Niên biểu Công giáo Việt Nam (2)
07.05.2008
.
New Page 1
1802.
Nguyá»…n Ãnh thắng Tây SÆ¡n, lên ngôi lấy niên hiệu là Gia Long, 1802-1820, thống
nhất sÆ¡n hà , đặt quốc hiệu là Việt Nam, chá»n Phú Xuân (Huế) là m kinh đô. Vì nhá»›
công Giám mục Pigneau, vua Gia Long không bách hại đạo, nhưng nhà vua cũng không
nâng đỡ đạo. Do đó, Giáo há»™i Việt Nam được má»™t thá»i gian ngắn bình an và phát
triển.
1803.
Giám mục Labartette há»p tất cả các giáo sÄ© tại Huế, thảo luáºn phÆ°Æ¡ng thức hoạt
Ä‘á»™ng truyá»n giáo. Thống kê lúc đó ghi nháºn:
- Giáo
pháºn Äông Äà ng Ngoà i: l giám mục, 41 linh mục Việt Nam, 4 thừa sai và 140.000
tÃn hữu.
- Giáo
pháºn Tây Äà ng Ngoà i: 1 giám mục, 65 linh mục Việt Nam, 5 thừa sai và 120.000 tÃn
hữu.
- Giáo
pháºn Äà ng Trong: 1 giám mục, 65 linh mục Việt Nam, 5 thừa sai và 60.000 tÃn hữu.
1820.
Vua Minh Mạng (Thánh Tổ Nhân Hoà ng Äế, 1820-1841), nối nghiệp Gia Long. Ông chịu
ảnh hưởng các vua Trung Hoa và Nháºt Bản, nên cai trị nÆ°á»›c bằng chÃnh sách bế
quan toả cảng.
1822.
Nhân ká»· niệm sinh nháºt nhà vua, Äức cha Labartette đến Huế, xin yết kiến, dâng
lá»… váºt mừng. Vua Minh Mạng nháºn lá»… váºt, nhÆ°ng từ chối gặp Äức cha.
1825.
Vua Minh Mạng ra chỉ dụ cấm đạo gồm 2 điểm:
- Cấm
tất cả các giáo sĩ ngoại quốc theo tà u buôn và o Việt Nam.
- Táºp
trung tất cả các giáo sĩ ngoại quốc và o những địa điểm chỉ định để kiểm soát.
1833.
(6-1) Chỉ dụ cấm đạo của vua Minh Mạng.
(5-7) Lê
Văn Khôi khởi binh tại Gia Äịnh.
1835.
Ngà y 8-9, thà nh Phiên An bị quân triá»u đình đánh chiếm, lm. Joseph Marchand Du
bị bắt đem vỠHuế và lm. Giuse Phước, cha sở Chợ Quán, bị hà nh quyết tại chỗ.
1838.
Äây là lần thứ tÆ° vua Minh Mạng ra chiếu chỉ cấm đạo (1825-1833-1836).
* Lúc
nà y, Trung Hoa thất tráºn vá»›i các cÆ°á»ng quốc châu Âu, vua Minh Mạng đổi Ä‘Æ°á»ng lối
chÃnh trị, ngoại giao, nên cá» phái bá»™ Phan Thanh Giản sang Pháp thÆ°Æ¡ng thuyết,
nhưng vua Pháp, Louis Philippe, từ chối tiếp phái bộ.
1840.
Giáo pháºn Äà ng Trong, dù trong 10 năm cấm cách, bách hại, số tÃn hữu vẫn tăng
lên đến 75.000 (năm 1830 là 60.000).
Phái bộ
ngoại giao Phan Thanh Giản thất bại trở vỠnước, vua Minh Mạng duy trì cấm đạo
tà n khốc và o cuối Ä‘á»i.
1841.
(21-1) Vua Minh Mạng băng hà (1820-1841). Vua Thiệu Trị (Hiến Tổ Chương Hoà ng
Äế, 1841-1847) lên nối ngôi và ban lệnh ân xá cho tất cả các tù nhân không Công
giáo cÅ©ng nhÆ° Công giáo Ä‘á»u được trở vá» quê hÆ°Æ¡ng. Nhà vua không bắt đạo gắt
gao, nhÆ°ng cÅ©ng không huá»· bá» những chỉ dụ cấm đạo. Nhà vua cai trị má»™t thá»i gian
ngắn ngủi, rồi băng hà lúc 37 tuổi.
