THẾ KỶ XI1009. Cuá»™c ly khai Äông và Tây trong Giáo Há»™i được đánh dấu bằng việc Thượng phụ Sergius II ở Constanstinople không kể tên Giáo hoà ng Sergius IV trong bản văn phụng vụ Byzantine.
1012. Thánh Romuald láºp dòng tu Camaldolese.
1043-1049. Giáo chủ Constan-tinople là Michael Cerularius tổ chức các Thượng Há»™i đồng nhằm từ chối quyá»n tối thượng của Giáo hoà ng Roma và cà ng tạo nên sá»± ngăn cách giữa Äông và Tây trong Giáo Há»™i.
1049-1054. Giáo hoà ng Leo IX khởi xÆ°á»›ng cuá»™c canh tân sâu rá»™ng vá» việc bầu giáo hoà ng, Ä‘á»i sống giáo sÄ©, tu sÄ©.
1054. Ly giáo chÃnh thức giữa các Giáo há»™i Äông và Tây.
1059. Äức Giáo hoà ng Nicolaus II Ä‘Æ°a ra quy luáºt má»›i để bầu giáo hoà ng và dà nh quyá»n nà y cho các vị hồng y thuá»™c Giáo há»™i Roma.
1073-1085. Triá»u đại Giáo hoà ng Gregorius VII (Hildebrand). Ngà i mạnh mẽ cải cách Giáo Há»™i khá»i sá»± bảo trợ thế tục của các ông hoà ng, chống lại việc mua bán chức vụ trong Giáo Há»™i, cấm các giáo sÄ© tà dâm thi hà nh chức năng thánh, ra vạ tuyệt thông cả vua Henry IV, ngÆ°á»i Äức. Năm 1077, ngà i tha vạ cho vua và hoà giải đôi bên ở lâu Ä‘Ã i Canossa. Năm 1084, vua Henry phản bá»™i, chiếm đóng Roma và ép Äức Gregorius rá»i Roma. Robert Guiscard đã giải cứu được Roma.
1084. Thánh Bruno (1035-1101) láºp dòng Carthusian.
1096-1099. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh đầu tiên dÆ°á»›i triá»u Giáo hoà ng Urbanus II, chiến thắng và chiếm thà nh Jerusalem năm 1099, láºp nên vÆ°Æ¡ng quốc La Tinh ở đây kéo dà i từ 1099 đến 1187.
1098. Thánh Robert (1080-1134) láºp dòng Cistercian (F. Citeaux).
THẾ KỶ XII
1108. Ảnh hưởng mạnh mẽ của tu viện và há»c Ä‘Æ°á»ng do Thánh Victor ở nÆ°á»›c Pháp. Các vua nÆ°á»›c Pháp là Louis VI (cai trị 1108-1123), Louis VII (1137-1180), Philippe-Auguste (1180-1223) tạo nên má»™t thá»i hoà ng kim cho nÆ°á»›c Pháp trong 2 thế ká»· liên tiếp và ảnh hưởng nhiá»u đến Giáo há»™i Roma.
1109. Thánh Anselm (1033-1109) đã có công phát huy triết há»c và thần há»c Kinh Viện.
1115. Thánh Bernard (1090-1153) láºp tu viện ở Clairvaux và thá»±c hiện cuá»™c canh tân dòng Cistercian.
1118. Tháºp Tá»± quân chiếm lại thà nh Saragossa ở Tây Ban Nha; đạo binh Hồi giáo suy yếu ở đây.
1120. Norbert (1085-1134) láºp dòng các Kinh SÄ© Praemonstrate gần Lyon (Pháp), do má»™t viện mẫu Ä‘iá»u khiển, má»™t kiểu dòng Ba đầu tiên cho giáo dân nam nữ. Các dòng nữ phát triển mạnh.
1122. Thoả Æ°á»›c Worms giữa Giáo hoà ng Callixtus II và hoà ng đế Henry V, phân định quyá»n của giáo quyá»n và thế quyá»n trong việc chá»n và bổ nhiệm giám mục.
1123. Công đồng Chung Lateran I ở Giáo hội Tây Phương phê chuẩn thoả ước Worms và các điểm canh tân Giáo Hội.
1139. Công đồng Chung Lateran II canh tân Giáo Hội chống lại cuộc ly giáo do nguỵ giáo hoà ng Anacletus gây ra.
1140. Thánh Bernard tranh luáºn vá»›i Abelard vá» khuynh hÆ°á»›ng duy lý của ông tại Công đồng Sens.
1147-1149. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh II do vua Pháp Louis VII và hoà ng đế Phổ Conrad III chỉ huy không đạt kết quả.
1148. Thượng Há»™i đồng ở Reims ấn định ká»· luáºt chặt chẽ cho các cá»™ng Ä‘oà n tu nữ.
1160. Äan sÄ© Gratian qua Ä‘á»i, ngà i đã viết cuốn Decretum là bản văn ná»n tảng cho Bá»™ Giáo luáºt sau nà y.
1170. Thánh Thomas Becket, Tổng giám mục Canterbury, bất đồng vá»›i vua nÆ°á»›c Anh Henry II vá» quan hệ giữa giáo quyá»n và thế quyá»n. Ngà i bị sát hại ngay trong nhà thá» chÃnh toà .
1171. Giáo hoà ng Alexander III ấn định việc tuyên thánh là đặc quyá»n của Toà Thánh.
1179. Công đồng Chung Lateran III xác định láºp trÆ°á»ng vá»›i nhóm lạc giáo Waldenses (Waldo) và Albigenses, quy định việc bầu giáo hoà ng vá»›i 2/3 phiếu hồng y.
1184. Giáo hoà ng Lucius III ra vạ tuyệt thông nhóm lạc giáo theo Waldo và các nhóm lạc giáo khác.
1189-1192. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh III chiếm lại Jerusalem bị mất năm 1187 vá» tay vua Hồi giáo Saladin. Kết quả chỉ chiếm được má»™t số nÆ¡i, nhÆ°ng không lấy lại được Jerusalem. Dòng Hiệp SÄ© xuất hiện.
