Vì sao ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam lại phải “Há»™i nháºp văn hóaâ€?
04.09.2015
Nhiá»u gia đình khi gia đình có ngÆ°á»i thân qua Ä‘á»i cÅ©ng xin lá»… và o ngà y thứ 49 (chung thất) và ngà y thứ 100 sau khi chết. Tôi có há»i rất nhiá»u gia đình Công giáo: Tại sao không xin lá»… và o ngà y thứ 50 hoặc ngà y thứ 99 mà lại phải xin lá»… và o ngà y thứ 49 và ngà y thứ 100 sau khi chết? Tất cả Ä‘á»u trả lá»i: Thấy ngÆ°á»i ta xin lá»… ngà y ấy thì tôi cÅ©ng là m theo nhÆ° váºy!...
NÓI
SANG ÄÀNG SANG Sà CHUYỆN
HỘI NHẬP VĂN HÓA
Vì
sao ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam lại phải “Há»™i nháºp văn hóaâ€?
Trong
và i tháºp niên trở lại đây trong Giáo há»™i Công giáo Việt Nam thÆ°á»ng nghe cụm từ
“Há»™i nháºp văn hóaâ€. Tại sao ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam lại phải há»™i nháºp văn hóa
Việt Nam?
Sách Khâm định Việt sỠthông giám cương mục
ghi và o năm Nguyên Hòa Ä‘á»i vua Lê Trang Tông (1533) có ngÆ°á»i Tây dÆ°Æ¡ng lÃ
I-nê-khu Ä‘i Ä‘Æ°á»ng biển và o giảng đạo Thiên Chúa ở là ng Ninh CÆ°á»ng, Quần Anh huyện
Nam Chân (tức Nam Trực) và ở là ng Trà Lũ huyện Giao Thủy.
VÃ o
thá»i ấy ngÆ°á»i theo đạo Công giáo được các giáo sÄ© dòng Tên (Société des
Jésuites) cho phép đặt bà i vị trong nhà , thi hà nh các nghi lá»… vốn dà nh cho ngÆ°á»i
quá cố theo phong tục; được cúng tế đức Khổng tá»; được phúng Ä‘iếu hÆ°Æ¡ng nến cho
nhà hiếu; quỳ lạy trÆ°á»›c bà i vị hoặc trÆ°á»›cxác ngÆ°á»i chết, khấu đầu bà i vị trong
ngà y đầu năm; đốt hÆ°Æ¡ng nến trÆ°á»›c bà i vị (Lm. Bùi Äức Sinh, Lịch sá» Giáo há»™i
Công giáo táºp 1, Veritas Edition Calgary Canada, tr. 155)
Sau nà y các giáo sÄ© dòng Äa Minh, Phanxicô
cÅ©ng đến à đông để truyá»n giáo và nháºn thấy những lá»… nghi thá» cúng tổ tiên mÃ
các giáo sÄ© dòng Tên cho phép lâu nay là “không phù hợp vá»›i giáo lý Công giáoâ€.
Các giáo sĩ dòng Tên cho nghi thức thỠcúng tổ tiên chỉ là những cỠchỉ tỠtình
hiếu thảo vá»›i ngÆ°á»i quá cố. Các giáo sÄ© dòng Äa Minh, Phanxicô cho rằng thá»
cúng tổ tiên có mà u sắc tôn giáo và pha lẫn mê tÃn dị Ä‘oan. Cuá»™c tranh luáºn nà y
được gá»i là tranh luáºn Lá»… nghi Trung Hoa.
Cuá»™c
tranh luáºn Lá»… nghi Trung Hoa được Ä‘Æ°a vá» Rome giải quyết. Sau nhiá»u năm nghiên
cứu, ngà y 12/09/1645 Giáo hoà ng Innocent X ký sắc lệnh nghiêm cấm những ngÆ°á»i
Công giáo à đông không được thá» cúng tổ tiên vì cho là mê tÃn dị Ä‘oan, tôn thá»
ngẫu tượng.