Giám mục
Etienne Théodore Cuénot Thể há»p Công đồng các linh mục tại Gò Thị, Bình Äịnh.
Ngà i chú tâm tá»›i việc truyá»n giáo, huấn luyện và nâng cao trình Ä‘á»™ cho hà ng giáo
sĩ.
1843.
(15-3) Năm thừa sai Pháp bị giam giữ ở Huế được dẫn Ä‘á»™ và o cảng Äà Nẵng trao trả
cho tà u L’Héroine gồm: thừa sai Berneux và Galy bị bắt ở Phúc Nhạc (11-4-1841),
thừa sai Charrier ở Bà u NỠ(5-10-1841), thừa sai Duclos Lộ và J.C. Miche Mịch ở
Phú Yên (2-5-1842).
1844.
(17-5) Äức Thánh Cha Gregorius XVI phân chia giáo pháºn Äà ng Trong thà nh hai giáo
pháºn má»›i: giáo pháºn Tây Äà ng Trong (Sà i Gòn) gồm lục tỉnh Nam Kỳ và Cao Miên,
đặt Äức cha D. Lefèbvre Ngãi chăm sóc và giáo pháºn Äông Äà ng Trong (Quy NhÆ¡n)
dÆ°á»›i quyá»n hÆ°á»›ng dẫn của Giám mục Cuénot Thể.
(31-10)
Giám mục Lefèbvre bị bắt tại Cái Nhum và bị giải vỠHuế.
1845.
(15-4) Giám mục Lefèbvre được trao trả cho tà u Alemène.
1846.
(27-3) Giáo pháºn Tây Äà ng Ngoà i được chia là m hai: giáo pháºn Tây Äà ng Ngoà i (HÃ
Ná»™i) được Giám mục P.A. Retord Liêu cai quản và giáo pháºn Nam Äà ng Ngoà i (Vinh,
Nghệ An) do Giám mục J.D. Gauthier Háºu quản trị.
(7-6)
Thuyá»n chở Giám mục Lefèbvre, từ Singapore vá», bị bắt tại cá»a Cần Giá»: ngà i được
giải vá» Sà i Gòn. Thừa sai Duclos chết trong khi bị giam. Chủ thuyá»n Lê Văn Gẫm
và những ngÆ°á»i cùng Ä‘i bị bắt và bị tống giam tại Sà i Gòn.
1847.
(15-4) Tà u Pháp bắn phá cảng Äà Nẵng.
(3-5)
Vua Thiệu Trị ban hà nh lệnh chống Công giáo.
(4-11)
Vua Thiệu Trị băng hà . Tá»± Äức, hiệu Dục Tông Anh Hoà ng Äế (1847-1883) lên nối
ngôi, bắt đầu một trang sỠmới.
1848.
Giáo pháºn Äông Äà ng Ngoà i được chia thà nh hai giáo pháºn: Giáo pháºn Äông Äà ng
Ngoà i và Trung Äà ng Ngoà i (Bùi Chu) gồm hai tỉnh Nam Äịnh và HÆ°ng Yên, do Äức
cha Domingo Marti Gia chăm sóc.
Vua Tá»±
Äức ra chỉ dụ cấm đạo Giatô lần I. Chỉ dụ truyá»n khắc hai chữ “tả đạo†và o má
các tÃn hữu trung kiên, rồi đẩy há» và o những nÆ¡i rừng thiêng nÆ°á»›c Ä‘á»™c.
Tháng 3,
Hồng Bảo, anh cả của vua Tá»± Äức, âm mÆ°u chiếm Ä‘oạt ngai và ng.
Tháng 7,
vua Tá»± Äức ban hà nh chỉ dụ truy lùng các đạo trưởng ngoại quốc.
1850.
Toà Thánh chia giáo pháºn Äông Äà ng Trong là m hai: giáo pháºn Bắc Äà ng Trong gồm
một phần của tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên, đặt Giám mục F.M.
