Lược sỠGiáo hội Công giáo (Chương XVI)
10.05.2008
.
ChÆ°Æ¡ng XVI
GIÃO HỘI GIá»®A
THẾ GIỚI TÂN TIẾN (1870-1939)
Cuối thế kỷ XIX, nhân loại được chứng kiến những bước tiến
nhảy vá»t của khoa há»c kÄ© thuáºt và các khoa há»c nhân văn. Con ngÆ°á»i ngà y cà ng ý
thức hÆ¡n việc là m chủ lịch sá», muốn chủ Ä‘á»™ng đấu tranh cho hạnh phúc của mình
và xã há»™i. Trong bối cảnh đó, nhiá»u ngÆ°á»i xem tôn giáo nhÆ° là sản phẩm của con
ngÆ°á»i dốt nát, nhÆ° món hà ng ế ẩm, và tháºm chà còn xem tôn giáo nhÆ° sức cản Ä‘Ã
tiến của nhân loại. Từ thái Ä‘á»™ dá»ng dÆ°ng, há» tuyên bố mình vô tôn giáo hoặc
chống tôn giáo. Khắp Âu Châu, các chÃnh quyá»n tách dần các sinh hoạt hằng ngà y
ra khá»i phạm vi tôn giáo. Giáo Há»™i gần nhÆ° chỉ được sinh há»at tại nhà thá», còn
trÆ°á»ng há»c, bệnh viện, các công trình xã há»™i do chÃnh quyá»n đảm nhiệm. Tuy
nhiên, diễn biến và mức độ căng thẳng khác nhau tùy mỗi nước.
I.
GIÃO HỘI TẠI CÃC NƯỚC ÂU CHÂU CHO TỚI THẾ CHIẾN I
1.
Tại Giáo Triá»u Rôma
Äức Piô IX (1846-1878) qua Ä‘á»i, kết thúc triá»u đại Giáo
Hoà ng lâu nhất lịch sá». Äức Lêô XIII (1878-1903) lên kế vị được coi là ngÆ°á»i
cởi mở vá»›i những vấn Ä‘á» xã há»™i, kêu gá»i ngÆ°á»i Công Giáo chấp nháºn ná»n Cá»™ng hòa
và đấu tranh chống bất công. Nếu Äức Piô X (1903-1914) luôn Æ°u tÆ° đến việc mục
vụ : cổ võ rÆ°á»›c lá»…, tổ chức phụng vụ, Công Giáo tiến hà nh và chủng viện, thì Äức
BênêđÃctô XV (1914-1922) và Äức Piô XI (1922-1939) được mệnh danh là những nhÃ
hòa giải qua hà ng loạt hòa ước với các quốc gia.
2.
Tại Ã
Sau khi chiếm được Rôma và đặt là m thủ đô nÆ°á»›c Ã, chÃnh
quyá»n ban hà nh luáºt Bảo Äảm, tháng 5-1871 Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng giải quyết tình trạng Giáo
Hoà ng và nÆ°á»›c Tòa Thánh. Äức Giáo Hoà ng từ chối luáºt nà y và cắt đứt bang giao
vá»›i nÆ°á»›c Ã. Các ngà i cấm ngÆ°á»i Công Giáo tham gia chÃnh trị, cấm ứng cá» bầu cá».
ChÃnh do thái Ä‘á»™ nà y mà chÃnh quyá»n đã gây nhiá»u khó khăn cho Giáo Há»™i nhÆ° cấm
rÆ°á»›c kiệu, cấm hà nh hÆ°Æ¡ng, tịch biên tà i sản tu viện... Mãi đến năm 1905, nhá»
sá»± đấu tranh của nhiá»u giáo sÄ©, các tÃn hữu má»›i được tham gia Ä‘á»i sống chÃnh
trị.
3.
Tại Äức
Sau chiến thắng Pháp và Ão, đế quốc Äức được thống nhất
quanh nước Phổ (1871). Cùng với bộ trưởng Falk, thủ tưởng Bismark phát động mặt
tráºn văn hóa tuyên bố chống lại chÃnh sách ngu dân của giá»›i Công Giáo. Kiểm
soát há»c Ä‘Æ°á»ng, sa thải các giáo sÆ° tu sÄ©. Các giáo sÄ© phản đối thì bị bắt vÃ
trục xuất. Năm 1878 chỉ còn bốn giám mục Äức tại vị, hà ng ngà n giáo xứ không có
linh mục. CÅ©ng năm đó đảng Dân Chủ xã há»™i mÆ°u sát Hoà ng đế Wilhelm, và Äức Lêô
XIII lên ngôi. Bismark ná»›i rá»™ng luáºt mặt tráºn văn hóa và chấm dứt và o năm 1897.
Nhưng hôn nhân vẫn phải theo dân sự.
4.
