Dự thảo hướng dẫn tổng quát việc dạy Giáo lý tại Việt Nam
18.09.2014
Trong tông huấn Niá»m vui của Tin Mừng, Äức Thánh Cha Phanxicô má»i gá»i chúng ta tham gia và o công cuá»™c canh tân Há»™i Thánh bằng cách lấy truyá»n giáo là m mục tiêu cho các hoạt Ä‘á»™ng mục vụ của Há»™i Thánh hay đặt má»i hoạt Ä‘á»™ng mục vụ của Há»™i Thánh trong nhãn quan truyá»n giáo. Ngà i viết: “Tôi Æ°á»›c mÆ¡ má»™t ‘chá»n lá»±a truyá»n giáo’, nghÄ©a là má»™t ná»— lá»±c truyá»n giáo, có khả năng biến đổi má»i sá»±, để các thói quen, các cách hà nh Ä‘á»™ng, các giá» giấc và chÆ°Æ¡ng trình, ngôn ngữ và cÆ¡ cấu của Há»™i Thánh có thể được khai thông thÃch hợp cho việc loan báo Tin Mừng cho thế giá»›i hôm nay, hÆ¡n là cho sá»± bảo tồn của Há»™i Thánh.â€
Dá»°
THẢO
HƯỚNG
DẪN Tá»”NG QUÃT
VIỆC DẠY GIÃO Là TẠI VIỆT NAM
DẪN NHẬP:
1. Trong tông huấn Niá»m vui của Tin Mừng, Äức
Thánh Cha Phanxicô má»i gá»i chúng ta tham gia và o công cuá»™c canh tân Há»™i Thánh
bằng cách lấy truyá»n giáo là m mục tiêu cho các hoạt Ä‘á»™ng mục vụ của Há»™i Thánh
hay đặt má»i hoạt Ä‘á»™ng mục vụ của Há»™i Thánh trong nhãn quan truyá»n giáo. Ngà i
viết: “Tôi Æ°á»›c mÆ¡ má»™t ‘chá»n lá»±a truyá»n giáo’, nghÄ©a là má»™t ná»— lá»±c truyá»n giáo,
có khả năng biến đổi má»i sá»±, để các thói quen, các cách hà nh Ä‘á»™ng, các giá» giấc
và chÆ°Æ¡ng trình, ngôn ngữ và cÆ¡ cấu của Há»™i Thánh có thể được khai thông thÃch
hợp cho việc loan báo Tin Mừng cho thế giới hôm nay, hơn là cho sự bảo tồn của
Há»™i Thánh.â€1 Ngà i xác quyết: “Nếu chúng ta cố gắng đặt tất cả và o
trong má»™t nhãn quan truyá»n giáo, việc nà y cÅ©ng sẽ ảnh hưởng tá»›i cách chúng ta
thông truyá»n sứ Ä‘iệp.â€2
2. Nhằm hưởng ứng lá»i má»i gá»i của Äức Thánh Cha, chúng
ta, những ngÆ°á»i Ä‘ang dấn thân trong lãnh vá»±c huấn giáo tại Việt Nam muốn đặt
hoạt Ä‘á»™ng giáo lý trong nhãn quan nà y, để tìm hiểu xem phải thông truyá»n sứ
điệp Tin Mừng thế nà o hầu có thể chuyển đạt được cả nội dung căn bản lẫn vẻ đẹp
và hÆ°Æ¡ng thÆ¡m của nó cho ngÆ°á»i Việt trong bối cảnh xã há»™i hiện nay. Theo Äức
Thánh Cha, để bÆ°á»›c và o công cuá»™c loan báo Tin Mừng ngáºp trà n niá»m vui, các tÃn
hữu phải đi và o cuộc gặp gỡ cá vị và mới mẻ với Chúa Giêsu, một cuộc gặp gỡ với
tình yêu Thiên Chúa được triển nở thà nh má»™t tình bạn phong phú đồng thá»i Ä‘Æ°a há»
vượt qua chÃnh mình để đạt tá»›i sá»± tháºt đầy đủ nhất vá» sá»± hiện hữu của mình; đây
chÃnh là “nguồn mạch và cảm hứng cho má»i ná»— lá»±c Phúc Âm hóaâ€.3
3. Trong táºp sách nà y, trÆ°á»›c hết chúng ta sẽ tìm hiểu
thực tại xã hội, giáo hội và việc dạy giáo lý tại Việt Nam, để thấy những thực
tại nà y ảnh hưởng trên Ä‘á»i sống đức tin của ngÆ°á»i tÃn hữu nhÆ° thế nà o; từ đó
nháºn ra những thách đố cho huấn giáo hiện nay (I); kế đến, chúng ta nhìn lại
Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng của Giáo Há»™i hoà n vÅ© cÅ©ng nhÆ° địa phÆ°Æ¡ng vá» huấn giáo (II); cuối
cùng, xác định phương hướng cho việc canh tân huấn giáo tại Việt Nam (III).
CHÆ¯Æ NG I:
Bá»I CẢNH
4. Chúng ta không có ý mô tả chi tiết và phân tÃch đầy đủ
vá» bối cảnh mà trong đó ngÆ°á»i kitô hữu Việt Nam Ä‘ang sống và là m việc nhÆ°ng chỉ
trình bà y vắn tắt một số nhân tố, nhằm khám phá ra những thách đố cho việc sống
và loan báo Tin Mừng nói chung và caÌch riêng cho huấn giáo hiện nay trên quê
hương đất nước.
1. Thá»±c
tại xã hội Việt Nam
Chúng ta sẽ
tìm hiểu hiện trạng xã hội dựa trên hai cấu tố: một gồm các yếu tố vỠdân số,
kinh tế và chÃnh trị; hai gồm các yếu tố xã há»™i, văn hóa, giáo dục và tôn giáo.
