Giáo dục phát triển toà n diện - Suy ngẫm từ truyá»n thống cho hiện đại
17.08.2008
|
|
Lối và o… Từ ngữ “giáo dục†gần đây Ä‘ang được bà n đến rất nhiá»u tại Việt Nam. Nhiá»u ý kiến, quan Ä‘iểm được trình bà y vá»›i nhiá»u sắc thái: vui/buồn, thất vá»ng/hy vá»ng, bi quan/lạc quan… của các tác giả.
Kể từ ngà y thÆ° chung 2007 của Há»™i Äồng Giám Mục Việt Nam được ban hà nh, những Kitô hữu, cách nà y cách khác, cÅ©ng bắt đầu quan tâm tá»›i nó. Tuy nhiên, cách nhìn nháºn đánh giá của những kitô hữu cÅ©ng chẳng lấy gì lạc quan hÆ¡n, ngoà i những tiếng than thở vá» má»™t ná»n giáo dục xem ra có nhiá»u vấn Ä‘á» của nÆ°á»›c nhà . Thế thì là m gì để thay đổi nó Ä‘i. Câu trả lá»i vẫn cứ là : chÃnh quyá»n chÆ°a cho là m. Chẳng lẽ, thÆ° chung chỉ gợi lên cho chúng ta những bi quan thế thôi sao? Hay có trục trặc gì đó trong cách nhìn nháºn vấn Ä‘á»? Vá»›i bản thân tôi, trục trặc chÃnh để chÆ°a tìm ra lối Ä‘i lạc quan hÆ¡n nằm ở chÃnh chá»— hiểu ná»™i hà m của từ ngữ “giáo dụcâ€.
Äã từ rất lâu, xem ra có nhiá»u ngÆ°á»i, kể cả má»™t số nhà nghiên cứu, Ä‘ang giá»›i hạn ná»™i hà m của từ ngữ nà y và o trong quá trình dạy há»c. Vì thế, nhiá»u ngÆ°á»i vẫn tiếp tục phê bình, chỉ trÃch, bi quan… vá» thá»±c trạng của má»™t ná»n giáo dục tại Việt Nam hiện nay. Tháºm chÃ, không Ãt ngÆ°á»i còn Ä‘Æ°a ra những ý kiến phê bình vá» những hệ quả tiêu cá»±c của ná»n văn hoá Việt Nam đã và đang tác Ä‘á»™ng trên ná»n giáo dục hiện nay.
Từ ngữ “giáo dụcâ€, cách chÃnh xác hÆ¡n, được hiểu theo hai nghÄ©a. NghÄ©a rá»™ng, giáo dục là toà n bá»™ quá trình hình thà nh nhân cách con ngÆ°á»i. Nói cách khác, đó là quá trình thúc đẩy phát triển con ngÆ°á»i cách toà n diện. Quá trình nà y được tiến hà nh qua hai lÄ©nh vá»±c hoạt Ä‘á»™ng: dạy há»c và giáo dục (hiểu theo nghÄ©a hẹp). Kết quả của quá trình giáo dục theo nghÄ©a hẹp được xem xét không chỉ vá» mặt ý thức nhÆ°ng còn được căn cứ và o chÃnh trình Ä‘á»™ phát triển toà n diện của từng má»—i cá nhân trong mối liên hệ vá»›i toà n xã há»™i. Quá trình nà y không chỉ thá»±c hiện ở nhà trÆ°á»ng nhÆ°ng, trên thá»±c tế, nó được thể hiện trong toà n bá»™ cuá»™c sống của con ngÆ°á»i nÆ¡i gia đình, cá»™ng đồng, tôn giáo… CÅ©ng chÃnh nÆ¡i những môi trÆ°á»ng nà y, mà quá trình giáo dục (nghÄ©a hẹp), được thá»±c hiện má»™t cách hiệu quả nhất.
Trong phạm vi bà i viết, chúng tôi muốn dừng lại ở khái niệm giáo dục hiểu theo nghÄ©a hẹp để qua những suy ngẫm khởi Ä‘i từ truyá»n thống văn hoá Việt nam – đã và đang bị lãng quên, thá» Ä‘i tìm má»™t định hÆ°á»›ng góp phần giúp các kitô hữu sống lá»i má»i gá»i của Há»™i đồng Giám mục Việt Nam trong việc giáo dục phát triển toà n diện những con ngÆ°á»i Kitô hữu Việt nam.
