Tháp Báo Thiên (1057) trong bối cảnh lịch sỠthăng trầm của đất nước
22.02.2008
|
SÆ¡ đồ vị trà tháp Báo Thiên ở thà nh Thăng Long (vẽ theo bản đồ Ä‘á»i Hồng Äức 1490) |
Ngôi tháp Báo Thiên là má»™t trong tứ đại khà (bốn váºt lá»›n: tháp Báo Thiên, Tượng Di lặc, chuông Quy Äiá»n, vạc Phổ Minh) là m thà nh bảo váºt của lịch sá» và quốc bảo của dân tá»™c. Tháp nầy xây dá»±ng riêng rẻ hay là m thà nh má»™t quần thể kiến trúc nà o khác; xây dá»±ng thá»i nà o, bởi ai, và tại sao lấy tên là Báo Thiên. Vấn Ä‘á» Ä‘Æ°a đến việc đặt ngữ nghÄ©a của tên gá»i. Äiển cứ xây dá»±ng và sá»± hiện hữu xuyên lịch sá», tá»›i giai Ä‘oạn nà o là không còn dấu vết?
Äó là những câu há»i mà bà i sÆ°u tra nầy muốn thỠđặt ra để tá»± tìm hiểu, nhân thể bà n rá»™ng ra theo mối tÆ°Æ¡ng quan của tháp có tên là Báo Thiên vá»›i chữ Thiên (Trá»i) mà dân gian Việt nam rất quen thuá»™c.
Năm xây cất và việc đặt tên:
Trong khuôn khổ bà i nầy chúng tôi dá»±a sát tà i liệu Äại Việt sá» lược (VS) và Äại Việt Sá» ký Toà n ThÆ° (ÄST). Quyển Äại Việt Sá» Lược, khuyết danh, ngÆ°á»i dịch: Nguyá»…n Gia TÆ°á»ng, hiệu Ä‘Ãnh Nguyá»…n khắc Thuần, nhà xuất bản TP Hồ chà Minh năm 1993 (sẽ dùng chữ tắt: VS) là má»™t cổ thÆ° vá» lịch sá» Việt nam có khoảng 1127-1140, trÆ°á»›c Äại Việt sá» ký (Lê văn HÆ°u, 1272) và Äại Việt sá» ký toà n thÆ° (Ngô sÄ© Liên, 1470). Theo hai sách sỠđó thì Năm Äinh Dáºu (1057), mùa xuân tháng 3, xây bảo tháp Äại Thắng Tá»± Thiên, 30 tầng. Có sách sá» khác ghi tháp có 12 tầng cao và i chục trượng (60-80m) (xem Hà Ná»™i nghìn xÆ°a của Trần quốc Vượng và VÅ© Tuấn San, Sở Văn Hóa Thông Tin Hà Ná»™i 1975 xb tr.176). Tháp không đứng riêng, mà nằm bên cạnh ngôi chùa xây trÆ°á»›c đó má»™t năm tức là năm 1056 nhằm năm Long Thụy Thái Bình.
Sách Äại Việt sá» ghi: Dá»±ng chùa Sùng Khánh Báo Thiên. Lấy 11000 cân đồng (nhiá»u bá»™ sá» ghi 12000 cân đồng ở trong phủ ra đút chuông đặt tại chùa ấy (xem chú thÃch số 322 sách VS tr.144). Nhà vua (Lý Thánh Tông) thân hà nh là m bà i minh khắc và o chuông. Sá»± việc xảy ra sau khi vua được nhà Tống phong là m Quáºn VÆ°Æ¡ng (!) và tiếp sứ Chân Lạp sang cống (tháng 8 năm 1056). NhÆ° váºy chùa và tháp xây xong chỉ cách nhau 5, 6 tháng. Phải chăng để đánh dấu biến cố mà chùa và tháp hoà n thà nh và o thá»i Ä‘iểm nầy. Danh gá»i Báo Thiên, Tá»± Thiên gợi đến có ý nghÄ©a gì?
Chữ Thiên trong truyá»n thống đặt tên qua các triá»u đại.
Lý Nam Äế (544-548) mở đầu truyá»n thống vá»›i chữ ‘Thiên’ đặt cho niên hiệu mình là Thiên Äức. Bẵng Ä‘i má»™t thá»i gian tá»›i thá»i tá»± chủ vá»›i Lê đại Hà nh (941-1006), chữ Thiên bắt đấu tái xuất hiện, rồi kinh qua suốt Ä‘á»i Lý, chữ Thiên đã được các vua dặt cho niên hiệu và cung Ä‘iện, Ä‘á»n, chùa, và các công chúa.