Thá»±c
tại dân số - kinh tế và chÃnh trị
VỠdân số
5. Theo Tổng cục Dân số và Kế hoạch hóa gia đình, ngà y
01/11/2013 dân số Việt Nam
đạt ngưỡng 90 triệu ngÆ°á»i, cÆ¡ cấu dân số và ng mà các quốc gia trên thế giá»›i Ä‘á»u
ao Æ°á»›c. Gá»i thế là vì cứ 2 ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng má»›i có má»™t ngÆ°á»i phụ thuá»™c (trẻ em
dÆ°á»›i 15 tuổi và ngÆ°á»i già trên 65 tuổi). Vá»›i quy mô dân số nà y, Việt Nam xếp
thứ 14 trong các nước đông dân nhất thế giới, đứng thứ 3 vỠquy mô dân số ở các
nÆ°á»›c Äông Nam Ã. Sá»± kiện nà y có ý nghÄ©a quan trá»ng đối vá»›i tiến trình phát triển
của lịch sỠdân tộc. Nếu mỗi phụ nữ duy trì mức sinh từ 2-2,1 con thì mỗi năm
dân số Việt Nam tăng hÆ¡n 1 triệu ngÆ°á»i và năm 2050 dân số khoảng 110 triệu,
trong đó ngÆ°á»i già trên 65 tuổi chiếm 18%, má»™t cÆ¡ cấu dân số đẹp vì hà i hòa
giữa các lứa tuổi và sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.4
Tuy nhiên,
“Việt Nam
Ä‘ang bị mất cân bằng giá»›i tÃnh ở mức báo Ä‘á»™ng Ä‘á»â€. Tá»· số giá»›i tÃnh của trẻ em
mới sinh năm 2013 là 113,8 bé trai/100 bé gái, tăng so với mức 112,3 bé
trai/100 bé gái của năm 2012.5
Tỷ lệ nạo phá
thai gia tăng và ngà y một trẻ hóa; trung bình mỗi năm có khoảng 300.000 ca nạo
hút thai ở Ä‘á»™ tuổi 15-19, trong đó 60-70% là há»c sinh và sinh viên, Việt Nam
vẫn là nÆ°á»›c có tá»· lệ nạo phá thai ở tuổi vị thà nh niên cao nhất Äông Nam à vÃ
xếp thứ năm thế giới. Tỷ lệ vô sinh của Việt Nam ngà y cà ng tăng do viêm nhiễm
qua Ä‘Æ°á»ng sinh sản hay phá thai ở vị thà nh niên và thanh niên.6
Vá» kinh
tế
6. Việt Nam đã tiến má»™t bÆ°á»›c dà i trên Ä‘Æ°á»ng chuyển đổi từ
kinh tế chỉ huy sang kinh tế thị trÆ°á»ng. Sau hai mÆ°Æ¡i năm chuyển đổi sang kinh
tế thị trÆ°á»ng (1990-2010), Việt Nam từ má»™t trong những nÆ°á»›c nghèo nhất thế giá»›i
vá»›i thu nháºp đầu ngÆ°á»i khoảng 200-300 đôla má»™t năm đã trở thà nh má»™t nÆ°á»›c có thu
nháºp trung bình vá»›i thu nháºp đầu ngÆ°á»i khoảng 1000-1500 đôla má»™t năm và đang cố
gắng đạt tới 1500-3500 đôla một năm. Thà nh quả nà y bắt nguồn từ những thay đổi
vá» tÆ° duy há»™i nháºp và o kinh tế thế giá»›i vá»›i các hiệp định AFTA,7
hiệp định song phÆ°Æ¡ng Việt Mỹ (BTA)8 và gia nháºp WTO.9
Kinh tế Việt Nam phát triển nhanh nhỠ“đổi má»›i†môi trÆ°á»ng đầu tÆ° khiến khu vá»±c
tư doanh bấy lâu ngủ yên nay sống lại và đầu tư nước ngoà i ồ ạt đổ và o Việt
Nam.
Tuy nhiên,
từ năm 2008, kinh tế Việt Nam bắt đầu suy giảm một phần do khủng hoảng kinh tế,
phần khác do kinh tế quốc doanh vẫn giữ vai trò chủ đạo nhưng kém hiệu quả dẫn
đến thua lỗ, bội chi ngân sách, lạm phát gia tăng tới mức trên dưới 20% năm
2011. Háºu quả là má»™t ná»a số doanh nghiệp má»›i thà nh láºp bị phá sản hay đóng cá»a.
Kinh tế Việt Nam Ä‘ang ở và o giai Ä‘oạn thá»±c sá»± khó khăn, nhÆ°ng phát triển lÃ
chuyện khả thi, vì Việt Nam là vùng đất có nhiá»u tà i nguyên, vá»›i má»™t dân số Ä‘á»c
thông viết thạo và má»™t tinh thần kinh doanh dám chấp nháºn rủi ro. Kinh tế Việt
Nam phải cần má»™t chÃnh sách thÃch hợp cho sá»± phát triển.10
Vá» chÃnh
trị
7. Từ năm 1975, Việt Nam thống nhất dÆ°á»›i quyá»n lãnh đạo
của Äảng Cá»™ng sản. Hiến pháp khẳng định Äảng “lãnh đạo Nhà nÆ°á»›c và xã há»™i, lấy
chủ nghÄ©a Mác-Lênin và tÆ° tưởng Hồ Chà Minh là m ná»n tảng tÆ° tưởng."11
Vá»›i sá»± lãnh đạo thống nhất, công cuá»™c đổi má»›i đất nÆ°á»›c từ 1986 già nh được nhiá»u
thà nh quả; kinh tế tăng trưởng, xã há»™i và văn hóa phát triển, hệ thống chÃnh
trị gồm ba phần Äảng, Nhà nÆ°á»›c và Mặt tráºn đổi má»›i vá» tổ chức, cán bá»™ và phÆ°Æ¡ng
thức hoạt Ä‘á»™ng của các tổ chức chÃnh trị đó.12
Vì chỉ có
má»™t lãnh đạo duy nhất là Äảng nên quyá»n bÃnh của Nhà NÆ°á»›c là táºp trung, dẫn đến
tình trạng lạm quyá»n và lá»™ng quyá»n, gây ra nhiá»u bất công và quyá»n của ngÆ°á»i
dân chÆ°a được tôn trá»ng.13 Tuy nhiên, Hiến pháp 2013 đã thừa nháºn
má»™t số quyá»n căn bản của con ngÆ°á»i. Äảng và Nhà nÆ°á»›c thì cố gắng là nh mạnh hóa
Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™, gia tăng sá»± giám sát của dân chúng trong việc lãnh đạo của Äảng
cũng như việc quản lý của Nhà nước, để củng cố lòng tin của dân chúng và o hà ng
ngũ lãnh đạo.
