Xã hội tiêu thụ
13.07.2007
|
|
“Hãy nói theo cách của bạn†là khẩu hiệu Ä‘i kèm vá»›i nhãn hiệu Viettel mà ta vẫn thấy trên trang quảng cáo của công ty nà y. Äó chỉ là má»™t trong những và dụ vá» cách thức khuyến khÃch sá» dụng và sá» dụng “vô tư†đối vá»›i má»™t loại sản phẩm hay dịch vụ nà o đó. Tuy nhiên Ä‘iá»u nà y chỉ đúng vá»›i những ai có tiá»n, còn đối vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i, nhất là ngÆ°á»i nghèo, thì Ä‘iá»u đó vẫn còn là má»™t giấc mÆ¡. Chỉ má»™t số ngÆ°á»i già u có sinh sống tại các thà nh thị hoặc những khu vá»±c phát triển má»›i thá»±c sá»± là đối tượng cho mẫu quảng cáo vừa nêu, còn Ä‘a phần dân chúng vẫn là những ngÆ°á»i nghèo, tháºm chà há» còn không đủ tiá»n chi tiêu cho những nhu cầu căn bản nhÆ° cÆ¡m ăn, áo mặc và há»c hà nh thì khó mà nói tá»›i chuyện có khả năng liên lạc bằng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, ngay cả Ä‘iện thoại cố định vẫn còn vượt quá tầm tay há». Những loại quảng cáo nhÆ° vừa nói, là má»™t biểu hiện của xu hÆ°á»›ng xã há»™i tiêu thụ.
Bối cảnh Việt Nam hiện nay
Năm 2007, Việt Nam đã chÃnh
thức là thà nh viên của tổ chức thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i. Ná»n kinh tế Việt
Nam Ä‘ang thá»±c sá»± chuyển theo hÆ°á»›ng kinh tế thị trÆ°á»ng, tức để cho những
qui luáºt kinh tế váºn hà nh và điá»u tiết, vá»›i hy vá»ng đạt được mức Ä‘á»™
phát triển ngà y má»™t cao và thá»±c sá»± hòa nháºp được và o ná»n kinh tế thế
giá»›i và khu vá»±c. Thá»±c ra, kể từ tháºp niên 90 của thế ká»· trÆ°á»›c, Ä‘Æ°á»ng
hÆ°á»›ng quản trị kinh tế theo kiểu thị trÆ°á»ng đã được nhìn nháºn và triển
khai thá»±c hiện. Ná»n kinh tế mở nhÆ° thấy hiện nay có thể được coi là kết
quả bÆ°á»›c đầu của sá»± chuyển biến. Äể cho ná»n kinh tế tá»± váºn hà nh theo
các qui luáºt thị trÆ°á»ng - dÄ© nhiên, sá»± kiểm soát của chÃnh phủ trong
các lÄ©nh vá»±c trá»ng yếu là điá»u hoà n toà n hợp lý và cần thiết - có nghÄ©a
là chấp nháºn tổ chức Ä‘iá»u hà nh ná»n kinh tế dá»±a trên qui luáºt cung cầu
và những qui luáºt khác của thị trÆ°á»ng. Vá» phần “cungâ€, ngÆ°á»i ta có thể
thấy rõ rằng vá»›i việc mở cá»a ná»n kinh tế thì khoa há»c kỹ thuáºt và các
ứng dụng của nó sẽ đáp ứng nhanh và mạnh cho sản xuất và dịch vụ, nhằm
đáp ứng tốt nhất cho má»i nhu cầu của con ngÆ°á»i. Không có vấn Ä‘á» vá»
“cungâ€. Còn vá» phần “cầuâ€, vá»›i má»™t thị trÆ°á»ng 80 triệu dân, tuy không
quá lá»›n nhÆ°ng cÅ©ng đủ để thu hút rất nhiá»u chú ý của giá»›i là m ăn, thì
sức mua tháºt đáng kể. Vấn đỠđặt ra là là m sao để khai thác hết tiá»m
năng sức mua của xã hội, là m sao cho toà n bộ khả năng mua sắm đó trở
thà nh thá»±c lá»±c cho ná»n kinh tế phát triển. Äể tạo Ä‘iá»u kiện cho má»—i
ngÆ°á»i dân trở thà nh má»™t khách hà ng thá»±c sá»±, ngoà i việc đảm bảo cho há»
có được má»™t mức thu nháºp hợp lý và , nếu có thể, cà ng cao cà ng tốt, thì
việc tìm cách đáp ứng nhu cầu của há» và khuyến khÃch há» mua sắm, tiêu
dùng là điá»u thá»±c sá»± phải được xã há»™i quan tâm.
Trong một bối
cảnh nhÆ° váºy, vá»›i ý muốn vÆ°Æ¡n lên cho bằng ngÆ°á»i khác, khi Ä‘iá»u kiện
cho phép, má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u sẽ cố gắng tìm cách là m tăng thu nháºp cho mình
đồng thá»i cÅ©ng tìm cách cho mình hưởng thụ được những tiện nghi tốt
nhất có thể. Nói cách khác, ngÆ°á»i ta sẽ cố vÆ°Æ¡n lên cả vá» mặt thu nháºp
lẫn mặt thá»a mãn Ä‘á»i sống váºt chất đến mức tối Ä‘a. Äiá»u đó, má»™t cách
nà o đó, đã hình thà nh nên nếp suy nghĩ hướng tới tìm kiếm sự hưởng thụ,
có thể gá»i đó là xu hÆ°á»›ng hưởng thụ hay xu hÆ°á»›ng tiêu thụ.
Xu
hướng xã hội tiêu thụ hay chủ nghĩa tiêu thụ vốn là một loại quan niệm
sống được chủ trÆ°Æ¡ng bởi má»™t số ngÆ°á»i theo thuyết duy thá»±c dụng, há»
mong muốn có má»™t cuá»™c sống thoải mái và thÃch hưởng thụ. Tuy nhiên, xét
vá» mặt kinh tế há»c, nó cÅ©ng góp phần đáng kể trong việc là m cho ná»n
kinh tế phát triển (sẽ giải thÃch sau).
Lối suy nghĩ theo xu
hÆ°á»›ng tiêu thụ, tuy Ãt được nói đến má»™t cách chÃnh thức và rõ rà ng,
nhÆ°ng đã dần dần lan rá»™ng và ăn sâu và o trong tâm trà của nhiá»u ngÆ°á»i
để rồi, ngà y nay, nó đã trở thà nh má»™t yếu tố tham gia Ä‘iá»u khiển lối cÆ°
xá», hà nh vi và cách sống của nhiá»u ngÆ°á»i, thuá»™c nhiá»u thà nh phần xã há»™i
và nhiá»u vùng địa lý khác nhau - không phải chỉ có ở các quốc gia tÆ°
bản chủ nghĩa và phát triển vốn đỠcao sở hữu và chiếm hữu, mà ngay cả,
tại những quốc gia chÆ°a phát triển và tháºm chà tá»± khẳng định Ä‘i theo
hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a, cụ thể nhÆ° Việt Nam chúng ta. Thá»±c váºy, có vẻ,
ngà y nay, lối suy nghÄ© kiểu Ä‘á» cao tiêu thụ nà y đã thà nh “thá»i thượngâ€
và định hÆ°á»›ng cách sống của nhiá»u ngÆ°á»i trong xã há»™i, tháºm chà giá»›i nhÃ
tu, hình nhÆ°, cÅ©ng không thoát được ra khá»i não trạng nà y, cho dù đã có
tiếng nói cảnh tỉnh từ phÃa huấn quyá»n Giáo Há»™i.
Trong thực tế
cuá»™c sống, hằng ngà y, ngÆ°á»i ta vẫn thÆ°á»ng nghe thấy những cụm từ “ngà y
há»™i mua sắmâ€, “cuá»™c sống chất lượngâ€, “khách hà ng là thượng đếâ€, “mua
ngay trúng và ng†v.v., đó chÃnh là những cách thức biểu hiện của xu
hướng xã hội tiêu thụ.
Chúng ta đang sống trong tầm ảnh hưởng
của kiểu suy nghÄ© nói trên nhÆ°ng, có lẽ, không có nhiá»u ngÆ°á»i hiểu rõ
nó thá»±c sá»± là gì và có tác dụng ra sao trong Ä‘á»i sống xã há»™i, nói
chung, và trên từng con ngÆ°á»i, nói riêng. Vì váºy, thiết tưởng, cÅ©ng nên
dà nh chút Ãt thá»i giá» suy nghÄ© và tìm hiểu đôi chút, ngõ hầu giúp chúng
ta có thể chủ Ä‘á»™ng hÆ¡n trong việc Ä‘iá»u chỉnh lối suy nghÄ© và cách hà nh
xỠcủa mình sao cho quân bình hơn và phù hợp hơn với tinh thần đạo đức
xã há»™i và vá»›i hÆ°á»›ng dẫn của huấn quyá»n, đối vá»›i ngÆ°á»i Công giáo Việt
Nam, đặc biệt trong năm sống đạo do Há»™i đồng Giám mục Việt Nam kêu gá»i.
Thá»±c
chất, xu hÆ°á»›ng nà y là gì? Vá» mặt chuyên môn thuá»™c lÄ©nh vá»±c kinh tế há»c,
ta có thể thấy các lý thuyết gia kinh tế chỉ nói đến thuyết xã hội tiêu
thụ hay thuyết xã há»™i háºu công nghiệp và chủ nghÄ©a tiêu thụ. Giáo huấn
xã há»™i Công giáo có Ä‘á» cáºp tá»›i cái gá»i là xã há»™i tiêu thụ và đưa ra
những cảnh tỉnh cho Kitô hữu vỠmặt trái của nó.