Niên hiệu Thiên Phúc (980-988) đánh dấu năm tức vị và kế tiếp của vua Lê Äại Hà nh và niên hiệu Ứng Thiên (994-1005) để ghi dấu các thắng lÆ¡i vá» binh bị và chÃnh trị của Vua. Äặc biệt Äại Việt sá» lược còn ghi khi lâm nguy trong chiến tráºn, vua bị giặc bao vây, con vua (Vệ VÆ°Æ¡ng Äinh Tuệ) bị trúng tên chết: Nhà Vua kêu ‘Trá»i’ ba tiếng, giặc tá»± nhiên thua (VS tr103). Äại Việt sá» ký toà n thÆ° (ÄST) ghi thêm: “Vua kêu trá»i ba tiếng rồi thúc quân đánh, giặc tan vỡ†(Bản ká»·, q1, ká»· nhà Lê, tá» 23a) CÅ©ng năm Ứng Thiên thứ 8 (1002) quân Ä‘á»™i Äại Việt già u mạnh đến đổi vua sai chế tạo mÅ© tráºn bằng bạc hÆ¡n và i nghìn cái, Ä‘em phân phát cho quân nhân(VS,103). Chùa Ứng Thiên ở là ng Cổ Pháp có lẽ cÅ©ng được xây dá»±ng thá»i nầy, có liên hệ vá»›i việc sinh ra của Lý Công Uẩn sau nầy (xem thêm Việt sá» tiêu án của Ngô Thì SÄ©).
Äến năm 1006, con vua Lê Äại Hà nh là Long ÄÄ©nh tuy không có quân cách và quân phong nhÆ° vua cha nhÆ°ng theo truyá»n thống? cÅ©ng mang tôn hiệu là “Khai thiên ứng váºn thánh thần võ tắc thiên sùng đạo (VS). Ông vua hoang Ä‘á»™ nầy không sống theo tôn hiệu có hai chữ thiên là m há»™ mạng nên vắng số tiêu vong để triá»u Lý lên thay.
Triá»u Lý (mà sách Äại Việt sá» lược ghi triá»u Nguyá»…n theo lệnh của nhà Trần sau đó) mở đầu vá»›i Lý Công Uẩn (1009-1028) má»™t đệ tá» thuần thà nh của thiá»n sÆ° Vạn Hạnh, đã nghe lá»i khuyên của quần thần lên là m vua (xÆ°ng là Lý Thái Tổ) ‘để cho trên thuáºn lòng trá»i, dÆ°á»›i theo nguyện vá»ng của dân’ (VS và ÄST q1, tá» 33b) lấy tôn hiệu là :
“Phụng thiên chà lý ứng váºn tá»± tại thánh minh Long hiển duệ văn anh võ sùng nhân quảng hiếu, thiên hạ thái bình khâm minh quang trạch chiêu ngưỡng vạn bang hiển ứng phù cảm oai chấn phiên man duệ mÆ°u thần công thánh trị tắc thiên đạo chánh. “ (chúng tôi gạch dÆ°á»›i).
Ông vua nhân ái vì theo Thiên Äạo Phụng Thiên nên khi lên ngôi tháng 11 tha hết những ngÆ°á»i bị tù tá»™i, đốt bá» những dụng cụ tra tấn (VS và ÄST q1, tá» 33b) đổi niên hiệu là Thuáºn Thiên (1010) và ra lệnh qui định lại luáºt pháp há»p vá»›i lẽ nhân đạo cho thuáºn lòng Trá»i, đổi sông Bắc giang là sông Thiên Äức và là ng Cổ Pháp là phủ Thiên Äức...
Trong thà nh dựng chùa Hưng Thiên (VS)... Năm 1011 dựng chùa Tứ Thiên Vương.
Năm 1012 “Vua thân Ä‘i đánh Diá»…n Châu. Khi vỠđến VÅ©ng Biện gặp lúc trá»i đất tối sầm, gió sấm dữ dá»™i, vua đốt hÆ°Æ¡ng khấn trá»i rằng: “Tôi là ngÆ°á»i Ãt đức, lạm ở trên dân’ nÆ¡m ná»›p lo sợ nhÆ° sắp sa xuống vá»±c sâu, không dám cáºy binh uy mà đi đánh dẹp cà n báºy. Chỉ vì ngÆ°á»i Diá»…n Châu không theo giáo hoá, ngu bạo là m cà n, tà n ngược chúng dân, tá»™i ác chồng chất, đến nay không thể dung tha không đánh. Vòn nhÆ° trong khi đánh nhau, hoặc giết oan kẻ trunghiếu, hoặc hại lầm kẻ hiá»n lÆ°Æ¡ng, đến nổi hoà ng thiên nổi giáºn phải tá» cho biết lá»—i lầm, dẫu gáºp tổn hại cÅ©ng không dám oán trách. Äến nhÆ° sáu quân thì tá»™i lá»—i có thể dung thứ, xin lòng trá»i soi xét“ (ÄST q2, tá» 5b: Chúng tôi gạch dÆ°á»›i).
Năm 1016, năm Thuáºn Thiên thứ 7, được mùă to, miá»…n thuế cho trong cõi ba năm (VS 119 và ÄST q2, tá» 7b) dá»±ng chùa Thiên Quang, chùa Thiên Äức và đắp tượng Tứ Thiên Äế. Giúp cho hÆ¡n 1000 ngÆ°á»i chốn kinh sÆ° là m tăng đạo (VS 119 và ÄST q2,tá» 9a). Năm 1021 nhằm sanh nhá»±t của vua, vua cho dùng ngà y ấy là tiết Thiên thà nh (VS từ tr.109-122).
