CẦN KIỆM VÀ LÃNG PHÃ
Chuyện phiếm Gã Siêu
Muốn phát triển, phải cần kiệm, đó là qui luáºt của muôn Ä‘á»i. Nhìn ra thế giá»›i, gã nháºn thấy thiên hạ đã sống qui luáºt nà y má»™t cách rất y là nghiêm ngặt và chặt chẽ.
Thá»±c váºy, ở bên Mỹ, trong các trÆ°á»ng tiểu há»c, ngÆ°á»i ta đã dạy cho con nÃt biết : Muốn có má»™t đồng thì phải bắt đầu từ má»™t xu, còn muốn có má»™t triệu thì phải bắt đầu từ má»™t đồng.
Thảo nà o mà nước Mỹ luôn đứng đầu sổ trong lãnh vực phát triển kinh tế.
Ở bên Nháºt cÅ©ng váºy. Trong các gia đình, ngÆ°á»i ta luôn nhắc nhở con cái sống theo phÆ°Æ¡ng châm : Mua gì ăn nấy, đồng thá»i : Ä‚n đâu hết nấy, chứ không để thừa mứa, cho heo và cho chó vét cù, hay xÆ¡i tá»›i xÆ¡i lui mà vẫn cứ còn tồn… kho.
NgÆ°á»i ta chẳng bao giá» chiá»u theo ý thÃch của con nÃt, đòi gì được nấy, vì đó chỉ là má»™t cách thÆ°Æ¡ng hại, nghÄ©a là thÆ°Æ¡ng trẻ, nhÆ°ng lại là m hại trẻ nhiá»u hÆ¡n.
Thảo nà o mà dân Phù tang, con cháu Thiên hoà ng, đã trở thà nh má»™t cÆ°á»ng quốc già u mạnh nhất tại à châu, là m cho nhiá»u nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây cứ đứng nhìn mà phát… thèm.
Ở bên Israel cÅ©ng rứa. Và o các nhà hà ng, khách sạn, ngÆ°á»i ta không thấy đồ ăn thức uống để dÆ°. Ngay tại các bến xe, bến tà u Ä‘á»u có những khẩu hiệu đại khái : Hãy tiết kiệm Ä‘iện. Hãy tiết kiệm nÆ°á»›c…
Còn tại các công sở và xà nghiệp, để trừ khá» thói lá» má», ngÆ°á»i ta trừ phắt và o lÆ°Æ¡ng cho những ai đến là m việc cháºm trá»….
Thảo nà o mà dân Do thái, má»›i lục đục kéo nhau vá» láºp quốc từ năm 1945, sau thế giá»›i đại chiến lần thứ hai, thế mà ngà y nay đất nÆ°á»›c nà y đã trở nên già u có và phát triển, tháºm chà thu nháºp bình quân đầu ngÆ°á»i lên tá»›i 17.000 Mỹ kim má»™t năm, khiến những ngÆ°á»i Việt nam, khố rách áo ôm nhÆ° gã, sông trên quê hÆ°Æ¡ng yêu dấu và thân thÆ°Æ¡ng nà y, có nằm mÆ¡ cÅ©ng chẳng thấy được nhÆ° váºy.
Äã nói chuyện bên Tây, thì cÅ©ng phải nói chuyện bên Tà u, má»™t anh hà ng xóm khổng lồ nằm sát cạnh chúng ta.
Hoà n cảnh kinh tế không khá hÆ¡n chúng ta bao nhiêu. Thế nhÆ°ng, trong những năm tháng gần đây, đã vÆ°Æ¡n mình để trở thà nh già u mạnh. Hà ng hóa Trung quốc trà n ngáºp thị trÆ°á»ng, dù không bá»n lắm, nhÆ°ng được cái giá rẻ bèo, hợp vá»›i túi tiá»n của bà n dân thiên hạ.
Tại đây, ngÆ°á»i ta Ä‘ang ra sức tiết kiệm, chống lãng phà và tham nhÅ©ng.
Tác giả Nguyá»…n văn Hùng, trong má»™t chuyến Ä‘i công tác, đã “mục kÃch sở thị†thái Ä‘á»™ và những việc là m tiết kiệm của ngÆ°á»i Tà u, đã kể lại nhÆ° sau :
"Trong thá»i gian là m việc tại thà nh phố Nam ninh, thủ phủ của tỉnh Quảng tây, chúng tôi được ông TrÆ°Æ¡ng Sinh, tổng giám đốc má»™t công ty lá»›n của tỉnh nà y, hai lần má»i cÆ¡m tại nhà hà ng. Tôi đặc biệt để ý đến những cá» chỉ khá là lạ của vị chủ nhà .