Vì tÃnh chất
hai mặt và phức tạp của vấn Ä‘á», vì không thể Ä‘Æ¡n giản nói rằng xu hÆ°á»›ng
xã hội tiêu thụ là tốt hay xấu, tức là khó có thể trình bà y vấn đỠchỉ
thuần theo má»™t hệ tÆ° tưởng, nên xin được bà n luáºn vấn Ä‘á» theo kiểu má»™t
cuá»™c há»™i thoại giữa hai láºp trÆ°á»ng, bênh vá»±c và phê bình, để có thể
phần nà o giúp hiểu thêm đôi chút vỠđỠtà i xã hội tiêu thụ.
Xã hội tiêu thụ ?
Ngà y
nay, vá» mặt kinh tế há»c, ngÆ°á»i ta nháºn thấy thuyết xã há»™i tiêu thụ lÃ
má»™t trong những xu hÆ°á»›ng hiện đại Ä‘ang thịnh hà nh trong lý luáºn xã há»™i
há»c và tÆ°Æ¡ng lai há»c PhÆ°Æ¡ng Tây. Theo lý thuyết vá» xã há»™i tiêu thụ, xã
há»™i loà i ngÆ°á»i phát triển qua ba giai Ä‘oạn cÆ¡ bản: giai Ä‘oạn thứ nhất -
xã há»™i truyá»n thống (hoặc còn gá»i là xã há»™i nông nghiệp), giai Ä‘oạn thứ
hai - xã hội công nghiệp, và giai đoạn thứ ba - xã hội tiêu thụ (còn
gá»i là xã há»™i háºu công nghiệp)(1).
Thuyết xã há»™i háºu công nghiệp
là má»™t thuyết kinh tế tÆ° sản do nhà xã há»™i há»c ngÆ°á»i Mỹ D. Bell Ä‘á»
xÆ°á»›ng, cho rằng ná»n kinh tế Hoa Kỳ Ä‘ang chuyển sang ‘xã há»™i háºu công
nghiệp’, trá»ng tâm kinh tế đã chuyển sang lÄ©nh vá»±c dịch vụ - khoa há»c.
Các cÆ¡ quan khoa há»c - kỹ thuáºt và những cá nhân có nhiá»u tà i năng do
xã há»™i Ä‘á» bạt lên nắm quyá»n hà nh ngà y cà ng lá»›n. Thuyết xã há»™i háºu công
nghiệp phủ định chủ nghĩa tư bản hiện tại, khẳng định một xã hội sau xã
hội công nghiệp (xã hội tư bản) văn minh tiến bộ hơn, lấy mục tiêu phát
triển là m Ä‘á»™ng lá»±c chÃnh. Thuyết nà y tuyệt đối hoá vai trò của khoa
há»c, đặc biệt là cuá»™c cách mạng khoa há»c kỹ thuáºt hiện nay, phủ nháºn
tÃnh giai cấp của xã há»™i hiện đại và tÃnh tất yếu của cách mạng xã há»™i;
vá» thá»±c chất là phản ánh vá» mặt lý luáºn của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n
nhà nước(2).
Nhìn một cách lịch sỠhơn thì chủ nghĩa tiêu thụ
bắt đầu phát triển từ tháºp niên 1960, ở Hoa Kỳ, vá»›i những hoạt Ä‘á»™ng
hÆ°á»›ng tá»›i việc đòi há»i quyá»n lợi của các cá nhân, các nhóm và các tổ
chức với tư cách là những khách hà ng. Cụ thể, năm 1962, tổng thống John
F. Kennedy đã công bố má»™t ‘sứ Ä‘iệp đặc biệt vá» bảo vệ lợi Ãch ngÆ°á»i
tiêu dùng’, trong đó ông Ä‘Æ°a ra bốn quyá»n cÆ¡ bản của ngÆ°á»i tiêu dùng:
quyá»n được an toà n, quyá»n được thông tin, quyá»n được chá»n lá»±a và quyá»n
được lắng nghe. Tiếp theo đó, ngÆ°á»i ta thấy ra Ä‘á»i nhiá»u văn bản nhằm
bảo vệ quyá»n của ngÆ°á»i tiêu dùng trên các lãnh vá»±c sức khoẻ, an toà n
trong Ä‘iá»u khiển phÆ°Æ¡ng tiện giao thông v.v. Sau Kennedy, tổng thống
Lyndon B. Johnson đẩy mạnh hÆ¡n theo hÆ°á»›ng nháºn trách nhiệm vá» phÃa
chÃnh phủ để đảm bảo an toà n cho công dân(3).
Chủ nghĩa tiêu
thụ, thá»±c ra, vốn nhắm đến việc bảo vệ quyá»n lợi của ngÆ°á»i tiêu dùng.
Vá»›i chủ thuyết nà y vị trà của ngÆ°á»i tiêu dùng ngà y cà ng được Ä‘á» cao, vÃ
dần dần những nhà sản xuất và cung cấp dịch vụ đã chá»n lá»±a giải pháp
đáp ứng tối Ä‘a cho nhu cầu, cho thị hiếu và cho lợi Ãch của khách hà ng.
ChÃnh sá»± lá»±a chá»n nà y sẽ đảm bảo trở lại cho bản thân nhà cung cấp vÃ
nhà sản xuất má»™t sá»± phát triển ổn định và chắc chắn vá» nhiá»u mặt, từ sá»±
ổn định sản xuất đến việc đảm bảo tuân thủ luáºt pháp. Trong kinh doanh
sản xuất, ngoà i việc đầu tÆ° cho sản xuất, thì “đầu ra†vốn luôn là điá»u
quan trá»ng, nên việc Ä‘á» cao và chăm sóc chu đáo cho khách hà ng phải trở
thà nh phương châm hoạt động của nhà sản xuất hay nhà cung cấp. Một hãng
sản xuất xe hÆ¡i của Nháºt đóng tại Pháp, để đạt được hiệu quả tối Ä‘a, đã
đưa ra mô hình hệ thống “Taðchi Ohno†trong ngà nh công nghiệp xe hơi,
vá»›i ba yêu cầu, gá»i là “3Dâ€, đó là : “zéro stockâ€, không có tồn kho bất
cứ sản phẩm nà o; “zéro délaiâ€, không kỳ hạn cho bất cứ yêu cầu nà o của
khách hà ng; và “zéro défautâ€, không có lá»—i cho sản phẩm xuất xưởng(4).
Hãng nà y đã chá»n phÆ°Æ¡ng châm phục vụ tốt nhất cho bất cứ khách hà ng nà o
đến vá»›i há». Xem ra, chủ trÆ°Æ¡ng nà y rất hay vì ngÆ°á»i tiêu dùng được lợi,
nhÆ°ng vô hình chung nó đã vắt kiệt sức công nhân tham gia dây chuyá»n
sản xuất vì, má»™t cách nà o đó, ngÆ°á»i sản xuất đã bị trói chặt và o việc
là m sao thoả mãn tối đa cho khách hà ng.
Có lẽ, vì thế mà , ngà y
nay, khi nghe nói tá»›i chủ thuyết tiêu thụ, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nghÄ© đến má»™t
xã há»™i lấy tiêu thụ là m phÆ°Æ¡ng châm cho sá»± tồn tại và phát triển, má»i
thứ Ä‘á»u có thể được đánh giá ngang qua tiêu thụ và ngÆ°á»i ta tìm má»i
cách để khuyến khÃch tiêu thụ hay hưởng thụ cà ng nhiá»u cà ng tốt. Äối
lại vá»›i duy hưởng thụ, ngÆ°á»i ta nghÄ© đến tiết kiệm.
Tiết kiệm
Tinh
thần tiết kiệm là má»™t đức tÃnh. Theo cách nhìn Kitô Giáo thì tiết kiệm
là má»™t nhân đức. Tiết kiệm còn là quốc sách đối vá»›i nhiá»u quốc gia,
“tiết kiệm là quốc sách†hay “tiết kiệm là yêu nước†là những khẩu hiệu
thÆ°á»ng thấy. Äặc biệt theo quan Ä‘iểm Kitô Giáo, tiết kiệm là má»™t nhân
đức mà khi tuân thủ ngÆ°á»i ta có Ä‘iá»u kiện để vượt thắng chÃnh bản thân
trong việc đáp ứng lại những đòi há»i quá Ä‘á»™ và nhắm tá»›i việc thá»±c hiện
công bằng khi biết Ä‘em chia sẻ những gì tiết kiệm được cho những ngÆ°á»i
bất hạnh hơn mình.
Khi muốn thể hiện tinh thần sống nghèo ngÆ°á»i
ta chá»n giải pháp tiết kiệm bằng cách cắt bá» hoà n toà n các chi tiêu
không cần thiết và kể cả giảm tá»›i mức tối thiểu má»i thứ chi tiêu cần
thiết, hoặc khi muốn chia sẻ cho những ngÆ°á»i bất hạnh hÆ¡n mình ngÆ°á»i ta
cần thá»±c hiện tiết kiệm trong chi tiêu vá» má»i mặt có thể, để có Ä‘iá»u
kiện san sẻ cà ng nhiá»u cà ng tốt. Và dụ, trong Mùa Chay, các Kitô hữu
được má»i gá»i tiết kiệm trên những chi tiêu không cần thiết, tháºm chà cả
chi tiêu cần thiết nữa, để góp phần chia sẻ cho những nhu cầu thiết yếu
của những anh chị em bất hạnh hÆ¡n mình. Khi có thiên tai bão lụt, ngÆ°á»i
ta kêu gá»i sá»± chia sẻ và thÆ°á»ng nhấn mạnh tá»›i tinh thần tiết kiệm để có
thể đóng góp được nhiá»u hÆ¡n và có ý nghÄ©a hÆ¡n.