THẾ KỶ XIII
1202-1204. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh IV do các lãnh chúa Pháp phối hợp vá»›i quan quân thà nh Venise, rá»i bá» mục Ä‘Ãch ban đầu, đánh chiếm thủ đô Constantinople, cÆ°á»›p phá và giết hại dã man. Giáo hoà ng Innocens III phạt vạ các tÆ°á»›ng chỉ huy đạo quân.
1208. Giáo hoà ng Innocens III kêu gá»i Tháºp Tá»± Quân chống lạc giáo Albigenses Ä‘ang tà n phá miá»n Nam nÆ°á»›c Pháp và miá»n Bắc Ã.
1209. Giáo hoà ng Innocens III phê chuẩn bản luáºt dòng Anh Em Hèn Má»n do Thánh Francisco Assisi (Phanxicô), tên tháºt là Giovanni di Bernardone (1182-1226), láºp nên.
1212. Dòng nữ Ä‘an sÄ© do Thánh Clara láºp theo tinh thần khó nghèo của Thánh Phanxicô.
1215. Công đồng Chung Lateran IV quy định việc xÆ°ng tá»™i, rÆ°á»›c lá»… hà ng năm; tuyên bố vá» việc “biến đổi bản thể†từ bánh rượu sang Mình Máu Äức Kitô, chống lại những Ä‘iá»u sai lạc của phái Cathari và Albigenses.
1216. Giáo hoà ng Honorius III phê chuẩn bản luáºt dòng Anh Em Giảng Thuyết do Thánh Dominicus (Äa Minh, 1170-1221) láºp năm 1215 ở Toulouse (Pháp).
1217-1221. Tháºp Tá»± chinh V do tÆ°á»›ng Pháp Jean de Brienne và vua nÆ°á»›c Hungary André II thá»±c hiện.
1221. Bản luáºt Dòng Ba Phan Sinh (Phanxicô) được phê chuẩn.
1228-1229. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh VI do hoà ng đế Äức Frederic II thá»±c hiện, đạt được thoả thuáºn vá»›i quốc vÆ°Æ¡ng Ai Cáºp vá» quyá»n sở hữu tạm thá»i của Giáo Há»™i tại Jerusalem.
1231. Giáo hoà ng Gregorius IX cho phép láºp Toà án Thẩm tra (Inquisitio), thuá»™c quyá»n Giáo hoà ng để đối phó vá»›i lạc giáo. Khởi đầu là má»™t biện pháp tốt để bảo vệ sá»± chÃnh thống trong đức tin chống lại lạc giáo Cathari và Albigenses. NhÆ°ng từ sau ná»a thế ká»· nà y, Toà đã lạm dụng quyá»n hà nh trong việc xá» phạt ở miá»n Nam nÆ°á»›c Pháp, à và Phổ.
1245. Công đồng Chung Lyon I hạ bệ hoà ng đế Frederick II.
1247. Luáºt dòng Carmélite (Cát Minh) được Toà Thánh phê chuẩn.
1248-1254. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh VII do vua Thánh Louis IX của nÆ°á»›c Pháp Ä‘iá»u khiển. Sau má»™t Ãt thà nh công ở Ai Cáºp, đã thất bại vì bệnh dịch và thiếu lÆ°Æ¡ng thá»±c. Nhà vua bị bắt giữ, được chuá»™c vá», qua Ä‘á»i năm 1270 và uy thế giáo hoà ng sa sút.
1252-1274. Thánh Thomas Aquinas (1225-1274) giảng dạy tại Pháp và Ã, đã viết nhiá»u tác phẩm triết há»c, thần há»c, Thánh Kinh, phụng vụ, nhất là bá»™ Tổng Luáºn Thần Há»c là m ná»n tảng cho trÆ°á»ng phái Kinh Viện.
1260-1368. Nhà Nguyên, triá»u đại Mông Cổ, được thiết láºp ở Trung Quốc.
1268-1270. Cuá»™c Tháºp Tá»± chinh cuối cùng (VIII), do vua Thánh Louis thá»±c hiện, bị thất bại vì bệnh dịch hạch.
1274. Công đồng Chung Lyon II cố gắng hà n gắn cuá»™c ly khai giữa hai Giáo há»™i Äông-Tây.
1275-1292. Marco Polo từ Venise Ä‘i Trung Quốc và nhiá»u nÆ¡i ở PhÆ°Æ¡ng Äông. Ông trở vá» châu Âu năm 1292.
1280. Giáo hoà ng Nicolaus III qua Ä‘á»i. Ngà i là ngÆ°á»i đặt ra Sách Nguyện (Giá» Kinh Phụng Vụ) cho hà ng giáo sÄ© Giáo há»™i Roma.
1281. Cuá»™c phạt vạ hoà ng đế Hy Lạp Michael Palaeologus cắt đứt mối giao hảo Äông-Tây má»›i láºp từ năm 1274.
THẾ KỶ XIV
1291. Äất Thánh bị rÆ¡i và o tay quân Ä‘á»™i Thổ NhÄ© Kỳ.
1300. Năm Toà n Xá đầu tiên tổ chức tại Roma do Giáo hoà ng Bonifacius VIII công bố. Thế ká»· nà y đánh dấu bằng phong trà o Nhân Văn. Các đại há»c được láºp nên ở nhiá»u nÆ¡i. Sách GÆ°Æ¡ng Chúa Giêsu (thế ká»· XIV) và bà i thÆ¡ Stabat Mater do tu sÄ© Jacopome da Todi sáng tác.
1302. Tá»± sắc Unam Sanctam của Giáo hoà ng Bonifacius VIII vá» tÃnh duy nhất của Giáo Há»™i và vá» quyá»n lá»±c nhất thá»i của vua chúa, chống lại sá»± can thiệp của vua nÆ°á»›c Pháp Philippe le Bel.
1309-1377. Tám vị giáo hoà ng phải lÆ°u Ä‘Ã y ở Avignon (Pháp), có nhiá»u vị là ngÆ°á»i Pháp.
1311-1312. Công đồng Chung ở Vienne (Ão).