Chút ngẫm suy
1. TrÆ°á»›c tiên, táºn trong tâm khảm của tiá»n nhân Việt nam, công trình giáo dục con ngÆ°á»i rất được xem trá»ng. Má»™t công trình, theo các báºc tiá»n nhân, phải được bắt đầu từ rất sá»›m trong môi trÆ°á»ng gia đình: “Uốn cây từ thưở còn non. Dạy con từ thưở con còn trẻ thÆ¡â€.
Nguyên tắc giáo dục nà y, cho tá»›i nay vẫn còn nguyên giá trị của nó. Äa phần các há»c thuyết phát triển nhân cách hiện đại – dù nhìn từ góc Ä‘á»™ nà o – cÅ©ng Ä‘á»u nhìn nháºn rằng thá»i thÆ¡ âú sẽ quyết định rất lá»›n đến quá trình hình thà nh và phát triển nhân cách của con ngÆ°á»i.
Nếu xét từ góc Ä‘á»™ của khoa há»c tâm lý và giáo dục hiện đại, chúng tôi cÅ©ng có thể nói rằng, công trình nà y đã được ngÆ°á»i xÆ°a coi trá»ng từ trong bà o thai. Những kinh nghiệm của ông bà dặn dò dâu con khi mang thai nhÆ°: giữ cho cái tâm an bình, chiêm ngắm cái đẹp của con trẻ, … dù chẳng phải là những giáo án đúng nghÄ©a, nhÆ°ng cÅ©ng đã góp phần rất lá»›n cho công cuá»™c mà khoa há»c hiện đại gá»i bằng tên gá»i “thai giáoâ€.
Äà ng khác, xét từ quan Ä‘iểm của nhà tâm lý há»c nhân văn Abraham Maslow, sá»± quan tâm tá»›i con trẻ của ngÆ°á»i xÆ°a, quả là đã góp phần rất lá»›n cho tiến trình phát triển của trẻ: từ việc thoả mãn nhu cầu thể chất, Ä‘i tá»›i nhu cầu an toà n, sang nhu cầu yêu và được yêu. NhÆ° thế, cách giáo dục của tiá»n nhân đã thúc đẩy trẻ Ä‘i vượt báºc thang nhu cầu của con ngÆ°á»i mà , chỉ cần đóng góp thêm phần của quá trình dạy há»c, trẻ rất sá»›m bÆ°á»›c và o việc đạt tá»›i nhu cầu kế tiếp là lòng tá»± trá»ng để Ä‘i tá»›i thang báºc cuối cùng là hoà n thiện nhân cách của mình.
Lý thuyết hà nh vi của Watson và sau nà y của Skinner – khởi từ những khám phá của Thorndike và Paplov vá» phản xạ có Ä‘iá»u kiện cÅ©ng Ä‘ang là má»™t minh chứng sống Ä‘á»™ng cho truyá»n thống: “dạy con từ thuở còn thơ†của tiá»n nhân Việt nam. Quá trình há»c táºp chÃnh là quá trình táºp quen của trẻ. Sá»± phát triển những phản xạ có Ä‘iá»u kiện của trẻ đã diá»…n ra từ rất sá»›m. Má»™t thói quen tốt, má»™t cung cách sống những giá trị đạo đức Kitô giáo… không phải đợi tá»›i khi đến trÆ°á»ng nhÆ°ng đã được trẻ “táºp quen†từ khi rất nhá». Äây là công việc của những nhà giáo dục tại gia. ThÆ° chung cÅ©ng đã minh xác Ä‘iá»u nà y: “… tại gia đình, đức tin được truyá»n thụ bằng phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cáºn và thá»±c hà nh, những bà i há»c được giảng dạy ngay giữa thá»±c tế,..." [1].
Công đồng chung Vat. II, trong “Tuyên ngôn vá» giáo dụcâ€, đã khẳng định: “ChÃnh cha mẹ có nhiệm vụ tạo cho gia đình má»™t bầu khà thấm nhuần tình yêu cÅ©ng nhÆ° lòng tôn kÃnh đối vá»›i Thiên Chúa để há»— trợ việc giaó dục toà n diện cho con cái trong Ä‘á»i sống cá nhân và xã há»™i. Do đó, gia đình là trÆ°á»ng há»c đầu tiên dạy các đức tÃnh xã há»™i cần thiết cho toà n thể" [2]
Thá»±c tế hiện tại lại cho thấy má»™t thiếu sót đáng kể của truyá»n thống nà y. Những cha mẹ trẻ hiện nay, thay vì chú ý tá»›i tiến trình giáo dục từ trẻ thÆ¡ để phát triển toà n diện lại nhắm tá»›i con Ä‘Æ°á»ng há»c táºp qua quá trình dạy há»c. Không phải các báºc cha mẹ trẻ không biết, nhÆ°ng dÆ°á»ng nhÆ° há» không có những kỹ năng cần thiết để thá»±c hiện thiên chức “giáo dục†nà y của mình. ChÃnh thế, há» Ä‘Ã nh giao phó con cái há» cho môi trÆ°á»ng há»c Ä‘Æ°á»ng vá»›i hy vá»ng những nhà chuyên môn khá hÆ¡n há».