Thấy
có những phán Ä‘oán không đúng, dòng Tên cá» ngÆ°á»i sang Rome trần tình vấn Ä‘á».
Nghe việc tôn kÃnh tiá»n nhân là hợp lý nên ngà y 23/03/1656 Giáo hoà ng Alexander
VII ký sắc lệnh chuẩn thuáºn những nghi thức mà ngà i coi nhÆ° những táºp tục dân sá»±,
kể cả việc tôn kÃnh Khổng tá» và thá» kÃnh tổ tiên. Khẳng định rằng đây ở trong
phạm vi dân sự, chớ không phải tôn giáo.
Năm
1659 Bá»™ Truyá»n giáo ra Huấn thị sá» dụng cho các đại diện Tông tòa Ä‘i các nÆ°á»›c
Trung Hoa, Tonkin, Cochinchine trong đó có ghi những lá»i căn dặn nà y: “đừng
dùng nhiệt tâm nà o, đừng xúc tiến luáºn chứng nà o để bắt dân nà y thay đổi nghi lá»…,
những lá» thói và những phong tục của há», Ãt nữa khi nó không hiển nhiên ngược vá»›i
đạo và luân lý. Còn gì chướng hơn mang một nước Pháp, Tây Ban Nha, Italia hoặc
má»™t xứ châu Âu nà o và o chá»— ngÆ°á»i Trung Hoa? Äừng Ä‘Æ°a má»™t xứ nà o của chúng ta
và o xứ há», nhÆ°ng hãy mang đức tin và o, đức tin nà y không ruồng bá», cÅ©ng không đả
thương các nghi lễ hoặc thói quen của dân tộc nà o miễn chúng không ghê tởm,
trái lại, đức tin muốn ngÆ°á»i ta cứ giữ, cứ bảo vệ những phong tục đó…â€
Huấn
thị đặc sắc ấy còn tiên liệu cả đến háºu quả trầm trá»ng nên đã cảnh giác bằng những
lá»i sau: “ Không gì có sức tạo nên xa lạ và ghét bá» bằng việc đòi thay đổi những
táºp tục riêng của dân tá»™c, nhất là những táºp tục lÆ°u truyá»n từ cổ nhân. Sẽ ra
sao đây, nếu bạn bãi bá» những truyá»n thống ấy để mang táºp tục quê hÆ°Æ¡ng bạn từ
ngoà i và o?†(Lm. Nguyễn Thế Thoại, Giáo Hội đi trong lòng nhân loại, Lưu hà nh nội
bá»™, tr. 441,442)
Tưởng rằng cuá»™c tranh luáºn đến đây chấm dứt,
nhÆ°ng sau đó cuá»™c tranh luáºn còn tiếp diá»…n dà i dà i giữ hai nhóm. Năm 1704 Tòa
thánh quyết định gồm 4 điểm:
- Cấm dùng chữ THIÊN hay THƯỢNG ÄẾ để chỉ CHÚA
TRỜI.
- Cấm treo bảng có hai chữ KÃNH THIÊN trong
thánh Ä‘Æ°á»ng.
- Cấm cúng tế đức Khổng tỠvà ông bà cha mẹ.
- Cấm đặt bà i vị tổ tiên trong nhà .
