Lược sỠGiáo hội Công giáo (Chương XII)
10.05.2008
.
ChÆ°Æ¡ng XII
CUỘC CANH
TÂN CÔNG GIÃO (Thế kỉ XVI-XVII)
Song song với phong trà o Tin là nh, trong Giáo Hội có một
cuá»™c canh tân sâu xa vá» má»i mặt. TrÆ°á»›c hết, đó là do sáng kiến của các tu sÄ©,
và đôi khi của các Giám mục. Sau đó, các Giáo Hoà ng dù nhiá»u khó khăn, đã triệu
táºp Công Äồng chung Trento 1545. Công Äồng kéo
dà i đến 18 năm, qua nhiá»u thá»i kỳ gián Ä‘oạn, và được áp dụng cháºm chạp. Thế nhÆ°ng,
Công Äồng đã Ä‘Æ°a và o Giáo Há»™i những Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng vững chắc, mặc dầu có nhiá»u
khủng hoảng và xung đột.
I. CANH TÂN CÔNG GIÃO Ở THẾ KỶ XVI
1.
Vá» phÃa Dân Chúa
Lòng đạo đức và ưu tư tôn giáo đã khiến các nhà cải cách
tách khá»i Rôma, thì chúng cÅ©ng đã khÆ¡i nguồn cho nhiá»u ná»— lá»±c cải tổ trong lòng
Giáo Hội Rôma. Từ dòng Phan sinh phát xuất một ngà nh mới là Capucins (1562).
Hội gồm các giáo dân và linh mục. Các thà nh viên của hội nà y cùng nhau cầu
nguyện, săn sóc ngÆ°á»i nghèo và bệnh nhân. Có cả các Giám mục cÅ©ng tham gia. Sau
đó, má»™t thà nh viên của há»™i láºp môt há»™i gồm các linh mục liên kết việc tông đồ
hà ng ngà y vá»›i sá»± Ä‘iá»u hòa Ä‘á»i sống tu trì : hoạt Ä‘á»™ng mục vụ vá»›i ká»· luáºt Ä‘á»i
tu. Äây là khởi Ä‘iểm của các giáo sÄ© dòng, trong đó nổi báºt nhất là Dòng Tên,
do Ignatio Loyola (1491-1556) láºp, có thêm lá»i khấn thứ tÆ° là vâng phục Äức
Giáo Hoà ng.
2.
Vá» phÃa Giáo quyá»n
Công Äồng Trento
(1545-1563). Dù có nhiá»u đòi há»i phải có má»™t Công Äồng chung, trong má»™t thá»i
gian lâu, các Äức Giáo Hoà ng vẫn do dá»± không triệu táºp. Có nhiá»u là do khách
quan cũng như chủ quan : chiến tranh liên miên giữa các hoà ng đế và vua Pháp.
Phải đợi đến Äức Phaolô III má»›i có quyết định triệu táºp Công Äồng.
Lúc khai mạc chỉ có 34 nghị phụ trong tổng số 500 Giám mục
trên thế giá»›i. Số nghị phụ tăng dần tá»›i tối Ä‘a là 237 trong những khóa há»p cuối
cùng. CÅ©ng có và i đại biểu của Thệ phản tá»›i dá»±. Chủ tá»a Công Äồng là đặc sứ của
Giáo Hoà ng.
Công Äồng xác định nhiá»u Ä‘iểm TÃn lý : sá»± công chÃnh hóa, sá»±
cá»™ng tác giữa Thiên Chúa và con ngÆ°á»i trong việc cứu Ä‘á»™. Công Äồng cÅ©ng quyết định
nhiá»u Ä‘iểm vá» ká»· luáºt, trong đó có khoản vá» việc thiết láºp chủng viện.
Sau Công Äồng, Äức Piô IV truyá»n ấn hà nh chÃnh thức các văn
kiện và thiết láºp má»™t ủy vụ thi hà nh. Äức Piô V (1566-1572) liên tiếp cho ấn
hà nh sách giáo lý Rôma, sách nguyện Rôma, sách lá»… Rôma... Äức Gregorio XIII
(1572-1583) cải cách niên lịch (bỠ10 ngà y, 4-15/10 của năm 1582 cho trùng với
mùa thá»i tiết) Äức Sixto Quinto (1585-1590) tổ chức giáo triá»u 15 thánh bá»™, Ä‘Æ°a
con số Hồng Y lên tá»›i 70 vị. Äức Phaolo V (1605-1621) cho ấn hà nh sách nghi
thức Rôma.
3.