Vì thế, trẻ thÆ¡ thay vì được sống trong môi trÆ°á»ng “giáo dục†lại được đặt và o trong quá trình dạy – há»c từ rất sá»›m ; và tháºm chÃ, quá tải vá»›i sá»± phát triển trà tuệ của chúng. Äây chÃnh là yếu tố là m cho trẻ đánh mất dần Ä‘i những nhu cầu – theo tháp nhu cầu của A. Maslow. HÆ¡n nữa, thay vì “táºp quen†vá»›i những giá trị đạo đức, trẻ đã vá»™i vã bị thúc đẩy bÆ°á»›c và o quá trình táºp quen vá»›i những “kỹ năng tÃnh toán†vá»›i nhiá»u kiểu, nhiá»u dạng thức rất khác nhau và rất thá»±c dụng.
Hiện tại, những lá»›p giáo lý hôn nhân của các giáo xứ Ä‘ang đứng tại má»™t chá»— rất khiêm tốn cho việc trợ giúp nà y cho phụ huynh. Kết quả khảo sát năm 2005 cho thấy, có 55% các giáo xứ dạy 2-3 tiết, 27.7% dạy 4 tiết và 16.5% dạy 1 tiết vá» Ä‘á» tà i giáo dục [3]. Ngay cả chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Ã o luyện cán sá»± giảng dạy các lá»›p giáo lý hôn nhân, há» cÅ©ng chỉ được há»c vá»›i thá»i lượng rất khiếm tốn (4 buổi x 3 tiết). NhÆ° thế, há» không thể là m gì khác hÆ¡n hiện nay để giúp cho các bạn trẻ chuẩn bị cho việc giáo dục con cái của há».
2. Kế đến, truyá»n thống lá»… giáo “tiên há»c lá»…, háºu há»c văn†cÅ©ng Ãt được chú trá»ng, không chỉ ở nhà trÆ°á»ng mà ngay chÃnh trong môi trÆ°á»ng giáo dục gia đình hiện nay.
Lá»… giáo, có thể nói rằng đây chÃnh là ná»™i dung mà tiá»n nhân đã chá»n lá»±a trong suốt chiá»u dà i lịch sá» giáo dục của Việt Nam. Ná»™i dung nà y được thể hiện qua những giá trị đạo đức Nho giáo: Nhân, nghÄ©a, lá»…, trÃ, tÃn… ChÃnh truyá»n thống nà y đã tạo nên những con ngÆ°á»i nhân nghÄ©a, có trách nhiệm, luôn ý thức việc tu dưỡng bản thân, coi trá»ng giá trị của cá»™ng đồng gia đình và xã há»™i nhỠđó mà há» biết hy sinh vì đạo nghÄ©a má»™t cách cao thượng, … Má»—i ngÆ°á»i, qua quá trình giáo dục được thừa hưởng, đạt tá»›i hạnh phúc trong việc há»c táºp và sống những giá trị của những gì hỠđã tÃch luỹ được qua giáo dục.
Nếu loại bỠ“tÃnh giai cấp†trong đánh giá và nháºn định, chúng ta có thể nói truyá»n thống nà y chÃnh là mục tiêu của giáo dục Việt Nam trong suốt dá»c chiá»u dà i lịch sá». Hiểu nhÆ° thế, mục tiêu giáo dục của tiá»n nhân xÆ°a đã đạt được Ä‘iá»u mà nhà giáo dục hiện đại của Nháºt bản - Tsunesaburo Makiguchi đã Ä‘á» nghị [4]: mục Ä‘Ãch của giáo dục là đem lại hạnh phúc cho má»i ngÆ°á»i. Theo ông, Hạnh phúc thá»±c sá»± chỉ có thể đến vá»›i chúng ta thông qua sá»± chia sẻ những ná»—i gian lao và những thà nh công của ngÆ°á»i khác và của cá»™ng đồng… Hạnh phúc sẽ đến cho ai khiêm hạ, biết hy sinh cho cá»™ng đồng và biết giữ NgÅ© thÆ°á»ng: Nhân, NghÄ©a, Lá»…, TrÃ, TÃn. Hạnh phúc luôn bao hà m lá»i cam kết tham gia và o cuá»™c sống xã há»™i. Nói cách khác, theo T. Makiguchi, mục Ä‘Ãch giáo dục là là m cho con ngÆ°á»i chuyển từ má»™t Ä‘á»i sống không ý thức xã há»™i sang má»™t Ä‘á»i sống có ý thức, có kế hoạch.