Khi muốn táºp
trung sức ngÆ°á»i và sức của và o má»™t công trình có ý nghÄ©a hay mang tÃnh
chiến lược ngÆ°á»i ta kêu gá»i tiết kiệm trên má»i lÄ©nh vá»±c khác cách tối
Ä‘a đến mức có thể để dồn sức lo tiến hà nh thá»±c hiện công trình đó. VÃ
dụ, má»™t Giáo pháºn muốn táºp trung tà i lá»±c và nhân lá»±c cho má»™t chÆ°Æ¡ng
trình mang tÃnh truyá»n giáo, cần phải hạn chế chi tiêu cho các sinh
hoạt khác đến mức tối thiểu, trong má»™t thá»i gian đủ dà i để có thể bắt
đầu và hoà n thà nh chương trình kia.
Khi chưa đủ khả năng cung
ứng một loại hà ng hoá hay dịch vụ nà o đó cho một nhu cầu thiết thực,
hoặc khi không đủ khả năng chi tiêu cho má»™t nhu cầu cụ thể, ngÆ°á»i ta
kêu gá»i tiết kiệm để có thể cân đối cho việc cung ứng hoặc cân đối thu
chi trong má»™t khoảng thá»i gian cần thiết. Và dụ, vừa qua, do thiếu khả
năng cung ứng đủ Ä‘iện theo nhu cầu trong mùa nắng hạn, ở Việt Nam, má»i
ngÆ°á»i dân được kêu gá»i sá» dụng Ä‘iện tiết kiệm Ä‘iện để đảm bảo duy trì
các sinh hoạt cần thiết ở mức cho phép, cho tới khi khả năng cung ứng
được phục hồi trở lại.
Ngà y nay, ngoà i những lá»i hiệu triệu kêu
gá»i tiết kiệm, ngÆ°á»i ta còn thấy những loại khẩu hiệu khác được giÆ°Æ¡ng
cao tại các khu mua sắm hoặc trên các trang quảng cáo dà y cộm của các
tá» báo, những khẩu hiệu nà y nhằm khuyến khÃch ngÆ°á»i ta mua sắm nhằm
thá»a mãn nhu cầu và sở thÃch của mình, tháºm chà ngÆ°á»i ta còn gợi ý rằng
khi mua một sản phẩm là đã góp phần là m già u cho đất nước qua việc đóng
thuế mua hà ng và thúc đẩy phát triển sản xuất. Äiá»u nà y cÅ©ng không hoà n
toà n sai, bởi vì, nếu có thể tóm gá»n lại rằng tiết kiệm nhằm mục Ä‘Ãch
là m má»™t việc gì lợi Ãch hÆ¡n cho ngÆ°á»i khác hoặc cho xã há»™i, nhằm đảm
bảo má»™t cuá»™c sống tốt đẹp hÆ¡n cho má»i ngÆ°á»i, thì thay vì nói đến tiết
kiệm, có lẽ, ngà y nay, ngÆ°á»i ta muốn nhấn mạnh hÆ¡n tá»›i tÃnh hiệu quả,
nhất là trong một xã hội theo chủ thuyết duy kinh tế và thực dụng.
Äối
vá»›i xu hÆ°á»›ng nà y, vấn Ä‘á» không còn phải là tiết kiệm hay hạn chế sá»
dụng cái nà y cái kia mà là liệu việc sá» dụng đó có thá»±c sá»± cần thiết vÃ
Ä‘em lại lợi Ãch lá»›n hÆ¡n không? Cần lÆ°u ý ngay là , trong sản xuất, tiết
kiệm, tức là việc tìm cách sỠdụng ở mức thấp nhất hay chỉ sỠdụng tới
mức cần thiết các nguyên váºt liệu nhÆ°ng vẫn đảm bảo chất lượng sản phẩm
xuất xưởng, vốn là má»™t yêu cầu rất quan trá»ng. Trở lại vá»›i câu há»i được
đặt ra, nếu không đáp ứng được cho câu há»i đặt ra nà y thì cho dù có sá»
dụng tiết kiệm đến đâu cũng có thể bị coi là chưa thực sự tiết kiệm, vì
nó khiến cho má»i ná»— lá»±c của xã há»™i Ä‘ang cùng dồn và o để hoà n thà nh công
việc đó Ä‘á»u không đạt được hiệu quả mong đợi, đó là má»™t sá»± phà phạm. VÃ
dụ, gần đây, ChÃnh phủ Việt Nam cấm không cho các cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c tổ
chức các cuá»™c há»™i há»p tổng kết để báo cáo hà ng năm, lý do là những cuá»™c
há»™i há»p kiểu nhÆ° váºy chỉ tổ lãng phÃ. Sá»± lãng phà ở đây rõ rà ng không
phải chỉ là do chi tiêu nhiá»u tiá»n cho bằng những cuá»™c há»™i há»p nhÆ° váºy
chỉ mang thuần tÃnh hình thức và là m nặng thêm căn bệnh thà nh tÃch mÃ
thôi, chứ không có một tác dụng nà o và không đem lại một hiệu quả hay
lợi Ãch thiết thá»±c nà o.
Việc quan tâm và cố gắng đáp ứng má»i nhu
cầu của ngÆ°á»i tiêu dùng má»™t cách tốt nhất (nhÆ° cung ứng nhiá»u sản phẩm
và dịch vụ tốt phục vụ ngÆ°á»i tiêu dùng, đảm bảo cho khách hà ng được
hưởng tối Ä‘a quyá»n lợi của há») sẽ Ä‘em lại má»i thứ tiện Ãch váºt chất cho
con ngÆ°á»i, giúp giải thoát con ngÆ°á»i khá»i những rà ng buá»™c của thá»i tiết
(vá»›i xe hÆ¡i, máy lạnh...), khá»i những hạn chế vá» không gian (vá»›i máy
bay, internet), khá»i những thao tác hoặc tÃnh toán thủ công Ãt hiệu quả
(vá»›i máy vi tÃnh, máy tÃnh), v.v. ChÃnh những tiện Ãch đó góp phần thúc
đẩy quá trình là m tăng nhanh sản lượng sản phẩm và dịch vụ cung ứng cho
xã há»™i khiến xã há»™i phát triển nhanh chóng hÆ¡n, Ä‘em lại Ä‘á»i sống sung
túc hÆ¡n cho nhiá»u ngÆ°á»i. Nói cách khác, xu hÆ°á»›ng xã há»™i tiêu thụ đã góp
phần là m cho cuá»™c sống con ngÆ°á»i đạt mức chất lượng ngà y má»™t cao hÆ¡n,
là m cho xã hội phát triển hơn. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý là vẫn còn rất
nhiá»u ngÆ°á»i chÆ°a có đủ Ä‘iá»u kiện tiếp cáºn được những dòng sản phẩm vÃ
dịch vụ cao cấp.
Tiết kiệm chỉ có ý nghÄ©a khi mang lại sá»± phát triển và là sá»± phát triển Ä‘Ãch thá»±c cho xã há»™i và cho má»i ngÆ°á»i.
Phát triển
Nếu
đạt được sự phát triển kinh tế xã hội thì sẽ mang lại ấm no hạnh phúc
cho nhiá»u ngÆ°á»i. NhÆ°ng có lẽ cÅ©ng nên xác định lại xem phát triển Ä‘Ãch
thực là gì. Nhất là , trong năm 2007 nà y, năm kỷ niệm 40 năm ngà y đức
Phaolô VI ban hà nh bức thông điệp xã hội mang tên Phát triển các dân
tộc, ngà y 26/03/1967, thì việc tìm hiểu nà y cà ng có ý nghĩa.
Theo
bản văn thông Ä‘iệp nói trên, ở số 14, Äức Giáo Hoà ng đã khẳng định: “Sá»±
phát triển không chỉ nhằm nguyên việc mở mang kinh tế. Bởi vì sự phát
triển Ä‘Ãch thá»±c là sá»± phát triển toà n diện, nghÄ©a là thăng tiến tất cả
má»i ngÆ°á»i và toà n thể con ngÆ°á»i. Má»™t chuyên viên lá»—i lạc đã nói rất
đúng vá» Ä‘iá»u đó: ‘Chúng tôi không chấp nháºn việc tách rá»i kinh tế khá»i
vấn Ä‘á» của con ngÆ°á»i, việc tách rá»i vấn Ä‘á» phát triển khá»i ná»n văn minh
liên hệ’. Äiá»u đáng kể đối vá»›i chúng ta là con ngÆ°á»i, là má»—i ngÆ°á»i, lÃ
má»—i Ä‘oà n ngÆ°á»i cho đến toà n thể nhân loại(5).
