Äiểm khác biệt giữa nghi thức cá» hà nh Thánh Lá»… trÆ°á»›c và sau Công Äồng Vatican II
27.06.2007
Äức Hồng Y Quốc Vụ Khanh Tarcisio Bertone và Äức Hồng Y Dario Castrillon Hoyos tại Phủ Tông Tòa, đã công bố là ÄTC BênêđÃctô XVI Ä‘ang dá»± định cho phép trong khắp Giáo Há»™i Công Giáo được cá» hà nh Thánh Lá»… theo nghi thức Trindentino, từng được cá» hà nh trÆ°á»›c Công Äồng (CÄ) Vatican II.
Chúng ta biết rằng sau CÄ Vatican II (1962-1965) và sau chÆ°Æ¡ng trình canh tân Phụng Vụ năm 1970, thì hình thức cá» hà nh Thánh Lá»… theo nghi thức Tridentino và bằng tiến La-tinh được áp dụng từ bao thế ká»· trÆ°á»›c, bị bãi bá» và được thay thế bằng nghi thức được canh tân vá»›i ngôn ngữ bản xứ. Từ đó cho tá»›i nay, trong má»™t và i trÆ°á»ng hợp đặc biệt, việc cá» hà nh Thánh Lá»… theo nghi thức cÅ© trÆ°á»›c Công Äồng vẫn được phép, nhÆ°ng trÆ°á»›c hết phải có phép của Äức Giám Mục sở tại. Các nhóm và đoà n thể duy cổ truyá»n và bảo thủ trong Giáo Há»™i lại đòi há»i nghi thức Thánh Lá»… cÅ© bằng tiếng La-tinh phải được cá» hà nh má»™t cách phổ biến trong Giáo Há»™i.
Những ngÆ°á»i theo dõi sát các biến chuyển ở Vatican phá»ng Ä‘oán rằng, không lâu nữa, sau khi được chỉ thị chÃnh thức của Äức Thánh Cha, ngÆ°á»i ta sẽ biết được việc cá» hà nh Thánh Lá»… theo nghi thức trÆ°á»›c CÄ có được phép hay không, và nếu được phép thì phải cá» hà nh ra sao.
Váºy những dòng sau đây, chúng ta thá» phân tÃch và tìm hiểu những ghi nháºn chuyên biệt của nghi thức Thánh Lá»… Tridentino trÆ°á»›c CÄ, những tÆ°Æ¡ng đồng và những dị biệt vá»›i vá»›i nghi thức Thánh Lá»… Roma hiện hà nh, đã được canh tân sau CÄ Vatican II. Bởi vì, qua những nghi thức cá» hà nh Thánh Lá»… khác nhau đó, hình ảnh vá» Giáo Há»™i cÅ©ng được trình bà y khác nhau; tức: Thánh Lá»… được vị Linh mục cá» hà nh để cầu nguyện cho Cá»™ng Äoà n phụng vụ hay là Thánh Lá»… được cả Cá»™ng Äoà n phụng vụ cùng vá»›i vị Linh mục cá» hà nh. Sá»± khác biệt là ở chá»— đó!
Sau đây chúng ta thá» quan sát 5 giai Ä‘oạn trong nghi thức Thánh Lá»… Tridentino trÆ°á»›c Công Äồng Vatican II:
1. Vị chủ Tế Ä‘á»c kinh cáo mình trÆ°á»›c cấp bà n thá»
TrÆ°á»›c má»—i Thánh Lá»…, vị Linh mục Chủ tế và các ngÆ°á»i giúp lá»… đứng dừng lại trÆ°á»›c báºc cấp dÆ°á»›i cùng của bà n thá», hÆ°á»›ng nhìn lên bà n thá» và quay lÆ°ng vá» phÃa Cá»™ng Äoà n, để Ä‘á»c Kinh Cáo Mình «Confiteor Deo Omnipotenti» và Thánh vịnh 43 (hình 1). Trong khi đó Cá»™ng Doà n giáo dân tham dá»± lần hạt hay hát các bà i Thánh Ca.