Vua Lý Thái Tông năm Máºu Thìn (1028) đổi niên hiệu Thuáºn Thiên của vua cha là m năm Thiên Thà nh thứ nhất (ÄST q2, tá» 14b), đặt tôn hiệu mở đầu bằng 4 chữ Khai Thiên thống váºn tôn đạo... (VS t.124 và ÄST q 2 tá» 14b)), lấy ngà y sinh nháºt vua là m tiết Thiên Thánh (VS 125 và ÄST q2, tá» 16b), dá»±ng chùa Thiên thắng (VS 126); đổi diện Cà n Nguyên thà nh Ä‘iện Thiên An (VS tr.126 và ÄST tá» 19b), xây Ä‘iện Phụng Thiên (ÄST tá» 20a) trÆ°á»›c lầu chuông cho dân chúng đánh kêu oan. Năm 1030, năm Thiên Thà nh thứ ba, cho dá»±ng Ä‘iện Thiên Khánh. Năm Thiên thà nh thứ 4 (1031) dân Châu Hoan (Nghệ An) là m phản, vua dẹp yên giặc Xây cất chùa chiá»n 150 ngôi (VS 127 và ÄST tá» 20b)., Ruá»™ng Äá»— Äá»™ng Giang cho giống lúa chÃn bông, vua xuống chiếu đổi tên ruá»™ng là Ứng Thiên (ÄST tá» 20b) Năm 1035 láºp ngÆ°á»i thiếp yêu là m Thiên Cảm hoà ng háºu(ÄST tá» 23a).
Năm 1037, dá»±ng Ä‘á»n Hoà ng Thánh Äại VÆ°Æ¡ng. TrÆ°á»›c đây vua thấy phủ Äô há»™ để nhiá»u án ngá», quan sÄ© sÆ° không xé Ä‘oán được’ muốn tá» rõ sá»± linh htiêng sáng suốt để tiệt diệt kẻ gian trá, bèn tắm gá»™i đốt hÆ°Æ¡ng khấn Thiên Äế’(ÄST tá» 25a).
Mùa đông 1041, vua ngá»± đến núi Tiên Du xem là m viện Từ Thị Thiên Phúc. Khi vá», xuống chiếu phát 7560 cân đồng trong kho để đúc tượng Pháºt Di Lặc và hai vị Bồ tát cùng chuông để ở viện ấy’(ÄST tá» 29a).Năm 1043 dẹp yên giặc châu Văn, bắt được ngá»±a tốt, vua đặt tên cho má»™t con tên là Tái Thiên (ÄST tá» 31b).
Năm 1045, tháng 7 vua thân chinh và o thà nh Pháºt Thệ của Chiêm Thà nh (bị đổi là Thừa Thiên), tháng 10 đổi niên hiệu là Thiên Cảm Thánh VÅ© và tăng tôn hiệu thêm tám chữ là Thánh Äức Thiên cảm Tuyên Uy Thánh VÅ© (ÄST tá» 36a). Năm ấy được mùa to (VS136). Năm 1054 vua băng hà Vua Ä‘Æ°á»c táng ở Thá» Lăng phủ Thiên Äức(VS 141).
Vua Lý Thánh Tôn (1054) lên ngôi lấy tôn hiệu vá»›i câu đầu: Pháp Thiên ứng váºn sùng nhân chà đức. truy tôn mẹ há» Mai là Kim Thiên Hoà ng Thánh háºu. Äặt quốc hiệu là Äại Việt (ÄST tá» 39b)... Xuống chiếu bá» những hình cụ tra tấn (VS 142) để sống đúng vá»›i tôn hiệu sùng nhân chà đức,theo luáºt Trá»i. Năm 1055 lấy ngà y sinh nháºt là m thà nh tiết Thừa Thiên. (ÄST q3 tá» 1a). Vua Thánh Tôn cho háºu thế má»™t câu để Ä‘á»i, đó là câu mà VS ghi:
“Mùa đông, tháng 10 lạnh lắm, vua bảo kẻ tả hữu rằng: Ta ở trong cung sâu, sưỡi lò than, mặc áo hồ cừu mà còn lạnh nhÆ° thế nầy, huống chi những kẻ ở trong tù, khốn khổ vì trói buá»™c, phải trái chÆ°a phân minh mà quần áo không đủ, thân thể không có gì che, nên má»—i khi cÆ¡n gÃo lạnh khắc nghiệt thì há không chết được ngÆ°á»i vô tá»™i hay sao! Ta vô cùng thÆ°Æ¡ng xót Rồi lệnh vua truyá»n xuống quan Hữu ty phải cấp phát chăn chiếu ở trong kho phủ ra cho tù nhÆ¡n, luôn luôn cung cấp cÆ¡m ngà y hai bữa (ÄST q3 tá» 1b).