Việc phối hợp giữa truyá»n thống nà y vá»›i hiện đại để xây dá»±ng má»™t mục tiêu giáo dục thuá»™c phạm vi vÄ© mô. Ở đây chúng ta không bà n đến những phÆ°Æ¡ng thức nà y.
Vấn Ä‘á» của chúng ta, nếu xét từ góc Ä‘á»™ giáo dục (theo nghÄ©a hẹp) vẫn còn nguyên giá trị. ThÆ° chung xác định: “Mục Ä‘Ãch của ná»n Giáo dục Kitô giáo[5]. Äiá»u đó có nghÄ©a là những gì tiá»n nhân của chúng ta đã nhắm hÆ°á»›ng tá»›i chÃnh là ná»n tảng để cho chúng ta Ä‘i và o và đạt tá»›i giá trị của Con Thiên Chuá. không chỉ là rèn luyện nhân cách con ngÆ°á»i thà nh hữu Ãch đối vá»›i bản thân, gia đình và xã há»™i, mà còn là giúp con ngÆ°á»i sống xứng đáng vá»›i tÆ° cách con Thiên Chúa để mai sau trở thà nh công dân NÆ°á»›c Trá»iâ€
Trong thá»±c tế, cả ná»n giáo dục của xã há»™i Việt Nam và của cả giáo dục kitô giáo dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘ang quên mất ná»n tảng nà y. Nhà trÆ°á»ng Ä‘ang dạy cho trẻ thà nh công và tháºm chà thà nh công bằng má»i giá, kể cả gian láºn. Krisnamurti, trong tác phẩm “Giáo dục và ý nghÄ©a cuá»™c sống†nháºn định: “Ná»n giáo dục hiện thá»i đã hoà n toà n thất bại vì nó quá nhấn mạnh và o kỹ thuáºt. Trong việc quá nhấn mạnh và o kỹ thuáºt chúng ta huá»· diệt con ngÆ°á»i. Trau dồi tà i năng và hiệu quả mà không hiểu biết cuá»™c sống, không có má»™t tri giác bao quát những thể cách của tÆ° tưởng và khát vá»ng, sẽ chỉ là m cho chúng ta gia tăng thêm sá»± tà n nhẫn vô tình, mà đó là điá»u đã Ä‘Æ°a đến những cuá»™c chiến tranh và là m nguy hiểm cho sá»± an toà n thể xác của chúng taâ€[6]. Theo ông, “sứ mạng cao cả nhất của giáo dục là đà o tạo cá nhân hoà n toà n, là ngÆ°á»i có khả năng giao tiếp vá»›i cuá»™c sống nhÆ° má»™t toà n thểâ€[7].
Còn những kitô hữu, chúng ta Ä‘ang giáo dục con em mình thà nh những vị thánh trÆ°á»›c khi thà nh nhân đúng nghÄ©a. Chúng ta Ä‘ang xây dá»±ng những toà nhà nhÆ°ng bá» quên sá»± quan trá»ng của ná»n móng truyá»n thống nà y. Há»™i đồng giám mục Việt nam, trong thÆ° chung 2002, đã nháºn ra và nhắc nhở con cái mình:
“Nói đến gia đình Việt Nam, ngÆ°á»i ta nghÄ© ngay tá»›i má»™t ná» nếp gia phong rất gần gÅ©i vá»›i giáo lý đức tin. Gia đình ấy coi chữ Hiếu là m đầu nên rất sẵn sà ng đón nháºn ánh sáng Phúc Âm, trong đó Ä‘iá»u răn phải thảo kÃnh cha mẹ được xếp ngay sau ba Ä‘iá»u răn quy định việc thá» phượng Thiên Chúa. Gia đình ấy xem chữ TÃn là m trá»ng nên dá»… dà ng gặp thấy nÆ¡i Ä‘iá»u răn thứ sáu và thứ chÃn tiếng nói chung nhằm bảo vệ Ä‘á»i sống hôn nhân má»™t vợ má»™t chồng bất khả phân lyâ€[8].