Còn trong Thánh Lá»… được cá» hà nh theo nghi thức Roma đã được canh tân, nhÆ° Ä‘ang hiện hà nh trong Giáo Há»™i, thì vị Linh mục Chủ tế đứng quay mặt vá» phÃa Cá»™ng Äoà n phụng vụ và cùng vá»›i Cá»™ng Äoà n bắt đầu là m phép thánh giá : «Nhân Danh Cha và Con và Thánh Thần. Amen». Tiếp đến vị Chủ tế chà o Cá»™ng Äoà n phụng vụ : «Chúa ở cùng anh chị em» và cả Cá»™ng Äoà n đáp lại : «Và ở cùng cha»; liá»n sau đó, vị Linh mục Chủ tế cùng vá»›i Cá»™ng Äoà n Ä‘á»c Kinh Cáo Mình, xÆ°ng thú tá»™i lá»—i cùng Thiên Chúa.
2. Các bà i Ä‘á»c Sách Thánh
Theo nghi thức cÅ© thì vị Linh mục Chủ tế đứng quay lÆ°ng vá» phÃa Cá»™ng Äoà n và đá»c bà i Thánh ThÆ° bằng tiếng La-tinh ở phÃa phải bà n thá» (hình 2). Sau đó, vị Chủ tế và o đứng giữa bà n thá», cúi đầu Ä‘á»c kinh dá»n mình trÆ°á»›c Phúc Âm. Trong khi đó, sách Phúc Âm được ngÆ°á»i giúp lá»… hay Thầy Sáu mang từ phÃa phải bà n thá» sang đặt ở phÃa trái để vị Chủ tế Ä‘á»c. DÄ© nhiên, cả bà i Thánh ThÆ° lẫn bà i Phúc Âm Ä‘á»u được vị Chủ tế Ä‘á»c thầm má»™t mình.
Còn trong nghi thức má»›i, thì bà i Thánh ThÆ° do má»™t ngÆ°á»i giáo dân trong Cá»™ng Äoà n Ä‘á»c và bà i Phúc Âm do Thầy Sáu hay vị Chủ tế Ä‘á»c. Cả hai bà i Ä‘á»u được Ä‘á»c ở bục Äá»c Sách, được thiết kế quay vá» phÃa Cá»™ng Äoà n.
Äặc biệt là thứ tá»± các bà i Sách Thánh trong nghi thức cÅ©, rất Ãt khi được trÃch từ phần Kinh Thánh Cá»±u Ước; còn bà i Tin Mừng thì hầu nhÆ° chỉ được trÃch từ Phúc Âm theo thánh Mát-thêu mà thôi. Trong khi đó, theo nghi thức má»›i thì tất cả bốn bản Phúc Âm được lần lượt chia ra Ä‘á»c hết trong ba năm liên tiếp - tức năm A, B, C – và các bản văn quan trá»ng trong Cá»±u Ước cÅ©ng được Ä‘á»c Ä‘á»u đặn trong các ngà y Chúa Nháºt và Lá»… Trá»ng.
3. Phần Dâng Lễ
Vá»›i phần Dâng Lá»… hay Dâng Của Lá»…, Thánh Lá»… má»›i thá»±c sá»± được bắt đầu; còn phần cá» hà nh Lá»i Chúa từ đầu Lá»… cho tá»›i lúc bấy giá» chỉ má»›i là phần «soạn sá»a» mà thôi. Vì thế đã Ä‘Æ°a tá»›i háºu quả tiêu cá»±c là trong má»™t số xứ đạo: Các giáo dân, nhất là các giáo dân phái nam, có thói quen chỉ và o nhà thá» khi bắt đầu phần Dâng Lá»… và ra vá» trÆ°á»›c phần RÆ°á»›c Lá»…. Vì há» cho nhÆ° thế là đã là m tròn bổn pháºn Ngà y Chúa Nháºt rồi. Trong phần Dâng Lá»… nà y, các bản Kinh Thánh Thể được soạn thảo dá»±a theo Thánh Kinh, chỉ Ä‘á» cáºp đến việc vị Linh mục Chủ tế đại diện cho Cá»™ng Äoà n dâng lên Thiên Chúa Của Lá»… (hình 3); còn Cá»™ng Äoà n phụng vụ tham dá»± cùng hiệp thông và o Của Lá»… Äức Kitô trên Thánh Giá. NhÆ° váºy, trong phần Dâng Lá»…, cả hai nghi thức, cÅ© và má»›i, hầu nhÆ° tÆ°Æ¡ng tá»± nhau, chỉ khác nhau ở chá»— vị Chủ tế quay mặt hay quay lÆ°ng lại Cá»™ng Äoà n phụng vụ mà thôi.