Tại Pháp
ChÃnh phủ Äệ Tam cá»™ng hòa (1875-1936) má»›i đầu tá» vẻ thân hữu
vá»›i Giáo Há»™i. Thế nhÆ°ng Quốc Há»™i chuyển dần sang tay những ngÆ°á»i cá»™ng hòa vốn
cho rằng Giáo Há»™i gắn bó vá»›i ná»n quân chủ và rao giảng má»™t thứ tôn giáo ngu dân
cần dẹp bá». Äại há»c Công Giáo mất quyá»n phát bằng (1879). Bá»™ trưởng giáo dục J.
Ferry cấm các dòng mở trÆ°á»ng, giải tán 261 tu viện. Ông mở trÆ°á»ng nữ trung há»c để
đạo tạo nữ đồng chà cá»™ng hòa, cho phép li dị (1884), bãi bá» ngà y nghỉ chủ nháºt,
cấm dạy giáo là trong trÆ°á»ng há»c. Từ 1901-1903, Thủ tÆ°á»›ng Rousseau ra nhiá»u đạo luáºt : đóng cá»a gần 10.000 trÆ°á»ng tÆ° thục
Công Giáo, tịch thu các tu viện, buá»™c các tu sÄ© hoà n tục. Những tÃn hữu
còn giữ đạo sẽ chấm và o sổ Ä‘en và bị kiểm soát. Năm 1905, Pháp công bố đạo luáºt
phân li, trao tất cả cơ sở Công Giáo cho hiệp hội các tôn giáo quản trị. Giáo
Há»™i Pháp nghèo hẳn Ä‘i, tÃn hữu phải đóng góp từng xu cho việc phượng tá»±, nhÆ°ng
nhỠđó, Giáo Hội được tự do không lệ thuộc các tổ chức.
5.
Tại Ão và Thụy SÄ© cÅ©ng có các chiến dịch tÆ°Æ¡ng tá»±
Năm 1874, cả hai nÆ°á»›c Ä‘á»u ban hà nh đạo luáºt cấm liên lạc vá»›i
Rôma, tục hoá há»c Ä‘Æ°á»ng, đảm trách hôn nhân. NhÆ°ng dÆ°á»›i thá»i Äức Lêô XIII tình
hình đổi khác, đại há»c Fribourg được thiết láºp năm 1889.
6.
Tại Bỉ và Hà Lan
CÅ©ng có xung Ä‘á»™t vá» trÆ°á»ng há»c, nhÆ°ng giá»›i Công Giáo đứng ra
mở trÆ°á»ng tÆ°, rồi tham gia quốc Há»™i để cải thiện pháp chế há»c Ä‘Æ°á»ng. Các trÆ°á»ng
tÆ° Công Giáo vá» sau được chÃnh quyá»n trợ cấp.
7.
Tại bán đảo Ibérique
Các xung Ä‘á»™t tôn giáo nhiá»u khi biến thà nh bạo Ä‘á»™ng. Tây Ban
Nha vẫn coi Công Giáo là quốc giáo. NhÆ°ng dÆ°á»›i thá»i Cá»™ng hòa (1873-1875 vÃ
1909-1912) đã xảy ra nhiá»u vụ thảm sát giáo sÄ©, cÆ°á»›p phá nhà thá», tu viện...
Tại Bồ Äà o Nha, sau khi láºt đổ vua Manuel (1810) chÃnh thể Cá»™ng hòa tuyên bố
phân li với Giáo Hội, chống giáo sĩ, chống hội dòng và cắt đứt ngoại giao với
Vatican năm 1913.
II.
TỪ THẾ CHIẾN I TỚI NHỮNG NĂM 30
1.
NgÆ°á»i kitô hữu trong cuá»™c chiến
Trong thế chiến I, cả phe đồng minh lẫn phe Äức, Ão, Hung Ä‘á»u
nhìn nháºn ngÆ°á»i Công Giáo rất yêu mến tổ quốc. Các giám mục kêu gá»i cầu nguyện
cho "quân ta" chiến thắng. (Thiên Chúa đứng vá» phÃa nà o đây ?). Äức
BênêđÃctô XV không đứng vá» phe nà o, đã gá»i Ä‘i nhiá»u Thông Äiệp kêu gá»i hòa
bình. Tòa Thánh cổ võ những hoạt động nhân đạo như cứu trợ, chăm sóc và trao đổi
thÆ°Æ¡ng binh. Năm 1917, Äức Thánh Cha tình nguyện là m trung gian cho hai bên gặp
gỡ. NhÆ°ng cả hai Ä‘á»u muốn kết thúc xung Ä‘á»™t bằng chiến thắng chứ không bằng hòa
Ä‘Ã m.
2.
Những cố gắng hòa giải sau chiến tranh
Sau chiến tranh, nÆ°á»›c Ão Công Giáo bị chia cắt để thà nh láºp
nÆ°á»›c Tiệp và Hung (1921). Tòa Thánh và các quốc gia kà kết nhiá»u hòa Æ°á»›c. Riêng
Äức Piô XI đã kà 20 hòa Æ°á»›c vá»›i các nÆ°á»›c Châu Âu, quan trá»ng nhất là hòa Æ°á»›c
Latêranô kà vá»›i Moussolini năm 1929. NgÆ°á»i nhìn nháºn Rôma là thủ đô Ã, còn nÆ°á»›c
à nháºn quyá»n Giáo Hoà ng trong lãnh vá»±c tôn giáo, và điá»u hà nh nÆ°á»›c Vatican nhá»
bé với 44 ha.