Năm nay (năm Ất Mùi) trong cõi được miển tiá»n thuế má»™t ná»a (VS 143). Năm sau (1056) bà y ra há»™i La Hán ở Ä‘iện Thiên An, dá»±ng chùa Sùng Khánh Báo Thiên, ‘phát má»™t vạn 2 nghìn cân đồng để đúc chuông lá»›n Vua thân là m bà i minh. Mùa xuân (1057) xây tháp Äại Thắng Tá»± Thiên cao và i chục trÆ°Æ¡ng, theo kiểu 12 tầng (tức là tháp Báo Thiên) (ÄST q3,tá» 1b. tá» 2a): trong vòng ná»a năm xây dá»±ng hai công trình kiến thiết có tiếng vang để Ä‘á»i (ta sẽ Ä‘á» cáºp tiếp phần cuối).
Tháng Chạp năm ấy dá»±ng chùa Thiên Phúc và chùa Thiên Thá», đúc tượng Phạn VÆ°Æ¡ng’ tượng Äế ThÃch để an vị và o chùa ấy (VS 144) Năm 1058 dá»±ng Ä‘iện Bát giác Khổn Thiên (có sách chép là Hồ Thiên xem chú thÃch số 325 sách VS145).
Mùa hạ, tháng 6 (năm 1065) VS còn thuáºt má»™t câu nói đượm tình nhân ái khi nhà vua ngá»± ở Ä‘iện Thiên Khánh nghe việc kiện tụng, bên cạnh có công chúa Äá»™ng Thiên đứng hầu,: Vua nhìn công chúa rồi bảo viên ngục lại rằng: Ta yêu thÆ°Æ¡ng ta cÅ©ng nhÆ° yêu thÆ°Æ¡ng thiên hạ. Ta yêu thiên hạ nhÆ° báºc cha mẹ yêu thÆ°Æ¡ng con của há» váºy. NhÆ°ng trăm há» có nhiá»u kẻ không hiểu biết, tá»± dấn thân và o đưòng phạm pháp, ta thÆ°Æ¡ng xót lắm váºy. Váºy từ nay tá»™i trạng bất kể nặng nhẹ cÅ©ng nên theo má»™t cách là khoan thứ cho há»(VS 150 và ÄST q3 tá» 3b)).
Muà xuân 1066 đổi niên hiệu là Long Chương Thiên Tự năm thứ nhất... Gả công chúa Thiên Thà nh cho Thân đạo Nguyên.
Năm Máºu thân (1068) đổi niên hiệu là Thiên Huống Bảo tượng thứ nhất sau khi nháºn 2 con voi trắng (Trá»i cho con voi trắng) (ÄST tá» 4b).
Năm Ká»· Dáºu (1069) bá» niên hiệu Thiên Huống lấy niên hiệu Thần Võ thứ nhất: thân chinh chiếm thà nh Pháºt Thệ (quốc đô Chiêm Thà nh nay là là ng Nguyệt Báºu, huyện HÆ°Æ¡ng Thủy, tỉnh Thừa Thiên), phá rụi hÆ¡n 2660 căn nhà dân, bắt vua Äệ Củ của Chiêm Thà nh vá» Thăng Long (ÄST tá» 4b). Năm Thần Võ thứ 2 (1070) xây chùa Äông nam Nhị Thiên VÆ°Æ¡ng. Năm Thần Võ thứ 3(1071) vua viết chữ Pháºt dà i 6 trượng†có sá» ghi dà i 1 trượng 66 thuá»›c (VS 156 vá»›i chú thÃch số 356). Năm 1072 vua qua Ä‘á»i, an táng tại Thá» Lăng thuá»™c phủ Thiên Äức.
Vua Lý Thánh Tôn được sá» sách ghi nhiá»u câu nói đầy lòng nhân ái suốt những năm lấy thiên đạo là m kim chỉ nam. Chỉ những năm cuối Ä‘á»i, lúc bá» chữ Thiên là m niên hiệu để mặc lấy chữ Võ thay và o thì thấy để lại những sá»± việc đáng tiếc, nhứ t là đối vá»›i dân tá»™c Chiêm Thà nh.
Vua Thánh Tôn băng được dâng tôn hiệu với câu đầu là : ’Ứng Thiên Sùng Nhân chà đạo... ’
Vua Lý Nhân Tông sanh năm Long ChÆ°Æ¡ng Thiên Tá»± thứ nhất (1066) bởi Nguyên phi Ỷ Lan, khi lên ngôi, lấy tôn hiệu mở đầu bằng câu: Hiển Thiên Thể Äạo Thánh... lấy sanh nhá»±t là m tiết Thá» Thiên và tôn mẹ lên báºc Thái Phi. Bà Thái Phi Ỷ Lan sau nầy vì chuyện tranh quyá»n hà nh hay vì có tÃnh hay ghen ghét (VS 161 va ÄST tá» 7a) đã nhúng tay và o việc giam giữ Thái Háºu Thượng DÆ°Æ¡ng và 72 thị nữ rồi bức bách bắt Ä‘em chôn sống theo vua Thánh Tông (VS 162 và ÄST tá» 7b) Sau vụ việc nầy bà nghiểm nhiên là m Thái Háºu lấy tên là Linh Nhân. Sá» ghi là bà giá»i vá» chÃnh sá»±: nhÆ° việc ở nhà yên trị giữ nÆ°á»›c để cho vua (Thánh Tôn) Ä‘i đánh giặc (ÄST tá» 4 b), và và o cuối Ä‘á»i (1103) Bà hay là m việc tế bần nhÆ° xuất tiá»n trong kho ra để chuá»™c lại số con gái nhà nghèo bị cầm thế, Ä‘em vá» gả cho những ngÆ°á»i góa vợ (VS 177 và ÄST 14a) và cho xây nhiá»u chùa chiá»n thá» Pháºt nhÆ° để sám hối vá» việc đã lở lầm xÆ°a (VS chú thÃch 393 tr.177).