Thá»±c
tại xã hội, văn hóa, giáo dục và tôn giáo
VỠxã hội
8. Khi chuyển đổi sang kinh tế thị trÆ°á»ng, Việt Nam phải giải
quyết một vấn đỠxã hội đi kèm sự phát triển; đó là sự bất bình đẳng vỠthu
nháºp dẫn đến tình trạng ngÆ°á»i nghèo không được hưởng thà nh quả của sá»± phát
triển cÅ©ng nhÆ° sá»± cách biệt giầu nghèo. Việt Nam đã đạt được những thà nh tÃch
quan trá»ng vá» mặt giảm tá»· lệ ngÆ°á»i nghèo trong dân chúng từ 50% năm 1990 xuống
còn 19% năm 2008. Tuy nhiên, mức chênh lệch thu nháºp và mức sống ở Việt Nam má»—i
năm má»™t tăng, tạo ra nhiá»u bất công và tệ nạn trong xã há»™i, nhiá»u triệu ngÆ°á»i
phải rá»i xa gia đình hoặc cả gia đình phải di chuyển đến nÆ¡i khác để há»c hà nh,
là m việc, nhất là đến các đô thị hay thà nh phố lá»›n, nhiá»u gia đình bị tan vỡ,
môi trÆ°á»ng bị ô nhiá»…m.14
VỠvăn
hóa
9. Dân tá»™c Việt N am có truyá»n thống văn hóa ngà n Ä‘á»i,
ngÆ°á»i Việt luôn tá»± hà o vá»›i các giá trị tinh thần và đạo đức nhÆ° thá» cha kÃnh
mẹ, tôn sÆ° trá»ng đạo, trá»ng tÃn nghÄ©a, khẳng khái, chân thà nh, tháºm chà sẵn
sà ng chết vì lòng trung nghĩa, đoà n kết hà o hùng chống ngoại xâm.
Từ năm 1975
đến nay, ngÆ°á»i Việt cố gắng xây dá»±ng lại đất nÆ°á»›c bằng cách du nháºp khoa há»c kỹ
thuáºt cÅ©ng nhÆ° lối sống của các nÆ°á»›c. NgÆ°á»i Việt ngà y cà ng thông thạo khoa há»c
nhá» có nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông hÆ¡n nhÆ° báo chÃ, sách vở, phim ảnh,
truyá»n thanh, truyá»n hình, và cả mạng lÆ°á»›i thông tin toà n cầu (internet).
Trình Ä‘á»™ há»c
vấn của ngÆ°á»i dân được nâng cao, nhÆ°ng có những dấu hiệu cho thấy há» Ä‘ang trải
qua má»™t cuá»™c “khủng hoảng vá» giá trị†là m nẩy sinh nhiá»u hiện tượng bi thảm vá»
đạo đức, văn hóa và xã hội: gia đình và xã hội ngà y một rạn nứt, giả dối, lừa
lá»c, tà n nhẫn; giáo dục xuống dốc; tham nhÅ©ng thà nh quốc nạn; đạo lý thà nh đảo
Ä‘iên ; nhiá»u ngÆ°á»i trẻ choáng ngợp trÆ°á»›c vẻ quyến rÅ© của xã há»™i tiêu thụ nên
sống cuồng sống vội, sống buông thả phó mặc.15
VỠgiáo
dục
10. Theo phúc trình của ChÃnh phủ vá» tình hình giáo dục
tại kỳ há»p thứ 6 Quốc há»™i khóa XI, giáo dục Việt Nam đã đạt những thà nh tá»±u
sau: nhu cầu há»c táºp của nhân dân được đáp ứng tốt hÆ¡n; đạt được má»™t số kết quả
quan trá»ng trong việc nâng cao dân trÃ, Ä‘Ã o tạo nhân lá»±c, bồi dưỡng nhân tà i;
chÃnh sách xã há»™i vá» giáo dục đã được thá»±c hiện tốt hÆ¡n và có hiệu quả hÆ¡n;
chất lượng giáo dục đã có chuyển biến bÆ°á»›c đầu và điá»u kiện bảo đảm phát triển
giáo dục được tăng cÆ°á»ng.
Tuy nhiên,
giáo dục còn vướng phải những yếu kém sau: chất lượng còn thấp; phương pháp lạc
háºu, cháºm đổi má»›i; các Ä‘iá»u kiện bảo đảm phát triển còn nhiá»u bất cáºp: con em
gia đình nghèo, gia đình có thu nháºp thấp và con em đồng bà o dân tá»™c thiểu số
còn gặp nhiá»u khó khăn trong việc tiếp cáºn giáo dục, nhất là ở các báºc há»c cao;
má»™t số hiện tượng tiêu cá»±c trong giáo dục cháºm được giải quyết nhÆ° dạy thêm há»c
thêm, mua bán văn bằng, bệnh thà nh tÃch...16
VỠtôn
giáo
11. Dù chủ nghÄ©a vô thần là ý thức hệ chÃnh thức trong cả
nước từ năm 1975, nhưng Việt Nam
vốn là má»™t xã há»™i Ä‘a tôn giáo. Tôn giáo tại Việt Nam mang đặc tÃnh tổng hợp, há»™i
nháºp và tiếp biến. Äiển hình là sá»± khai sinh các tôn giáo bản địa nhÆ° Cao Äà i
(1926) vá»›i 2,4 triệu tÃn đồ17 và Pháºt giáo Hòa Hảo (1939) vá»›i 1,3
triệu tÃn đồ.18 Bên cạnh tÃn ngưỡng dân gian, niá»m tin và o Ông Trá»i vÃ
thá»±c hà nh việc tôn kÃnh Ông Bà tổ tiên, Ä‘á»i sống tâm linh và nhân sinh quan của
ngÆ°á»i Việt mang Ä‘áºm dấu ấn của truyá»n thống Tam giáo, đặc biệt là Pháºt giáo.