“Äó là sau má»—i bữa tiệc, ông tổng giám đốc nà y Ä‘á»u trút toà n bá»™ thức ăn thừa và o các bao ny lông để mang vá» trÆ°á»›c những con mắt ngỡ ngà ng của quà khách. Nháºn thấy những ánh nắt khang khác ấy, ông Sinh vui vẻ giải thÃch :
- CÅ©ng nhÆ° Việt nam, Trung quốc còn nghèo, nên đặc biệt coi trá»ng yêu cầu tiết kiệm, ngay từ việc nhá» nhất. Ở Trung quốc, tiết kiệm thá»±c sá»± là quốc sách.
“Äất nÆ°á»›c Trung quốc rá»™ng lá»›n nên xây dá»±ng và phát triển được là nhá» biết tiết kiệm, và tôi để ý thấy trong cái nhà hà ng sang trá»ng nà y, chẳng riêng gì ông Sinh, mà còn có rất nhiá»u thá»±c khách cÅ©ng là m nhÆ° thế…â€
Thấy ngÆ°á»i mà nhá»› tá»›i ta. Nhìn ngÆ°á»i mà gẫm đến thân. Té ra quà vị Tây Tà u Nháºt trên đây cÅ©ng chả là m được Ä‘iá»u gì má»›i mẻ và khác lạ vá»›i những Ä‘iá»u cha ông chúng ta đã từng dạy bảo.
Thá»±c váºy, từ ngà n xÆ°a cần kiệm vốn là má»™t nét đẹp truyá»n thống của dân tá»™c Việt Nam, bởi vì các cụ ta đã phán : "Tiểu phú do cần, đại phú do mÆ°u". Có nghÄ©a là già u nhá» thì phải cần kiệm, còn già u lá»›n thì phải mÆ°u trÃ. Äồng thá»i, các cụ ta còn căn dặn con cháu :
Äược mùa chá»› phụ ngô khoai,
Äến khi thất bát, lấy ai bạn cùng.
Ngoà i ra, các cụ luôn chú trá»ng và hô hà o má»i ngÆ°á»i : "TÃch cốc phòng cÆ¡, tÃch y phòng hà n". Có nghÄ©a là hãy tÃch lÅ©y lúa thóc phòng khi đói kém, hãy tÃch lÅ©y áo quần phòng khi lạnh giá.
Viết đến câu nà y, gã bỗng nhớ tới câu chuyện ngụ ngôn của Lã Phụng Tiên vỠnà ng ve và chị kiến, đã được Nguyễn văn Vĩnh dịch thà nh thơ, mà gã chỉ còn nhớ lõm bõ, đại khái như thế nà y :
Ve sầu kê ve ve.
Ca hát suốt mùa hè,
Äến khi gió bấc thổi,
Nguồn cÆ¡n tháºt bối rối.
Äang khi đó, chị kiến cần cù tÃch lÅ©y lÆ°Æ¡ng thá»±c trong kho, nên chẳng sợ gì mÆ°a to và gió lá»›n.
Thế nhÆ°ng, ngà y nay lá»›p háºu sinh chúng ta, thay vì khả úy, thì nhiá»u lúc lại khả ố, nghÄ©a là đáng lẽ lá»›p Ä‘Ã n em đến sau phải tốt hÆ¡n thì lại xấu hÆ¡n lá»›p Ä‘Ã n anh Ä‘i trÆ°á»›c.
Sở dÄ© nhÆ° váºy vì nhiá»u ngÆ°á»i trong chúng ta Ä‘ang sống theo khẩu hiệu : Bóc ngắn cắn dà i.
Chúng ta là m ra được một đồng nhưng lại tiêu xà i những hai đồng, nên công nợ cứ chồng chất và liên tục phát triển, khiến chúng ta không tà i nà o ngóc đầu lên nổi.
Chúng ta thÃch chÆ¡i trá»™i theo kiểu : Vung tay quá trán. Hay : Con nhà lÃnh, tÃnh nhà quan.
Chúng ta đã xà i thì phải xà i cho sá»™p, xà i cho xịn, xà i cho sang. Mà sá»™p xịn sang chÃnh là con Ä‘Æ°á»ng ngắn nhất để rÆ¡i tõm và o cảnh lãng phÃ. Và lãng phà cÅ©ng chÃnh là con Ä‘Æ°á»ng ngắn nhất là m nghèo gia đình và đất nÆ°á»›c.
DÄ© nhiên ở đây, gã không hể cổ võ cho tÃnh hà tiện keo kiệt, theo kiểu : Vắt cù chà y ra nÆ°á»›c hay : Äãi cứt sáo lấy hạt Ä‘a.
