến Việt Nam từ 5 đến 11 tháng 3, đã phát biểu nhÆ° sau, khi Radio Vatican phỏng vấn ngài về tình trạng tá»± do tôn giáo tại Việt Nam: Tôi nghÄ© rằng thông tri của Văn Phòng Báo Chí Tòa Thánh, phát hành sau khi Thủ TÆ°á»›ng viếng thăm Vatican, đã phản ánh đúng đắn tình trạng tá»± do tôn giáo tại Việt Nam. Thông tri đó nói đến ‘những không gian đã mở ra’ và tôi có thể bảo đảm rằng, dá»±a trên chứng từ các giám mục, má»™t số vấn đề đã được giải quyết và má»™t số khác Ä‘ang được giải quyết.. [27] 

Thế nhÆ°ng, ngày 08-03-2007, Văn phòng Cao ủy LHQ về Quyền Con Người (UN HRC) phổ biến tờ trình của Liên Đoàn Quốc Tế về Quyền Con Người (FIDH: Fédération Internationale des Ligues des Droits de l’Homme). Tờ trình này khởi đầu bằng câu:  â€œFIDH... lÆ°u ý Há»™i Đồng Nhân Quyền về những vi phạm lặp Ä‘i lặp lại đối vá»›i quyền tá»± do ngôn luận và tôn giáo của NÆ°á»›c Cá»™ng Hoà Xã Há»™i Chủ NghÄ©a Việt Nam.”[28] 

Và ngày 18-09-2007, Hạ viện Hoa Kỳ đã thông qua Dá»± Luật Nhân Quyền đối vá»›i Việt Nam (gọi là Dá»± luật HR 3096), vá»›i 414 phiếu thuận so vá»›i 3 phiếu chống. Và thông qua dá»± luật này là má»™t cách gián tiếp nói rằng Việt Nam chÆ°a tôn trọng quyền tá»± do lÆ°Æ¡ng tâm của người dân mình má»™t cách đúng mức. 

Trên những lãnh vực khác thì cũng có hai mặt như thế:

Về tự do ngôn luận thì báo chí đã nêu lên nhiều hành vi tiêu cực lên đến tận cấp trung ương, và phê bình thẳng thắn những hạn chế trong nhiều lãnh vực nhạy cảm. Thế nhưng, cho đến nay, tất cả mọi cơ quan ngôn luận đều trực tiếp hay giáng tiếp thuộc về chính quyền, mà không có một tờ báo nào do tư nhân đứng ra làm chủ, ngoại trừ một vài tờ thông tin nội bộ như tờ Hiệp Thông của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam.

Về quyền và tá»± do được pháp luật bảo vệ, thì bao nhiêu vụ án đã được xá»­ để bảo vệ quyền dân sá»± cho người dân, thậm chí xá»­ phạt những vụ tham nhÅ©ng lên đến cấp thứ trưởng; thế nhÆ°ng cÅ©ng còn bao nhiêu vụ tồn đọng khắp các tỉnh thành mà không biết đến bao giờ má»›i giải quyết. Về quyền tá»± do thiết lập hiệp há»™i thì đến bây giờ chỉ có những hiệp há»™i trá»±c thuá»™c Đảng hay Nhà NÆ°á»›c má»›i có tÆ° cách pháp nhân, còn những há»™i khác, ngay cả Há»™i Thánh Công Giáo Việt Nam, thì cÅ©ng không có tÆ° cách pháp nhân để góp phần tích cá»±c vào chÆ°Æ¡ng trình xây dá»±ng công bình xã há»™i. 

4. Kết luận: 

Đấy là những vấn đề đòi hỏi sá»± nghiên cứu tường tận của các chuyên viên.  Äá»‘i vá»›i công cuá»™c này, Giáo Há»™i nhắn nhủ: Các chuyên viên khoa học kinh tế, những người làm kinh tế và những nhà lãnh đạo chính trị cần phải cấp bách nhìn lại nền kinh tế, bằng cách xem xét, má»™t mặt, cái nghèo vật chất bi đát của hàng tỉ người, và mặt khác, sá»± kiện là ‘các cÆ¡ chế kinh tế, xã há»™i và văn hóa hôm nay khó mà quan tâm đến những đòi hỏi của má»™t sá»± phát triển chân chính’. Những đòi hỏi của má»™t sá»± phát triển kinh tế chân chính cần phải được dung hòa nhiều hÆ¡n vá»›i những đòi hỏi của chính trị và của công bình xã há»™i. [29] 

Những lãnh vá»±c đó vượt ra ngoài giá»›i hạn học thuyết của má»™t tôn giáo. Tuy nhiên, học thuyết xã há»™i của Giáo Há»™i Công Giáo cÅ©ng có đề ra má»™t hÆ°á»›ng giải quyết, ấy là công bình xã há»™i phải được đặt trong má»™t nền văn minh má»›i, má»™t nền văn minh mà người công dân công giáo có bổn phận góp phần xây dá»±ng. Giáo Há»™i gọi nền văn minh ấy là nền Văn Minh Tình Yêu:  

“Tình yêu phải hiện diện trong mọi tÆ°Æ¡ng quan xã há»™i và thấm nhuần chúng. Đặc biệt, những ai có bổn phận phục vụ lợi ích nhân dân cần phải chuyên cần nuôi dưỡng trong bản thân mình và làm nảy sinh trong người khác, từ người cao trọng nhất đến người thấp hèn nhất, lòng bác ái, nữ hoàng và chủ nhân của mọi đức hạnh khác… Tình yêu đó có thể gọi là ‘bác ái xã há»™i’ hay ‘bác ái chính trị’ và phải được thông truyền đến toàn thể nhân loại. “Tình yêu xã há»™i’ là đối cá»±c của chủ nghÄ©a ích ká»· và chủ nghÄ©a cá nhân.” [30] 

Và cũng vì thế mà Đức Piô XI, qua thông điệp Bốn Mươi Năm (Quadragesimo Anno), xem công bình xã hội vừa là một đức hạnh cá nhân vừa là một nền tảng cho trật tự xã hội: Xã hội chỉ có thể công bình ngày nào các cá nhân và thể chế trở nên công chính mà thôi.

---------------------------------------

Chú thích:

[20] Nghị quyết Đại Hội X của Đảng CSVN. Chương IV Phần A Đoạn 1

[21] VNN Thứ Ba, 3-4-2007 - http://www.bacninh.gov.vn/Story/TinTuc-SuKien/TinHoatDong/2006/9/6223.html

[22] Số liệu về thu nhập bình quân đầu người năm 2006 được ghi nhận khác nhau trong các văn bản. Số ấy dao động từ 620 USD/năm đến 750 USD/năm.

[23] Phòng Thương Mại và Công Nghiệp Việt Nam (VCCI), bản tin ngày 14-11-2006.

[24] Cục Thống Kê - Dân số và Lao Động - http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=6156

[25] Sở Giáo Dục và Đào Tạo - Thống kê - http://www.moet.gov.vn/?page=11.10&view=9264

[26] Ministry of Foreign Affairs - http://www.mofa.gov.vn/vi/tt_baochi/pbnfn/ns040818152525154

[27] Zenit, March 26, 2007 - http://www.zenit.org/article-15039?l=french

[28] A/HRC/4/NGO/106 - 08/03/2007: Situation des Droits de l’Homme au Vietnam.

[29] Compendium of the Social Doctrine # 564

[30] ibid. # 581