4. Elevation: Chủ tế nâng cao Mình Thánh lên sau khi truyá»n phép
Sau lá»i Truyá»n Phép «Hoc est enim corpus meum» (Vì nà y là Mình Thầy) và «Hoc est enim calix sanguinis mei …» (Vì nà y là chén Máu Thầy…), vị Linh mục Chủ tế lần lượt nâng cao Mình Thánh và chén Máu Thánh lên quá đầu cho Cá»™ng Äoà n tham dá»± thá» lạy. Äó cÅ©ng chÃnh là lần đầu tiên trong suốt Thánh Lá»…, các giáo dân được nhìn thấy Mình Thánh Chúa. Và , bởi vì việc nâng cao Mình Thánh lên nhÆ° thế kéo dà i khác lâu, trong khi đó hai tà áo lá»… lại nặng, nên hai chú giúp lá»… phải nâng tà áo lá»… lên kẻo chúng tì nặng xuống hai cánh tay vị Chủ tế (hình 4).
Còn trong Thánh Lá»… theo nghi thức đã được canh tân ngà y nay, vị chủ tế chỉ nâng Mình và Máu Thánh Chúa lên ngắn hÆ¡n, và vì trong suốt Thánh Lá»… đứng quay mặt vá» phÃa Cá»™ng Äoà n, nên vị Chủ tế cÅ©ng không cần phải giÆ¡ lên quá cao nhÆ° trong nghi thức cÅ©.
Má»™t Ä‘iểm đặc biệt cần phải ghi nháºn ở đây là trong Thánh Lá»… theo nghi thức cÅ©, ngÆ°á»i ta có cảm tưởng là giữa vị Linh mục Chủ tế và Cá»™ng Äoà n phụng vụ tham dá»± hầu nhÆ° rất Ãt có liên hệ trá»±c tiếp vá»›i nhau; ai nấy chỉ lo là m nhiệm vụ của mình. Dẫn chứng là vì vị Chủ tế cá» hà nh các nghi thức Thánh Lá»… quay mặt lên bà n, Cá»™ng Äoà n phụng vụ không nhìn thấy được ngà i là m những gì trên đó. HÆ¡n nữa vị Linh mục vừa Ä‘á»c các kinh bằng tiếng La-tinh vừa lại Ä‘á»c thầm má»™t mình, nên Cá»™ng Äoà n phụng vụ không thể hiểu được.
Äó là lý do cắt nghÄ©a hiện tượng tại sao trong Thánh Lá»… theo nghi thức cÅ©: khi vị Linh mục Chủ tế cá» hà nh Thánh Lá»… trên bà n thá» thì Cá»™ng Äoà n phụng vụ ở phÃa dÆ°á»›i cứ lần hạt, Ä‘á»c đủ thứ kinh cầu hay hát những bà i Thánh Ca không có liên quan gì đến Thánh Lá»… cả. CÅ©ng vì thế, trong phần quan trá»ng của Thánh Lá»…, nhÆ° khi Truyá»n Phép hay RÆ°á»›c Lá»…, ngÆ°á»i giúp lá»… phải dùng chuông rung lên để báo cho Cá»™ng Äoà n phụng vụ ở phÃa dÆ°á»›i ngừng lần hạt hay hát để hÆ°á»›ng nhìn lên bà n thá». Ở đây vai trò Cá»™ng Äoà n phụng vụ hoà n toà n thụ Ä‘á»™ng.
5. Hiệp Lễ và Phép Là nh cuối Lễ
Trong các thế ká»· trÆ°á»›c kia, hầu nhÆ° chỉ vị Linh mục Chủ tế rÆ°á»›c lá»… mà thôi. Từ thế ká»· XX trở Ä‘i, các giáo dân má»›i được khuyến khÃch rÆ°á»›c lá»… Ä‘á»u đặn hÆ¡n. Và giáo dân thÆ°á»ng chỉ được Mình Thánh đã được truyá»n phép và được cất giữ trong Nhà Tạm. Còn ngà y nay, Mình Thánh thÆ°á»ng được truyá»n phép ngay trong chÃnh Thánh Lá»… mà giáo dân Ä‘ang tham dá»±.