Canh tân Công Giáo và chống cải cách sau Công Äồng
Trong thá»i kỳ
nà y có hai nhân váºt góp phần rất lá»›n và o việc canh tân theo ý hÆ°á»›ng Công Äồng : Phêrô Canisio và Carolo Borromeo. Canisio (1521-1597) lÃ
má»™t tu sÄ© dòng Tên, ngÆ°á»i Hòa Lan, Ä‘i khắp Âu châu, đặc biệt trong nÆ°á»›c Äức để
thực hiện canh tân Công Giáo. Còn Borromeo (1538-1584) là Giám mục Milano. Ngà i
sống khắc khổ, triệu táºp Công Äồng giáo tỉnh, láºp trÆ°á»ng há»c và chủng viện. Các
văn thư của Ngà i phổ biến trong khắp Âu châu Công Giáo.
Trong thá»i kỳ nà y, linh đạo và dòng tu phát triển. Téréxa
Avila (1515-1582) láºp tu viện Cát minh canh tân đầu tiên ở Avila (1562), và đi
khắp Tây Ban Nha để cải tổ tu viện Cát minh nam nữ khác, với sự trợ giúp đắc
lực của Gioan thánh giá (1542-1591).
Ở Ã, Philiphe Neri (1515-1585) qui tụ giáo dân và linh mục để
cầu cầu nguyện, ca hát, diá»…n giảng Thánh Kinh, há»c lịch sá» Giáo Há»™i, phục vụ
bệnh nhân... Äó là tu há»™i Diá»…n giảng.
Khắp nơi các dòng tu phát triển mạnh mẽ. Dòng Tên đạt tới 10
ngà n tu sĩ năm 1600, và 15 ngà n năm
1650. Dòng Capucin là 20 ngà n đầu thế ká»· XVII. Nói chung, sau Công Äồng Trento,
Giáo Há»™i Công Giáo được ổn định, được tổ chức qui củ, táºp trung quanh vị thủ
lãnh là Giáo Hoà ng.
II. Sá»° TRIỂN NỞ TÔN GIÃO Ở THẾ KỶ XVII
1.
Tôn giáo và chÃnh trị
Các vua Công Giáo cÅ©ng nhÆ° Thệ phản Ä‘á»u muốn coi mình là chủ
của má»i định chế, kể cả Giáo Há»™i. Tôn giáo phải phục vụ lợi Ãch của há». Há»
không nhượng bá»™ dù phải chấp nháºn những nghịch lý : và dụ : nÆ°á»›c Pháp liên minh
vá»›i các ông hoà ng Thệ phản và cả Thổ NhÄ© Kỳ, khi chống lại hoà ng đế Äức và vua
Tây Ban Nha là những ngÆ°á»i bảo vệ Công Giáo.
2.
Những Giám mục và linh mục mới
- Thánh Phanxico Sale (1567-1622), Giám mục Genève vÃ
Annécy. Äặc Ä‘iểm của ngà i là lạc quan, giảng thuyết Ä‘Æ¡n sÆ¡ và dá»±a và o Phúc Âm.
Hai tác phẩm của ngà i là : "dẫn và o Ä‘á»i sống đạo đức" (1608) vÃ
"khảo luáºn vá» tình yêu Thiên Chúa" (1616) rất có ảnh hưởng vá» linh đạo
giáo dân, tu sĩ, linh mục.
- TrÆ°á»ng phái linh đạo Pháp : Phêrô de Brulle (1575-1629),
du nháºp dòng Cát minh canh tân và o nÆ°á»›c Pháp, láºp há»™i các linh mục tức há»™i Diá»…n
giảng (1611), để tôn kÃnh chức linh mục của Chúa Giêsu và phục hÆ°ng báºc sống
của các linh mục. Tất cả lo truyá»n bá Phúc Âm trong dân chúng và quan tâm tá»›i
việc Ä‘Ã o tạo các linh mục. Gioan Eudes (1601-1680), láºp há»™i dòng và phát triển
việc tôn sùng Trái Tim Chúa Giêsu. Gioan Giacobe Olier (1608-1657) láºp há»™i linh
mục Xuân bÃch, nhằm Ä‘Ã o tạo hà ng giáo sÄ©. Vincente Phaolo (1581-1660), láºp há»™i
dòng truyá»n giáo (Lazaristes), nhắm tá»›i việc rao giảng Tin Mừng cho dân quê.
Ngà i cÅ©ng láºp há»™i Nữ tá» baõc ái (1633), phục vụ ngÆ°á»i nghèo.
Thá»i ấy, Giáo Há»™i chÆ°a đặt ra má»™t Ä‘iá»u kiện nà o để là m linh
mục. Những chủng viện Ä‘Ãch danh chỉ xuất hiện và o giữa thế ká»· và phải cuối thế
ká»· má»›i được thiết láºp trong má»—i giáo pháºn. Các Giám mục giao trách nhiệm Ä‘iá»u
hà nh chủng viện cho các linh mục thuá»™c há»™i Diá»…n giảng, Xuân bÃch... Thá»i gian ở
chủng viện thay đổi từ và i tháng tới một năm (cuối thế kỷ XVII) rồi hai năm
(thế kỷ XVIII).