Pellerin Phan cai quản và giáo pháºn Äông Äà ng Trong từ Äà Nẵng, Quy NhÆ¡n đến
Phan Thiết. Giáo pháºn Tây Äà ng Trong chia hai: giáo pháºn Nam Vang gồm nÆ°á»›c
Cambodia và các tỉnh phÃa Nam Háºu Giang của Việt Nam, trao cho Giám mục Jean
Claude Miche Mịch lãnh đạo. Giáo pháºn Tây Äà ng Trong từ Äồng Nai đến VÄ©nh Long
do Giám mục Lefèbvre coi sóc.
1851.
Cuối tháng Giêng, Hồng Bảo bị bắt quả tang lên thuyá»n nÆ°á»›c ngoà i trốn thoát,
được ân giảm.
1852.
Do chiếu chỉ của vua Tá»± Äức, các thừa sai và giáo sÄ© bị truy lùng gắt gao, giam
cầm, tra tấn…
Nhưng vì
thiên tai, đại hạn, bão lụt… nhà vua tạm thá»i ngÆ°ng cuá»™c bách hại tại miá»n Bắc
(1852-1855).
1853.
Tại miá»n Nam, tình hình bắt đạo vẫn gay gắt.
1854.
Tháng 3, âm mÆ°u trốn ra nÆ°á»›c ngoà i của Hồng Bảo lại bị bại lá»™. Ông bị bắt vÃ
thắt cổ chết trong tù.
(18-9)
Chỉ dụ chống Công giáo được ban bố với những hình phạt nặng nỠhơn.
1855.
Tháng 9, vua Tá»± Äức ra lệnh cấm đạo lần III. Chỉ dụ nà y ra án: các Tây DÆ°Æ¡ng đạo
trưởng, bị bắt sẽ phải chịu chém, bêu đầu ba ngà y ở những nơi công cộng và bị
quăng xác xuống biển.
1856.
(25 đến 26-9) Tà u Pháp bắn phá cảng Äà Nẵng là m vua Tá»± Äức nổi giáºn.
1857.
Vua Tá»± Äức ra chiếu chỉ cấm đạo lần IV và o ngà y 7-5-1857.
1858.
Chiến tranh giữa Pháp, Tây Ban Nha và Việt Nam bùng nổ. Hải quân của liên quân
chiếm Cá»a Hà n. Tình hình chÃnh trị và tôn giáo cà ng thêm khó khăn.
1859.
Liên quân Pháp-Tây Ban Nha tiến và o cá»a Cần Giá», bắn phá và tiến chiếm Gia Äịnh
(Sà i Gòn) ngà y 17-2.
1860.
Tháng 4, các nữ tu dòng Saint Paul de Chartres từ Hồng Kông đến Sà i Gòn.
1861.
Pháp chiếm thà nh Kỳ Hoà , mở rộng vòng kiểm soát tới Biên Hoà , Tây Ninh, Mỹ Tho,
VÄ©nh Long. Triá»u đình cá» phái bá»™ Phan Thanh Giản và Lâm Duy Nghiệp và o Gia Äịnh
để nghị hoà . Trong tình hình ná»™i trị bất ổn, ngoại giao không mấy kết quả, triá»u
đình cà ng căm thù và ra tay giết hại các tÃn hữu.
Và o cuối
tháng 3, các tÃn hữu tại Ba Giồng và Hữu Äạo bị sát hại táºp thể.
Tháng 7,
nhà vua ban hà nh lệnh phân tháp (phân sáp) ngÆ°á»i Công giáo và o các là ng không
Công giáo.
Tháng
12: những vụ sát hại táºp thể các giáo hữu tại Biên Hoà và Bà Rịa.
1862.
Hoà ước Nhâm Tuất có khoản quy định vá» tá»± do tôn giáo, nhÆ°ng vua Tá»± Äức vẫn duy
trì việc cấm đạo.
Những vụ
sát hại táºp thể ở Nam Äịnh và HÆ°ng Yên. Ở Biên Hoà : những vụ há»—n loạn, đốt phá,
sát hại tại Long Thà nh, Tân Triá»u, Búng, Thủ Ngữ, Trảng Bà ng, Trảng ThÆ¡m và Gò
Sầm.