Triá»u đại nầy sá» nhắc nhiá»u đến việc Chiêm Thà nh Ä‘i cống 2,3 lần trong năm: cống mùa đông, mùa thu, có khi cả mùa hè và Chân Lạp cÅ©ng cống má»—i năm 1,2 lần. Không thấy nhắc nhiá»u tên gá»i có chữ Thiên nhÆ° các Ä‘á»i vua truá»›c, chỉ có 2 lần kể trên và 2 lần cuối vá»›i niên hiệu là Thiên Phù Duệ VÅ© thứ nhất (Canh Tý 1120, ÄST 20a) ) sau khi nhà Tống phong cho chức Thủ TÆ° Không, và Thiên Phù Khánh Thá» (1127, ÄST 24b) sau khi nÆ°á»›c Tống loạn to. CÅ©ng năm ấy vua từ trần và an táng tại Phủ Thiên Äức.
Vua Lý Thần Tông lên ngôi năm Thiên Phù thứ nhất (1127) ở Ä‘iện Khổn Thiên, lấy tôn hiệu Thuáºn Thiên Quảng váºn khâm minh nhân hiếu Hoà ng đế (29b). Năm 1128 lấy niên hiệu Thiên Thuáºn (ÄST 28b), sách láºp con gái của Lý SÆ¡n là Lệ Thiên hoà ng háºu(ÄST 30b). ‘Lá phÆ°á»›n của hai chùa Thiên Long và Thiên Sùng không gió mà tá»± lay Ä‘á»™ng nhÆ° múa. Vua ngá»± xa giá đến hai chùa ấy để lá»… tạ’(ÄST 29a) An táng vua Nhân Tông ở lăng Thiên Äức. Lấy ngà y sinh nhá»±t của vua là m tiết Thiên thụy. (ÄST 31b).Năm 1129, Chân Lạp đánh phá Nghệ An, dẹp được giặc, năm 1129 là m lá»… mừng tại gác Thiên Phù vá» việc 84000 bảo tháp đã hoà n thà nh (tháp nhá» bằng đất nung VS 194và ÄST 32b). Năm 1132 sinh hoà ng thứ trưởng tỠđặt tên là Thiên Lá»™c (ÄST 37a). Dá»±ng Ä‘iện Cảm Linh và gác Phụng Thiên (ÄST 37b) Năm 1133 đổi niên hiệu là Thiên ChÆ°Æ¡ng Bảo Tá»± thứ nhất. Năm 1134 dá»±ng hai chùa Thiên Ninh và Thiên Thà nh (ÄST 38a). Vua được rùa mắt có 6 ngÆ°Æ¡i, bèn xuống chiếu cho các há»c sÄ© và các tăng đạo biện nháºn, Ä‘á»c thà nh tám chữ: Thiên thÆ° hạ thị thánh nhân vạn tuế ‘ (ÄST 38b). Năm 1136 Hoà ng trưởng tá» sinh được đặt tên là Thiên Tá»™ (ÄST 40a).Tô VÅ© dâng rùa thần. Các quan nháºn ra bốn chữ “Nhất thiên vÄ©nh thánh†(40a) Năm 1137 vua ngá»± đến chùa Báo Thiên, là m lá»… Pháºt Pháp Vân để cầu mÆ°a. Äêm ấy mÆ°a to’(ÄST 40b). Năm 1138 vua qua Ä‘á»i (ÄST 42a), an táng tại phủ Thiên Äức.
Vua Lý Anh Tông tên húy là Thiên Tá»™ lấy tôn hiệu bằng câu đầu: Thể Thiên thuáºn đạo... Năm 1147 dá»±ng 6 sở kho Thiên TÆ°. Tháng 11 là m nhà cho công chúa Thụy Thiên ở châu Lạng (ÄSTq4,6a). Năm 1149 công chúa Thiên Thà nh mất (ÄSTq4, 6b).Năm 1153 xây cung Ä‘iện Ngá»± Thiên (VS 107) Năm 1155 là m cung Lệ Thiên (ÄST,12a). Tháng 12 là m hà nh cung Ngá»± Thiên (12 b).