Theo thống kê của World Population Statistics 2013,19 trong
số hÆ¡n 90 triệu dân, có 85% nháºn mình theo niá»m tin Pháºt giáo (dù chỉ có 8%
thá»±c hà nh đạo thÆ°á»ng xuyên), 8% theo Kitô giáo mà đa số là Công giáo (6,7%).
Ngoà i ra còn có các tÃn đồ của Islam (64.000)20 và cá»™ng đồng tôn
giáo Baha’i (7.400).21
Trong hệ
thống giáo dục Nhà NÆ°á»›c, từ giữa tháºp niên 1990, có má»™t sá»± chuyển biến trong
cách nhìn vá» tôn giáo: từ sá»± nhấn mạnh luáºn Ä‘iểm “tôn giáo là thuốc phiện của
nhân dân†(Karl Marx) sang việc nhìn nháºn “tÃn ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh
thần của má»™t bá»™ pháºn nhân dân, Ä‘ang và sẽ tồn tại cùng dân tá»™c…â€, theo các văn
bản pháp quy.22 Trong thực tế, khuynh hướng xem tôn giáo như “văn
hóa tâm linh†đang ngà y cà ng phổ biến nÆ¡i các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông xã há»™i
lẫn má»™t số tôn giáo. Các lá»… há»™i dân gian và nhiá»u hiện tượng mang tÃnh chất tâm
linh, ngoại thÆ°á»ng, Ä‘ang bùng phát khắp nÆ¡i, cùng vá»›i giai Ä‘oạn “mở cá»aâ€, di
dân và bùng nổ thông tin. Dù chÆ°a nhìn nháºn nhÆ° pháp nhân, chÃnh phủ không phủ
nháºn vai trò và giá trị của các tôn giáo đối vá»›i thiện Ãch của cá»™ng đồng, luân
lý gia đình và đạo đức-nhân bản cá nhân.
Tuy nhiên,
không phải vì thế mà công cuộc loan báo Tin Mừng trở nên dễ dà ng hơn! Thách đố
hiện nay đối vá»›i các vị chức trách các tôn giáo, không táºp trung và o việc đối
phó vá»›i chủ nghÄ©a vô thần (nhÆ° 3 tháºp niên sau 1975), cho bằng Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i
chủ trương thế tục hóa, xu hướng thực dụng, duy hưởng thụ, chủ nghĩa tương đối
hóa vỠchân lý và luân lý cùng những hệ quả của trà o lưu toà n cầu hóa.
Nháºn
định
Bối cảnh
trên đây cho thấy xã hội mà chúng ta đang sống và là m việc đã thay đổi rất
nhiá»u, thay đổi má»™t cách mau chóng và thay đổi trên nhiá»u bình diện khác nhau.
Những thay đổi ảnh hưởng nhiá»u trên con ngÆ°á»i và đá»i sống của ngÆ°á»i tÃn hữu vÃ
đặt ra nhiá»u vấn Ä‘á» nan giải cho Ä‘á»i sống đức tin của ngÆ°á»i tÃn hữu, đòi há»i
các hoạt động mục vụ cũng như việc dạy giáo lý của Giáo Hội phải thay đổi để
thÃch nghi vá»›i tâm thức và nhu cầu của con ngÆ°á»i Việt Nam hiện nay, nhÆ°ng xem
ra các hoạt Ä‘á»™ng của chúng ta chÆ°a đáp ứng được những đòi há»i cấp bách nà y.
Chúng ta phải can đảm trực diện với thực trạng nà y.
12. Äá»i sống của ngÆ°á»i Việt hiện nay được nâng cao, phúc
lợi của dân chúng được cải thiện; tuy nhiên, hỠvẫn phải sống trong lo âu và sợ
hãi: lo âu bởi cuộc sống đầy những bất ổn và xáo trộn; sợ hãi vì xã hội đầy
những bất công và bạo lá»±c. NgÆ°á»i già u thay vì giúp đỡ, tôn trá»ng và thăng tiến
lại khai thác và bóc lá»™t ngÆ°á»i nghèo, tình trạng lạm quyá»n và tham nhÅ©ng âm
thầm hủy hoại hệ thống chÃnh trị và xã há»™i, đạo đức bị coi là mối Ä‘e dá»a cho
các hà nh vi thao túng và hạ thấp phẩm giá con ngÆ°á»i, sá»± thánh thiêng của hôn nhân
và sá»± bá»n vững gia đình bị tấn công, môi trÆ°á»ng bị hủy hoại nặng ná».
Sống trong
lo âu và sợ hãi, ngÆ°á»i Việt trở nên phòng thủ và tá»± vệ, che Ä‘áºy và giả hình,
thiếu tin tưởng và Ãt cá»™ng tác vá»›i ngÆ°á»i khác, bất hòa và chia rẽ trong má»i
ngà nh nghá», tổ chức xã há»™i và cả trong các tổ chức tôn giáo. Tâm tÃnh nà y tạo
ra nhiá»u bất lợi cho Ä‘á»i sống gia đình vì gia đình là má»™t cá»™ng đồng đòi há»i sá»±
hiệp thông trá»n vẹn, sá»± cởi mở chân thà nh, tin tưởng và lo lắng cho nhau. Nó
cÅ©ng tác hại rất lá»›n đến xã há»™i vì xã há»™i là má»™t cá»™ng đồng lá»›n hÆ¡n đòi há»i má»i
thà nh viên phải tin tưởng để cùng hợp tác vá»›i nhau lo cho công Ãch.