Năm
1715 Tòa thánh ra lệnh phạt vạ tuyệt thông những ai bất tuân lệnh vỠnhững lễ
nghi mà Tòa thánh đã bác bá». Vá»›i quyết định trên, ngÆ°á»i Công giáo à đông phải
mang tiếng là “bỠông bá» bà â€. Trong thÆ° của Giám mục Bá Äa Lá»™c gởi cho linh mục
Letondal đỠngà y 17/08/1789 kể chuyện Hoà ng tỠCảnh sau khi theo Giám mục sang
Pháp và khi trở vỠđã né tránh không chịu lạy trước bà n thỠtổ tiên khiến cho
Nguyá»…n vÆ°Æ¡ng Phúc Ãnh tức giáºn: “…Ngà i ngạc nhiên vì sao đạo Da tô có thể dung
túng cho những tÃn đồ quên hết ông bà tổ tiên là m váºyâ€. Cụ Nguyá»…n Äình Chiểu thốt
lên: “ Thà đui mà giữ đạo nhà / Còn hÆ¡n có mắt ông cha không thá»â€ hoặc “ Sống
là m chi theo quân tả đạo, quăng vùa hÆ°Æ¡ng, xô bà n Ä‘á»™c thấy lại thêm buồnâ€. NgÆ°á»i
Công giáo không còn thỠcúng ông bà khiến các vua chúa à đông nghiêm cấm dân
theo đạo Công Giáo: “Vì nÆ°á»›c ta tá»± xÆ°a đến nay vẫn theo Nho giáo, lấy sá»± thá»
cúng ông cha là m trá»ng, lấy sá»± tế tá»± thần thánh là m phải, mà lệ nÆ°á»›c lấy sá»±
cúng tế là m má»™t việc rất quan trá»ng. Äá»™t nhiên thấy nhiá»u ngÆ°á»i mình theo đạo
Thiên Chúa, bá» cả các thói cÅ©, chỉ chuyên vá» má»™t mặt theo đạo má»›i, bởi váºy cho
nên trong Nam ngoà i Bắc, vua chúa Ä‘á»u cho đạo ấy là má»™t tà đạo, là m hủy hoại cả
cái phong hóa của nÆ°á»›c nhà xÆ°a nay, bèn xuống chỉ cấm không cho ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c
theo đạo mới nữa, và đặt ra phép nghiêm để bắt tội những kẻ không tuân theo chỉ
dụ ấy†(Trần Trá»ng Kim, Việt Nam sá» lược, Nxb. Văn hóa Thông tin, tr. 367)
VÃ o
những năm của ná»a đầu thế ká»· XX, sau khi nhìn nháºn sá»± việc, Tòa thánh ra những
sắc lệnh loại bỠnhững quan điểm của thế kỷ XVIII đối với một số lễ nghi quốc
gia. Ngà y 03/02/1939 huấn dụ Plane Compertum est nói vỠlễ nghi Trung Hoa với đức
Khổng tá» và tổ tiên. Huấn dụ nà y bãi bá» những lệnh cấm ngÆ°á»i giáo dân trÆ°á»›c
đây.
Năm 1958 các Giám mục Việt Nam đã là m đơn thỉnh
cầu Tòa thánh cho phép ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam được áp dụng phụng tá»± gia tiên
và nghi lá»… dân tá»™c nhÆ° ngÆ°á»i Công giáo Trung Hoa đã áp dụng từ năm 1939. Ngà y
20/10/1964 Tòa thánh chÃnh thức ban sắc dụ cho ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam được áp
dụng. Ngà y 14/06/1965 Hội đồng Giám mục Việt Nam (nhưng kỳ thực chỉ có các Giám
mục miá»n Nam Việt Nam mà thôi) há»p tại Äà Lạt đã ra Thông cáo của Há»™i đồng Giám
mục Việt Nam vá» việc tôn kÃnh tổ tiên và các báºc anh hung liệt sÄ©. Thông cáo có
đoạn:
“Dân
Việt Nam rất quý trá»ng đạo hiếu đối vá»›i tổ tiên. NhÆ°ng ngà y xÆ°a có nhiá»u hà nh
vi mang nặng tÃnh cách dị Ä‘oan đến giáo lý Công giáo, nên ngÆ°á»i Kitô không được
phép là m, ngà y nay hầu nhÆ° dân trà đã thay đổi hẳn, ngÆ°á»i ta chỉ còn coi má»™t số
cá» chỉ hay việc là m đó nhÆ° những táºp tục biểu lá»™ lòng hiếu thảo biết Æ¡n đối vá»›i
tổ tiên hay anh hùng liệt sÄ©, không có tÃnh cách tôn giáo, nên Há»™i Thánh đã cho
phép là m. Äừng ai bỡ ngỡ Ä‘iá»u đó. Và sau đây là mấy nguyên tắc để phân biệt:
lúc nà o nên là m, lúc nà o không.