1321. Thi hà o Dante Alighieri mất ở nÆ¡i lÆ°u Ä‘Ã y, ông là tác giả táºp thÆ¡ bất hủ Divina Commedia (Hà i kịch Thần Linh).
1337-1453. Cuá»™c chiến giữa Pháp và Anh kéo dà i qua nhiá»u triá»u vua được gá»i là Cuá»™c Chiến Trăm Năm.
1338. Há»™i nghị các ông hoà ng ở Rhense (Äức), tuyên bố rằng hoà ng đế không cần sá»± chuẩn nháºn và tuyên phong của giáo hoà ng để là m vua.
1348. Tráºn dịch lá»›n còn gá»i là “Cái chết Ä‘en†tà n phá khắp châu Âu, giết chết khoảng 1/4 đến 1/3 dân số, trong đó 40% hà ng giáo sÄ© bị chết vì xả thân cứu bệnh nhân.
1350-1767. Thá»i kỳ của vÆ°Æ¡ng triá»u Ajuthia ở Xiêm (Thái Lan). Pháºt giáo được coi trá»ng.
1368-1644. Triá»u đại nhà Minh cai trị Trung Quốc. NgÆ°á»i Âu Châu đến cÆ° trú ở Macao và Quảng Châu.
1377. Äức Giáo hoà ng Gregorius XI bá» Avignon trở vá» Roma nhá» tác Ä‘á»™ng đặc biệt của Thánh nữ Catharina Siena.
1378-1417. Sau khi Äức Gregorius XI qua Ä‘á»i (1378), Giáo hoà ng Urbanus VI, ngÆ°á»i Ã, được chá»n. Do sá»± thiên vị đối vá»›i ngÆ°á»i Roma, ngà i bị Ä‘a số các hồng y ngÆ°á»i Pháp truất phế, bầu má»™t giáo hoà ng khác là Clemens VII có toà ở Avignon. Má»—i phe bầu má»™t giáo hoà ng riêng kế nghiệp. Sá»± tranh chấp giữa các nÆ°á»›c và quyá»n lá»±c của giáo hoà ng dẫn đến cuá»™c ly khai Tây PhÆ°Æ¡ng kéo dà i 39 năm.
THẾ KỶ XV
1409. Công đồng Pisa hoà giải các nÆ°á»›c vì không có ngÆ°á»i chủ toạ chÃnh thức nên các nghị phụ bầu vị giáo hoà ng thứ ba, truất phế Äức Gregorius XII và Benedictus XIII. Cuá»™c ly khai Tây PhÆ°Æ¡ng ngà y cà ng trầm trá»ng.
1414-1418. Công đồng Chung Constance (Konstanz) hoà giải tốt đẹp, cuộc ly khai không còn, lên án J. Wycliff và Jan Hus.
1431. Thánh nữ Jeanne d’Arc (1412-1431) bị thiêu sinh.
1438-1445. Công đồng Chung Florence (Firenze) xem xét những vấn đỠđể chấm dứt cuá»™c ly khai giữa Äông-Tây và thÆ°Æ¡ng nghị vá»›i các Giáo há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng nhÆ° Hy Lạp, Armenia, nhÆ°ng không thà nh công.
1453. Thà nh đô Constantinople rÆ¡i và o tay ngÆ°á»i Thổ NhÄ© Kỳ.
K.1476. J. Gutenberg, ông tổ ngà nh in, thá»±c hiện bản in sách Thánh Kinh đầu tiên ở Mainz, Äức.
1476. Giáo hoà ng Sixtus IV thiết láºp lá»… Äức Maria Vô Nhiá»…m Nguyên Tá»™i và o ngà y 8 tháng 12 trên toà n Giáo Há»™i, sau khi đã cho phép tá»± do thảo luáºn vá» vấn Ä‘á» thần há»c nà y.
1478. DÆ°á»›i áp lá»±c của vua Ferdinand ở Tây Ban Nha, Giáo hoà ng Sixtus IV buá»™c phải mở Toà án Thẩm tra xét xá» ngÆ°á»i Do Thái và ngÆ°á»i Moorish theo tà giáo. Có nhiá»u lạm dụng trong biện pháp nà y.
1492. Christopher Columbus (K. 1451-1506) tìm ra châu Mỹ.
1493. Giáo hoà ng Alexander VI uá»· thác việc truyá»n giáo ở châu Mỹ cho hai nÆ°á»›c Tây Ban Nha và Bồ Äà o Nha. Phong trà o Nhân Văn từ à lan rá»™ng đến Pháp, Phổ, Anh và nhiá»u nÆ°á»›c miá»n Nam Âu, ảnh hưởng nhiá»u tá»›i văn hoá, nghệ thuáºt và cả tôn giáo; ngÆ°á»i nổi tiếng của phong trà o nà y là Desiderius - Erasmus (K. 1466-1536).
THẾ KỶ XVI
1512-1517. Công đồng Chung Lateran V.
1517. Martin Luther (1483-1546) khai sinh phong trà o Cải Cách bằng cách Ä‘Æ°a ra 95 luáºn đỠở Wittenberg. Ông thụ phong linh mục năm 1507, giảng dạy Thánh Kinh ở đại há»c. Vì công kÃch giáo lý vỠân xá và Giáo triá»u Roma nên ông bị vạ tuyệt thông (1521). Ông viết nhiá»u tác phẩm và là má»™t nhân váºt Cải Cách rất sáng giá ở Äức.
1519. Zwingli Ä‘Æ°a phong trà o Cải Cách và o Zurich, trình bà y láºp trÆ°á»ng trong 63 luáºn Ä‘á» (1523), nhÆ°ng lại xung Ä‘á»™t vá»›i Luther vỠý nghÄ©a Tiệc Ly (1529) và đã chết trong cuá»™c chiến (1531) vá»›i các tổng binh Thuỵ SÄ© Công giáo.
1521-1544. Cuá»™c chiến tranh nhiá»u lần giữa vua Pháp FranÇois và vua Äức Charles Quint má»™t phần vì tôn giáo đã gây nhiá»u Ä‘au khổ và thiệt hại cho cả hai nÆ°á»›c.