Thá» há»i
cách thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có giúp ngÆ°á»i Việt thoát khá»i ngục
tù của lo âu và sợ hãi, của mặc cảm tá»± ti và tâm lý phòng vệ, đồng thá»i chữa
là nh và tái tạo má»™t con ngÆ°á»i má»›i đầy niá»m vui và hy vá»ng, lạc quan và tin
tưởng, chân thà nh và cởi mở không?
13. Não trạng thế tục hóa (secularism) Ä‘ang thấm nháºp cách
nhẹ nhà ng và o cách suy nghÄ© và cách sống của ngÆ°á»i tÃn hữu. Nó là thách đố lá»›n
cho công cuộc Phúc Âm hóa vì hoà n toà n nghịch lại tinh thần phúc âm, nghịch lại
đức tin và luân lý kitô giáo, khi tìm cách loại bá» Thiên Chúa ra khá»i Ä‘á»i sống
cá nhân, gia đình và xã há»™i. Gắn vá»›i não trạng thế tục hóa là não trạng duy váºt
(materialism), cá nhân (individualism), tương đối (relativism) và hưởng thụ
khoái lạc (hedonism); tất cả Ä‘ang lan trà n và ảnh hưởng trên cách suy tÆ° vÃ
hà nh Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i Việt Nam.23
Thá» há»i
cách thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có giúp ngÆ°á»i tÃn hữu khám phá ra
sá»± hiện diện đầy yêu thÆ°Æ¡ng và quyá»n năng của Chúa trong cuá»™c sống để rồi cá»™ng
tác với Ngà i trong công cuộc biến đổi cuộc sống của mình và xã hội không?
2. Thá»±c
tại Giáo Hội Việt Nam
Chúng ta sẽ
tìm hiểu thá»±c tại Giáo Há»™i tại Việt Nam dá»±a trên các yếu tố dân số, Ä‘á»i
sống và sứ vụ.
VỠcơ
cấu tổ chức
14. Từ năm 1975, đất nÆ°á»›c thống nhất, Giáo Há»™i tại Việt Nam ở hai miá»n
Nam Bắc được xum há»p má»™t nhà . Từ 1980, Äại há»™i các Giám Mục toà n quốc đã được
tiến hà nh hằng năm và Giáo Hội tại Việt Nam muốn là "Hội Thánh Chúa Giêsu
Kitô trong lòng dân tộc Việt Nam, để phục vụ hạnh phúc của đồng bà o"24
và “cùng nhau bồi đắp ná»n văn minh tình thÆ°Æ¡ng và sá»± sống.25
Nhìn chung,
Giáo Hội tại Việt Nam
không ngừng đổi má»›i và phát triển. Số tÃn hữu tăng từ 2 triệu và o năm 1960 đến
5.2 triệu và o năm 2000 và hÆ¡n 6 triệu và o năm 2008.26 Số ngÆ°á»i theo
đạo haÌ€ng năm khoảng 30 – 40.000 trong những năm gần đây. TÃnh đến ngà y 31
tháng 12 năm 2012, Giáo Hội tại Việt Nam có 4.441 linh mục, 4.195 chủng sinh,
2.679 tu sĩ nam, 17.280 tu sĩ nữ, 59.524 giáo lý viên, gần một triệu đoà n viên
các há»™i Ä‘oà n Công giáo Tiến hà nh và 6.560.879 tÃn hữu giáo dân,27
trên tổng số 88,78 triệu dân.28
Sau 1960,
sáu địa pháºn khác được thà nh láºp là Äà Nẵng (1963), Xuân Lá»™c (1966), Phú CÆ°á»ng
(1966), Ban Mê Thuột (1967) Phan Thiết (1975), và Bà Rịa (2005), nâng tổng số
giáo pháºn Việt Nam hiện nay lên 26 giáo pháºn (Giáo tỉnh Hà Ná»™i 10, Huế 6, Sà i
Gòn 10).
Vá» Ä‘á»i
sống đức tin
15. Nhìn từ bên ngoà i, ngÆ°á»i ta thấy Giáo Há»™i tại Việt Nam
còn rất sinh Ä‘á»™ng: Ä‘á»i sống đạo còn sầm uất vì bầu khà các gia đình còn rất
tốt, vẫn còn đông đảo Æ¡n gá»i linh mục và tu sÄ©, giáo dân còn tÃch cá»±c tham dá»±
thánh lễ và các giỠđạo đức cũng như các công tác chung của giáo xứ và giáo
pháºn.
Thực tế có
nhiá»u dấu hiệu cho thấy số gia đình công giáo ly dị, số ngÆ°á»i trẻ công giáo phá
thai, nghiện ngáºp, phạm pháp không phải Ãt. Số Æ¡n gá»i ở các thà nh phố có xu
hÆ°á»›ng giảm so vá»›i ngoại thà nh hoặc nông thôn; trong số nà y, nhiá»u ngÆ°á»i thiếu
động cơ trong sáng. Số giáo dân, nhất là giới trẻ, tham dự thánh lễ, kể cả
thánh lá»… Chúa Nháºt, và các sinh hoạt đạo đức trong giáo xứ đã giảm nhiá»u. Nhiá»u
bạn trẻ dá»± lá»… ngà y Chúa Nháºt chỉ đứng ở ngoà i nhà thá» cho có lệ. CÅ©ng có những
nÆ¡i, những dịp lá»… lá»›n, giá»›i trẻ tham dá»± còn đông, nhÆ°ng “số đông†đó, nếu tÃnh
vỠtỉ lệ thì chỉ là một thiểu số nhỠcủa tất cả giới trẻ.29
Vá»
hoạt Ä‘á»™ng truyá»n giáo
16. Có nhiá»u cố gắng truyá»n giáo tại má»™t số giáo pháºn,
nhất là các giáo pháºn miá»n Cao nguyên nÆ¡i có nhiá»u anh chị em dân tá»™c, hoặc
những nÆ¡i xa xôi nhÆ° miá»n Tây.
