Trí thức (tranh của MacGibeny, www.artistregister.com)

Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành T.Ư Đảng Cộng sản Việt Nam khoá X từ 9/7 đến 17/7/2008 đã thông qua ba đề án trong đó có đề án về xây dựng đội ngũ trí thức. Tại sao vấn đề trí thức (TT) lại được quan tâm đặc biệt vào lúc này? Vì công cuộc Công Nghiệp Hoá-Hiện Đại Hoá (CNH-HĐH) và Hội Nhập đang được đẩy mạnh mà giới TT lại không thể góp phần tương xứng của mình vào. Các nhà bình luận đều nhất trí cho rằng: “Đội ngũ TT Việt Nam hiện nay chưa ngang tầm thời đại và chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển đất nước”. Tình trạng bất cập này phải được nhìn từ hai phía: phía các nhà TT và phía hệ thống giáo dục cũng như chính sách của Đảng và Nhà nước đối với giới này.

Ai là Trí Thức?

Báo Sài Gòn Giải phóng Online ngày 27-7-2008 cho biết: Theo thống kê của cơ quan quản lý nguồn nhân lực (Bộ Khoa Học-Đào Tạo) và Bộ Giáo Dục-Đào Tạo, hiện nay cả nước có 2,6 triệu người có trình độ đại học trở lên, trong đó có khoảng 34,000 thạc sĩ, tiến sĩ. Còn riêng ở Tp HCM số người được gọi là TT đã chiếm 5% dân số. Thế mạnh của đội ngũ TT Việt Nam là đã được đào tạo từ nhiều nguồn (trong nước và nhiều nước khác nhau), do đó rất đa dạng và phong phú. Tuy nhiên những người nắm vai trò quan trọng trong các cơ quan, tổ chức, ngành nghề đa số vẫn là TT được đào tạo ở các nước xã hội chủ nghĩa (trước 75) và trong nước. Nhìn chung, giới TT hiện nay vẫn bị đánh giá là “còn rất nhiều hạn chế, nhất là TT được đào tạo sau này” (ý nói đào tạo trong nước).

Nói tá»›i TT là nói tá»›i má»™t lá»›p người có trình Ä‘á»™ tri thức cao, có chuyên môn sâu, có khả năng tÆ° duy sáng tạo, khả năng nghiên cứu và bắt nhịp được vá»›i những tiến bá»™ ít nhất là của ngành chuyên môn của mình. NhÆ° thế, họ cần phải biết thông thạo ít nhất má»™t ngoại ngữ. Đàng này, rất hiếm các TT xuất thân từ nguồn đào tạo trong nÆ°á»›c, có thể tá»± mình nghiên cứu các tài liệu ngoại ngữ, giao lÆ°u vá»›i các đồng nghiệp ngoại quốc, tham dá»± má»™t há»™i nghị quốc tế… Làm sao gọi là “ngang tầm” được?  Nhãn hiệu TT gán cho không ít những người trong giá»›i này, thật ra chỉ dá»±a trên tiêu chuẩn hoàn toàn hình thức là đã được đào tạo và có bằng cấp bậc cao, tức  đại học-cao đẳng hoặc trên. NhÆ°ng học thật hay học giả, bằng thật hay bằng giả ai biết? Ngay cả khi học thật, bằng thật Ä‘i nữa thì “thá»±c lá»±c” (thá»±c học) của người trong cuá»™c phần lá»›n cÅ©ng chÆ°a tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i chức danh họ nhận được, vì trình Ä‘á»™ đào tạo trong nÆ°á»›c nói chung vẫn còn thấp so vá»›i các nÆ°á»›c.

Trí Thức Trong Bộ Máy Nhà Nước

Nhà nÆ°á»›c đã có chủ trÆ°Æ¡ng chuẩn hoá Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™, công chức. Ngoài đào tạo chính trị luôn luôn bắt buá»™c và chÆ°a khi nào thiếu, chính sách còn đòi hỏi cán bá»™ công chức phải có trình Ä‘á»™ văn hoá, trình Ä‘á»™ ngoại ngữ (Anh văn), chuyên môn và nghiệp vụ nhất định tùy theo cấp.  Sau chủ trÆ°Æ¡ng đó, cán bá»™ Ä‘ua nhau ghi danh vào các trường đại học mở, đại học tại chức, các trung tâm dạy Anh ngữ… Chắc má»™t số ít đã cố gắng học tập nghiêm chỉnh, nhÆ°ng Ä‘a số thì chỉ là để “chạy” cho được cái chứng chỉ hay cái văn bằng nhằm “đối phó”, nghÄ©a là bảo vệ cái ghế của mình hÆ¡n là nâng cao kiến thức, trình Ä‘á»™ và nghiệp vụ. Báo SGGP Online, số nói trên, còn cho biết: hiện nay 70%-80% công chức trong cÆ¡ quan Trung Æ°Æ¡ng đã có trình Ä‘á»™ đại học, và tá»· lệ này là 50% ở tuyến quận huyện. NhÆ°ng tờ báo “thòng” thêm má»™t câu khiến người đọc chÆ°ng há»­ng: “NhÆ°ng chất lượng chuyên ngành chÆ°a cao, có nÆ¡i còn rất tồi tệ.” CÅ©ng nên biết rằng Ä‘a số những người tốt nghiệp đại học đều vào làm công chức, nhân viên trong các cÆ¡ quan, tổ chức hành chánh (khác nào thời phong kiến, người ta Ä‘i học là để làm quan), chỉ má»™t phần rất ít ở lại tiếp tục làm công tác giảng dạy và nghiên cứu trong môi trường thá»±c sá»± TT, má»™t công tác bạc bẽo, rất đòi hỏi và chÆ°a được đãi ngá»™.