Bởi vì từ lâu lắm rồi, gã vẫn nhá»› lá»i khuyên chà lý của má»™t báºc đáng kÃnh : Con Æ¡i, đối vá»›i những chuyện cần thiết và hữu Ãch thì tiá»n vạn, tiá»n triệu con cÅ©ng đừng tiếc xót. Còn đối vá»›i vá»›i những chuyện lãng phÃ, thì má»™t đồng má»™t cắc cÅ©ng không, con nhé.
Trên báo “Tuổi trẻ Chủ nháºtâ€, tác giả Phạm đình Nghiệp đã Ä‘Æ°a ra má»™t và i trÆ°á»ng hợp lãng phà điển hình.
TrÆ°á»›c hết, đó là việc lãng phà sức ngÆ°á»i, được thể hiện dÆ°á»›i nhiá»u dạng vẻ khác nhau : thất nghiệp, lao Ä‘á»™ng trái ngà nh, chéo nghỠđược Ä‘Ã o tạo, sá» dụng nhân lá»±c bất hợp lý, nhân tà i không được trá»ng dụng, chảy máu chất xám…
Tiếp đến là việc lãng phà tà i sản, tiá»n bạc của dân và của nÆ°á»›c. NgÆ°á»i ta sẵn sà ng tiêu phà hà ng chục triệu đồng “của chùa†cho má»™t đêm liên hoan gặp gỡ hay chia tay nà o đó.
Việt Nam chúng ta là má»™t đất nÆ°á»›c có thu nháºp quốc dân tÃnh theo đầu ngÆ°á»i và o loại thấp nhất, nhÆ°ng đã “há»™i tụ†được đủ mặt các loại bia ngon nhất.
Trong nhiá»u cuá»™c “bù khú†nháºu nhẹt, ngÆ°á»i ta thi nhau không phải uống bia, mà là “gá»™i biaâ€, “tắm bia†vá»›i hà ng chục, tháºm chà hà ng trăm lÃt.
Chắc chắn lúc đó Ãt ai nghÄ© đến má»™t Ä‘iá»u sÆ¡ đẳng sau đây :
- Má»—i lon bia bình quân trị giá 5 ký thóc. Ấy thế mà ngÆ°á»i nông dân “má»™t nắng hai sÆ°Æ¡ng “ ở đồng bằng sông Hồng, giá»i lắm má»™t ngà y cÅ©ng chỉ là m ra được số thóc tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng trị giá của má»™t lon bia!
Hằng ngà y chúng ta đã chứng kiến biết bao nhiêu cảnh lãng phà tiá»n bạc, là m nghèo cho dân cho nÆ°á»›c. CÆ¡ quan nà o, xà nghiệp nà o cÅ©ng cố xây cho mình những cÆ¡ sở bá» thế và lá»™ng lẫy.
Há»… có chức má»™t tà là vá»™i sắm cho mình những chiếc xe Ä‘á»i má»›i đất tiá»n, trang bị cho mình Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, đúng vá»›i “mô Ä‘en†thá»i thượng mà nghênh ngang vá»›i Ä‘á»i.
Má»›i đây, trên báo “Tuổi trẻ cÆ°á»iâ€, có má»™t bà i mang tá»±a đỠ“Hình nhÆ° là lãng phÃâ€, tác giả Ä‘Æ°a ra má»™t sá»± kiện… rất bình thÆ°á»ng nhÆ°ng lại rất xót xa. Äó là Bá»™ Giáo dục năm nà o cÅ©ng đổi má»›i, năm nà o cÅ©ng cải cách, nên năm nà o số sách giáo khoa má»›i in ra cÅ©ng được tha hồ Ä‘em bán ký.
Tác giả viết :
“Ai ngỠđâu, tôi bá»—ng trở thà nh ngÆ°á»i thu gom giấy phế liệu để kiếm sống và đến nay tôi đã cân cả tấn sách giáo khoa còn thÆ¡m mùi giấy má»›i. Ở đủ má»i lá»›p, thuá»™c đủ loại môn há»c.
“Vốn dòng hỠ“tiếcâ€, má»—i khi gặp loại sách má»›i nà y (mà gặp hoà i), tôi Ä‘á»u lấy mẫu vá» cho con tôi, nhÆ°ng chúng lại bảo : - Không phải loại sách của trÆ°á»ng con (Dù đúng cấp, đúng lá»›p của chúng). Nhìn lại bìa thì thấy là của Bá»™ Giáo dục và năm xuất bản má»›i cách đó má»™t hai năm mà thôi!!!