Và ở số 19: “Äối
vá»›i má»™t dân tá»™c, cÅ©ng nhÆ° đối vá»›i má»™t cá nhân, có thêm nhiá»u của hÆ¡n
không phải là mục Ä‘Ãch tối háºu. Má»—i má»™t sá»± thăng tiến Ä‘á»u có hai mặt:
nó cần thiết để con ngÆ°á»i được nên ngÆ°á»i hÆ¡n, nhÆ°ng đồng thá»i nó cÅ©ng
giam hãm con ngÆ°á»i má»™t khi nó trở thà nh giá trị cao cả tháºt, không còn
cho thấy giá trị nà o khác. Lúc đó, lòng ngÆ°á»i trở nên chai đá và tinh
thần khép kÃn lại, con ngÆ°á»i không còn đến vá»›i nhau vì tình nghÄ©a,
nhÆ°ng chỉ vì lợi lá»™c. Lợi lá»™c dá»… là m cho con ngÆ°á»i chống đối nhau vÃ
chia rẽ nhau. Vì thế nếu chỉ tìm của cải mà thôi thì không những sẽ là m
cản trở cho sá»± phát triển của con ngÆ°á»i, mà còn phản lại sá»± cao cả bẩm
sinh của con ngÆ°á»i. Äối vá»›i má»™t quốc gia, cÅ©ng nhÆ° đối vá»›i má»™t con
ngÆ°á»i, tá»™i tham lam là má»™t hình thức lá»™ liá»…u nhất của tình trạng luân
lý thấp kémâ€.
- Phát triển kinh tế và việc tăng tốc tiêu thụ.
Hai Ä‘iá»u nà y có mối quan hệ khá chặt vá»›i nhau, nhất là trong ná»n kinh
tế thị trÆ°á»ng. Nếu phát triển là đạt được mức tăng trưởng cao hÆ¡n đồng
thá»i số lượng của cải váºt chất tăng thêm đó được Ä‘em phân phối công
bằng cho má»i thà nh phần trong xã há»™i, có nghÄ©a là má»i thà nh viên Ä‘á»u
nháºn được lợi Ãch do phát triển Ä‘em lại và có được má»™t cuá»™c sống tốt
đẹp và thoải mái hơn, thì hệ quả mang lại là sức mua trong xã hội sẽ
tăng lên tÆ°Æ¡ng ứng. Khả năng tiêu thụ tăng sẽ kÃch thÃch trở lại trên
ná»n sản xuất kinh doanh của xã há»™i. Thá»±c váºy, hiện tượng tăng sức tiêu
thụ sẽ khiến cho yêu cầu vỠnhu cầu hà ng hoá trở nên đa dạng hơn, do
đòi há»i của má»™t cuá»™c sống tiện nghi hÆ¡n, Ä‘iá»u nà y đòi há»i và thúc đẩy
quá trình sản xuất các loại sản phẩm phải được cải tiến để có thể cung
cấp ngà y cà ng nhiá»u và chất lượng cà ng cao cho xã há»™i. Tiêu thụ tăng
cũng khiến cho chu kỳ sống của sản phẩm được rút ngắn đi do chúng được
chuyá»n từ tay nhà sản xuất, qua khâu phân phối, đến tay ngÆ°á»i tiêu dùng
để được sá» dụng trở nên ngắn hÆ¡n, thá»i gian nằm trong kho của nhà sản
xuất và trên kệ hà ng của các nhà phân phối được giảm xuống, tiết kiệm
được chi phà và mang lại hiệu quả cao. Quá trình nà y sẽ tạo ra một mức
độ tăng trưởng vỠkinh tế cao hơn do yêu cầu đầu tư và o sản xuất kinh
doanh tăng tÆ°Æ¡ng ứng, Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là cÆ¡ cấu ná»n kinh tế sẽ được
ná»›i rá»™ng ra thêm và đa dạng hÆ¡n. Nếu Ä‘em so vá»›i thá»i gian trÆ°á»›c đó,
ngÆ°á»i ta sẽ thấy được khoảng chênh lệch tăng hÆ¡n, gá»i là sá»± phát triển
vỠkinh tế.
- Tiêu thụ và việc ứng dụng khoa há»c kỹ thuáºt. Tiêu
thụ tăng sẽ thúc đẩy việc ứng dụng khoa há»c kỹ thuáºt cà ng nhiá»u và cà ng
mạnh mẽ. Bởi lẽ, yêu cầu Ä‘a dạng hÆ¡n của thị trÆ°á»ng vá» sản phẩm cung
ứng, mong muốn sỠdụng những tiện nghi cao hơn để có một cuộc sống
thoải mái hÆ¡n, chÃnh là những yếu tố quan trá»ng kÃch thÃch việc ứng
dụng tối Ä‘a những thà nh tá»±u khoa há»c kỹ thuáºt và o trong các sản phẩm vÃ
dịch vụ tiêu dùng. Äiá»u nà y cÅ©ng thúc đẩy các nhà sản xuất kinh doanh
đầu tÆ° nhiá»u hÆ¡n và o việc tìm kiếm những thà nh tá»±u má»›i và ứng dụng
chúng và o Ä‘á»i sống, tức là thúc đẩy việc nghiên cứu khoa há»c kỹ thuáºt
nhiá»u hÆ¡n. Má»™t khi các nhà sản xuất có thể cung ứng sản phẩm và dịch vụ
cao cấp và tiện nghi hÆ¡n, nó sẽ tác Ä‘á»™ng trở lại trên ngÆ°á»i tiêu dùng.
NgÆ°á»i ta sẽ thÃch mua sắm hÆ¡n (dÄ© nhiên là phải tÃnh tá»›i khả năng thu
nháºp của há» tăng tÆ°Æ¡ng ứng) là m cho sức mua của xã há»™i tăng lên. Äiá»u
nà y được thấy rõ trong thị trÆ°á»ng TP.HCM trong thá»i gian vừa qua, xu
hướng mua sắm các mặt hà ng tiện nghi và cao cấp tăng rất nhanh, cho dù
giá cả có cao hÆ¡n khá nhiá»u so vá»›i các loại kém phẩm chất, và ngÆ°á»i ta
cÅ©ng chuá»™ng mua những mặt hà ng có ứng dụng kỹ thuáºt cao, vá»›i giá cao
hÆ¡n. Äến lượt sức mua tăng sẽ tác Ä‘á»™ng trở lại trên việc nghiên cứu
khoa há»c kỹ thuáºt và ứng dụng chúng và o sản xuất. NgÆ°á»i ta có thể nói
rằng đó là biểu hiện của má»™t ná»n kinh tế phát triển.
ThỠtìm hiểu xem các chuyên gia kinh tế nói gì ?
Trong
lịch sỠcác tư tưởng kinh tế, John Maynard Keynes (1883-1946), một lý
thuyết gia kinh tế nổi tiếng, đã cung cấp một ý tưởng mới để giải quyết
vấn đỠkhủng hoảng kinh tế thừa và tình trạng suy thoái kinh tế của Âu
Châu và o thá»i đó. Keynes đã nháºn ra tầm quan trá»ng của việc quay nhanh
vòng Ä‘á»i sản phẩm. à tưởng căn bản của ông dá»±a trên việc là m sao cho có
nhiá»u việc là m cho má»i ngÆ°á»i. Vì vá»›i tâm lý có việc là m, nghÄ©a là có
thu nháºp ổn định, ngÆ°á»i ta sẽ không ngại mua sắm những gì mình cần, vÃ
cả những gì mình thÃch, tuỳ theo khả năng tà i chÃnh của bản thân và gia
đình. Do đó khả năng tiêu thụ của xã há»™i sẽ tăng lên. ChÃnh Ä‘iá»u nà y sẽ
kÃch thÃch ná»n sản xuất phát triển, và đây là má»™t yếu tố giúp tạo ra
thêm việc là m cho xã há»™i. Việc là m tăng nhiá»u lại cà ng đảm bảo cho thu
nháºp cá nhân ổn định, và nhu cầu tiêu thụ lại tăng thêm. Cứ nhÆ° thế mÃ
ná»n kinh tế được phục hồi và trở nên ổn định. Cách là m của ông đã thà nh
công trong việc giúp giải quyết tình trạng suy sụp kinh tế và đem lại
sự cân bằng giữa sản xuất và tiêu dùng(6). Sau nà y, với ý thức rằng cần
có sá»± can thiệp của chÃnh phủ và o việc Ä‘iá»u tiết sản xuất giữa các
ngà nh nghá», kinh tế há»c đã giúp kiểm soát được tình trạng khủng hoảng
kinh tế thừa trên phạm vi toà n thế giá»›i. Ná»n kinh tế thế giá»›i được kiểm
soát vẫn đang tăng trưởng và phát triển.
Tiếp theo Keynes, ngÆ°á»i
ta lại thấy Paul Anthony Samuelson (sinh 1915), giải nobel kinh tế năm
1970, vá»›i lý thuyết Ä‘em lại sá»± thoả mãn cho cuá»™c sống con ngÆ°á»i bằng
cách đáp ứng nhiá»u nhất có thể nhu cầu váºt chất, cùng vá»›i cái nhìn vượt
ra khá»i biên giá»›i trong việc cân đối nguồn vốn, ông đã khuyến khÃch
việc thúc đẩy tăng “cầu†của xã hội để có thể đạt tới mức tăng trưởng
kinh tế ngà y một cao hơn(7). Và sau đó, Robert M. Solow (sinh 1924),
giải nobel kinh tế năm 1987, cũng đã góp phần hoà n thiện lý thuyết của
Keynes trong việc cân đối ná»n kinh tế và thúc đẩy ứng dụng khoa há»c kỹ
thuáºt và o phục vụ nhu cầu con ngÆ°á»i(8).