Việc phong thánh cho Jeanne d'Arc năm 1920 xác định láºp trÆ°á»ng
của Giáo Há»™i cổ vÅ© ngÆ°á»i tÃn hữu yêu nÆ°á»›c. Các đảng phái Công Giáo bắt đầu liên
hiệp để hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° đảng Bình dân Ã, Mặt tráºn Bình dân Pháp.
3.
Khai sinh phong trà o Công Giáo tiến hà nh
Công Giáo tiến hà nh là hoạt động chuyên biệt của giáo dân
nhằm phục vụ Giáo Hội, giúp đỡ hà ng giáo sĩ, rao giảng Tin Mừng hoặc tái rao
giảng Tin Mừng cho thế giới. Những năm 1925-1935, phong trà o nà y mới được tổ
chức qui mô và phát triển, mà khởi đầu là tổ chức Thanh Lao Công do linh mục
Cardin sáng láºp ở Bỉ năm 1925, rồi năm sau được láºp ở Pháp tiếp đến là Thanh
Nông Công (1929), Thanh Sinh Công (1932), Thanh niên Công Giáo (1935). Äức Piô
XI nồng nhiệt đón nháºn và cổ vÅ© các phong trà o nà y, và tá»± nháºn là Giáo Hoà ng
của Công Giáo tiến hà nh. Phong trà o Công Giáo tiến hà nh đã là m thay đổi những tương
quan giữa Giáo Há»™i và xã há»™i, giúp ngÆ°á»i Công Giáo ý thức được trách nhiệm
trong xã hội.
4.
NgÆ°á»i kitô hữu trÆ°á»›c chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c tà i đảng trị
Thực tế, khuynh hướng độc tà i đảng trị đang có cơ hội phát
triển dá»±a và o tinh thần quốc gia quá khÃch của dân chúng.
Ở Ã, Moussolini và đảng Phát xÃt giải tán các đảng khác, nắm
toà n quyá»n năm 1922, muốn ghìm chặt má»i công dân trong nÆ°á»›c từ lúc sinh ra tá»›i
lúc chết trong các tổ chức đảng.
Ở Äức, Hitler nắm chÃnh quyá»n năm 1933 nhÆ° má»™t vị cứu tinh
của má»™t dân tá»™c Ä‘ang khủng hoảng. Ông giải tán má»i nghiệp Ä‘oà n, đảng phái vÃ
bộc lộ ý thức hệ của mình trong cuốn "Cuộc chiến đấu của tôi" mà nội
dung là bà i Dothái và chống Kitô giáo.
Ở Nga, cách mạng Tháng MÆ°á»i thà nh công năm 1917, tuyên bố
cho tá»± do tôn giáo, cho phép ChÃnh Thống Nga có giáo chủ MaxcÆ¡va là Tykhon
(1918). Äồng thá»i phát triển phong trà o tục hóa : tách nhà thá» khá»i trÆ°á»ng há»c,
trÆ°ng thu các cÆ¡ sở tôn giáo vì công Ãch. Hiến Pháp năm 1939 Ä‘iá»u 124 xác định
: "Tựû do tôn giáo và tá»± do tuyên truyá»n chống tôn giáo". Tiến trình
tục hóa ở Nga lúc nà y không thuáºn lợi lắm vì những diá»…n biến thô bạo của các đảng
xã há»™i cầm quyá»n ở Tây Âu nhÆ° ở Tây Ban Nha (1931-1936) đã triệt hạ 2000 nhÃ
thá», thảm sát giáo sÄ©... đã để lại má»™t ấn tượng khó quên tạo cÆ¡ há»™i cho Franco
già nh thắng lợi. Nhiá»u ngÆ°á»i Công Giáo đã mạnh dạn tố cáo sá»± lợi dụng tôn giáo
của Franco, thế nhÆ°ng chủ nghÄ©a quốc gia đã khiến dân Tây Ban Nha chấp nháºn sá»± Ä‘á»™c
tà i của ông.
Giáo Triá»u Rôma đã chống lại các chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c tà i đảng trị. Năm
1931, Äức Piô XI ban hà nh Thông Äiệp "Chúng tôi không cần" chống
những lạm dụng của Phát xÃt Ã. Năm 1937, ngÆ°á»i lại ra hai Thông Äiệp cách nhau
và i ngà y : "Với nỗi lo âu hồi hộp" kết án chủ nghĩa độc chủng, việc
bà i Dothái và thần thánh hóa Hitler. Còn Thông Äiệp "Divini
Redemptoris" (19-3-1937) đánh giá chủ nghĩa Cộng sản không thể dung nạp
vá»›i văn minh Kitô giáo. NhÆ°ng dÆ° luáºn thá»i đó lại nhạy cảm hÆ¡n vá»›i Thông Äiệp
sau.
|