“Tôi nhá»› ngà y xÆ°a, khi anh tôi và o lá»›p 12, tôi vẫn xà i sách lá»›p 7 của ảnh để lại. Và khi tôi lên lá»›p 12, tôi vẫn xà i sách ảnh đã xà i mà không có trở ngại gì và vẫn “anh dÅ©ng†thi Ä‘áºu, cha mẹ vui mừng khá»e re…Ôi sao mà dá»… dà ng tiện lợi và đỡ tốn kém quá cho cho mẹ và lá»›p há»c sinh tháºp niên 60, 70.
“Tôi đã qua cảnh ba ngà y ròng Ä‘i tìm má»™t cuốn sách há»c cho đứa cháu má»›i lá»›p 4. Nhiá»u lần nhịn ăn nhịn uống để dà nh tiá»n mua sách há»c cho con và bây giỠđứng trÆ°á»›c hằng trăm ký sách giáo khoa chÆ°a có tay ngÆ°á»i láºt mà đà nh cân ký là m giấy gói đồ, há»i sao không xót cho há»c sinh, phụ huynh đất nÆ°á»›c ?
“Tôi cÅ©ng rất ngạc nhiên phát hiện ra chỉ má»™t môn há»c ở lá»›p 3, lá»›p 4 mà có đến ba, bốn thứ sách. Nà o là quyển bà i giải, bà i mẫu … rồi quyển cho giáo viên … tất cả còn má»›i nguyên mà đem cân ký, không biết vì lý do gì và có lãng phà không ?
“Năm nà o Ä‘á»c báo cÅ©ng thấy Bá»™ Giáo dục than thiếu tiá»n, thiếu giấy in, thiếu sách cho há»c sinh đến Ä‘á»™ có những cuá»™c phá»ng vấn tùm lum vá» vấn Ä‘á» nà y. Ấy thế mà năm nà o tôi cÅ©ng có dịp cân hết trăm ký lô nà y đến trăm ký lô khác sách giáo khoa … lòng tôi không khá»i cảm thấy bùi ngùiâ€.
Trên đây là những chuyện lãng phà của quà vị có chức, tai to mặt lá»›n. Còn trong phạm vi cá nhân, gã cÅ©ng nghiệm ra còn có nhiá»u loại lãng phà khác nữa, mà chÃnh bản thân gã cÅ©ng đã từng mắc phải. Gã chỉ xin Ä‘Æ°a ra má»™t thà dụ Ä‘iển hình mà thôi, đó là lãng phà thá»i gian.
NgÆ°á»i Tây thì bảo : Le temps, c’ est l’ argent. Thá»i giá» là bạc.
Còn ngÆ°á»i Tà u thì nói : Nhất thốn quang âm nhất thốn kim. Má»™t tấc thá»i gian là má»™t tấc và ng.
Thế nhÆ°ng, lắm lúc ngÆ°á»i ta đã không ý thức được sá»± quà giá của thá»i gian nên đã lãng phà nó má»™t cách lãng xẹt.
NÆ¡i gã Ä‘ang cắm dùi là má»™t thị trấn chỉ nhá» bằng chiếc móng tay, thế mà có đến mấy chục quán cà phê. ÄÆ°á»ng nà o cÅ©ng có, góc phố nà o cÅ©ng có. Bất kể sáng, trÆ°a, chiá»u và tối, há»… đặt chân ra Ä‘Æ°á»ng hay xuống phố, Ä‘á»u thấy quà vị thanh niên ngồi thiá»n ở trong những quán ấy.
Äáng lẽ ra : Äâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên.
Thế nhÆ°ng, quà vị nà y lại chẳng biết là m gì cả, ngoà i việc giết thá»i giá» trong quán, nhấm nháp vị đắng cà phê và đốt những Ä‘iếu thuốc, lim dim thả hồn theo khói, ra dáng siêu nhân hay ngÆ°á»i cõi trên chi đó.
Tiếp đến là quán nháºu. Má»—i bữa nháºu kéo dà i hai ba tiếng đồng hồ, quả là lãng phÃ.
Hồi xÆ°a thấy má»™t kẻ say xỉn ngoà i Ä‘Æ°á»ng phố quả là chuyện há»a hiếm, còn hôm nay lại là chuyện thÆ°á»ng ngà y ở huyện.
Gã có má»™t ngÆ°á»i bạn. Tên ngÆ°á»i bạn ấy là Văn. Vì có tà tuổi, nên gã thÆ°á»ng gá»i ngÆ°á»i bạn ấy là ‘’cụ Văn’’.