Tuy thế, dÆ°á»ng nhÆ° những nhắc bảo nà y vẫn không có hiệu quả cao. Kết quả khảo cứu năm 2007[9] cho thấy, dù các ná»™i dung: nhân, lá»…, nghÄ©a, tÃn là những ná»™i dung được phụ huynh Æ°u tiên dạy con mình, nhÆ°ng nó cÅ©ng chỉ đạt ở mức Ä‘á»™ thÆ°á»ng xuyên. Tỉ lệ, phụ huynh không bao giá» giáo dục cho con cái những ná»™i dung nà y cÅ©ng không Ãt (8.3% - 10.9% - 10.9% và 12.6%). CÅ©ng trong nghiên cứu nà y, mức Ä‘á»™ tá»± đánh giá của phụ huynh vá» con cái mình cÅ©ng không cao:
* 8.7%: không lá»… phép tôn trá»ng ngÆ°á»i lá»›n. * 14.3%: không có Ä‘á»i sống đức tin, đạo đức tốt. * 16.1%: không được thầy cô, hà ng xóm thÆ°Æ¡ng yêu. * 20.9%: không có tinh thần trách nhiệm vá»›i gia đình, giáo xứ.
Nghiên cứu còn cho thấy, nguyên nhân có thể do chÃnh việc phụ huynh không hiểu biết (14.8%), không đồng ý (1.7%) hoặc chÆ°a bao giá» nghe nói (3.9%) vá» giáo huấn giáo há»™i vá» việc giáo dục nhân bản cho trẻ trong gia đình. Số phụ huynh có hiểu biết những kiến thức khoa há»c giáo dục liên quan tá»›i việc giáo dục nhân bản cÅ©ng chỉ đạt được 60%
Má»™t nghiên cứu khác năm 2006[10] cho thấy, kiến thức của phụ huynh trong vấn Ä‘á» giá»›i tÃnh dÆ°á»›i cái nhìn Kitô giáo còn kém hÆ¡n cả con trẻ. Và cả phụ huynh lẫn con cái Ä‘á»u có hiểu biết giáo huấn của giáo há»™i vá» vấn Ä‘á» nà y rất thấp – tỉ lệ nháºn thức đúng không quá 50%.
ChÃnh sá»± kháºp khiá»…ng, thiếu ná»n tảng nà y Ä‘ang tạo ra những bất ổn không lÆ°á»ng được cho xã há»™i và cả giáo há»™i.
3. TÃnh cá»™ng đồng là má»™t trong những nét văn hoá truyá»n thống rất đặc biệt ở Việt Nam. Cốt lõi của tÃnh cá»™ng đồng nà y là các gia đình, gia tá»™c vá»›i nguyên tắc ứng xá» theo quan hệ huyết thống “Má»™t giá»t máu Ä‘Ã o hÆ¡n ao nÆ°á»›c lãâ€, rá»™ng hÆ¡n nữa là quan hệ láng giá»ng theo kiểu “Tình là ng nghÄ©axómâ€, “Tắt lá»a tối đèn có nhauâ€.
TÃnh truyá»n thống nà y có ảnh hưởng rất lá»›n trên ná»n giáo dục xÆ°a. Không chỉ trong gia đình, mà trong là ng xóm tất cả má»i đứa trẻ Ä‘á»u được trông coi, nuôi dưỡng, và chăm sóc má»™t cách táºn tình bởi các thà nh viên của cá»™ng đồng nhÆ° má»™t ngÆ°á»i mẹ trong gia đình. Äồng thá»i, chúng được hÆ°á»›ng dẫn và giáo hóa má»™t cách chu đáo và lá»… Ä‘á»™.