Chỉ trong phần ban phép là nh cuối Lá»…, vị Linh mục Chủ tế má»›i quay mặt vá» phÃa giáo dân để chúc là nh cho há» (hình 5) mà thôi. Và theo nghi thức ban phép cÅ© bằng tiếng La-tinh : «Ite missa est» (có nghÄ©a là : Thánh Lá»… đã xong rồi, anh chị em được phép ra Ä‘i). Còn trong nghi thức má»›i ngà y nay, nghi thức cầu chúc cuối Lá»… bằng tiến bản xứ: «Thánh Lá»… đã xong, chúc anh chị em ra vá» bằng an!»
Vấn đỠgây tranh cãi
NhÆ°ng ngÆ°á»i ta tá»± há»i dâu là vấn Ä‘á» thá»±c sá»± gây ra tranh cãi? NhÆ° đã nói ở trên: Qua hai nghi thức Thánh Lá»… khác nhau đã trình bà y hai hình ảnh khác nhau vá» Giáo Há»™i.
Những ngÆ°á»i bênh vá»±c cho nghi thức Tridentino, nhÆ° các Linh mục thuá»™c huynh Ä‘oà n St. Petrus - phát xuất từ phong trà o thủ cá»±u của Äức Giám Mục ngÆ°á»i Pháp, Marcel Lefèbre - chống đối nghi thức cá» hà nh Thánh Lá»… theo kiểu má»›i là là m mất vẻ tôn kÃnh và sá»± sốt sắng. Há» cho rằng chỉ nghi thức cÅ© má»›i trình bà y được hy lá»… Thánh Giá của Äức Kitô má»™t cách rõ rà ng và hiện thá»±c, má»›i dẫn dắt con ngÆ°á»i tá»›i gần Thiên Chúa hÆ¡n và má»›i nói lên được lòng tôn sùng đối vá»›i sá»± hiện diện thá»±c tiá»…n của Äức Kitô. Trong bản tuyên bố của huynh Ä‘oà n St. Petrus viết: «Trong nghi thức Tridentino, linh hồn chúng ta bay lên táºn rá»i cao tá»±a huÆ¡ng thÆ¡m, đến ná»—i là m cho chúng ta có khả năng vượt qua được thá»±c tại hữu hình và bÆ°á»›c và o cõi vÄ©nh cá»u, và ngay ở Ä‘á»i nà y chúng ta đã được hợp tiếng vá»›i các Thiên Thần để ca ngợi Chúa».
NhÆ°ng ngÆ°á»i ta sẽ khó lòng tránh được sá»± hiểu lầm trong lãnh vá»±c thần há»c, lãnh vá»±c tu đức và lãnh vá»±c mục vụ, nếu Thánh Lá»… sẽ được cá» hà nh đúng vá»›i những sách vở phụng vụ và o năm 1962.
Những ý kiến phê bình việc cho áp dụng má»™t cách phổ biến nghi thức cÅ©, đòi há»i là ngÆ°á»i ta phải phân biệt rõ rà ng ná»™i dung má»™t nghi thức muốn nhắm tá»›i và hình thức bên ngoà i của nó phải được cá» hà nh nhÆ° thế nà o. Nếu không ngÆ°á»i ta sẽ dá»… là m cho cả hai nghi thức trở thà nh tầm thÆ°á»ng và bất xứng. Những thiếu sót, nếu có, trong cách thức thá»±c hà nh nghi thức má»›i, thì ngÆ°á»i ta sá»a chữa lại, chứ không phải Ä‘em áp dụng lại nghi thức phụng vụ cÅ©.
Ngoà i ra, các nhà chuyên môn vá» Phụng Vụ cho rằng nghi thức Thánh Lá»… do ÄGH Piô V canh tân, không hợp thá»i nữa, vì đã là m mất chiá»u kÃch Cá»™ng Äoà n. Theo giáo sÆ° Phụng Vụ Albert Gerhards, trong các bản văn của nghi thức Piô V, ý niệm vá» hy lá»… của Äức Kitô «xét vá» phÆ°Æ¡ng diện Kinh Thánh cÅ©ng nhÆ° vá» phÆ°Æ¡ng diện truyá»n thống phụng vụ Roma được dá»±a theo quy luáºt của các Giáo Phụ, khó lòng có khả năng tồn tại».