Cụ Văn của gã là ngÆ°á»i rất năng nổ, rất báºn rá»™n. Công việc hà ng trăm thứ bà giằng đè xuống trên đôi vai á»p ẹp của cụ ấy, đến ná»—i có lần cụ ấy đã phải tâm sá»± ‘’mÃ’’ gã :
- Giá nhÆ° Äức Chúa Trá»i cho phép mình Ä‘i xin thá»i giá» của những kẻ nhà n rá»—i, cất và o tủ lạnh để rồi lúc nà o cần thì lôi ra xà i chÆ¡i. NhÆ°ng Äức Chúa Trá»i cÅ©ng công bằng vô cùng, má»—i ngà y chỉ có 24 tiếng đồng hồ, muốn kéo dà i thêm cÅ©ng chẳng được.
TrÆ°á»›c ná»—i búc xúc của cụ ấy, gã chỉ biết cÆ°á»i ruồi mà an ủi :
- Ôi dà o, đã ăn cÆ¡m Chúa thì phải múa tối ngà y là cái chắc và việc nhà Äức Chúa Trá»i thì có bao giá» mà thiếu. NhÆ°ng Äức Chúa Trá»i lại rất lòng là nh. Ngà i đâu có đòi chúng ta phải là m ông ba bị, sáu tay mÆ°á»i hai con mắt để ôm má»i thứ và o mình. Thôi má», thÆ° giãn Ä‘i má»™t tà cho Ä‘á»i còn thấy mà u hồng.
Chả biết lá»i phát biểu của gã có bị kết án là lãng phà thá»i gian hay không và nhất là có xúc phạm đến nhiệt tình hăng say của cụ ấy hay không thì để gã há»i lại cụ ấy cái đã. Váºy xin hạ hồi phân giải.
Riêng bản thân thì má»™t ngà y gã đã tiêu xà i biết bao nhiêu phút giây cho việc ăn uống, ngủ nghỉ, giải trÃ… Còn thá»i giá» là m việc má»™t cách nghiêm văn chỉnh thì chỉ được tẻo tẹo mà thôi. Không hiểu mai nà y khi tÃnh sổ cuá»™c Ä‘á»i vá»›i Äức Chúa Trá»i thì sẽ phải nói sao đây ?
Ai có kế gì hay thì là m Æ¡n là m phÆ°á»›c ‘’méc’’ giùm cho gã biết vá»›i nhé. Bảo đảm sẽ háºu tạ.
Còn bây giá», gã sẽ Ä‘Æ°a ra bản thống kê rất khoa há»c của má»™t kẻ thÃch đùa tại Äại há»c Tổng hợp Milan để tất cả cùng cÆ°á»i… mà nhau.
Bản thống kê vá» các thà nh phần dân số nÆ°á»›c Ã, trong đó có má»™t kết luáºn rất Ä‘á»™c đáo vá» số ngÆ°á»i thá»±c sá»± lao Ä‘á»™ng ở nÆ°á»›c nà y. DÆ°á»›i đây là nguyên văn bản thống kê :
Tổng số dân trên toà n nÆ°á»›c à là 52.000.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i trên 65 tuổi là 11.750.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 40.250.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i dÆ°á»›i 18 tuổi là 14.120.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 26.130.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số phụ nữ không Ä‘i là m là 17.315.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 8.815.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số sinh viên phải nuôi há»c là 275.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 8.540.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i là m ở các cÆ¡ quan không sản xuất là 3.830.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể sản xuất là : 4.710.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i thất nghiệp, cùng vá»›i số ngÆ°á»i hoạt Ä‘á»™ng đảng phái chÃnh trị là 1.380.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 3.330.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số quân nhân tại ngÅ© là 780.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 2.550.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i Ä‘au ốm, tâm thần, lÆ°u manh, chà o hà ng, vô công rồi nghá» là 1.310.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 1.240.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số ngÆ°á»i mù chữ, nghệ sÄ©, tòa án… là 880.000 ngÆ°á»i, còn lại số ngÆ°á»i có thể lao Ä‘á»™ng là 360.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số tu sÄ©, triết gia, thà y bói là 240.000 ngÆ°á»i.
Trừ Ä‘i số nghệ sÄ©, tù nhân là 119.000 ngÆ°á»i.
Váºy số ngÆ°á»i thá»±c sá»± lao Ä‘á»™ng còn lại tại nÆ°á»›c à là ... 1 ngÆ°á»i.
Khẩu phục tâm phục, g ã xin chà o thua và tôn tác giả bản thống kê nà y lên hà ng sư phụ.
Còn bạn, bạn nghĩ sao ? Liệu có lãng phà lắm không ?
Gã Siêu