- Những việc rõ rà ng là thế tục, cốt để tá»
tinh thần ái quốc hay lòng hiếu thảo, thì được thi hà nh hay tham dự cách chủ động,
nhÆ° treo hình ảnh, dá»±ng tượng, nghiêng mình bái kÃnh, chÆ°ng hoa đèn, hÆ°Æ¡ng nến…â€(
Lịch Phụng vụ năm 1973, Giáo pháºn Nha Trang, tr. 89-90).
Cần
hiểu rõ sá»± việc trÆ°á»›c khi há»™i nháºp văn hóa
Hiện
nay trong nhiá»u gia đình Công giáo Việt Nam có láºp bà n thá» cho tổ tiên, ông bÃ
, cha mẹ. Trên bà n thỠcũng có di ảnh và bát nhang… Khi đến nhà có tang để
phúng Ä‘iếu cÅ©ng thắp hÆ°Æ¡ng vái trÆ°á»›c linh cá»u. Theo phong tục của ngÆ°á»i Việt
Nam từ xa xÆ°a là khi cha mẹ qua Ä‘á»i, con cái phải để tang cho cha mẹ và mảnh
khăn tang ấy được quấn trên đầu. Tại sao không quấn ở nơi nà o khác mà lại quấn
trên đầu? Do ngÆ°á»i Việt chúng ta quan niệm cái đầu là để thá» cha kÃnh mẹ cho
nên khăn tang phải quấn trên đầu. Trong những năm gần đây trong hà ng giáo sĩ,
tu sÄ© Việt Nam khi để tang cho cha mẹ hoặc ngÆ°á»i thân không còn quấn trên đầu
mà lại choà ng dải khăn tang trên cổ. Cách để tang ấy nay bắt đầu lan sang một số
giáo dân. Gá»i là há»™i nháºp văn hóa tại sao lại há»™i nháºp ná»a vá»i nhÆ° váºy? Theo
quy định của Giáo há»™i Pháºt giáo là những ngÆ°á»i xuất gia khi cha mẹ chết không
phải để tang, bởi vì trÆ°á»›c ngà y xuất gia ngÆ°á»i ấy đã là m lá»… quỳ lạy trÆ°á»›c cha mẹ
rồi. NhÆ°ng những ngÆ°á»i xuất gia (môn đồ và pháp quyến) vẫn còn phải quấn khăn
tang (khăn tang mà u và ng - mà u nhà Pháºt Æ°a chuá»™ng) trên đầu má»™t lần khi thầy bổn
sÆ° của những ngÆ°á»i ấy qua Ä‘á»i.
Nhiá»u
gia đình khi gia đình có ngÆ°á»i thân qua Ä‘á»i cÅ©ng xin lá»… và o ngà y thứ 49 (chung
thất) và ngà y thứ 100 sau khi chết. Tôi có há»i rất nhiá»u gia đình Công giáo: Tại
sao không xin lễ và o ngà y thứ 50 hoặc ngà y thứ 99 mà lại phải xin lễ và o ngà y
thứ 49 và ngà y thứ 100 sau khi chết? Tất cả Ä‘á»u trả lá»i: Thấy ngÆ°á»i ta xin lá»…
ngà y ấy thì tôi cÅ©ng là m theo nhÆ° váºy!
Ông
bà ta nói “vô tri bất mộ†(không biết không mến má»™). Xin lá»… cho ngÆ°á»i thân và o
ngà y thứ 49 sau khi qua Ä‘á»i là ảnh hưởng của nhà Pháºt. Theo giáo lý nhà Pháºt,
con ngÆ°á»i sau khi chết, thá» thân trung ấm (linh hồn còn đâu đó chÆ°a tái sinh) tối
đa là 49 ngà y thì sẽ tái sinh và o trong một cảnh giới nà o đó trong lục đạo,
tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i nghiệp của há».