Tuy nhiên,
con số thống kê sau cho thấy tỉ lệ ngÆ°á»i công giáo trong mấy chục năm qua nhÆ° giẫm chân tại chá»—:
Năm
|
1970
|
1990
|
1993
|
2004
|
2010
|
Dân
số
|
31.993.143
|
63.286.000
|
70.257.700
|
82.320.147
|
86.927.700
|
Công
giáo
|
2.679.776
|
4.341.976
|
4.641.677
|
5.667.428
|
6.187.486
|
Tá»·
lệ
|
8,37%
|
6,86%
|
6,60%
|
6,88%
|
7,11%
|
Công tác
tông đồ tại các giáo xứ và nhiá»u dòng tu chỉ gói ghém trong công tác mục vụ.
ChÆ°Æ¡ng trình huấn luyện trong các chủng viện, há»c viện… thiếu môn truyá»n giáo
hoặc có há»c mà không có hà nh, có huấn mà không có luyện. Nhìn chung, ý thức vÃ
dấn thân truyá»n giáo tại Việt nam chắc chắn là có nhÆ°ng má»›i chỉ là tinh thần
dấn thân của má»™t số cá nhân hay nhóm các tÃn hữu chứ chÆ°a phải là tinh thần
chung của cả Giáo Hội tại Việt Nam.30
Nháºn
định
TrÆ°á»›c thá»±c
tại nà y, Giáo Hội Việt Nam
không ngừng “tự vấn lương tâm trong tư cách cộng đồng cũng như trong tư cách cá
nhân, xem chúng ta có thể sống đức tin thế nà o cho tốt hơn và thi hà nh hiệu quả
hÆ¡n sứ mệnh mà chúng ta đã lãnh nháºn từ Chúa Giêsuâ€.31
17. Nhìn và o Ä‘á»i sống ngÆ°á»i Kitô hữu hiện nay, chúng ta
thấy có má»™t khoảng cách khá lá»›n giữa Ä‘iá»u ngÆ°á»i ta hiểu và điá»u ngÆ°á»i ta sống.
Ãá»i sống đạo táºp trung và o các nghi lá»…, các hoạt Ä‘á»™ng bên ngoà i hÆ¡n là và o niá»m
xác tÃn và cảm nghiệm bên trong. Ở Việt Nam, hÆ¡n 60% dân số dÆ°á»›i tuổi 30.
Äa số là những ngÆ°á»i trẻ và những ngÆ°á»i trẻ nà y có xu hÆ°á»›ng chạy theo cái đẹp
qua sá»± say mê cuồng nhiệt đối vá»›i các thần tượng nhÆ° cầu thủ, diá»…n viên, ngÆ°á»i
mẫu và sở thÃch của há» là ham chuá»™ng thá»i trang, âm nhạc, thể thao nhÆ° biểu
hiện của cái đẹp. Trong khi đó, chúng ta hô hà o hỠhãy xóa bỠthần tượng, sống
đơn giản, nghèo khó, nhưng lại chưa giới thiệu cho hỠmột Thiên Chúa là chủ của
cái đẹp và chÆ°a giúp há» hiểu tinh thần nghèo khó của Ãức Giêsu tháºt sá»± là gì.32
Thá» há»i
cách thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có giúp ngÆ°á»i Kitô hữu gặp gỡ vÃ
kết hợp với Chúa Giêsu hiện diện trong các hoạt động phụng vụ cũng như trong
cuá»™c sống thÆ°á»ng ngà y, má»™t trải nghiệm thiêng liêng cho phép há» biến đổi cuá»™c
sống của mình và góp phần biến đổi xã hội không? Liệu cách giảng dạy của chúng
ta hiện nay có đáp ứng cách thá»a đáng những nhu cầu má»›i Ä‘ang hình thà nh, có
thÃch hợp vá»›i não trạng Ä‘ang chuyển biến của xã há»™i, nhất là của giá»›i trẻ
không?
18. Phần đông ngÆ°á»i tÃn hữu Việt Nam chÆ°a nháºn
thức và quan tâm đầy đủ vá» việc truyá»n giáo. Nhiá»u ngÆ°á»i vẫn còn cho rằng
truyá»n giáo là công việc của linh mục và tu sÄ© chứ không phải là bổn pháºn của
chÃnh mình. Nhiá»u vị có trách nhiệm lại cho rằng truyá»n giáo là mở những lá»›p
giáo lý dá»± tòng để dạy cho ngÆ°á»i muốn theo đạo những bà i giáo lý soạn sẵn hay
há»c thuá»™c lòng má»™t số kinh, là láºp đạo binh Äức Mẹ để thăm nom và khuyến dụ
ngÆ°á»i ta theo đạo. Mục vụ truyá»n giáo tại Việt Nam còn thiếu tổ chức, định hÆ°á»›ng
và liên kết trong một kế hoạch chung.33
Thá» há»i
cách thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có “mở ra cho sá»± năng Ä‘á»™ng truyá»n
giáo và là m cho các môn đệ của Chúa Giêsu biết hiện diện vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i
Kitô hữu trong xã há»™i, trong Ä‘á»i sống nghá» nghiệp, văn hóa và xã há»™i… hiệp
thông má»™t cách có hiệu quả vá»›i những ngÆ°á»i thuá»™c các tôn giáo khác… biết dung
hòa và phân biệt giữa ‘loan báo Äức Kitô’ và ‘đối thoại liên tôn’ không?34
3. Thá»±c
tại dạy giáo lý tại Việt Nam
Trước những
biến chuyển Ä‘ang thay đổi bá»™ mặt của xã há»™i và ảnh hưởng đến Ä‘á»i sống đạo của
Dân Chúa, Giáo Há»™i tại Việt Nam ra sức giáo dục đức tin cho các tÃn hữu, chủ
yếu qua việc dạy giáo lý. Mặc dù công tác mục vụ nà y đã gặt hái được nhiá»u kết
quả tốt đẹp, nhÆ°ng vẫn còn nhiá»u giá»›i hạn cần khắc phục.