1528. Dòng Capuchin được chÃnh thức công nháºn Ä‘á»™c láºp vá»›i dòng Anh Em Hèn Má»n Phan Sinh. Dòng đóng góp nhiá»u và o cuá»™c cải cách tháºt sá»± trong Giáo Há»™i.
1533. Anh giáo ra Ä‘á»i. Vua nÆ°á»›c Anh, Henry VIII, bị vạ tuyệt thông vì ly dị hoà ng háºu Catherine Aragon, để cÆ°á»›i bà Anne Boleyn. Vua tuyên bố (134) mình là đầu của Giáo há»™i tại nÆ°á»›c Anh. Thánh John Fisher và Thomas More bị hà nh quyết (1535) vì chống lại nhà vua. Cuá»™c bách hại lan rá»™ng ở Anh.
1537. John Calvin (1509-1564) lãnh đạo phong trà o Cải Cách ở Thuỵ SÄ© cho đến khi ông mất. Ông đã viết và sá»a lại nhiá»u lần cuốn Sá»± thiết láºp Kitô giáo đặt ná»n tảng lý thuyết và hệ thống tổ chức cho Giáo há»™i Cải Cách.
1540. Hiến pháp dòng Tên (dòng Chúa Giêsu) của Thánh Ignatius Loyola được chÃnh thức công nháºn, sau khi ngà i và các bạn thá» hứa vá»›i nhau ở Montmartre (1534).
1541. Thánh FranÇois Xavier (K.1506-1552) bắt đầu Ä‘i truyá»n giáo ở Ấn Äá»™, rồi sang Sry Lanka, Malacca, Nháºt Bản.
1545-1563. Công đồng Chung Trent ở Bắc à xác định má»™t số Ä‘iểm đức tin liên can đến phong trà o Cải Cách, canh tân Giáo Há»™i vá» nhiá»u Ä‘iểm thá»±c tế.
1553-1558. Triá»u đại nữ hoà ng Mary Tudor ở Anh chống lại những hà nh Ä‘á»™ng phản giáo của vua Henry VIII.
1555. Hoà ước Augsburg nhìn nháºn sá»± hiện diện cả Công giáo lẫn Tin Là nh theo Luther tại đế quốc Äức. Các ông hoà ng Äức được tá»± do chá»n tôn giáo; thá»±c tế là dân chúng bị ép phải theo tôn giáo của các ông hoà ng.
1558. Triá»u đại nữ hoà ng Elizabeth I ở Anh và Ireland. Giáo há»™i Anh giáo cà ng củng cố chiá»u hÆ°á»›ng ly khai. Triá»u đại nà y tồn tại tá»›i 1603.
1559. Matthew Parker được tấn phong là m tổng giám mục Canterbury trong Anh giáo.
1562. Thánh Teresa Avila canh tân dòng Carmélite.
1563. Giáo há»™i Anh giáo củng cố 39 Ä‘iá»u trong đó nói đến quyá»n tối thượng của hoà ng đế Anh quốc.
1570. Nữ hoà ng Elizabeth I bị vạ tuyệt thông. Do đó, ngÆ°á»i Công giáo phải chịu những khoản hình luáºt rất hà khắc.
1571. Äạo quân Công giáo chiến thắng lạ lùng đạo quân Thổ NhÄ© Kỳ tại vịnh Lepanto.
1572. Cuá»™c tà n sát dã man xảy ra và o ngà y lá»… Thánh Bartholomeus (24-8) ở Paris và các vùng phụ cáºn. Trong suốt thế ká»· nà y, xảy ra nhiá»u cuá»™c chiến tranh tôn giáo giữa ngÆ°á»i Công giáo và ngÆ°á»i theo phong trà o Cải Cách do Luther và Calvin khởi xÆ°á»›ng. NgÆ°á»i ta tÃnh có 88 cuá»™c chiến suốt từ 1562 đến 1598 tại châu Âu.
1582. Giáo hoà ng Gregorius XIII canh tân lịch ngà y tháng được hầu hết các nÆ°á»›c ở châu Âu công nháºn, trừ nÆ°á»›c Anh mãi đến năm 1752. Cha Matteo Ricci (Lợi Mã Äáºu) sang truyá»n giáo ở Trung Quốc và mất năm 1610. Ngà i khai mà o cho những liên lạc văn hoá giữa châu Âu và Trung Quốc.
1587. TÆ°á»›ng quân Toyotomi Hideyoshi ra lệnh trục xuất các thừa sai khá»i Nháºt.
THẾ KỶ XVII
1610. Thánh FranÇois de Sales (1567-1622) và Jeanne de Chantal (1572-1641) láºp dòng Nữ Tu Thăm Viếng.
1611. Äức Hồng y De Bérulle láºp Há»™i linh mục Oratorians theo mẫu của Thánh Philippe Néri năm 1564.
1622. Thánh Bá»™ Truyá»n bá Äức tin (Propaganda Fidei) được Äức Pius VII thiết láºp.
1625. Thánh Vincent de Paul (1580-1660) láºp tu Ä‘oà n Truyá»n Giáo và sau đó là tu Ä‘oà n Nữ Tá» Bác Ãi (1633).
1638. Jansenius (1585-1638) là m giám mục Ypres từ năm 1636. Ông viết tác phẩm Augustinus trình bà y quan Ä‘iểm sai lạc vá» vấn đỠân sủng, tá»± do ý chà và sá»± tiá»n định. Lạc thuyết của ông bị Giáo hoà ng Innocens X lên án năm 1653. Các thuyết nà y gây xáo trá»™n trong Giáo há»™i ở Pháp, à và các nÆ°á»›c miá»n Trung Nam Âu Châu cho đến thế ká»· XVIII.
1641. Cha Jean Jacques Olier (1608-1657) láºp há»™i Xuân BÃch (Saint Sulpice).
1642. Nhà thiên văn và toán há»c Ã, Galileo Galilei (1564-1642) mất. Ông tán thà nh luáºn án của Copernic vá» hệ mặt trá»i. Do hiểu lầm vá» xác quyết của Thánh Kinh và thiếu hiểu biết vá» khoa há»c, giáo quyá»n thá»i đó nghi ngỠông lạc giáo và kết án ông (1616). Năm 1992, Giáo hoà ng Joannes Paulus II đã phục hồi danh dá»± cho ông.