Sau
khi chết cho đến 49 ngà y thì hầu hết các thần thức sẽ tùy nghiệp tái sinh và o một
trong những cảnh giá»›i của lục đạo (Trá»i; Atula; NgÆ°á»i; Súc sinh; Ngạ quá»· và Äịa
ngục) (Tuần báo Giác ngộ số 497 ra ngà y 08/08/2009). Sau khi chết giáp tuần thì
gia đình tổ chức cúng thấtvà cúng 7 thất và tuần thứ 7 gá»i là cúng chung thất
Äối vá»›i đức tin Công giáo con ngÆ°á»i vừa tắt thở
thì linh hồn bèn được Thiên Chúa phán xét và số pháºn linh hồn của ngÆ°á»i ấy được
định đoạt ngay chứ không phải lãng vãng đâu đó và chỠđến ngà y thứ 49 mới định
đoạt!
Xin
lá»… và o ngà y thứ 100 sau khi chết cho ngÆ°á»i thân là ảnh hưởng của nghi lá»… cổ
truyá»n của dân tá»™c. Theo sách Thá» Mai gia lá»… sau khi chết 100 ngà y là tuần Tốt
khốc, có nghĩa là đến tuần nà y mới thôi khóc (bớt buồn). Tuần nà y tế lễ một tiệc,
rồi thôi không phải cúng cÆ¡m hà ng ngà y nữa (Tây Hồ Bùi Tấn Niên, Äất nÆ°á»›c 4.000
năm gia lễ, Nxb. TP.HCM, tr. 50) (Trong chữ Hán, Khốc có nghĩa là khóc to, khóc
thà nh tiếng; Khấp là khóc nhÆ°ng khóc không ra tiếng. Trong báo tang thÆ°á»ng gặp
hai chữ “Khấp báoâ€)
Ngoà i
ra theo nghi lá»… cổ truyá»n còn có Tế Ngu (Ngu là yên vui; Tế Ngu là cúng yên hồn
phách). Sau khi chôn xong, rước linh vị vỠnhà là tế sơ ngu. Là m Sơ ngu xong gặp
ngà y “nhu†(ngà y có can Ất, Äinh, Ká»·, Tân, Quý) thì là lá»… Tái ngu. Saukhi là m lá»…
tái ngu gặp ngà y “cÆ°Æ¡ng†(ngà y có can Giáp, BÃnh Máºu, Canh, Nhâm) là m lá»… Tam
ngu. Nếu gia đình nà o không Tế ngu, trong 3 ngà y sau lễ an táng thì chỉ có cúng
cÆ¡m mà thôi (Äất nÆ°á»›c 4.000 năm gia lá»…, SÄ‘d, tr. 49).
NhÆ°
váºy ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam nên xin lá»… cầu cho ngÆ°á»i thân đã qua Ä‘á»i và o ngà y
thứ 1,2,3 sau khi chôn cất xong gá»i là cầu cho linh hồn ngÆ°á»i chết được yên vui
nÆ¡i cõi vÄ©nh hằng và xin lá»… ngà y thứ 100 sau khi mất gá»i là lá»… Tốt khốc. Riêng
xin lễ ngà y thứ 49 sau khi chết xem ra có vẻ trái với giáo lý Công giáo.
NgÆ°á»i
chết giáp đúng má»™t năm thì tổ chức lá»… Tiểu tÆ°á»ng (giá»— đầu). Từ lá»… nà y con cái bá»
các hung phục nhÆ° đồ sô gai, mÅ© gáºy… NhÆ°ng vẫn giữ tang phục thÆ°á»ng trong ba
năm tang trở. Tuy gá»i ba năm tang trở nhÆ°ng kỳ thá»±c chỉ có 24 tháng mà thôi (vì
theo cách tÃnh âm lịch dẫu có chết và o ngà y cuối năm âm lịch vẫn tÃnh là má»™t
năm). NgÆ°á»i chết giáp đúng 24 tháng thì tổ chức lá»… Äại tÆ°á»ng (lá»… mãn tang). Nếu
trong ngà y lá»… Äại tÆ°á»ng chÆ°a gặp ngà y tốt thì trong ba tháng sau đó chá»n được
ngà y nà o tốt để trừ phục (đốt bá» tang phục), gá»i là Tế Äà m. Từ ngà y nà y thân
nhân bỠhết tang phục và coi như đã mãn tang.