Mặt trái của vấn Ä‘á»
Nếu
đẩy xa hết mức dòng suy nghĩ trên, với cái nhìn tổng quát và toà n diện
trên vấn Ä‘á», ta sẽ nháºn thấy, dÆ°á»ng nhÆ°, nhân loại Ä‘ang bị vắt kiệt sức
để là m ra má»i thứ được yêu cầu hầu thá»a mãn cho nhu cầu tiêu thụ luôn
tăng má»™t cách thiếu Ä‘iá»u Ä‘á»™ của con ngÆ°á»i.
Ngà y nay, kiểu suy
nghÄ© duy tiêu thụ nà y, dÆ°á»ng nhÆ°, đã trở nên quá quen thuá»™c vá»›i những
ngÆ°á»i là m kinh tế theo xu hÆ°á»›ng thị trÆ°á»ng. Há» tìm cách thúc đẩy tiêu
thụ bằng những thà nh tá»±u của ngà nh khoa há»c vá» quảng cáo và khoa tâm lý
xã há»™i. Má»™t số ngÆ°á»i còn tìm cách tạo ra những loại nhu cầu “giả tạoâ€,
nghĩa là những nhu cầu mà khi được đáp ứng thì chẳng những không là m
cho má»™t ngÆ°á»i được sống và sống tốt hÆ¡n, trái lại còn phá há»ng cuá»™c Ä‘á»i
ngÆ°á»i đó (nhÆ° cá» bạc, thuốc lắc, ma tuý...). Äức Gioan Phaolô II đã nói
rõ vá» Ä‘iá»u nà y trong Thông Ä‘iệp Bách chu niên của ngà i nhÆ° sau: “Ma túy
là má»™t trÆ°á»ng hợp rõ rà ng vá» má»™t sá»± tiêu thụ giả tạo, có hại cho sức
khá»e và phẩm giá con ngÆ°á»i và chắc chắn là khó kiểm soát được. Sá»± lan
rộng của ma túy là một dấu hiệu thiếu hiệu năng của hệ thống xã hội, nó
giả thiết má»™t ‘não trạng’ duy váºt, và theo má»™t nghÄ©a nà o đó, hủy hoại
các nhu cầu của con ngÆ°á»i. NhÆ° váºy, các khả năng đổi má»›i ná»n kinh tế tá»±
do, cuối cùng, lại được thá»±c hiện má»™t cách Ä‘á»™c Ä‘oán và không thÃch hợp.
Ma túy, và cả các sách báo khiêu dâm và các hình thức tiêu thụ khác,
nhằm khai thác sá»± dòn má»ng của những ngÆ°á»i yếu Ä‘uối, là má»™t cách tìm
lấp đầy khoảng trống tâm linh đang diễn ra†(số 36).
NhÆ°ng ngay
cả trong việc thúc đẩy nghiên cứu khoa há»c kỹ thuáºt và tìm cách ứng
dụng tối Ä‘a và o việc phục vụ cho Ä‘á»i sống tiện nghi ngà y má»™t hÆ¡n của
con ngÆ°á»i cÅ©ng đã vô tình, má»™t cách nà o đó, huy Ä‘á»™ng toà n bá»™ năng lá»±c
nhân loại và của cải trên trái đất và o việc sản xuất ra một lượng sản
phẩm vừa rất đa dạng vừa quá lớn. Có vẻ như, toà n bộ sức lao động của
nhân loại trên toà n thế giá»›i, hiện nay, Ä‘á»u được huy Ä‘á»™ng để tham gia
và o cái vòng quay dÆ°á»ng nhÆ° vô táºn giữa sản xuất và tiêu thụ. ChÃnh
Ä‘iá»u nà y Ä‘ang dần vắt kiệt sức của nhiá»u ngÆ°á»i. Tất cả chỉ vì mục tiêu
nhằm cung ứng đến mức tối đa cho nhu cầu của một xã hội chẳng biết đâu
là “đủ†và luôn hô hà o kêu gá»i ngÆ°á»i ta hãy sá» dụng má»™t cách “vô tư†để
có má»™t cuá»™c sống thoải mái. Cá»— máy nà y vẫn Ä‘ang váºn hà nh vá»›i những bánh
xe khổng lồ của nó và nó cứ cuốn hút và ngốn tất cả má»i ná»— lá»±c lao Ä‘á»™ng
của con ngÆ°á»i và o trong vòng quay của nó, không biết bao nhiêu cho vừa.
Con ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng vá»›i đôi tay và khối óc của mình là để đảm bảo cho sá»±
tồn vong và phát triển, đây là điá»u chÃnh đáng và cần thiết, nhÆ°ng má»™t
khi bị trở thà nh nô lệ cho chÃnh công cuá»™c lao Ä‘á»™ng của mình thì quả
tháºt con ngÆ°á»i Ä‘ang đánh mất chÃnh mục Ä‘Ãch sống của mình, ngÆ°á»i ta chỉ
còn biết là m việc và là m việc một cách điên cuồng đến nỗi chẳng còn đủ
thá»i gian để nghỉ ngÆ¡i và táºn hưởng những thà nh quả do lao Ä‘á»™ng của
mình đem lại, có chăng chỉ là một ảo tưởng.
Có thể thấy rõ Ä‘iá»u
nà y khi quan sát thấy cÆ°á»ng Ä‘á»™ là m việc của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng thá»i nay,
ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chân tay cÅ©ng nhÆ° lao Ä‘á»™ng trà óc, đã trở nên quá nhiá»u
và quá căng thẳng khiến há» gần nhÆ° chẳng còn thá»i gian cho bất cứ việc
gì khác ngoà i công việc. Nếu có dịp đến thăm những khu nhà trỠcủa các
công nhân nháºp cÆ° đến từ các vùng nông thôn, gặp bất cứ công nhân nà o,
ta cũng sẽ được nghe bộc bạch vỠhoà n cảnh sống của hỠvốn chẳng còn
má»™t chút thá»i giá» nà o cho các việc gì khác ngoà i: Ä‘i là m, ăn uống, vệ
sinh cá nhân, ngủ nghỉ (Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên, còn cần phải kể đến yếu tố tiá»n
lÆ°Æ¡ng của há» nữa, mà ta không bà n ở đây). Äó là trÆ°á»ng hợp của các công
nhân, còn những ngÆ°á»i khác thì sao? Tôi có quen má»™t ngÆ°á»i là m lái xe
cho má»™t công ty nÆ°á»›c ngoà i, anh cho biết Ãt khi có giá» rảnh (mặc dù anh
ta chẳng phải là m gì ngoà i việc ngồi chỠđể lái xe đưa xếp đi, theo yêu
cầu), anh phải Ä‘i là m từ sá»›m nhÆ° má»i ngÆ°á»i, nhÆ°ng anh Ãt khi được vá»
nhà sá»›m hÆ¡n 9 giá» tối, và nhiá»u khi còn đến quá ná»a đêm vì “báºn†phải
chá» xếp nháºu nhẹt ăn chÆ¡i hÆ¡i trá»…. Chỉ vì đồng lÆ°Æ¡ng, vì cuá»™c sống mÃ
anh phải chấp nháºn việc là m nhÆ° váºy, vì dù sao thì vẫn còn hÆ¡n nhiá»u
việc khác. Còn những ngÆ°á»i là m công việc Ä‘iá»u hà nh thì sao? Có lẽ,
chẳng cần nói thêm nữa, ai cÅ©ng có thể nháºn thấy và tá»± nháºn thấy sá»± tất
báºt và báºn rá»™n vá»›i rất nhiá»u công việc cần phải là m đến ná»—i nhiá»u khi
chẳng còn thá»i giá» cho bản thân, cho gia đình. Là m sao có thể yên tâm
mà nói rằng những ngÆ°á»i nà y có thể quan tâm chăm lo đến nhu cầu tinh
thần, và nhất là tâm linh, của bản thân và gia đình há». Äó là má»™t Ä‘iá»u
đáng kể phải lo đến.
Charles Chaplin, và o thá»i của ông, cách đây
hÆ¡n ¾ thế ká»·, cÅ©ng đã phản ánh việc giá»›i chủ vắt sức ngÆ°á»i công nhân
bằng mô hình sản xuất theo kiểu Taylor, trong bá»™ phim “Thá»i đại tân
kỳâ€. Ngay nà y, không còn phải là giá»›i chủ nữa mà là cái guồng máy xã
há»™i tiêu thụ Ä‘ang là m chuyện nà y trên tất cả má»i ngÆ°á»i, không kể là chủ
hay thợ.
Còn má»™t Ä‘iá»u khó chấp nháºn khác nữa, vá»›i trình Ä‘á»™ vÃ
khả năng sản xuất lá»›n nhÆ° váºy, ngÆ°á»i ta đã là m ra rất nhiá»u sản phẩm
váºt chất đáp ứng nhu cầu con ngÆ°á»i, nhÆ°ng trong thá»±c tế, còn quá nhiá»u
ngÆ°á»i không được hưởng dùng những thà nh quả đó của nhân loại mà há» lÃ
thà nh viên. Äó là những ngÆ°á»i nghèo. Má»™t trong những nguyên nhân cÆ¡
bản, đó là thiếu công bằng trong phân phối. Äiá»u nà y đã được các Äức
Giáo Hoà ng nói tá»›i trong các thông Ä‘iệp xã há»™i để cảnh tỉnh con ngÆ°á»i
Ä‘ang quá say mê trong hoạt Ä‘á»™ng sống của mình và kêu gá»i má»i ngÆ°á»i hãy
quan tâm đến nhau nhiá»u hÆ¡n trong việc chia sẻ của cải trái đất.