1649. Oliver Cromwell xâm chiếm Ireland và bách hại nặng ná» ngÆ°á»i Công giáo ở đó.
1656. Blaise Pascal (1623-1662) trình bà y các tÆ° tưởng tôn giáo qua nhiá»u tác phẩm nổi tiếng nhÆ° Memorial, Provinciales, Pensées.
1673. Äạo luáºt Thá» Nghiệm ở nÆ°á»›c Anh ngăn cản ngÆ°á»i Công giáo là m việc trong các công sở, nếu há» không chối bá» giáo lý chÃnh thống vá» bà tÃch Thánh Thể.
1678. Nhiá»u ngÆ°á»i Công giáo ở Anh bị bách hại do âm mÆ°u của Titus Oates.
1682. Giám mục Jacques Bénigne Bossuet (1627-1704), ngÆ°á»i viết cuốn Tứ ChÆ°Æ¡ng (Quatre Articles) Ä‘Æ°a ra mấy tÆ° tưởng căn bản cho phái Gallican sau nà y, nhÆ°ng đã bị Giáo hoà ng Alexander VIII lên án năm 1690.
1684. Thánh Jean Baptiste de la Salle (1651-1779) láºp dòng các SÆ° Huynh TrÆ°á»ng Kitô (La San).
THẾ KỶ XVIII
1704. Giáo hoà ng Clemens XI lên án việc áp dụng những quan niệm Khổng giáo và o nghi thức phụng vụ Công giáo ở Trung Quốc, việc thá» cúng tổ tiên và việc dùng các từ ngữ Trung Quốc trong Thần há»c Công giáo.
1713. Hoà ước Utrecht.
1724. Cuộc bách hại đạo ở Trung Quốc.
1732. Thánh Alphonsus Liguori láºp dòng Chúa Cứu Thế.
1738. Giáo hoà ng Clemens XII kết án Franc-maÇonnerie. Sau nà y, Äức Giáo hoà ng Benedictus XIV (1751) và Leo XIII (1884) vẫn lặp lại án quyết nà y.
Phái Tam Äiểm (tá»± do - bình đẳng - huynh đệ): bắt đầu và o năm 1717 ở Luân Äôn và lan rá»™ng rất nhanh khắp châu Âu. Phái nà y muốn triệt hạ tôn giáo, nhất là Công giáo, để giải phóng con ngÆ°á»i vá»›i những tÆ° tưởng phóng khoáng vá» mặt xã há»™i của Montesquieu (1689-1775), Voltaire (1694-1778), Diderot (1713-1784) và Rousseau (1712-1778). Các triết gia nà y góp phần tÆ° tưởng chủ đạo cho cuá»™c cách mạng Pháp năm 1789.
Giáo luáºt cÅ© năm 1917 có Ä‘iá»u khoản ngăn cấm ngÆ°á»i Công giáo tham gia và o bè phái nà y. Giáo luáºt má»›i 1983 bãi bá» Ä‘iá»u cấm Ä‘oán trên. Tuy nhiên, ngÆ°á»i tÃn hữu cần phải khôn ngoan để chá»n lá»±a và hà nh Ä‘á»™ng.
1741. Thánh Phaolô Thánh Giá (1694-1775) sáng láºp dòng ThÆ°Æ¡ng Khó, truyá»n giảng lòng yêu mến Thánh Giá.
1773. Giáo hoà ng Clemens XIV giải thể dòng Tên. Các tu sÄ© bị trục xuất khá»i Bồ Äà o Nha (1759), Pháp (1764), Tây Ban Nha (1767). Dòng được phục hồi năm 1814.
1778. NgÆ°á»i Công giáo ở Anh được hưởng má»™t số thuáºn lợi sau những thiệt thòi từ thá»i vua Henry VIII.
1789-1799. Cuá»™c Cách mạng Pháp bùng nổ đánh dấu bằng việc phá ngục Bastille ngà y 14-7-1789. Nhiá»u sắc lệnh liên quan đến tôn giáo được ban hà nh nhÆ°: bãi bá» các đặc quyá»n của giáo sÄ©, tuyên bố tá»± do tôn giáo, quốc hữu hoá tà i sản của Giáo Há»™i, cấm các lá»i thá» tôn giáo đối vá»›i các dòng tu, buá»™c các giáo sÄ© phải cam kết trung thà nh vá»›i chế Ä‘á»™ (1780). Nhiá»u ngÆ°á»i trung thà nh vá»›i Roma bị hà nh quyết (1792); lịch Công giáo do Giáo hoà ng Gregorius láºp bị thay bằng lịch Cá»™ng Hoà (1793). Các quỹ tôn giáo bị phong toả (1794). Napoléon Bonaparte xâm chiếm à (1796-1797), vây đánh thà nh Roma bắt Giáo hoà ng Pius VI Ä‘i Ä‘Ã y (1798) và ngà i qua Ä‘á»i ở Valerice (1799).
1794. Giáo hoà ng Pius VI lên án Công đồng miá»n Poitiers vì bị ảnh hưởng nhiá»u bởi thuyết của Jansenius và Pháp giáo (Gallicanism).
THẾ KỶ XIX
1801. Hoà ước giữa Pháp vá»›i Toà Thánh ký kết ở Paris giữa Napoléon Bonaparte và Hồng y Consalvi, Ä‘iá»u chỉnh các quyá»n của Giáo Há»™i.
1804. Napoléon tuyên bố láºp đế quốc Pháp. Hôn nhân giữa Napoléon và Joséphine de Beauharnais. Lá»… đăng quang của Napoléon ở nhà thá» Notre Dame ở Paris.