PhÆ°Æ¡ng
Tây không thấy tổ chức lễ mãn tang, chỉ có và i nước à đông tổ chức mà thôi,
nhÆ°ng nhiá»u ngÆ°á»i Công giáo Việt Nam tổ chức lá»… tang cho những vị chức sắc hoặc
ngÆ°á»i thân không phải và o ngà y giáp 24 tháng mà và o ngà y giáp 36 tháng! Không
biết đây là lễ mãn tang kiểu gì đây?
Nhiá»u
gia đình Công giáo khi chưng hoa quả trên bà n thỠtổ tiên ông bà cha mẹ theo cảm
tÃnh, có nghÄ©a nÆ¡i nà o thuáºn tiện là đặt không tuân theo quy tắc “đông bình tây
quảâ€. Nhiá»u ngÆ°á»i lý luáºn: Bà n thá» của nhà tôi quay vá» hÆ°á»›ng đông (hoặc hÆ°á»›ng
tây) thì đông, tây là chá»— nà o? Äông - Tây là má»™t hình thức gá»i khác của Tả - Hữu.
Bởi vì theo quy định: “Äông vi tả, Tây vi hữu†(Äông là phÃa tay trái, Tây lÃ
phÃa tay mặt). Äể xác định đúng Tả - Hữu ta phải đặt câu há»i: Tả- Hữu của ai hoặc
của cái gì? NhÆ° váºy bình hoa đặt phÃa tả của bà n thá» (phÃa tay mặt của ngÆ°á»i đứng
ngoà i nhìn và o) và mâm trái cây ở phÃa hữu của bà n thá».
Lần
đầu tiên tôi ra Hà Ná»™i và dá»± thánh lá»… sáng Chúa nháºt tại nhà thá» Cá»a Bắc. Cứ
Ä‘inh ninh cách ngồi nhÆ° ở các giáo xứ miá»n Nam nên tôi cứ cắm cúi Ä‘i và o chá»— ngồi
nhÆ°ng khi ngÆ°á»›c lên toà n là giá»›i nữ, tôi phải lui ra Ä‘i sang phÃa bên kia. Theo
quy định của ngÆ°á»i xÆ°a trong nÆ¡i thá» tá»± thì “nam tả, nữ hữu†(nam đứng bên
trái, nữ đứng bên phải và quy tắc nà y được thực hiện chặt chẽ trong các thánh
thất Cao Ä‘Ã i). Chắc có lẽ nhà thá» Cá»a Bắc nghÄ© rằng “nam tả, nữ hữu†là tÃnh
theo ngÆ°á»i đứng ngó lên bà n thá» nên má»›i có cách sắp xếp nhÆ° váºy, nhÆ°ng kỳ thá»±c
“nam tả, nữ hữu†là tÃnh theo bà n thá». Theo lối suy nghÄ© nhÆ° nhà thá» Cá»a Bắc
nên má»™t số nhà thá» miá»n Bắc có cách sắp xếp vị trà cho nam nữ nhÆ° váºy. Thay vì
nam ở vị trà bên tả bà n thá» thì đổi sang bên hữu của bà n thá». Ngay cả tượng Äức
Maria và thánh Giuse cÅ©ng hoán đổi vị trà nhÆ° váºy.
Lâu
nay các nhà thỠCông giáo ở Việt Nam chỉ dùng chiêng, trống mà không dùng hồng
chung. Nay để gá»i là há»™i nháºp văn hóa nên có và i nhà thá» sắm hồng chung để sá» dụng.
Do sắm hồng chung đã đúc sẵn, trên thân hồng chung có những chữ Hán nhÆ° : “Pháºt
nháºt tăng huy†mà không hay biết. Khi có ngÆ°á»i phát hiện dòng chữ ấy thì “ván
đã đóng thuyá»nâ€.