Quan điểm của Giáo Hội Công giáo
Thá»±c
ra, huấn quyá»n không có nhiá»u văn bản nói vá» chuyện nà y. Ta có thể tìm
thấy má»™t và i Ä‘oạn có liên quan trá»±c tiếp. Và , ở đây, chỉ xin trÃch lại
để tham khảo, chứ không phân tÃch mở rá»™ng thêm.
Mở đầu chương
III nói vỠ“Äá»i sống kinh tế xã há»™iâ€, Hiến chế mục vụ Giáo há»™i trong
thế giá»›i ngà y nay (07/12/1965), số 63, đã có nháºn định nhÆ° sau: “Äây lÃ
má»™t và i đặc Ä‘iểm của ná»n kinh tế hiện đại cÅ©ng nhÆ° của các lÄ©nh vá»±c
khác trong Ä‘á»i sống xã há»™i: con ngÆ°á»i cà ng ngà y cà ng chế ngá»± thiên
nhiên nhiá»u hÆ¡n, sá»± liên lạc và nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau giữa các công dân,
Ä‘oà n thể, quốc gia cà ng ngà y cà ng nhiá»u và rá»™ng lá»›n hÆ¡n, và má»—i ngà y sá»±
can thiệp của các chÃnh quyá»n ngà y cà ng trở thà nh thÆ°á»ng xuyên; đồng
thá»i, vá»›i Ä‘Ã tiến bá»™ của các phÆ°Æ¡ng pháp sản xuất và trao đổi sản phẩm
cÅ©ng nhÆ° dịch vụ, kinh tế đã trở thà nh má»™t công cụ thÃch hợp để thá»a
mãn cách khả quan những nhu cầu chồng chất của gia đình nhân loại.
Tuy
nhiên, không thiếu những lý do gây nên lo ngại. Nhiá»u ngÆ°á»i, nhất lÃ
trong những miá»n có ná»n kinh tế tiến bá»™, nhÆ°ng bị Ä‘á»i sống kinh tế chi
phối hoà n toà n, đến ná»—i trong các quốc gia theo kinh tế táºp sản cÅ©ng
nhÆ° trong các quốc gia khác, hầu nhÆ° cả Ä‘á»i sống cá nhân cÅ©ng nhÆ° xã
há»™i của há» Ä‘á»u bị thấm nhiá»…m má»™t thứ chủ nghÄ©a duy kinh tế. Trong thá»i
đại mà sá»± phát triển Ä‘á»i sống kinh tế nếu được Ä‘iá»u khiển và phối hiệp
cách hợp lý và nhân đạo, có thể giảm thiểu những chênh lệch trong xã
há»™i, thì nhiá»u khi lại là m cho những chênh lệch ấy trở thà nh trầm trá»ng
hơn, hoặc ở một và i nơi còn trở thà nh sự thoái hóa địa vị xã hội của
những ngÆ°á»i yếu thế và miệt thị những kẻ nghèo túng. Ngay trong những
vùng kém mở mang, giữa lúc đại đa số vẫn còn thiếu những nhu cầu thiết
yếu, thì má»™t thiểu số lại sống dÆ° dáºt, phung phÃ. Xa hoa và cùng cá»±c ká»
cáºn nhau. Trong khi má»™t thiểu số được quyá»n định Ä‘oạt rất lá»›n, thì Ä‘a
số lại hầu như không thể hà nh động theo sáng kiến riêng và không được
thể hiện tinh thần trách nhiệm của mình, nhiá»u khi còn phải chịu Ä‘á»±ng
trong những hoà n cảnh sinh sống và là m việc bất xứng với phẩm giá con
ngÆ°á»iâ€.
Äức Gioan Phaolô II, trong Thông Ä‘iệp Bách chu niên,
ngà y 01/05/1991, kỷ niệm 100 năm ngà y công bố thông điệp xã hội đầu
tiên bởi Äức Lêô XIII, ở số 34, bà n vỠ“Ná»n kinh tế thị trÆ°á»ngâ€, ta Ä‘á»c
thấy: “Trong má»i quốc gia cÅ©ng nhÆ° trong các mối quan hệ quốc tế, hình
nhÆ° thị trÆ°á»ng tá»± do là phÆ°Æ¡ng tiện thÃch dụng nhất để phân chia các
nguồn lợi và đáp ứng hữu hiệu các nhu cầu cuá»™c sống. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó chỉ
đúng vá»›i các nhu cầu ‘có thể thanh toán bằng tiá»n’, vì ngÆ°á»i ta có khả
năng mua sắm, cũng như việc các nguồn lợi ‘có thể bán được’, có thể đổi
lấy nhá» trả má»™t giá chÃnh đáng nà o đó. Tuy nhiên có nhiá»u nhu cầu của
con ngÆ°á»i không thể thá»a mãn được trong thị trÆ°á»ng. Äây là má»™t nghÄ©a vụ
nghiêm chỉnh vỠcông bằng và chân lý là là m sao cho các nhu cầu căn bản
của con ngÆ°á»i được thá»a mãn và giúp cho những ngÆ°á»i phải thiếu thốn
không bị diệt vong. Ngoà i ra, những ngÆ°á»i trong cảnh túng quẫn nà y phải
được giúp đỡ để có được những kiến thức, để gia nháºp và o hệ thống các
mối liên hệ và để hỠphát triển năng lực của mình hầu có thể phát triển
những khả năng và nguồn vốn cá nhân của mình. Bên trên sự hợp lý của
những trao đổi bình đẳng và những hình thức công bằng chi phối các sự
trao đổi đó, còn có má»™t món nợ vá»›i con ngÆ°á»i, bởi vì há» là con ngÆ°á»i,
do phẩm giá cao quý của há». Món nợ nà y bao gồm má»™t cách không thể tách
lìa cái khả năng sống còn và khả năng Ä‘em lại má»™t sá»± đóng góp tÃch cá»±c
cho thiện Ãch chung của nhân loạiâ€.
Sau đó, ngà i đã vạch rõ
“những thái quá của xã há»™i tiêu thụâ€, ở số 36, nhÆ° sau: “GiỠđây, cần
phải lÆ°u ý tá»›i các vấn đỠđặc biệt và những Ä‘e dá»a xảy ra trong ná»™i bá»™
các ná»n kinh tế tiến bá»™ nhất và gắn liá»n vá»›i các đặc tÃnh của các ná»n
kinh tế ấy. Trong những giai Ä‘oạn trÆ°á»›c khi phát triển, con ngÆ°á»i luôn
sống trong sá»± nghèo khổ. Những nhu cầu của há» rất Ãt, má»™t cách nà o đó,
giá»›i hạn trong những cấu trúc khách quan của sá»± cấu tạo thể lý của há»
mà thôi, và hoạt Ä‘á»™ng kinh tế được quan niệm là để thá»a mãn những nhu
cầu đó. Ngà y nay, rõ rà ng vấn đỠkhông phải chỉ là cung cấp cho con
ngÆ°á»i má»™t lượng đủ vá» của cải, nhÆ°ng là đáp ứng cho nhu cầu vá» phẩm:
phẩm chất của hà ng hóa được sản xuất và tiêu thụ, phẩm chất của dịch vụ
mà ngÆ°á»i ta cần đến, phẩm chất của môi trÆ°á»ng và của Ä‘á»i sống, nói
chung.
Yêu cầu có má»™t cuá»™c sống thá»a mãn hÆ¡n vá» phẩm chất vÃ
già u có hÆ¡n, tá»± nó, là điá»u chÃnh đáng. NhÆ°ng ngÆ°á»i ta phải lÆ°u ý tá»›i
các trách nhiệm má»›i và tá»›i các nguy hiểm gắn liá»n vá»›i giai Ä‘oạn lịch sá»
nà y. Trong cách thức nảy sinh các nhu cầu mới và cách thức xác định các
nhu cầu đó, luôn luôn có má»™t quan niệm hÆ¡n kém chÃnh đáng vá» con ngÆ°á»i,
và vá» sá»± thiện Ä‘Ãch thá»±c của con ngÆ°á»i. Trong những chá»n lá»±a sản xuất
và tiêu thụ, xuất hiện má»™t ná»n văn hóa nà o đó, nó nói lên má»™t quan niệm
vá» toà n bá»™ Ä‘á»i sống. ChÃnh khi đó xuất hiện hiện tượng tiêu thụ. Khi
ngÆ°á»i ta xác định các nhu cầu má»›i, các phÆ°Æ¡ng pháp má»›i để là m thá»a mãn
các nhu cầu đó, ngÆ°á»i ta cần phải cảm nháºn má»™t hình ảnh toà n diện vá»
con ngÆ°á»i, hình ảnh tôn trá»ng tất cả những chiá»u kÃch của con ngÆ°á»i, vÃ
coi chiá»u kÃch thể lý, bản năng là những Ä‘iá»u tùy thuá»™c và o những chiá»u
kÃch ná»™i tại và thiêng liêng. Ngược lại, nếu ngÆ°á»i ta qui chiếu trá»±c
tiếp và o các bản năng, và nếu ngÆ°á»i ta bá» qua, cách nà y hay cách khác,
thá»±c tại của má»™t con ngÆ°á»i có ý thức và tá»± do, thì Ä‘iá»u đó có thể Ä‘Æ°a
tá»›i những thói quen tiêu thụ và những kiểu sống khách quan không chÃnh
đáng và thÆ°á»ng là tai hại cho sức khá»e thể lý và tinh thần. Má»™t hệ
thống kinh tế không bao gồm trong khuôn khổ riêng của nó những tiêu
chuẩn cho phép phân biệt đúng đắn các hình thức má»›i và cao nhất để thá»a
mãn các nhu cầu của con ngÆ°á»i cÅ©ng nhÆ° các nhu cầu má»›i được khÆ¡i dáºy
ngăn cản con ngÆ°á»i đạt tá»›i sá»± trưởng thà nh nhân cách. NhÆ° váºy cần thiết
và khẩn cấp phải có một công việc rộng lớn vỠgiáo dục và văn hóa, gồm
việc huấn luyện các ngÆ°á»i tiêu thụ biết sá» dụng quyá»n chá»n lá»±a má»™t cách
có trách nhiệm, huấn luyện một cảm quan bén nhạy vỠtinh thần trách
nhiệm cho những ngÆ°á»i sản xuất và nhất là cho những chuyên viên vá»
truyá»n thông xã há»™i, chÆ°a kể tá»›i sá»± can thiệp cần thiết của chÃnh
quyá»nâ€.