1805-1815. Chiến thắng liên tiếp của Napoléon vá»›i các nÆ°á»›c Anh, Ão, Nga, Phổ, Ã, mở rá»™ng đế quốc Pháp, nhÆ°ng các nÆ°á»›c đã liên minh chống lại Napoléon dẫn đến cuá»™c thất bại ở Waterloo ngà y 18-6-1815 và sau đó Napoléon bị Ä‘i Ä‘Ã y. Vua Louis XVIII trở lại cai trị Paris.
1809. Giáo hoà ng Pius VII ra tá»± sắc lên án tuyệt thông Napoléon, sau khi ông sáp nháºp các phần đất của Toà Thánh và o đế quốc. Giáo hoà ng bị Napoléon bắt giữ và dẫn giải vá» Savone cho đến năm 1814.
1822. Há»™i Giáo hoà ng Truyá»n bá Äức tin được khai sáng ở Pháp do Pauline Jaricot (1799-1862), nhằm trợ giúp công cuá»™c truyá»n giáo.
1829. Äạo luáºt Giải Phóng ở Anh và Ireland giúp cho ngÆ°á»i Công giáo bá»›t những bất bình đẳng vá» dân sá»± trong xã há»™i, kể từ thá»i vua Henry VIII.
1832. Thông Ä‘iệp Mirari vos của Giáo hoà ng Gregorius XVI lên án những luáºn thuyết của phái Duy Tá»± Do, đã trình bà y trong tuyên bố Avenir (TÆ°Æ¡ng Lai - 1831).
1833. Chân phÆ°á»›c F. Ozanam (1813-1853) láºp há»™i Vincent de Paul, để lo các việc bác ái. Phong trà o Oxford mở đầu ká»· nguyên “trở lại vá»›i Giáo há»™i Công giáo†của nhiá»u ngÆ°á»i nổi tiếng, trong đó, có John Henry Newman (1845) sau là m hồng y.
1839-1840. Cuộc Chiến tranh Nha phiến. Các nước Âu Châu xâm lược Trung Quốc.
1845. Cha Alzon láºp dòng Assomptionistes lo việc bác ái, truyá»n giáo. Cha Le Prévost láºp dòng Thánh Vincent de Paul phục vụ ngÆ°á»i nghèo và giá»›i trẻ. Chỉ trong khoảng ná»a thế ká»· đầu nà y, đã có hÆ¡n 100 tổ chức tu trì được thà nh láºp, vá»›i 2/3 là gốc Pháp.
1846. Phái bá»™ Perry đòi Mạc Phủ (Nháºt Bản) mở cá»a buôn bán. Các nhà truyá»n giáo trở lại Nháºt.
1848. Bản Tuyên Ngôn Cá»™ng Sản (Communist Manifesto) Ä‘á» cáºp đến những cuá»™c khủng hoảng vá» xã há»™i, chÃnh trị và giải pháp cách mạng. Cách mạng bùng nổ ở Ã. Giáo hoà ng Pius IX phải lánh khá»i Roma năm 1848 đến Gaeta (Napoli) và trở lại Roma năm 1850.
1850. Hà ng giáo phẩm Công giáo ở Anh được tái láºp.
1853. Hà ng giáo phẩm Công giáo ở Hà Lan được tái láºp.
1854. Giáo hoà ng Pius IX công bố tÃn Ä‘iá»u Äức Maria Vô Nhiá»…m Nguyên Tá»™i qua tá»± sắc Ineffabilis Deus.
1858. Äức Maria hiện ra vá»›i Thánh Bernadette ở Lourdes (Pháp).
1864. Thông Ä‘iệp Quanta Cura và Syllabus of Errors của Giáo hoà ng Pius IX lên án 80 “điểm sai lầm của não trạng Duy Tânâ€.
1867. Karl Marx ấn hà nh táºp Das Kapital (TÆ° Bản Luáºn) và Äệ Nhất Quốc Tế Cá»™ng Sản được thà nh láºp, ảnh hưởng nhiá»u đến phong trà o Cá»™ng sản và Chủ nghÄ©a Xã há»™i ở các nÆ°á»›c.
1869-1870. Công đồng Chung Vatican I bà n vỠđức tin, quyá»n tối thượng và bất khả ngá»™ của giáo hoà ng. Công đồng tạm ngÆ°ng vì cuá»™c chiến Pháp-Phổ, phải chỠđến Công đồng Vatican II sau nà y để kết thúc.
1871. Roma trở thà nh kinh đô của nÆ°á»›c Ã. Cuá»™c xung Ä‘á»™t giữa giáo hoà ng và vÆ°Æ¡ng quốc à lên đến tá»™t Ä‘á»™. Giáo hoà ng Pius IX phủ nháºn luáºt “Äảm Bảoâ€.
1878. Triá»u đại Giáo hoà ng Leo XIII bắt đầu cho đến khi ngà i qua Ä‘á»i 1903. Ngà i thúc đẩy việc đổi má»›i triết há»c kinh viện, nghiên cứu Thánh Kinh, thần há»c. Qua thông Ä‘iệp Rerum Novarum (1891), ngà i lÆ°u tâm đến các vấn Ä‘á» xã há»™i và lao Ä‘á»™ng.
1881. Äại há»™i Thánh Thể Quốc tế lần đầu tiên tại Lille (Pháp).
THẾ KỶ XX
1901-1906. Cuá»™c khủng hoảng vá» sá»± chia cắt giữa Giáo Há»™i và chÃnh quyá»n ở Pháp, phong trà o Chống Giáo sÄ© dẫn đến việc tu sÄ© các dòng bị trục xuất, hÆ¡n 3.000 trÆ°á»ng há»c bị đóng cá»a, tà i sản dòng tu bị chiếm Ä‘oạt, tà i sản Giáo Há»™i bị xung công. Luáºt Chia Cắt (1905) phân biệt triệt để giữa đạo và đá»i được công bố.
1903-1914. Triá»u đại Thánh Giáo hoà ng Pius X. Ngà i vừa bảo vệ Giáo Há»™i khá»i những sai lầm của thuyết Duy Tân vá»›i sắc chỉ Lamentabili (1907), vừa bảo đảm sá»± trá»n vẹn của đức tin và duy trì ká»· luáºt. Ngà i cho duyệt lại bản Thánh Kinh Vulgata (1907), thà nh láºp Giáo hoà ng Há»c viện vá» Thánh Kinh (1909), cho phép các trẻ em được rÆ°á»›c lá»… sá»›m (1910).