Năm 1158, xây chùa Chân Giáo ở Hà ná»™i. Nhà vua hạ chiếu lấy và ng ở trong kho ra mạ tượng Phạn VÆ°Æ¡ng và tượng Äế ThÃch rồi cho đặt và o chùa Thiên Phù, chùa Thiên Há»— (có sách chép là Thiên Há»±u (VS 210). Cây cá»™t chùa Thiên Phù, Thiên Há»— chảy máu. Năm 1164 sá»a lại Ä‘iện Thiên An.
Nhà Tống phong vua là m An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng, đổi Giao Chỉ là m An nam quốc. TrÆ°á»›c đó gá»i là Giao chỉ Quáºn VÆ°Æ¡ng (ÄST 14a). Tháºt ra quốc hiệu vua Lý Thánh Tôn đã đặt là Äại Việt từ năm 1054. Năm 1168 công chúa Thiên Cá»±c vá» vá»›i quan Lạng châu mục là Hoà i Trung Hầu (VS 213). Sau khi trao 10 con voi cho nhà Tống là m lá»… Nam Giao, đổi niên hiệu năm 1174 là Thiên Cảm Chà Bảo thứ nhứt. (VS 215) Theo VS thì Nhà Tống gá»i nÆ°á»›c Việt ta là nÆ°á»›c An Nam, vua là Quốc VÆ°Æ¡ng quốc hiệu được láºp bắt đầu từ đó (VS 215). Vua băng năm Thiên Cảm chà bảo thứ hai và an táng tại phủ Thiên Äức.
Vua Lý Cao Tông lên ngôi, tôn mẹ là Thái Háºu Chiếu Thiên Chà Lý, và lấy tôn hiệu là Ứng Thiên ngá»± cá»±c hoà nh văn hiến vÅ©.... đạo chà nhân ái (VS217)
Năm 1179, có Ä‘á»™ng đất. Thái úy Tô HiếnThà nh chết. Vua bá»›t ăn 3 ngà y’ nghỉ thiết triá»u 6 ngà y (ÄST q4,18b). Nhà vua và Thái háºu xem con em các báºc tăng quan (thà y tu là m quan) thị tụng kinh Bát Nhã. Coi khoa thi Tam giáo. Năm 1180: nhà vua xuống chiếu cho hà ng Tam giáo (Nho Pháºt Lão) sá»a sang các văn bia ở trong đại ná»™i (VS 223). Năm 1186, tháng giêng, nhà Tống phong vua là m An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng, chế thÆ° đại khái nói: “Ngay bắt đầu đã phong cho tÆ°á»›c ấp ở má»™t nÆ°á»›c yên vui, được theo lệ cha truyá»n con nối ban sắc mệnh cho được thá»±c thụ tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng’ cần gì phải đợi thăng dần theo thứ tự†(ý nói không theo thứ tá»± thăng dần từ Qiao chỉ Quáºn VÆ°Æ¡ng rồi Nam Bình VÆ°Æ¡ng rồi An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng). Năm 1187, tháng 7, bắt được voi trắng đặt tên là Thiên TÆ° (của Trá»i). Xuống chiếu đổi niên hiệu là Thiên TÆ° Gia Thụy năm thứ nhất. (ÄST q4,20b và VS227). Năm 1188, đại hạn, vua đến chùa Pháp Vân để đảo vÅ©, nhân rÆ°á»›c tượng Pháºt Pháp Vân vá» chùa Báo Thiên (ÄST 20b). Năm 1194, mÆ°a đá, có tảng to bằng đầu ngá»±a. Äóng thuyá»n Thiên Long. Năm 1195: Ä‘á»™ng đất. (ÄST 22a). Năm 1197, vua ngá»± ở Ä‘iện Thiên Khánh để cân nhắc phán xét các tá»™i ngục hình (VS 235) Năm 1202, Ä‘á»™ng đất, hoà ng tá» Thầm sinh. Äổi niên hiệu là Thiên Gia Bảo Há»±u năm thứ nhất (ÄST 22b). Năm 1203, Thiên Gia Bảo Há»±u thứ hai xây cất cung má»›i ở phÃa tây tẩm Ä‘iện. Ở giữa dá»±ng Ä‘iện Thiên Thụy. Bên tả dá»±ng Ä‘iện DÆ°Æ¡ng Minh. Bên hữu dá»±ng Ä‘iện Thiên Quang. PhÃa trÆ°á»›c là điện An Chánh Nghi. Ở trên lại dá»±ng Ä‘iện KÃnh Thiên (VS 237 và ÄST 23a) Năm 1205 Äiện Thiên Thủy xây cất hoà n thà nh, nhà vua cho quần thần ba ngà y dá»± yến tiệc (VS245) Năm 1206, nhà vua ngá»± ở gác KÃnh Thiên, tháng ba cung Phụng Thiên bị cháy. Năm 1207-8: giặc cÆ°á»›p nổi nhÆ° ong. Äói to, ngÆ°á»i chết nằm gối lên nhau (ÄST24b,25a). Năm 1210 vua băng.