Nhìn chung, giáo huấn xã hội Công giáo đã cho một cái
nhìn có thể gá»i là quân bình trong vấn Ä‘á» nà y. Những hÆ°á»›ng dẫn nà y sẽ
giúp con ngÆ°á»i thá»i đại ngà y nay Ä‘iá»u chỉnh cho đúng lối suy nghÄ© vÃ
cách hà nh xá» của há» trong cuá»™c sống, vá»›i Ä‘iá»u kiện là hỠđược Ä‘á»c vÃ
thá»±c sá»± muốn đón nháºn chúng nhÆ° những lá»i giáo huấn chân thà nh xuất
phát tự lòng yêu mến và muốn xây dựng của Giáo Hội.
Äó là vá» mặt lý thuyết, nhÆ°ng trong thá»±c tế, có lẽ, chúng ta cÅ©ng cần tìm lý giải đôi Ä‘iá»u gặp thấy trong Ä‘á»i sống.
Một và i hiện tượng thực tế cần lý giải
-
Khuyến mãi là má»™t hình thức khuyến khÃch ngÆ°á»i tiêu dùng mua (tiêu thụ)
má»™t hoặc nhiá»u sản phẩm nà o đó của công ty hoặc cÆ¡ sở sản xuất hà ng
hoá. Có các hình thức khuyến mãi như: giảm giá, tặng thêm, tặng phẩm,
váºn chuyển miá»…n phÃ, giảm cÆ°á»›c v.v.(9) Và dụ, trong mấy ngà y cáºn Tết
Äinh Hợi, công ty Thiên Hoà đã tung ra chiến dịch khuyến mãi vá»›i khẩu
hiệu “Lễ hội mua sắm†đi kèm với những bảng niêm yết giảm giá đến 50%
(nhÆ°ng trên thá»±c tế chỉ có má»™t số chủng loại sản phẩm “hết thá»i†vÃ
cũng chỉ còn một và i chiếc cho việc giảm giá mà thôi) và những đợt xổ
số trúng thưởng. Trong mấy ngà y đó, ngÆ°á»i ta đến cá»a hà ng rất đông đến
ná»—i cá»a hà ng phải chuyển bãi gởi xe sang nhá» chá»— của má»™t công ty bạn kế
bên. Hà ng năm, há» có nhiá»u đợt khuyến mãi nhÆ° váºy. Ta có thể thấy hiện
tượng nà y tại nhiá»u công ty, cá»a hà ng, siêu thị ở khắp nÆ¡i. Kết quả lÃ
ngÆ°á»i tiêu dùng đã đến mua sắm rất nhiá»u, lượng hà ng hoá tiêu thụ tăng
cao, nhất là trong mấy ngà y cáºn Tết và cả sau Tết.
- “Khách hà ng
là thượng đế†là má»™t khẩu hiệu được thấy nhiá»u. Nó vừa biểu hiện tÃnh
quan tâm và tôn trá»ng của nhà cung cấp đối vá»›i ngÆ°á»i tiêu dùng. Ngà y
nay, nó đã trở thà nh một phương châm hoạt động cho các nhà kinh doanh,
bù lại cho kiểu cách coi thÆ°á»ng và bất cần của ngÆ°á»i bán đối vá»›i ngÆ°á»i
mua, trước kia. Coi “Khách hà ng là thượng đế†đã trở thà nh một phong
cách hoạt Ä‘á»™ng được nhiá»u nhà kinh doanh áp dụng nhằm tạo thêm uy tÃn
cho thÆ°Æ¡ng hiệu của mình và vá»›i mong muốn đạt mức tiêu thụ cao hÆ¡n vÃ
cao nhất. Khi niêm yết phương châm nà y, các nhà kinh doanh mong muốn
rằng, má»™t mặt, nó Ä‘em lại sá»± yên tâm và thoải mái cho ngÆ°á»i mua vì biết
rằng mình sẽ được chăm sóc chu đáo khi đồng ý sỠdụng một loại sản phẩm
hay dịch vụ, nó khiến cho ngÆ°á»i tiêu dùng cảm thấy được kÃnh trá»ng nhÆ°
là “thượng đếâ€, vì đã mang lại lợi nhuáºn cho nhà cung cấp; mặt khác, nó
lại chỉ là má»™t chiêu bà i của nhà cung cấp để thu hút khách hà ng vá» phÃa
mình trong tư thế cạnh tranh gay gắt với các nhà cung cấp khác, cho nên
má»™t khi khách hà ng không còn là đối tượng để đạt mục Ä‘Ãch nhÆ° vừa nói
thì nhà cung cấp sẽ chẳng còn lý do gì để quan tâm đến việc tôn trá»ng
đối với khách hà ng, có chăng chỉ là phép lịch sự tối thiểu mà thôi.
Vì
váºy, có lẽ, Ä‘iá»u tốt nhất cho ngÆ°á»i tiêu dùng không phải là việc có
được coi là “thượng đế†hay không mà là được thông tin đầy đủ và chÃnh
xác vá» những dịch vụ hay sản phẩm há» muốn sá» dụng. Há» mong đợi nÆ¡i nhÃ
cung cấp má»™t chữ “tÃn†thá»±c sá»± trong việc là m ăn kinh doanh chứ không
cần má»™t sá»± ca tụng giả tạo nà o, vì lợi Ãch chÃnh của ngÆ°á»i tiêu dùng lÃ
được hưởng dùng những thà nh quả khoa há»c kỹ thuáºt ứng dụng và o Ä‘á»i sống
cụ thể của hỠmột cách thiết thực và hiệu quả.
- NgÆ°á»i nghèo trong xã há»™i tiêu thụ
Theo
cha Alain Durand, OP., trong quyển La foi chrétienne aux prises avec la
modialisation, (L’histoire à vif), Les Editions du Cerf, Paris, 2003,
trang 27tt, thì con số những ngÆ°á»i nghèo không tăng lên Ä‘á»u nhau trong
má»i xứ sở và , ở những nÆ¡i mà há» tăng số, thì nhịp Ä‘á»™ cÅ©ng không giống
nhau. Trong thực tế, con số nà y đã tăng rất nhanh trong tại châu Phi
thuộc vùng sa mạc Sahara từ con số 180 triệu lên đến 301,6 triệu từ
1985 đến 1998. Sá»± gia tăng cÅ©ng nhanh nhÆ° váºy trong các xứ Äông Âu.
Nhìn chung, con số những ngÆ°á»i sống trong thế giá»›i có thu nháºp thấp hÆ¡n
1 USD má»—i ngà y đã tăng, vẫn tÃnh từ 1985 đến 1998, từ 1,116 tá»· lên
1,175 tá»· ngÆ°á»i(10).
Còn vá» phần những bất bình đẳng vá» thu nháºp,
và o năm 1960, 20% những ngÆ°á»i già u nhất thế giá»›i sở hữu má»™t mức thu
nháºp gấp 30 lần hÆ¡n số 20 % những ngÆ°á»i nghèo nhất. ChÆ°a đầy 40 năm
sau, và o năm 1997, con số so sánh đã chuyển thà nh 74 lần(11). Chỉ có
225 ngÆ°á»i già u nhất thế giá»›i đại diện cho mức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá» thu nháºp
hà ng năm của 47% những cá nhân ngÆ°á»i nghèo nhất của dân số thế giá»›i,
ứng vá»›i 2,5 tá»· ngÆ°á»i(12). Khoảng 25% cÆ° dân của địa cầu chia nhau 75%
thu nháºp thế giá»›i(13).
Tháºt váºy, trong má»i xã há»™i, phát triển
hay Ä‘ang phát triển, luôn còn có ngÆ°á»i nghèo. Nghèo ở đây chủ yếu muốn
nói tá»›i sá»± so sánh giữa những ngÆ°á»i già u vốn có má»i thứ há» muốn, cho dù
là chúng không hoà n toà n thuộc nhu cầu thực thụ của bản thân, với những
ngÆ°á»i không có đủ Ä‘iá»u kiện để có được những nhu cầu cần thiết, tùy
theo mức Ä‘á»™ của má»—i xã há»™i. Và dụ ở Pháp, những nghèo không phải lÃ
những ngÆ°á»i chẳng có gì để ăn để mặc cho bằng há» không có Ä‘iá»u kiện để
tiếp cáºn những loại dịch vụ thuá»™c loại đắt tiá»n và xa xỉ, vì váºy hỠđã
bị loại, má»™t cách nà o đó khá»i xã há»™i. HỠở trong má»™t tâm lý chán nản vÃ
bất ổn vì nháºn thấy mình chỉ là “cặn bã†trong xã há»™i, chỉ là những
ngÆ°á»i ăn bám và o quỹ an sinh xã há»™i mà thôi. Vì váºy, dần dần há» bị rÆ¡i
và o tình trạng mất tá»± tin và đi đến tá»± hủy hoại Ä‘á»i mình trong say sÆ°a,
rồi đánh mất chÃnh mình hay hạ thấp nhân phẩm của mình. NgÆ°á»i nghèo còn
mãi, theo lá»i Äức Giêsu, chÃnh là má»™t thá»±c trạng vốn là háºu quả của sá»±
phân hoá trong xã há»™i, xuất phát từ khả năng khác nhau của má»—i ngÆ°á»i
cá»™ng vá»›i tÃnh Ãch ká»· chỉ lo vun vén cho riêng mình của nhân loại nói
chung.