1910. Luáºt Chia Cắt được công bố ở Bồ Äà o Nha. Liên lạc ngoại giao vá»›i Toà Thánh bị cắt đứt ở Tây Ban Nha.
1914-1918. Chiến tranh Thế giới I.
1914-1922. Giáo hoà ng Bene-dictus XV tìm cách hoà giải các bên tham gia cuá»™c chiến thế giá»›i. Ngà i ban sắc lệnh Maximum Illud để thúc đẩy việc truyá»n giáo và đà o tạo hà ng giáo sÄ© bản quốc.
1917. Äức Trinh Nữ Maria hiện ra ở Fatima (Bồ Äà o Nha). Hiến pháp má»›i ở Mexico vá»›i quyá»n kiểm soát tôn giáo, dẫn đến cuá»™c bách hại trong những năm 1920-1930 sau nà y. Cuá»™c Cách mạng Vô Sản thà nh công ở Nga Ä‘Æ°a Äảng Cá»™ng Sản lên nắm chÃnh quyá»n.
1918. Bá»™ Giáo luáºt bắt đầu có hiệu lá»±c.
1922. Các phong trà o Công giáo cho giới trẻ bắt đầu hoạt động mạnh mẽ như: Thanh Lao Công (JOC), Sinh viên Công giáo (JEC), hiệp đoà n Nông dân trẻ (ACJF) và hội Thanh niên Công giáo Pháp (FMCI).
1922-1939. Triá»u đại Giáo hoà ng Pius XI. Ngà i thúc đẩy phong trà o Tông đồ Giáo dân qua thông Ä‘iệp Ubi arcano Dei (1922), ký hiệp Æ°á»›c Lateran (1929), nhắc lại lý tưởng của hôn nhân Kitô giáo qua thông Ä‘iệp Casti Connubii (1930), chống lại sá»± lạm quyá»n của Benito Mussolini Ä‘ang cai trị nÆ°á»›c à lúc đó, chống lại các chủ nghÄ©a Quốc xã (1931) và Vô thần qua các thông Ä‘iệp Quadragesimo anno (1931) và Divini Redemptoris (1937).
1933. Adolf Hitler lên nắm quyá»n ở Äức, 6 triệu ngÆ°á»i Do Thái bị giết hại. Giáo hoà ng Pius XI kết án chủ nghÄ©a Quốc Xã qua thông Ä‘iệp Mit brennender Sorge (1937).
1936-1939. Cuộc bách hại đẫm máu tại Tây Ban Nha.
1939-1945. Chiến tranh Thế giới II.
1939-1958. Triá»u đại Giáo hoà ng Pius XII trÆ°á»›c sá»± phân cá»±c giữa tÆ° bản và chủ nghÄ©a xã há»™i, ngà i khuyến khÃch xây dá»±ng má»™t ná»n dân chủ Kitô giáo tháºt sá»±. Ngà i ra nhiá»u thông Ä‘iệp bà n vá» vấn Ä‘á» tÃn lý Mystici Corporis (1943), Thánh Kinh Divino Afflante Spiritu (1943), vá» phụng vụ Mediator Dei (1947), vá» hà ng giáo sÄ© Menti nostrae (1950).
1943. Phong trà o Linh mục Thợ xuất hiện tại Pháp. Năm 1965, Äức Thánh Cha Paulus VI cổ vÅ© và rút kinh nghiệm.
1945. Cách mạng Tháng Tám thà nh công. Thà nh láºp nÆ°á»›c Việt Nam Dân Chủ Cá»™ng Hoà .
1949. Äảng Cá»™ng Sản Trung Quốc già nh được chÃnh quyá»n; nÆ°á»›c Cá»™ng Hoà Nhân Dân Trung Hoa ra Ä‘á»i. Các tu há»™i Ä‘á»i xuất hiện. Opus Dei do Äức cha José Maria Escriva de Balaguer thà nh láºp.
1950. TÃn Ä‘iá»u Äức Mẹ Hồn Xác Lên Trá»i được Giáo hoà ng Pius XII xác định.
1958-1963. Triá»u đại Giáo hoà ng Joannes XXIII. Ngà i có sáng kiến mở Công đồng Chung Vatican II, ra thông Ä‘iệp Mater et Magistra (1961) và Pacem in terris (1963).
1962-1965. Công đồng Vatican II vá»›i 4 khoá há»p đã soạn thảo những văn bản hết sức quan trá»ng để định hÆ°á»›ng cho Giáo Há»™i tiến bÆ°á»›c cùng nhân loại (xem thêm phần Và i nét khái quát vá» Công đồng Chung Vatican II, chÆ°Æ¡ng 4).
1963-1978. Triá»u đại Giáo hoà ng Paulus VI. Ngà i triển khai các nghị quyết của Công đồng Vatican II trong Giáo Há»™i, thá»±c hiện nhiá»u chuyến thăm viếng mục vụ ngoà i Roma, cổ vÅ© phong trà o đại kết và tạo tinh thần đồng trách nhiệm của các hồng y, giám mục trong các quyết định của Giáo Há»™i (láºp Thượng Há»™i đồng Giám mục 1965) và đã viết nhiá»u thông Ä‘iệp nổi tiếng nhÆ° Mysterium Fidei (1965), Populorum progressio (1967), Humanae vitae (1968), Tông huấn Evangelii nuntiandi (1976).
1964. Äức Thánh Cha Paulus VI gặp gỡ huynh đệ vá»›i Thượng phụ Athenagoras tại Jerusalem. Hai bên xoá bá» vạ tuyệt thông giữa 2 Giáo há»™i Công giáo và ChÃnh Thống.
1978. Triá»u đại Giáo hoà ng Joannes Paulus I kéo dà i 34 ngà y.
1978. Triá»u đại Giáo hoà ng Joannes Paulus II, là má»™t trong các vị giáo hoà ng có nhiá»u hoạt Ä‘á»™ng phong phú nhất trong lịch sá» Giáo Há»™i (xin xem phần riêng vá» Ngà i, chÆ°Æ¡ng 3).