ChÃnh do tÃnh truyá»n thống nà y mà gia đình Kitô hữu phải là nÆ¡i tình gia tá»™c được gìn giữ và hoà n thiện hÆ¡n lên để trở thà nh nét đặc trÆ°ng của gia đình Kitô hữu. Bởi lẽ “Giáo dục Kitô giáo góp phần cổ vÅ© tình liên Ä‘á»›i, là m cho con ngÆ°á»i có trách nhiệm vá»›i nhau, trách nhiệm đối vá»›i xã há»™i và công Ãch, gìn giữ và bảo vệ môi trÆ°á»ng thiên nhiên trong sạch, cùng xây dá»±ng má»™t cuá»™c sống tốt đẹp, an bình…â€[11]. ChÃnh qua ná»n giáo dục, “Gia đình ấy gồm có ông bà cha mẹ con cháu trên thuáºn dÆ°á»›i hoà trong má»™t mái nhà đầm ấm, được xem nhÆ° má»™t môi trÆ°á»ng tá»± nhiên thuáºn lợi cho việc phát triển đức tin, nhất là cho việc xÆ°ng tụng Thiên Chúa là Cha và coi má»i ngÆ°á»i nhÆ° anh chị em. Gia đình ấy sống liên Ä‘á»›i vá»›i các gia đình khác trong tình là ng nghÄ©a xóm hiệp thông cầu nguyện khi vui cÅ©ng nhÆ° lúc buồn, dần dà tạo nên má»™t hình ảnh đẹp và cụ thể để diá»…n tả tình huynh đệ Kitô giáo. ChÃnh vì thế, Há»™i Thánh dù được định nghÄ©a nhÆ° là "Dân Thiên Chúa, Thân Mình Chúa Kitô, Ãá»n Thá» Chúa Thánh Thần" thÆ°á»ng được ngÆ°á»i Việt Nam hình dung nhÆ° má»™t gia đình.â€[12]
Theo quan Ä‘iểm hiện đại, má»™t yếu tố rất quan trá»ng trong nhân cách và sá»± phát triển của trẻ đó chÃnh là sá»± nháºn dạng (identification). Äó là má»™t tiến trình hình thà nh nhân cách và các hà nh vi xã há»™i qua con Ä‘Æ°á»ng bắt chÆ°á»›c (imitate) ngÆ°á»i khác. Các thà nh viên trong gia đình: ông bà , cha mẹ, anh chị em… ảnh hưởng đến trẻ không chỉ bằng việc là m mẫu nhÆ°ng còn bằng việc gia cÆ°á»ng (reinforcing) các hà nh vi đó.
Äà ng khác, chÃnh tÃnh cá»™ng đồng mà ngÆ°á»i Việt luôn sẵn sà ng Ä‘oà n kết giúp đỡ lẫn nhau, coi má»i ngÆ°á»i trong cá»™ng đồng nhÆ° anh chị em trong nhà : “Tay đứt ruá»™t xótâ€; “Chị ngã em nângâ€; “Lá là nh đùm lá ráchâ€â€¦ Vì thế, đứa trẻ lá»›n lên trong cá»™ng đồng bao giá» cÅ©ng há»c được giá trị của lòng nhân ái. Nói khác hÆ¡n, theo cách nhìn của tâm lý há»c trà tuệ hiện đại, trẻ được lá»›n lên trong môi trÆ°á»ng mà chÃnh nÆ¡i đó, trà tuệ cảm xúc – má»™t yếu tố quan trá»ng của “wisdom†- của chúng được nuôi dưỡng và phát triển. Trẻ không sống cho riêng mình nhÆ°ng cho cá»™ng đồng mà nó được đặt trong đó.
Nghiên cứu của Zahn-Waxler và Radke (1982) cho thấy, ngay từ khoảng 10-12 tháng tuổi, dù chÆ°a có những biểu hiện an ủi ngÆ°á»i khác nhÆ°ng trẻ đã có những biểu hiện quan sát đến sá»± Ä‘au khổ của ngÆ°á»i khác. Äến khoảng 12-18 tháng tuổi, trẻ bắt đầu có những dấu hiệu can thiệp tÃch cá»±c trÆ°á»›c những Ä‘au khổ của ngÆ°á»i khác – thông thÆ°á»ng là đến gần vá»— vá». Sang Ä‘á»™ tuổi 18-24 tháng, trẻ đã có những biểu hiện sá»± đồng cảm bằng những từ ngữ hoặc tìm ngươì trợ giúp hoặc cố gắng bảo vệ ngÆ°á»i Ä‘au khổ.
Trẻ trÆ°á»›c tuổi đến trÆ°á»ng sẵn sà ng há»c cách tìm hiểu cảm xúc của ngươì khác và trẻ thể hiện nhiá»u sá»± quan tâm khi tìm hiểu nhÆ° thế. Theo Dunn trẻ 3 tuổi đã có khả năng chăm sóc, kÃnh trá»ng và tá» tế: má»™t ná»n tảng vững chắc cho sá»± phát triển xã há»™i và đạo đức sau nà y.
TÆ°Æ¡ng tác vá»›i các thà nh viên khác trong gia đình – không chỉ vá»›i mẹ mà còn vá»›i anh chị - tạo ra sá»± hiểu biết ngà y cà ng tinh vi vá» những gì được phép và không được phép, khi nà o áp dụng và khi nà o không áp dụng nguyên tắc, khái niệm tÃnh trách nhiệm, cách sá» dụng lá»i xin lá»—i và bà o chữa. Nói cách khác, trẻ tuổi nà y không những há»c há»c há»i nguyên tắc xã há»™i mà còn há»c cách sá» dụng chúng, tháºm chà váºn dụng cho các mục Ä‘Ãch riêng của mình. Những bà i há»c chỉ có thể được hun đúc trong Ä‘á»i sống của cá»™ng đồng.