Trong xã há»™i tiêu thụ, ngÆ°á»i ta Ä‘á» cao những ngÆ°á»i có khả
năng chi trả cho nhu cầu tiêu thụ của mình, thì ngÆ°á»i nghèo là những
ngÆ°á»i bị coi thÆ°á»ng hay bị “bá» rÆ¡i†vì không có khả năng đó. Tháºt váºy,
há» vốn không đủ Ä‘iá»u kiện chi trả để đáp ứng cho nhu cầu của mình nên
hỠkhông phải là đối tượng được coi là “thượng đế†mà các nhà cung cấp
nhắm tá»›i, có chăng há» chỉ là những ngÆ°á»i cần phải được chăm lo ở mức
tối thiểu để cho một xã hội có thể được coi là đạt mức phát triển nà o
đó. Việc chăm lo nà y thuá»™c vá» chÃnh phủ và các thà nh phần khác trong xã
há»™i vốn có trách nhiệm liên Ä‘á»›i cách nà o đó. NhÆ° thế, ngÆ°á»i nghèo đã vô
tình trở thà nh gánh nặng cho xã hội.
Tạm kết
“Cuộc
há»™i thoại†trên đây không thể bao quát được hết má»i khÃa cạnh của vấn
Ä‘á», cÅ©ng không thể Ä‘Ã o sâu cách thấu đáo từng Ä‘iểm nêu ra. Äây chỉ lÃ
má»™t cố gắng gợi lên và i ý tưởng là m Ä‘iểm tá»±a giúp cho má»—i ngÆ°á»i suy
nghĩ sâu rộng hơn, nếu đây là vấn đỠhỠthực sự quan tâm.
Tiêu
thụ hay đúng hơn là việc đỠcao tiêu thụ vừa là một cách thúc đẩy sản
xuất dẫn đến phát triển và đem lại má»™t Ä‘á»i sống tốt hÆ¡n vá» mặt váºt chất
cho con ngÆ°á»i. Äiá»u vừa nói góp phần là m cho nhân phẩm con ngÆ°á»i được
Ä‘á» cao hÆ¡n, nhÆ°ng cÅ©ng vừa đẩy Ä‘Æ°a con ngÆ°á»i đến tình trạng quên mất
những giá trị khác cao trá»ng hÆ¡n, để rồi chỉ còn biết sống theo kiểu
chủ nghÄ©a duy váºt chất, không còn biết nghÄ© đến những ngÆ°á»i anh em bất
hạnh chung quanh mình, có chăng cũng chỉ là một chút hình thức bên
ngoà i mà thôi. Ta có thể gá»i đó là tÃnh hai mặt của hiện tượng xã há»™i
tiêu thụ.
NgÆ°á»i ta khó có thể Ä‘Æ°a ra má»™t chỉ dẫn dứt khoát lÃ
nên phản ứng thế nà o trước hiện tượng nà y, có chăng là nên tìm hiểu rõ
thá»±c chất của vấn Ä‘á» và tá»± chá»n cho mình cách ứng xá» sao cho phù hợp,
nghÄ©a là vừa đảm bảo khai thác được tối Ä‘a mặt tÃch cá»±c của nó trong
việc thúc đẩy phát triển, và là phát triển Ä‘Ãch thá»±c cho xã há»™i và cho
má»i ngÆ°á»i, lại vừa hạn chế được đến mức là m vô hiệu hoá tÃnh tác hại
lôi kéo con ngÆ°á»i ngà y cà ng xa rá»i những giá trị cao trá»ng hÆ¡n, nhất lÃ
các giá trị tôn giáo và tâm linh.
Có lẽ, chỉ có thể nêu ra một
gợi ý nhÆ° trên cho những anh chị em Kitô hữu muốn tìm lá»i giải đáp cho
mình trong việc sống đạo trong một xã hội đang ngà y cà ng hướng theo xu
hướng xã hội tiêu thụ hiện nay, ở Việt Nam.
Giáo huấn của Äức
Gioan Phaolô II, trong Thông điệp Bách chu niên, sẽ cho chúng ta một
cái nhìn tạm gá»i là má»™t lá»i kết cho những gì được thảo luáºn từ đầu đến
giá»: “Ước muốn sống tốt hÆ¡n không phải là xấu, nhÆ°ng Ä‘iá»u xấu [do xã
hội tiêu thụ mang lại, ở đây] là một mẫu sống tốt hơn [được giới thiệu]
lại hÆ°á»›ng tá»›i ‘cái có’ chứ không hÆ°á»›ng tá»›i ‘cái là ’, và khi ngÆ°á»i ta
muốn ‘có’ nhiá»u hÆ¡n không phải để được ‘là ’ nhiá»u hÆ¡n, nhÆ°ng là để lấp
đầy cuá»™c sống bằng má»™t sá»± hưởng thụ, và coi đó nhÆ° chÃnh mục Ä‘Ãch của
cuá»™c Ä‘á»i (14). NhÆ° váºy, cần phải ná»— lá»±c để tạo ra má»™t mẫu sống mà trong
đó các yếu tố quyết định cho các lá»±a chá»n tiêu thụ, tiết kiệm và đầu
tÆ°, phải là sá»± tìm kiếm Ä‘iá»u chân thiện mỹ, cÅ©ng nhÆ° sá»± thông hiệp vá»›i
những ngÆ°á»i khác để tạo nên má»™t sá»± phát triển chung. Vá» vấn Ä‘á» nà y, tôi
không chỉ bằng lòng vá»›i má»™t lá»i kêu gá»i thi hà nh nghÄ©a vụ của đức ái,
nghĩa là nghĩa vụ trao tặng những cái ‘dư thừa’, và đôi khi cả những
cái ‘cần thiết’ của mình để trợ giúp cuá»™c sống của ngÆ°á»i nghèo. Tôi
muốn nói tá»›i sá»± kiện là ngay cả sá»± lá»±a chá»n đầu tÆ° ở nÆ¡i nà y hÆ¡n là nÆ¡i
kia, trong má»™t ngà nh sản xuất nà y hÆ¡n là ngà nh sản xuất khác, luôn lÃ
má»™t lá»±a chá»n có tÃnh cách luân lý và văn hóa. Má»™t khi có đủ má»™t số Ä‘iá»u
kiện cần thiết trong lãnh vá»±c kinh tế và để tạo nên má»™t thế chÃnh trị
chắc chắn, thì quyết định đầu tư, nghĩa là trao tặng cho một dân tộc có
một cơ hội để thể hiện công việc của mình cho có giá trị, cũng chịu ảnh
hưởng do má»™t thái Ä‘á»™ thiện cảm và niá»m tin tưởng nÆ¡i Äấng Quan Phòng,
những thái Ä‘á»™ nà y cho thấy phẩm chất nhân bản của ngÆ°á»i quyết định (số
36).
(1) Theo Bách khoa toà n thư Việt Nam, lấy trên mạng internet.
(2) SÄ‘d.
(3) Xem
O. C. Ferrell, John Fraedrich and Linda Ferrell, Business ethics.
Ethical decision making and cases, sixth edition, Houghton Mifflin
Company, Boston – New York, 2006, trang 10.
(4) Xem Monique Seyler, trong Esprit, Revue internationale, số 328, Octobre 2006, Paris, trang 213-216.
(5) L.
J. Lebret, “Dynamique concrète du développementâ€, Paris, 1961, trang
28. Có thể xem thêm trong Hiến chế mục vụ Giáo hội trong thế giới ngà y
nay của Công đồng Vaticano II, số 64, nói vá»: phát triển kinh tế để
phục vụ con ngÆ°á»i.
(6) Xem Histoire des pensées économiques. Les
Fondateurs, collection dirigée par Alain Gélédan, Editions Dalloz,
Paris, 1993, trang 366tt.
(7) Xem Histoire des pensées économiques.
Les contemporains, collection dirigée par Alain Gélédan, Editions
Sirey, Paris, 1988, trang 40-47.
(8) Xem SÄ‘d., trang 48-57.
(9) Theo Bách khoa toà n thư Việt Nam, lấy trên mạng internet.
(10) Những
dữ liệu nà y được cung cấp bởi Ngân hà ng thế giới. Xin xem chủ đỠnà y
của Francine MESTRUM,Mondialisation et pauvreté. De l’utilité de la
pauvreté dans le nouvel ordre mondial, Paris, L’Harmattan, 2003, tr. 56.
(11) PNUD, Rapport mondial sur le développement humain 1999, tr. 36.
(12) SÄ‘d., 1998, tr. 33.
(13) SÄ‘d., 2001, tr. 19.
(14) x. GS, 35; PP, 19.
Lm. Anbêtô Nguyá»…n Lá»™c Thá», OP.
(Nguồn: Hiệp Thông, số 40) |