1983. Bản Giáo luáºt má»›i vá»›i những Ä‘iá»u khoản má»›i, thể hiện cuá»™c canh tân của Công đồng Vatican II.
1985. Hiệp ước mới giữa Vatican và à thay cho hiệp ước Lateran 1929.
1989-1991. Kết thúc thá»i kỳ chiến tranh lạnh giữa Äông và Tây, thay đổi tráºt tá»± thế giá»›i dẫn đến việc thà nh láºp má»™t số nÆ°á»›c tại Liên Xô và Äông Âu.
1992. Bộ Giáo lý Giáo hội Công giáo được chuẩn y và phổ biến.
1994-1999. Các năm chuẩn bị cho Năm Thánh 2000 với những công việc và chủ đỠrõ rà ng cho từng năm.
2000. Giáo há»™i Công giáo mừng Năm Thánh 2000, vá»›i nhiá»u hoạt Ä‘á»™ng đặc biệt để bắt đầu thiên niên ká»· thứ ba của Kitô giáo. Äể nêu gÆ°Æ¡ng hoà giải, Äức Giáo hoà ng xin lá»—i nhiá»u cá»™ng đồng vì những lầm lá»—i của má»™t số phần tá» của Giáo Há»™i trong thá»i quá khứ. Chuyến viếng thăm lịch sá» của Äức Thánh Cha tại Äất Thánh.
THẾ KỶ XXI
2001. Äức Thánh Cha tấn phong 44 thà nh viên má»›i cho Hồng y Ä‘oà n.
Ngà y 11-9, Trung tâm ThÆ°Æ¡ng Mại Thế Giá»›i và NgÅ© Giác Äà i ở Hoa Kỳ bị quân khủng bố tấn công. Cuá»™c khủng bố nà y đã gây kinh hoà ng trên toà n thế giá»›i. ÄTC kêu gá»i diệt trừ nạn khủng bố bằng sá»± tha thứ, hoà giải và phát triển.
2002. Tháng 10, ÄTC công bố Tông thÆ° má»›i vá» Kinh Mân Côi, thêm 5 mầu nhiệm Ãnh sáng để suy gẫm vá» cuá»™c Ä‘á»i công khai của Chúa Giêsu và loan báo Năm Mân Côi.
2003. Cuá»™c chiến tại Iraq (20-3-2003) đặt ra vấn Ä‘á» lÆ°Æ¡ng tâm của con ngÆ°á»i vá» chiến tranh thế giá»›i và sá»± hữu hiệu của tổ chức Liên Hiệp Quốc.
Há»™i chứng hô hấp cấp tÃnh nghiêm trá»ng (SARS) khởi phát từ Hong Kong rồi lan rá»™ng ở Trung Quốc, Canada... gây tá» vong cao. Bệnh nà y cÅ©ng đã đặt ra má»™t và i Æ°u tÆ° vá» phụng tá»±.
Ngà y 17-4, ÄTC công bố Thông Ä‘iệp Thánh Thể trong mối tÆ°Æ¡ng quan vá»›i Giáo Há»™i Ecclesia de Eucharistia.
Ngà y 16-10, ÄTC ká»· niệm 25 năm triá»u giáo hoà ng của ngà i.
Ngà y 19-10, ÄTC phong chân phÆ°á»›c cho Mẹ Têrêsa thà nh Calcutta.
Ngà y 21-10, ÄTC tấn phong 31 thà nh viên má»›i cho Hồng y Ä‘oà n.
2004. Năm Thánh Thể bắt đầu từ tháng 10-2004 kéo dà i đến tháng 10-2005 vá»›i Äại há»™i Thánh Thể Quốc tế lần thứ 48 tại Guadalajara, Mexico. Tông thÆ° Mane nobis cum Domine được ÄTC Gioan Phaolô II công bố ngà y 8-10-2004, tại Roma.
Há»™i đồng Giáo hoà ng Công lý và Hoà bình tổ chức Äại há»™i toà n thế giá»›i các tổ chức Giáo Há»™i hà nh Ä‘á»™ng cho công lý và hoà bình tại Roma, từ ngà y 27 đến 30-10-2004, để các Kitô hữu tÃch cá»±c hà nh Ä‘á»™ng hÆ¡n trong má»™t thế giá»›i Ä‘ang có nhiá»u xung Ä‘á»™t và xáo trá»™n.
Thảm hoạ sóng thần từ tráºn Ä‘á»™ng đất lá»›n ở đảo Sumatra, Indonesia và o sáng ngà y 26-12-2004 đã gây thiệt hại nặng ná» cho má»™t số nÆ°á»›c ở Nam à và Äông Nam Ã, khiến cho khoảng 280.000 ngÆ°á»i thiệt mạng, hà ng chục ngà n ngÆ°á»i mất tÃch và hà ng triệu ngÆ°á»i mất nhà cá»a, đói khát, bị dịch bệnh... Cả thế giá»›i đồng cảm vá»›i các nạn nhân và nhanh chóng tổ chức lạc quyên, gá»i ngÆ°á»i và váºt phẩm đến cứu trợ những ngÆ°á»i bị nạn. Cá»™ng đồng Giáo há»™i Công giáo khắp nÆ¡i hưởng ứng hoạt Ä‘á»™ng bác ái nà y.
2005. Bắt đầu triá»u đại giáo hoà ng của Äức Giáo hoà ng Biển Äức XVI (22-4). Năm nà y còn ká»· niệm 40 năm kết thúc Công đồng Chung Vatican II (1965-2005). Äức Giáo hoà ng chủ trì Thượng Há»™i đồng Giám mục Thế giá»›i vá» Thánh Thể tại Rôma từ 2/10 – 23/10.
Lm. Ant. NGUYỄN NGỌC SÆ N
Nguồn tư liệu:
- NN, Théo: Nouvelle Encyclopédie Catholique, Droguet Ardant / Fayard, 1989.
- Olivier de la Brosse, Dictionnaire de la foi Chrétienne.
-