NgÆ°á»i ta gắt gao phê bình đặc biệt các sách Bà i Äá»c ngà y Chúa Nháºt và o năm 1962, mà ngà y nay khi cá» hà nh nghi thức Tridentino ngÆ°á»i ta vẫn còn tiếp tục sá» dụng. Vì trong các sách đó, ngoà i bà i Phúc Âm, chỉ có má»™t bà i Ä‘á»c và thÆ°á»ng được trÃch từ trong các bản văn Tân Ước, chứ không Ä‘á»c hai bà i nhÆ° trong nghi thức má»›i ngà y nay, gồm má»™t bà i trÃch trong Cá»±u Ước và má»™t bà i trong Tân Ước. Vì phần cá» hà nh Lá»i Chúa trong nghi thức Thánh Lá»… cÅ© hoà n toà n bá» qua các bản văn Cá»±u Ước, nên nhóm đối thoại «Do-thái và Kitô giáo» thuá»™c Tổ chức «NgÆ°á»i tÃn hữu Công Giáo» (Zentralkomitee der Deutschen Katholicken) đã phản đối mạnh mẽ và kết án là má»™t loại «chủ thuyết Markionismus nặc danh». Markion (Marcion) đã khởi xÆ°á»›ng má»™t tà giáo và o thá»i Giáo Há»™i sÆ¡ khai (năm 80-160), chủ trÆ°Æ¡ng hoà n toà n loại bá» phần Kinh Thánh Cá»±u Ước.
Ngoà i ta bản văn nghi thức Phụng Vụ cÅ© của ngà y Thứ Sáu Tuần Thánh hoà n toà n không phù hợp vá»›i chÃnh sá»± nháºn thức má»›i của Giáo Há»™i vá» Kinh Thánh cÅ©ng nhÆ° vá»›i quan hệ của Giáo Há»™i đối vá»›i Do-thái Giáo.
Bởi váºy, theo giáo sÆ° vá» phụng vụ Klemens Richter, nếu cả hai nghi thức cùng được đánh giá ngang nhau, thì sẽ có nguy cÆ¡ Ä‘Æ°a tá»›i má»™t sá»± rạn nứt trong Giáo Há»™i. Vâng, hai nghi thức Phụng Vụ vá»›i hai cách thức trình bà y các bản văn Kinh Thánh cÅ©ng nhÆ° hai hình ảnh vá» Giáo Há»™i khác nhau – tức : hoặc má»™t mình vị Linh mục cầu nguyện trÆ°á»›c tòa Thiên Chúa thay cho Cá»™ng Äoà n các tÃn hữu, hoặc vị Linh mục và Cá»™ng Äoà n các tÃn hữu cùng chung lá»i cầu nguyện trÆ°á»›c tòa Thiên Chúa – chắc chắn sẽ là má»™t Ä‘e dá»a không nhá» cho sá»± hợp nhất trong Giáo Há»™i.
Còn ngôn ngữ và thánh nhạc dùng trong Phụng Vụ không hẳn là má»™t vấn Ä‘á» cÆ¡ bản. Trong nghi thức má»›i ngÆ°á»i ta vẫn có thể cá» hà nh Thánh Lá»… bằng tiếng La-tinh và vá»›i thánh nhạc cÅ© hay má»›i. Äiá»u đó không quan trá»ng; tùy hoà n cảnh và tình huống thá»±c tiá»…n của Cá»™ng Äoà n phụng vụ mà thôi, ngÆ°á»i ta có thể tổ chức được.
Vấn đỠcanh tân Phụng Vụ là một vấn đỠluôn luôn cần thiết
NgÆ°á»i ta không thể coi chÆ°Æ¡ng trình phụng vụ trong Giáo Há»™i nhÆ° má»™t tÃn Ä‘iá»u bất di dịch, nhÆ° phái thủ cá»±u thÆ°á»ng khẳng định. Trong vòng 450 năm, Giáo Há»™i Công Giáo Roma đã có hai cuá»™c canh tân Phụng Vụ rá»™ng lá»›n, đó là và o các năm 1570 và năm 1960/70.