Nguyên Nhân Của Các Hạn Chế

Đâu là nguyên nhân của các hạn chế nêu trên? Người ta nói tá»›i nhiều nguyên nhân nhÆ°ng nhấn mạnh đặc biệt nền giáo dục và chính sách cÅ©ng nhÆ° thái Ä‘á»™ của Đảng và nhà nÆ°á»›c đối vá»›i TT. Trong mục “Thời sá»± và Suy nghĩ” của báo Tuổi Trẻ, TS Nguyá»…n Ngọc Điện viết: “Có má»™t thời, trí thức-công chức được đặt trong mối quan hệ  thượng cấp-thuá»™c quyền và chịu sá»± chi phối của cÆ¡ chế chỉ huy-phục tùng. Trong khuôn khổ xã há»™i hành chính hoá, các ứng xá»­ xã há»™i chỉ được coi là có chính danh má»™t khi được nhà chức trách có thẩm quyền phê duyệt. TrÆ°á»›c khi làm việc gì quan trọng, thành viên trong bá»™ máy phải xin ý kiến của cấp có thẩm quyền. Cả hoạt Ä‘á»™ng chuyên môn của trí thức cÅ©ng không thoát khỏi sá»± ràng buá»™c của nguyên tắc này” (báo TT 14-7-2008, tr 1 và 4). Tuy đã có nhiều Ä‘iều chỉnh vào thời đổi má»›i nhÆ°ng nói chung môi trường cho sinh hoạt của TT vẫn chÆ°a thật thuận lợi, thông thoáng để họ phát huy hết khả năng sáng tạo và đảm nhận vai trò phản biện của mình. Vai trò của nhà TT chÆ°a được đánh giá đúng mức. “Lãnh đạo và quản lý trí thức còn thiếu dân chủ nên nhiều người e ngại, sợ bị chụp mũ” (VietnamNet). Quả thá»±c đây là thách đố rất lá»›n cho người lãnh đạo chính trị khi Ä‘Æ°a chính sách má»›i về TT vào cuá»™c sống: người TT chính danh bao giờ cÅ©ng có tinh thần phê phán và tính Ä‘á»™c lập cao (nhờ đó mà có khả năng phản biện), còn nhà cầm quyền thì không dá»… gì mà từ bỏ “cái quyền” quản lý nhà TT theo cách xÆ°a cÅ©, nghÄ©a là trên nói dÆ°á»›i nghe, “quyền trên chuyên”.

Nguyên nhân chính yếu của thá»±c trạng yếu kém của Ä‘á»™i ngÅ© TT hiện nay được mọi người nhất trí nhìn nhận là: Nền giáo dục yếu kém, lạc hậu của chúng ta.  Vì thế giải pháp căn cÆ¡ cho má»™t Ä‘á»™i ngÅ© TT xứng tầm là “tiến hành cách mạng về GD-ĐT trên tất cả lãnh vá»±c” (VietnamNet). Người ta nói tá»›i “cách mạng” chứ không còn là “cải cách” GD nữa. NhÆ°ng thế nào là cách mạng? Ai làm cuá»™c cách mạng đó và làm nhÆ° thế nào? 

Tôi thiển nghĩ rằng chính sách mới về TT tuy rất chính đáng và cần thiết nhưng không hy vọng tạo ra được một thay đổi tận căn trong vấn đề TT vì nó không hề đơn giản khi áp dụng vào cuộc sống thực tế, liên quan tới nhiều lãnh vực, tới nhiều khâu của hệ thống chính trị (con người và cơ cấu) và đòi hỏi một sự thay đổi não trạng và thói quen khá triệt để nơi đa số TT Việt Nam cũng như nơi nhà cầm quyền hiện nay. Nhưng chắc chắn nó cũng sẽ là một bước điều chỉnh mới theo nhu cầu của tình hình phát triển và hội nhập, sẽ tạo ra một môi trường thông thoáng hơn, những điều kiện làm việc thuận lợi hơn cho sự phát triển và đóng góp của giới TT Việt Nam.

(Nguồn: http://nguoitinhuu.com)