Vua Lý Huệ Tông kế vị (1211-1224) không thấy có chữ Thiên, loạn lạc: giặc trong giặc ngoà i tứ tung. Năm cuối Ä‘á»i có lúc phát Ä‘iên. Quyá»n trong nÆ°á»›c dần dần vá» tay ngÆ°á»i khác. Vua xuất gia ở chùa Chân Giáo truyá»n ngôi cho công chúa Chiêu Thánh.
Vua Lý Chiêu Hoà ng (1224) công chúa Chiêu Thánh vá»›i tên húy là Pháºt Kim sau đổi là Thiên Hinh lên ngôi lấy tôn hiệu là Chiêu Hoà ng và đổi niên hiệu là Thiên ChÆ°Æ¡ng Hữu Äạo. Ở ngôi được hai năm rồi truyá»n ngôi cho há» Trần (ÄST 32a).
Kết thúc má»™t triá»u đại mà chữ Thiên được đặt lên hà ng đầu trong các danh gá»i: từ tôn xÆ°ng, niên hiệu, sanh nhá»±t, tên công chúa chà đến cung, Ä‘iện, chùa chiá»n, lăng phủ, sông rạch.
Qua đến Ä‘á»i Trần: chữ Thiên được nhắc ở tôn hiệu năm đầu (1225) là “Khải Thiên láºp cá»±c chà nhân chÆ°Æ¡ng hiếu hoà ng đế†(ÄST 34b) và năm 1232 vua Trần lấy niên hiệu là Thiên Ứng ChÃnh Bình và năm 1369 là năm Thiên định. Äược má»™t năm là dứt Ä‘iểm.
Thế là chấm dứt cả mấy thế ká»· liên tục lấy chữ Thiên là m chủ đạo trong việc cai trị đất Äại Việt (216 năm triá»u Lý). Kết thúc trang sá» Ä‘á»i Lý, sá» thần Ngô sÄ© Liên viết nhÆ° sau: ’Từ Ä‘á»i Huệ Tông trá» lên đến Thái Tổ là tám Ä‘á»i mà Huệ Tông tên là Sảm, tức là mặt trá»i gác núi, hết bóng. Thế thì nhà Lý được nÆ°á»›c là tá»± trá»i, mất nÆ°á»›c cÅ©ng là tại trá»i váºy†(ÄST 35a, 35b)
“Thiênâ€, má»™t chữ gợi nhiá»u âm hưởng trong tâm thức dân gian.
Các vua thá»i đại cá»±á»ng thịnh của Äại Việt đã hiểu thấu tâm cảm của dân gian nên chi đã chẵng ngần ngại coi việc mình lên trị vì thiên hạ là má»™t việc Ứng Thiên, Thiên định, Thiên Há»±u do váºy phải chăm lo săn sóc dân chúng cho há»p đạo Trá»i: Thiên đạo. Phải lo xây cất những chùa chiá»n Phụng Thiên, Ä‘iện Ä‘Ã i KÃnh Thiên, để tá» bà y lòng thà nh kÃnh cho thuáºn vá»›i lòng Trá»i: Thuáºn Thiên. NhÆ° váºy Thiên à má»›i được Thiên Thà nh. Trong ý hÆ°á»›ng đó Ä‘iện KÃnh Thiên (1202) phải ở trên trÆ°á»›c các Ä‘iện khác, không phải ở bên tả hữu hay ở giữa mà phải ở trên trÆ°á»›c (xem phần lịch sỠở trên). Và để kiểm chứng hà nh vi cai trị có há»p Thiên ý và Thiên đạo hay không, ngoà i việc tế Nam Giao còn phải báo đáp, báo ân Trá»i và tÆ°á»ng trình báo cáo Trá»i vá» công việc của mình. NÆ¡i thể hiện tâm tìnhỳ báo đáp, báo ân, báo cáo đó phải ở trên trÆ°á»›c cao táºn Trá»i vá»›i Tháp Báo Thiên (xây năm 1057). TÃnh cách nổi vượt nầy đã được nhà thÆ¡ lá»›n Phạm SÆ° Mạnh (Ä‘á»i Trần) diển tả nhÆ° sau:
Trấn áp đông tây củng đế kỳ, Khuy nhiên nhất tháp Ä‘á»™c nguy nguy SÆ¡n hà bất Ä‘á»™ng kình thiên trụ Kim cổ nan ma láºp địa chùy (Äá» Báo Thiên tháp)
Trấn áp đông tây, giữ vững kinh kỳ, Ngá»n tháp sừng sững trá»™i vượt hẳn lên. Chiếc cá»™t chống trá»i đứng đó là m cho non sông yên ổn, NhÆ° mÅ©i dùi trên đất xÆ°a nay chẳng há» mòn.
Bà i thÆ¡ nầy diển tả được tÃnh cách trổi vượt của Tháp, nhÆ°ng chÆ°a chắc diển đúng ý nghÄ©a của tên Tháp là Báo Thiên, bởi lẽ trên Ä‘Ä©nh tháp có hà ng chữ Äạo Lý Thiên má»™t thể hiện cung kÃnh rõ rệt vỠđạo lý của Äấng Tối Cao (Ông Trá»i) mà từ vua tá»i chà dân cả nÆ°á»›c cần chiêm bái và tuân thủ vâng phục, chứ có lẽ nà o dá»±ng cá»™t để chống Trá»i nhÆ° thi sÄ© Ä‘á»i Trần kia!