Tổng
kết: Ba triá»u vua Minh Mạng, Thiệu Trị và Tá»± Äức có hÆ¡n 40.000 nhân chứng đức
tin.
1863.
Tháng 4, tại kinh đô Huế cỠhà nh lễ trao đổi các bản văn của hoà ước Nhâm Tuất.
Giám mục J.H. Sohier Bình, đại diện tông toà Bắc Äà ng Trong (giáo pháºn Huế ngà y
nay), lần đầu tiên xuất hiện tại sứ quán ở kinh thà nh Huế.
VÃ o
tháng 5, các nữ tu dòng KÃn Carmel Lisieux, Pháp, đến Sà i Gòn.
Tháng 6,
triá»u đình cá» phái bá»™ Phan Thanh Giản sang Pháp nghị hoà lần II vá» việc chuá»™c
lại 3 tỉnh miá»n Äông Nam Bá»™ đã nhượng cho Pháp theo hoà ước Nhâm Tuất. Trong
phái bá»™, có chủng sinh Phaolô Nguyá»…n Hoà ng (giáo pháºn Nam Äà ng Ngoà i) là thông
dịch viên của triá»u đình, Petrus TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký là thông dịch viên do Thống soái
Pháp ở Sà i Gòn cỠđi.
Nguyá»…n
TrÆ°á»ng Tá»™, má»™t nhân sÄ© Công giáo, quê ở Bùi Chu (xã HÆ°ng Tây, huyện HÆ°ng Nguyên,
tỉnh Nghệ An ngà y nay) dâng lên triá»u đình ba bản Ä‘iá»u trần đầu tiên: Trần tình
khải, Thiên hạ đại thế luáºn, Giáo môn luáºn và Tế cấp bát Ä‘iá»u.
1864.
Tháng 7, khánh thà nh nguyện Ä‘Æ°á»ng dòng Thánh Phaolô (4 Tôn Äức Thắng, TP. Hồ ChÃ
Minh ngà y nay).
1866.
Tháng 9, Giám mục Gauthier Ngô Gia Háºu, đại diện tông toà Nam Äà ng Ngoà i, vÃ
Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™ được vua Tá»± Äức cá» Ä‘i Pháp má»i thầy dạy và mua trang thiết bị
xây trÆ°á»ng kỹ thuáºt.
1867.
Tháng 6, Pháp chiếm ba tỉnh miá»n Tây Nam Bá»™. Phong trà o Văn Thân bắt đầu ở Nghệ
An và Nam Äịnh.
1868.
Tháng 3, Äức cha Gauthier, Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™ và các giáo sÆ° được má»i vá» tá»›i Huế.
Tháng 4,
phong trà o Văn Thân chống Pháp và bà i Công giáo hoạt động mạnh.
1869.
Vua Tá»± Äức ra hai chỉ dụ tha việc cấm đạo:
- Chỉ dụ
1: cho phép láºp là ng Công giáo.
- Chỉ dụ
2: ngÆ°á»i Công giáo được tá»± do hà nh đạo và cá» hà nh các nghi thức tôn giáo.
1873.
Tháng 11, quân Pháp chiếm Hà Nội lần I với một số tỉnh ở vùng đồng bằng sông
Hồng. Ngà y 21-12, Francis Garnier tá» tráºn.
1874.
Tháng Giêng, Pháp bắt đầu rút quân. Phong trà o Văn Thân hoạt động mạnh trở lại ở
Nam Äịnh, Ninh Bình, rồi Thanh Hoá, Nghệ An, Hà TÄ©nh.
Hoà ước
Giáp Tuất (15-3-1874) chấp nháºn nhượng sáu tỉnh Nam Kỳ cho Pháp. Hoà ước gồm 20
khoản, mà 9 khoản Ä‘á» cáºp đến vấn Ä‘á» tá»± do tôn giáo.
1882.
Tháng 4, đại tá Henri Rivière được lệnh đem quân ra Bắc Kỳ lần II: ngà y 25-4,
quân Pháp chiếm Hà Nội. Tổng đốc Hà Nội là Hoà ng Diệu thắt cổ tự vẫn. Sau đó,
Henri Rivière đem quân và o chiếm đóng kinh thà nh Huế.