Hiện
nay nhiá»u giáo xứ có gốc gác từ Huế trở ra Bắc thÆ°á»ng dùng lá»ng để đón rÆ°á»›c các
vị chức sắc. Khi Ä‘oà n rÆ°á»›c và o nhà thá», có nÆ¡i thì có lá»ng mà u và ng hầu thánh
giá Ä‘i đầu Ä‘oà n rÆ°á»›c, có nÆ¡i thì không. Riêng chủ tế được che lá»ng mà u và ng. Nếu
xác định là há»™i nháºp văn hóa mà sá» dụng lá»ng mà u và ng cho chủ tế được gá»i lÃ
“tiếm lạmâ€. Mà u và ng chỉ dùng cho thần thánh và vua chúa mà thôi. Tháng 5 năm
BÃnh Thìn (1916) vua Khải Äịnh “Thân định khôi phục Ä‘iá»u cấm vá» mà u và ng (mà u
chÃnh hoà ng là mà u áo ngá»± dụng, gần đây nhân dân có kẻ trái lệnh cấm lạm dụng,
nên thân định lại)†(Quốc sá» quán triá»u Nguyá»…n, Äại Nam thá»±c lục chÃnh biên đệ
thất kỷ, Cao Tự Thanh dịch ,Nxb. Văn hóa - Văn nghệ, tr. 85).
Thần
thánh được chia là m ba báºc: Thượng đẳng thần, Trung đẳng thần, Hạ đẳng thần cho
nên việc sá» dụng lá»ng cho thần thánh cÅ©ng tuân theo đẳng tráºt. Bốn góc long
đình (ngôi đình thu nhá» dùng để khiêng Ä‘i nghinh sắc và hồi sắc) có 4 lá»ng và ng
chóp thếp và ng, má»—i lá»ng có 20 bông bèo (chùm tua rủ xuống chung quanh và nh lá»ng)
nếu là Thượng đẳng thần; Trung đẳng thần dùng 4 lá»ng và ng, má»—i lá»ng có 16 bông
bèo; Hạ đẳng thần dùng 4 lá»ng và ng, má»—i lá»ng có 12 bông bèo (Huỳnh Ngá»c Trảng &
TrÆ°Æ¡ng Ngá»c TÆ°á»ng, Äình Nam bá»™ xÆ°a & nay, Nxb. Äồng Nai, tr. 204) Riêng việc
dùng lá»ng cÅ©ng phân chia đẳng cấp để khi nhìn và o có thể phân biệt, chứ không
phải “cá mè má»™t lứaâ€.
Theo
lá»i kể lại của ngÆ°á»i lá»›n tuổi trong giáo xứ Cây Vông thì trÆ°á»›c năm 1954, ông
bác ruá»™t của tôi sinh năm 1912 chuyên cầm lá»ng và ng hầu thánh giá. Bác tôi mặc
áo dà i Ä‘en, quần bà ba trắng, đầu Ä‘á»™i khăn đóng. Trong táºp III, Äịa pháºn Qui
Nhơn kỷ yếu bản thảo của linh mục Phêrô Huỳnh Kim Lăng (30/09/1919 –
17/06/2008) kể lại phiên chầu lượt tại địa sở Nam Bình, quê của linh mục lúc
linh mục còn nhá»: “Phiên chầu khởi sá»± bằng má»™t đám rÆ°á»›c (procession): dẫn đầu
là Thánh giá đèn hầu. Ông câu há» cầm Thánh giá, váºn áo thụng xanh, Ä‘i dÆ°á»›i hai
hay bốn lá»ng và ng, thêu tháºt đẹp. Theo sau là mấy ngÆ°á»i cầm hèo tuaâ€. Äến ngà y
lễ Mình Thánh Chúa có kiệu Mình Thánh Chúa: “Cha sở cầm hà o quang đi dưới
phương du, có bốn ông chức việc, mỗi hỠmột ông (4 hỠnhánh của địa sở Nam
Bình- TG). Bốn ông chức việc khiêng phương du (kiệu Mình Thánh Chúa) mặc áo rộng
xanh, đầu đội khăn đóng, lưng thắt đai. Khởi đầu đoà n kiệu là Thánh giá đèn hầu,