TÃnh cá»™ng đồng còn được thể hiện qua Ä‘á»i sống tâm linh. Äó là ý thức hÆ°á»›ng vá» cá»™i nguồn: cá»™i nguồn gia đình, dòng há» qua việc thá» cúng tổ tiên, cá»™i nguồn của là ng xóm qua việc thá» cúng thà nh hoà ng, thổ thần, những ngÆ°á»i có công láºp là ng... Bên cạnh đó, những lá»… há»™i và sinh hoạt cá»™ng đồng là môi trÆ°á»ng trẻ rèn luyện tà i năng, trà thông minh, tà i khéo léo, sức khá»e. Má»i ngÆ°á»i không chỉ tham gia, trình diá»…n, nhÆ°ng còn là thưởng thức, hưởng thụ. Trẻ thÆ¡ cảm nháºn văn hóa cá»™ng đồng qua những lá»… há»™i rồi từ đó kế thừa, phát huy và trao truyá»n lại cho thế hệ kế tiếp.
Hiểu nhÆ° thế, môi trÆ°á»ng các giáo xứ cÅ©ng là nÆ¡i có thể diá»…n tả tÃnh cá»™ng đồng nà y cách tối Æ°u. ThÆ° chung nháºn định: “… tại giáo xứ, đức tin được thông truyá»n nhá» giảng giải và việc cá» hà nh phụng vụ. ChÃnh khi đối chiếu và đón nháºn cảm tưởng của nhau, Ä‘oà n kết yêu thÆ°Æ¡ng nhau và cầu nguyện chung vá»›i nhau, đức tin của Kitô hữu được nuôi dưỡng và củng cố…â€[13].
Trong thá»±c tế, từ sau “thá»i mở cá»a kinh tế†của nÆ°á»›c nhà , tÃnh cá»™ng đồng của ngÆ°á»i Việt bắt đầu suy giảm. Sá»± suy giảm từ nÆ¡i các cá»™ng Ä‘oà n giáo xứ, đến cÆ¡ cấu là ng xã và len và o táºn má»—i gia đình. Má»—i ngÆ°á»i suy nghÄ© cho riêng mình, há»c cho riêng mình, là m việc cho riêng mình, … và sống cho riêng mình. Nhà thá» chỉ còn là nÆ¡i trẻ đến chuẩn bị lãnh các bà tÃch và cá» hà nh phụng vụ theo luáºt rồi ra vá». Gia đình chỉ còn là nÆ¡i má»—i ngÆ°á»i trở vỠđể nghỉ nhÆ° những quán trá» ; và nếu cần, quán trá» sẽ được thay đổi theo nhu cầu cá nhân…. Cách sống nhÆ° thế tưởng rằng sẽ là m cho giá trị của từng má»—i cá nhân tăng lên, nhÆ°ng thá»±c tế, đó là điá»u ngược lại: thiếu tá»± tin, thiếu linh hoạt, … và trở thà nh những con ngÆ°á»i vô cảm vì thiếu những cá» xát thá»±c tế mang tÃnh cá»™ng đồng, thiếu những cảm nghiệm rất ná»n tảng “tình yêu thÆ°Æ¡ng’. Tìm má»™t lối ra
Má»™t chút suy ngẫm vá» má»™t và i giá trị bị bá» quên có lẽ Ä‘ang gợi lên trong má»—i ngÆ°á»i Ãt nhiá»u những trăn trở cho má»™t lối ra. Riêng vá»›i tôi, xin được góp đôi dòng:
* Vẫn biết rằng, việc giáo dục con ngÆ°á»i phát triển toà n diện phải được đặt ná»n trên chÃnh công cuá»™c giáo dục tại gia nhÆ°ng chúng ta vẫn chÆ°a đầu tÆ° đúng mức. Cần phải xem xét lại toà n bá»™ quy trình chuẩn bị nà y cách thống nhất và toà n diện hÆ¡n. Các lá»›p giáo dục tiá»n hôn nhân Công giáo phải là môi trÆ°á»ng đặc biệt cho việc Ä‘Ã o luyện những nhà giáo dục Kitô giáo tại gia. Chỉ khi hỠđóng góp trá»n vẹn vai trò của mình trong tÆ° cách những nhà “mô phạm†gia đình, trẻ má»›i có thể bÆ°á»›c và o quá trình dạy – há»c đạt hiệu quả cao nhất.