VỠmục
tiêu
19. Việc dạy giáo lý nhắm trình bà y nội dung đức tin có hệ
thống, trung thà nh vá»›i giáo huấn và truyá»n thống của Giáo Há»™i, hÆ¡n là dẫn Ä‘Æ°a
ngÆ°á»i thụ giáo đến gặp gỡ Chúa để khám phá ra khuôn mặt của Chúa Giêsu và cảm
thấy nhu cầu phải dâng hiến chÃnh mình cho Chúa hoặc giúp cho há» hiểu và chấp
nháºn những hệ luáºn của đức tin cho cuá»™c sống để tạo nên má»™t nếp sống, phong tục
và văn hóa dưới ánh sáng của đức tin.
Vá» ná»™i
dung
20. Giáo lý viên thÆ°á»ng quy chiếu và o các nguồn Thánh Kinh
và Thánh Truyá»n được giải thÃch bởi Huấn quyá»n, nhÆ°ng chÆ°a váºn dụng được các
chứng từ sống Ä‘á»™ng trong Ä‘á»i sống Giáo Há»™i, các giá trị hay những nét đẹp trong
ná»n văn hóa Việt Nam vốn đòi há»i giáo lý viên phải có khả năng giải thÃch các
dấu chỉ thá»i đại, để khám phá ra sá»± hiện diện và kế hoạch của Thiên Chúa dÆ°á»›i
ánh sáng của Lá»i.
Vá»
hình thức
21. Việc dạy giáo lý bằng phÆ°Æ¡ng pháp há»i-thÆ°a phát triển
song hà nh với việc dạy giáo lý bằng phương pháp trình bà y, theo cách thức “dạy
dá»—, bảo ban†hoặc theo cách thức “đối thoại, đồng hà nhâ€. Cách thức đầu thÆ°á»ng
sá» dụng quyá»n lá»±c cứng (biện pháp ká»· luáºt) còn cách thức sau váºn dụng quyá»n lá»±c
má»m (thuyết phục bằng các giá trị). Do quan tâm đến ná»™i dung hÆ¡n là ngÆ°á»i thụ
giáo nên “một số nơi, giáo lý vẫn bị xem là những bà i lý thuyết cần phải thuộc
lòng để được lãnh bà tÃch. Việc dạy giáo lý chÆ°a thá»±c sá»± có phÆ°Æ¡ng pháp sÆ° phạm
phù hợp và chÆ°a Ä‘i vá»›i chứng từ sống Ä‘á»™ng của ngÆ°á»i rao truyá»nâ€.35
VỠchủ
thể
22. Phần đông các linh mục, tu sĩ và giáo dân trong giáo
xứ Ä‘á»u coi trá»ng việc giáo dục đức tin và tÃch cá»±c tham gia và o việc dạy giáo
lý vá»›i tinh thần tá»± nguyện; nhiá»u giáo lý viên giáo dân phục vụ cho huấn giáo
nhÆ° những thiện nguyện viên trong má»™t thá»i gian lâu dà i.
Tuy nhiên,
các linh mục thÆ°á»ng giao phó hết việc dạy giáo lý cho tu sÄ© và giáo dân nhÆ°ng
Ãt quan tâm đến việc bồi dưỡng kiến thức và đá»i sống đức tin cho há». Nhiá»u giáo
lý viên giáo dân chÆ°a được huấn luyện đầy đủ, chÆ°a thá»±c sá»± “dạy Ä‘iá»u mình tin
và thá»±c hà nh Ä‘iá»u mình dạy†và chÆ°a được há»— trợ thá»a đáng vá» váºt chất cÅ©ng nhÆ°
tinh thần.
VỠđối
tượng
23. Việc dạy giáo lý chủ yếu dà nh cho thiếu nhi chuẩn bị
xÆ°ng tá»™i, rÆ°á»›c lá»… lần đầu và thêm sức, dá»± tòng chuẩn bị gia nháºp Giáo Há»™i vÃ
các đôi chuẩn bị lãnh nháºn bà tÃch hôn phối. Trong những năm gần đây, anh chị
em dân tá»™c cÅ©ng được quan tâm và chăm lo há»c giáo lý nhiá»u hÆ¡n.
Tuy nhiên,
giáo lý dà nh cho ngÆ°á»i trẻ và ngÆ°á»i trưởng thà nh chÆ°a được phát triển, giáo lý
dà nh trong gia đình cÅ©ng nhÆ° cho những ngÆ°á»i có hoà n cảnh đặc biệt chÆ°a được
quan tâm. Sau khi lãnh nháºn các bà tÃch khai tâm và hôn phối, các tân tòng vÃ
các đôi hôn phối hoặc không được tiếp tục quan tâm và nâng đỡ hoặc không thiết
tha há»c há»i và đà o sâu đức tin.
VỠmôi
trÆ°á»ng
24. Các gia đình và giáo xứ phần đông còn giữ được tinh
thần đạo đức truyá»n thống, bầu khà thiêng liêng thuáºn lợi cho việc nuôi dưỡng vÃ
phát huy Ä‘á»i sống đức tin của các tÃn hữu. Các báºc là m cha mẹ khuyến khÃch vÃ
há»— trợ cho con cái tham gia dạy và há»c giáo lý.
Việc dạy
giáo lý trong gia đình hiện nay dÆ°á»ng nhÆ° là con số không, việc dạy giáo lý
trong giáo xứ thÆ°á»ng là việc của giáo lý viên hÆ¡n là của cá»™ng Ä‘oà n. Việc dạy
giáo lý còn thu hẹp trong “lá»›p há»câ€, chÆ°a mở ra cho cá»™ng Ä‘oà n và vÆ°Æ¡n tá»›i má»i
ngÆ°á»i trong xã há»™i để nháºn diện các vấn Ä‘á» và tìm câu trả lá»i cách cụ thể, hầu
có thể đáp ứng những nhu cầu mới đang hình thà nh.