3.
Sá»± biến đổi trong Ä‘á»i sống dân Chúa
Cuá»™c cải cách của Thệ phản cÅ©ng nhÆ° cuá»™c canh tân của Công Äồng
Trento là khởi điểm của một cuộc Phúc Âm hóa
má»i tÃn hữu theo chiá»u sâu.
Trong các giáo xứ, cha xứ cố là m cho giáo dân thá»±c hà nh Ä‘á»u đặn
má»™t số việc : cho Rá»a tá»™i 3 ngà y sau khi
sinh, Thêm sức khi Giám mục đến, rÆ°á»›c lá»… mùa Phục sinh. Việc dá»± lá»… Chúa nháºt
cũng nhiệm nhặt hơn. Biểu lộ lòng tôn sùng Thánh Thể bằng việc rước lễ, đặc
biệt là kiệu Thánh Thể trong ngà y lễ Thánh Thể. Cha xứ củng cố đức tin cho giáo
dân bằng việc dạy giáo lý. CÅ©ng có nhiá»u nhà hảo tâm mở trÆ°á»ng há»c miá»…n phÃ
trong các giáo xứ.
III. NHá»®NG TRANH
CHẤP VÀ KHỦNG HOẢNG NỘI BỘ
Công Äồng Trento
đã không giải quyết má»i vấn Ä‘á» thần há»c do cuá»™c cải cách nêu ra. Những cuá»™c
tranh cãi còn kéo dà i. Truyá»n thống Kinh Thánh bắt đầu va chạm vá»›i những tìm
tòi và khám phá khoa há»c đầu tiên
1. Cuá»™c va chạm đầu tiên giữa khoa há»c và truyá»n thống
Thánh Kinh
Môt tu sĩ Ba Lan là Kopernik đã khám
phá ra rằng, không phải mặt trá»i quay xung quanh trái đất, nhÆ°ng là trái đất
quay xung quanh mặt trá»i và quanh mình nó (1543). Ná»a thế ká»· sau, lý thuyết nà y
gây xáo động ở Rôma khi nó được Bruno, rồi Galilei lặp lại. Theo các nhà thần
há»c Công Giáo cÅ©ng nhÆ° Thệ phản, hệ thông Kopernik Ä‘i ngược lại những xác quyết
của Thánh Kinh (Hc 1,4 ; Yos 10,12-13). Thực ra, từ lý thuyết của Kopernik,
Bruno đã rút ra những kết luáºn xa rá»i Kitô giáo, và ông đã bá» những lá»i khấn
dòng. Vụ án kéo dà i 7 năm, và kết thúc bằng việc Bruno bị thiêu sống ở Rôma năm
1600. Äến lượt Galilei cho rằng trong
Thánh Kinh : "ý định của Chúa Thánh Thần không nhằm cho ta bầu trá»i xoay
chuyển thế nà o, nhÆ°ng là ngÆ°á»i ta lên trá»i thế nà o". Ông bị giam lá»ng năm
1633. Äây là bÆ°á»›c đầu hiểu lầm giữa Giáo Há»™i và khoa há»c.
2. Giáo thuyết
Giansenio
Giáo thuyết nà y bắt nguồn từ cuá»™c tranh luáºn thá»i cải cách :
đâu là vai trò ân sủng và tự do trong việc
cứu rá»—i con ngÆ°á»i ? Truyá»n thống Augustin nhấn mạnh ân sủng và sá»± tiá»n định,
là m phÆ°Æ¡ng hại đến tá»± do của con ngÆ°á»i. Những luáºn Ä‘á» của Baio, nhà thần
há»c ở Louvain, Ä‘i
theo hướng nà y và bị kết án (1567). Ngược lại, các cha Dòng Tên nhấn mạnh vỠtự
do (tuy không phủ nháºn ân sủng).
Dá»±a và o Augustino, Giansenio Ä‘Æ°a ra má»™t quan niệm tháºt bi
quan vá» bản tÃnh của con ngÆ°á»i bị tá»™i nguyên tá»™i là m cho hÆ° hoại. Rôma kết án 5
luáºn Ä‘á» rút ra từ cuốn Augustinus. Cuá»™c tranh cãi còn tiếp tục giữa phe
Giansenio và phe Dòng Tên. Nhiá»u ngÆ°á»i theo phe Giansenio bị cầm tù. Giáo Hoà ng
kết án 101 luáºn Ä‘á» rút ra từ cuốn sách của Quesnel (1713). Phe Giansenio còn
tiếp tục chống đối trong thế kỷ XVIII.
|