* Dù má»i ngÆ°á»i và cả chúng ta nữa có bi quan vá» má»™t hiện trạng giáo dục nÆ°á»›c nhà , chúng ta không thể phủ nháºn rằng, má»—i năm chúng ta vẫn Ä‘ang hân hoan mừng vui vì hà ng trăm linh mục, tu sÄ© xuất thân hoà n toà n trong môi trÆ°á»ng giáo dục có vấn Ä‘á» nà y. NhÆ° thế, sá»± khác biệt lại nằm ngay trong chÃnh môi trÆ°á»ng giáo dục ná»n móng: gia đình và giáo xứ. Äã tá»›i lúc, không chỉ là bầu khà gia đình, nhÆ°ng môi trÆ°á»ng giáo xứ cần phải được nghiên cứu và định hÆ°á»›ng phát triển lại má»™t cách khoa há»c và thá»±c tiá»…n hÆ¡n dá»±a trên truyá»n thống cá»™ng đồng của tiá»n nhân.
* Việc xây dá»±ng ná»n văn hoá sá»± sống – văn minh tình thÆ°Æ¡ng không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ sá»± sống thể lý. Äã tá»›i lúc cần phải xem xét để đạt tá»›i việc xây dá»±ng lại và phát triển ná»n văn mình nà y theo nghÄ©a toà n diện của sá»± sống: thể xác – tâm thần – và tâm linh. Không Ãt những báºc cha mẹ, vì thiếu hiểu biết những kiến thức và nhất là những kỹ năng cần thiết để thi hà nh sứ mạng đã trở vô tình đẩy con em mình và o con Ä‘Æ°á»ng phát triển lệch lạc. Sứ mạng nà y cần có má»™t Ä‘á»™i ngÅ© chuyên môn để trợ giúp cho các giáo xứ trong quá trình chuẩn bị, há»— trợ cho các gia đình trẻ.
* Sá»± thiếu hụt Ä‘á»™i ngÅ© những ngÆ°á»i chuyên môn Ä‘ang Ãt được chúng ta quan tâm. Bản thân tôi không bi quan vì lối chÆ°a mở cho sá»± cá»™ng tác hoà n toà n của giáo há»™i Công Giáo vá»›i sá»± nghiệp giáo dục ; nhÆ°ng Ä‘iá»u băn khoăn chÃnh ở chá»—: liệu lúc nà y đây, nếu lối sẽ mở, mình sẽ tìm đâu ra nhân sá»± cho công cuá»™c giáo dục khó khăn nà y. Vì thế, công cuá»™c Ä‘Ã o tạo ngÆ°á»i chuyên môn để thá»±c hiện sứ vụ nà y không thể chÆ°a bắt đầu.
[1] Thư chung 2007, số 29.
[2] Tuyên ngôn vỠgiáo dục Kitô giáo Gravissimum educatiois số 3
[3] Matta Nguyá»…n Thị Thủy & Maria Hoà ng Thị Trang - Dòng MTG Quy NhÆ¡n (2005), Khảo sát kết quả việc chuẩn bị cho các bạn trẻ công giáo sống Ä‘á»i sống hôn nhân gia đình tại giáo pháºn Tp. Hồ Chà Minh, khoá luáºn Tốt nghiệp khoá THCB, HV Nguyá»…n Văn Bình, trang 45
[4] X. Tsunesaburo Makiguchi, Giáo dục vì cuá»™c sống sáng tạo, ÄHTH TPHCM, NXB Trẻ 1994, Tr. 16-30.
[5] ThÆ° chung HÄGMVN 2007, số 3
[6] Krisnamurti , Giáo dục và ý nghĩa cuộc sống, bản dịch Việt ngữ: Hoà i Khanh (2007), NXB Văn Hoá Sà i Gòn, 17.
[7] Krisnamurti, nvt, 25.
[8] ThÆ° chung HÄGMVN 2002, số 3
[9] Maria VÅ© Thị Hải, Dòng MTG HÆ°ng Hóa (2007), Giáo dục nhân bản cho con cái trong gia đình Công Giáo, Khoá luáºn tốt nghiệp khoá THCB, HV Nguyá»…n Văn Bình – liên dòng MTG, trang 53.
[10] Rosa Äà o Thị Xuân Khiêm & Maria Phạm Thị Mỹ Lệ, Dòng MTG Tân Việt (2006), Việc giáo dục giá»›i tÃnh cho trẻ vị thà nh niên Công Giáo, Khoá luáºn tốt nghiệp khoá THCB, HV Nguyá»…n Văn Bình – liên dòng MTG.
[11] ThÆ° chung 2008, 34.
[12] ThÆ° chung HÄGMVN 2002, số 3
[13] Thư chung, số 29
Lm. Giuse Terêsa Trần Anh Thụ
(Nguồn: http://nguoitinhuu.com) |