ông câu hà ng huyện cầm thánh giá, mặc áo thụng xanh, đầu đội khăn đóng, chân đi
già y hạ (babouche), có hai lá»ng và ng hầu thánh giá. Tiếp theo thánh giá là các
đoà n ca viên (tông đồ) của 4 hỠlớn, cùng với những nhạc công của mỗi hỠvới
kèn, đà n. Hai bên đoà n tông đồ của mỗi hỠlà trống chầu và chiêng của hỠấy,
cùng những ngÆ°á»i cầm cá» cán cao. Sau các Ä‘oà n ca viên và trÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng du lÃ
đoà n xông hương gồm 12 thanh niên và 12 em thiếu nữ tung hoa. Các chức việc các
há» thì theo hầu hai bên kiệu Mình Thánh Chúa. Bao nhiêu tà ng và lá»ng Ä‘á»u hầu
hai bên kiệu Mình Thánh Chúa, trừ hai lá»ng hầu Thánh giá. Các chức việc Ä‘á»™i
khăn đóng, áo dà i mà u xanh hay mà u đen, mang già y hạ. Còn giáo hữu theo kiệu
thì Ä‘i sau kiệu. PhÃa trÆ°á»›c các ca viên hát, kế tiếp nhau từng há». Sau kiệu
giáo hữu Ä‘á»c kinh, những kinh kÃnh Mình Thánh Chúa. TrÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng du Ä‘oà n hÆ°Æ¡ng
hoa thỉnh thoảng nghe hiệu thì dừng lại để xông hương và tung hoa lên trước
Mình Thánh Chúa. Trong khi rước kiệu thì không dứt tiếng chiêng tiếng trống của
bốn chiêng và bốn trống chầu†(trang 15 - 16 bản thảo đánh máy)
Trên
đây là cách sá» dụng lá»ng của thế hệ ông cha chúng ta và o ná»a đầu thế ká»· XX. Hiện
nay việc sá» dụng lá»ng không tuân theo má»™t quy tắc nà o cả. Có nÆ¡i thì lá»ng chỉ
dùng cho chủ tế mà thôi, có nÆ¡i thì thánh giá và chủ tế Ä‘á»u dùng lá»ng mà u sắc
nhÆ° nhau, có nÆ¡i Thánh giá thì che lá»ng Ä‘á» còn chủ tế thì lá»ng và ng, có nÆ¡i ngÆ°á»i
cầm lá»ng lại mặc áo dà i mà u và ng, Ä‘á»™i khăn đóng mà u và ng còn ngÆ°á»i cầm Thánh
giá lại mặc áo dà i xanh, Ä‘á»™i khăn đóng xanh! Có nÆ¡i ngÆ°á»i cầm lá»ng hầu lại mặc
complet thắt cà vạt, trông và o “Tây chẳng ra Tây, Ta chẳng ra Taâ€.
Trong
những năm gần đây ca Ä‘oà n của nhiá»u nhà thá» thấy xuất hiện trang phục “Tây chẳng
ra Tây, Ta chẳng ra Taâ€. Gá»i là há»™i nháºp văn hóa Việt Nam mà các ca viên của ca
Ä‘oà n lại mặc trên ngÆ°á»i má»™t chiếc áo chùng (do không biết tên gá»i chiếc áo ấy
nên tôi tạm gá»i là áo chùng) không có chút gì hồn dân tá»™c cả!
Äể
vấn Ä‘á» há»™i nháºp văn hóa có quy củ cần phải có sá»± chỉ đạo thống nhất của Há»™i đồng
Giám mục Việt Nam chứ không phải há»™i nháºp má»™t cách tùy thÃch không có bà i bản
nà o cả!
Nguyễn Văn Nghệ (Gx. Cây Vông- Nha Trang)
|