Äúng thế, sau khi các giáo phái Tin Là nh gây ra những hoang mang lá»™n xá»™n trong tầng lá»›p các tÃn hữu, Giáo Há»™i đã má»™t thá»i bị chao đảo, chẳng những vá» lãnh vá»±c thần há»c mà còn vá» cả lãnh vá»±c phụng vụ nữa. Vì thế Công Äồng Trient (Tridentinum) (1545-1563) đã phải Ä‘Æ°a ra những quyết định cần thiết để thống nhất chÆ°Æ¡ng trình Phụng vụ trong Giáo Há»™i. Từ những quyết định của CÄ Triedentinum đó, và o năm 1570, Äức Giáo Hoà ng Piô V đã ban lệnh cho tất cả các Giáo Pháºn và các Dòng Tu trong toà n Giáo Há»™i không có má»™t nghi thức Phụng Vụ riêng lâu quá 200 năm, thì phải cá» hà nh Thánh Lá»… theo sách lá»… Roma, đã được soạn thảo má»™t phần dá»±a theo các bản văn Phụng Vụ cÅ© và những kinh đã có sẵn trÆ°á»›c đó. Có má»™t Ãt Giáo Pháºn mãi và o thế ká»· XIX má»›i cho áp dụng sách lá»… Roma của Äức Piô V.
Theo giáo sÆ° phụng vụ của đại há»c Bonn, Albert Gerhards, những thay đổi của Äức Piô V cÅ©ng chỉ được áp dụng từng phần nhÆ° sá»± canh tân Phụng Vụ năm 1969/70. Tức các sách lá»… được nghiên cứu, được thay Ä‘i sá»a lại; còn trong các nhà thá» thì sá»± ngăn cách - hà ng tÆ° tế tá»± đóng khung trên cung thánh, còn Cá»™ng Äoà n giáo dân chỉ dừng lại trong lòng nhà thá» phÃa dÆ°á»›i – hoà n toà n được dẹp bá».
Má»™t Ä‘iểm quan trá»ng là ý định chÃnh của CÄ Vatican II (1962/65) là trong nghi thức Thánh Lá»… : Những yếu tố phụ không cần thiết, mà ngÆ°á»i ta vá» sau đã lần lượt thêm thắt và o, cần phải được bãi bá»; trái lại những phần kinh chÃnh lại phải được Ä‘Æ°a và o. ChÆ°Æ¡ng trình canh tân Phụng Vụ cÅ©ng lấy cả những ý tưởng đã được nêu lên từ thế ká»· XVIII.
Và o cuối năm 1950, Äức Piô XII đã canh tân nghi thức Phụng Vụ Thứ Sáu Tuần Thánh và Phục Sinh, nhá» và o sá»± gợi ý của phong trà o Phụng Vụ của thế ká»· XX. Cả Äức Gioan XXIII và o năm 1962 cÅ©ng cho sá»a chữa lại má»™t phần Phụng Vụ. NhÆ°ng và o năm 1969/70 thì cuá»™c canh tân Phụng Vụ má»›i to lá»›n và toà n diện nhất.
Nói tóm lại, chÆ°Æ¡ng trình Phụng Vụ của Giáo Há»™i luôn cần được canh tân, hầu có thể đáp ứng được những mong đợi của con ngÆ°á»i trong những thá»i đại khác nhau và qua đó giúp cho há» tìm ra được con Ä‘Æ°á»ng giúp há» trở vá» cùng Thiên Chúa.
Trở lại vá»›i vấn Ä‘á», chúng ta thấy rằng ngà y nay hai phần của Thánh Lá»…: Cá» Hà nh Lá»i Chúa và Kinh Nguyện Thánh Thể Ä‘á»u quan trá»ng nhÆ° nhau và đá»u bổ túc lẫn cho nhau. Những canh tân quan trá»ng và cần thiết khác của chÆ°Æ¡ng trình Phụng Vụ của Giáo Há»™i nhÆ° chúng ta vẫn thấy trong các Thánh Lá»… Chúa Nháºt là các bà i Ä‘á»c được trÃch từ toà n bá»™ Kinh Thánh – Cá»±u và Tân Ước -; việc sá» dụng tiếng mẹ đẽ trong Thánh Lá»… và nhất là vị Linh mục Chủ tế không phải đại diện cho Cá»™ng Äoà n để má»™t mình dâng Thánh Lá»…, nhÆ°ng là chủ sá»± Thánh Lá»… của Cá»™ng Äoà n và cùng vá»›i các tÃn hữu há»p thà nh má»™t Cá»™ng Äoà n Phụng Vụ, v.v… là những yếu tố đã giúp cho ngÆ°á»i tÃn hữu sống mầu nhiệm Thánh Thể má»™t cách thá»±c tiá»…n hÆ¡n.
Nguồn : VietCatholicNews
Lm. Nguyễn Hữu Thy |