1883.
(22-2) Rivière chiếm đóng Hòn Gai.
(27-3)
Rivière chiếm Nam Äịnh.
(19-5)
Rivière tá» thÆ°Æ¡ng. Phong trà o Văn Thân lại trá»—i dáºy mạnh mẽ.
(19-7)
Vua Tá»± Äức băng hà .
(23-7
âl.) (25-8 dl.) Hoà ước Quý Mùi: khâm sai Trần Äình Trá»±c và Nguyá»…n Trá»ng Hợp,
thay mặt triá»u đình Huế, ký vá»›i toà n quyá»n, đại diện Pháp, Jules Harmand, nháºn
sự bảo hộ của Pháp và việc ngoại giao của Việt Nam phải chịu sự chi phối của
Pháp. Hoà ước gồm 27 khoản, không nhắc tới vấn đỠtôn giáo.
ToÃ
Thánh thiết láºp giáo pháºn Bắc (Bắc Ninh), tách từ giáo pháºn Äông (Hải Phòng),
gồm các tỉnh Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng SÆ¡n và Cao Bằng, do Äức cha A. Colomer
Lễ đảm trách.
Vua Hiệp
Hoà lên nối ngôi được 4 tháng. Ông bị ép uống thuốc độc chết.
(7-10)
Vua Kiến Phúc, 15 tuổi, lên nối ngôi. Má»i quyết định Ä‘á»u nằm trong tay hai đại
thần: Nguyá»…n Văn TÆ°á»ng và Tôn Thất Thuyết.
1884.
(6-6) Hoà ước Giáp Thân được ký giữa Nguyá»…n Văn TÆ°á»ng và Patenôtre: bổ túc cho
hoà ước Quý Mùi. Äiểm chÃnh của hoà ước nà y là ChÃnh phủ Pháp bảo há»™ Bắc Kỳ, lục
tỉnh Nam Kỳ là thuá»™c địa Pháp và Trung Kỳ thuá»™c quyá»n cai trị của triá»u đình
Huế. NhÆ°ng thá»±c chất, triá»u đình chỉ còn hÆ° vị. Hoà ước nà y cÅ©ng huá»· bá» hiệu lá»±c
của hoà ước 15-3-1874, nhÆ°ng vẫn giữ lại những cam kết của triá»u đình liên quan
đến mặt tôn giáo.
Vua Kiến
Phúc nối ngôi được 6 tháng, thì nhuốm bệnh và băng hà . Vua Hà m Nghi mới 12 tuổi
được đặt lên kế vị.
1885-1886. Phong trà o Văn Thân nổi lên khắp nÆ°á»›c vì phẫn ná»™ vá»›i ngÆ°á»i Pháp xâm
chiếm Việt Nam. NgÆ°á»i Công giáo lại bị bắt bá»›, tà n sát dã man vì bị coi là theo
thực dân Pháp.
- Binh
lÃnh triá»u đình Huế tấn công đồn Pháp thất bại.
- Vua
Hà m Nghi và má»™t số triá»u thần rá»i kinh thà nh, và o rừng láºp chiến khu, kêu gá»i
Cần Vương. Sĩ phu khắp nơi hưởng ứng, đứng lên chống Pháp và chống Công giáo.
Nhiá»u cuá»™c tà n sát lẫn nhau giữa ngÆ°á»i Việt vá»›i ngÆ°á»i Việt, nhất là trong những
vùng hoạt động của phong trà o Văn Thân như: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Trị
Thiên, Nghệ TÄ©nh, Thanh Hoá, Nam Äịnh, Ninh Bình…
1890.
Việt Nam có 708.000 tÃn hữu.
1895.
(15-4) Giáo pháºn HÆ°ng Hoá được thiết láºp gồm các tỉnh: SÆ¡n Tây, Yên Bái, HoÃ
Bình, Lai Châu và được đặt dÆ°á»›i quyá»n Ä‘iá»u khiển của Giám mục Paul Marie Raymond
Lá»™c.
<< Trang trước || Trang tiếp >>
Maria NGÔ THỊ NHẬT, thạc sÄ© Sá» há»c
và BAN
BIÊN SOẠN
|