Nháºn
định
25. Trong khi ngÆ°á»i tÃn hữu Việt Nam phải chống
chá»i vá»›i não trạng thế tục hóa Ä‘ang thấm nhiá»…m dần và o Ä‘á»i sống đức tin, não
trạng “muốn gạt bá» Thiên Chúa, nhÆ°ng táºn sâu xa, đó lại là má»™t sá»± trống rá»—ng to
lớn khao khát được lấp đầy bằng chân lý và tình thương của Thiên Chúa. Nhân
loại khao khát nÆ°á»›c Ä‘em lại sá»± sống, nhÆ°ng thế giá»›i lại có quá nhiá»u nguồn nÆ°á»›c
đục ô nhiễm (x. Sứ điệp, s.1), mà việc dạy giáo lý lại bị xem là thuyết
giáo khô khan vá»›i những công thức khô cứng và xa lạ vá»›i truyá»n thống văn hóa
thì thách đố lá»›n nhất của huấn giáo tại Việt Nam là chuyển trá»ng tâm từ huấn
luyện kiến thức sang xây dựng tương quan với Chúa và tha nhân.
Liệu cách
thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có dẫn ngÆ°á»i tÃn hữu đến gần Thiên Chúa
hÆ¡n, Äấng duy nhất có thể lấp đầy khát vá»ng sâu xa trong lòng há» không?
26. Gắn liá»n vá»›i xã há»™i tục hóa là xã há»™i tiêu thụ, trong
xã há»™i nà y con ngÆ°á»i bị mê hoặc bởi lối sống hưởng thụ và Ãch ká»·, vứt bá» má»i ná»—
lực tìm kiếm và sống những giá trị tôn giáo, kết cuộc là đạo đức suy thoái, lương
tâm bị coi rẻ và nhân phẩm bị xúc phạm. Sự chuyển biến nà y đang ảnh hưởng sâu
xa đến Ä‘á»i sống đức tin của ngÆ°á»i tÃn hữu, thế nhÆ°ng chúng ta vẫn dạy giáo lý
theo lối cÅ©, xa rá»i các thá»±c tại xã há»™i. Thoát khá»i khuôn khổ của má»™t lá»›p há»c
để vÆ°Æ¡n ra Ä‘á»i sống cá»™ng Ä‘oà n cÅ©ng nhÆ° vÆ°Æ¡n tá»›i các vấn Ä‘á» xã há»™i cÅ©ng là má»™t
thách đố không nhỠđối với huấn giáo tại Việt Nam.
Liệu cách
thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có giúp các tÃn hữu khám phá ra sá»± hiện
diện của Chúa Giêsu, Äấng đã trá»—i dáºy từ cõi chết và không ngừng “là m cho má»i
sá»± nên má»›i†(Kh 21,5), và nghe được lá»i thách đố của Ngà i “có má»™t cái nhìn má»›i
vỠcuộc sống, sống những giá trị mới và đi và o những tương giao mới với tha
nhân như những anh chị em của nhau†không?
27. Trong má»™t đất nÆ°á»›c Ä‘a phần là ngÆ°á»i trẻ, những con
ngÆ°á»i say mê khoa há»c kỹ thuáºt qua việc tìm tòi và há»c há»i, say mê cái đẹp qua
việc chạy theo các thần tượng và bị mê hoặc bởi sự chiếm hữu và hưởng thụ,
nhưng cách dạy giáo lý của chúng ta hiện nay vẫn chưa thu hút và hấp dẫn được
ngÆ°á»i trẻ. Là m thế nà o để dạy giáo lý cách sinh Ä‘á»™ng và hấp dẫn hÆ¡n vẫn là má»™t
thách đố gay go đối với giáo lý viên chúng ta.
Liệu
phương pháp, ngôn ngữ và phương tiện mà chúng ta sỠdụng để dạy giáo lý cho
ngÆ°á»i trẻ có má»›i mẻ và thÃch hợp vá»›i tâm thức của há» không? Lá»i Chúa có được
diá»…n đạt đúng hÆ¡n, rõ hÆ¡n, sống Ä‘á»™ng và hợp thá»i hÆ¡n không?
28. Sống trong má»™t đất nÆ°á»›c có nhiá»u dân tá»™c, nhiá»u ná»n
văn hoá và nhiá»u tôn giáo khác nhau, tháºm chà vô thần, giáo lý viên không những
phải thông thạo vá» Lá»i Chúa mà còn phải thấu hiểu các giá trị văn hóa của dân
tá»™c, các chân lý tiá»m tà ng nÆ¡i các tôn giáo và các vấn Ä‘á» nhân sinh để có thể
đồng hà nh vá»›i má»i ngÆ°á»i trong cuá»™c lữ hà nh hÆ°á»›ng vá» má»™t chân lý cứu Ä‘á»™ duy
nhất.
Liệu cách
thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay có giúp cho các tÃn hữu đối thoại vá»›i
đồng bà o của mình cách khiêm nhu, bao dung và cảm thông hơn là kết án và loại
trừ không?
Chúng ta xác tÃn rằng những thách đố trên có thể trở
thà nh cÆ¡ há»™i thuáºn tiện cho Giáo Há»™i tại Việt Nam canh tân việc dạy giáo lý,
nhỠđó, Giáo Hội có thể thi hà nh hiệu quả hơn sứ vụ yêu thương và phục vụ đã
lãnh nháºn từ Chúa Giêsu cho đồng bà o của mình. Äiá»u nà y đòi há»i chúng ta phải
duyệt xét lại cách thức dạy giáo lý của chúng ta hiện nay bằng cách nhìn và o
Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng chung của Giáo Há»™i vá» huấn giáo.
(còn nữa)
Ban Giáo Lý Toà n quốc VN
(Nguồn: giaolyductin.org) |