Chữ Thiên qua suy nghiệm trên không thể hiểu má»™t cách há»i hợt phiến diện: tức không thể vì nhà Tống qua hai triá»u đại Tống Thiên Hy và Tống Thiên Thánh (1012-1031) có dùng chữ Thiên mà nhà Lý bắt chÆ°á»›c dùng theo. CÅ©ng không thể coi rằng đây chỉ là do ảnh hưởng Khổng Nho, vì theo thá»I Ä‘iểm lịch sá» nầy Pháºt Giáo má»›I thịnh hà nh, chiếm địa vị Ä‘á»™c tôn, khiến các sữ gia Lê văn HÆ°u và Ngô sÄ© Liên vá» sau đã Ä‘em lá»I phê phán (nhÆ° sẽ bà n sau) chứ Khổng Nho chÆ°a hẳn được thịnh hà nh và ảnh hưởng sâu rá»™ng ở Äại Việt. Vả lại nếu coi là nhỠảnh hưởng của các Nho thần Ä‘i nữa thì cÅ©ng phải hiểu Khổng Nho cÅ©ng không sáng tạo quan niệm từ không không mà là là m công việc kết đúc định hình hệ thống hóa từ quan niệm “Trá»i†có sẳn của dân gian, nhÆ° váºy má»›I có sức phổ biến và dân gian má»›I dá»… dà ng chấp nháºn. Hẳn là dân gian Äại Việt đã sống theo tÃn niệm nầy (chứ không phải nhá» Ä‘á»c chữ Nho mà biết Trá»i vì Ä‘a số còn Ãt chữ) nên chi các vua Triá»u Lý đã nắm bắt được tâm lý ấy để là m nổI báºt việc mình lên ngôi vua là “ứng mệnh trá»i, thuáºn lòng ngÆ°á»i “theo nhÆ° sữ thần Ngô sÄ© Liên nháºn định (ÄST q2,tá» 1a). Và khi lên ngai trị vì, gặp lúc nguy nan thì kêu trá»i, lúc đánh giặc gặp bất trắc,†biết đốt hÆ°Æ¡ng khấn trá»i, xin lòng trá»i soi xét†(ÄST q2,tá» 5b) Ngô SÄ© Liên nháºn ra niá»m tin tưởng đó của vua nên Ä‘Æ°a ra lá»I nháºn định rằng:†Trá»i và ngÆ°á»i cảm ứng nhau rất nhá» nhạy, ảnh hưởng rất chóng, ai bảo là trong chá»— tối tăm mặt trá»i không soi đến ta mà dám dối trá»i chăng?†(ÄST q2, tá» 6a).
Dù sao nếu các nho thần của Triá»u Lý có đóng góp phần mình để là m nên những niên hiệu, tôn hiệu, danh hiệu, danh tánh có ngữ nghÄ©a “siêu linh†nhÆ° thế thì cÅ©ng là má»™t việc há»p lẽ Trá»i và thuáºn lòng dân váºy.
Tháp Báo Thiên một công trình vĩ đại lưu danh thiên cổ.
Äây là má»™t công trình kiến thiết quy mô vÄ© đại vá»›i bao nhiêu váºt liệu đặc sản đồ đồng của nÆ°á»›c có Núi đồng (Äồng sÆ¡n: phải chăng văn hóa Äông sÆ¡n (culture dongson-nienne) là cách nói trại không dấu của tây phÆ°Æ¡ng). Núi đồng là quốc thổ và đồ đồng là m nên trống đồng chủ hữu, chủ địa của dân tá»™c từ ngà n xÆ°a.
Dá»±ng Tháp để tôn vinh đạo lý của Trá»i cách công khai thanh thiên bạch nhá»±t, xây trên thá»a đất cao ráo (gò nổng) và có nhiá»u tầng để ai dù ở xa cÅ©ng phải thấy, phải biết: tÃnh cách đạo lý phải nêu cao. Ngoà i ra đạo lý đó còn phải được khắc ghi trong tâm khảm má»i ngÆ°á»i. Từ vua tá»›i chà dân, phải lấy luáºt trá»i Pháp Thiên là m mẫu má»±c đức Ä‘á»™, là m ánh sáng chiếu soi: các ngôi Chùa Thiên Äức, Thiên Quang được xây dá»±ng vá»›i các tên gá»i có ngữ nghÄ©a tá» rõ đức sáng của Trá»i phải chăng là để nhắc nhỡ dân chúng tá» tá»±u cúng bái ở chùa chiá»n noi theo đức Ä‘á»™ sáng soi chiếu giá»i của Trá»i. Ngoà i ra tên gá»i Báo Thiên của ngá»n tháp cao táºn trá»i nầy tá»± nó nói lên ý thức của việc báo đáp, báo ân, báo cáo vá»›i trá»i những việc trong nhân gian mà nhà Vua là báºc Thiên tá» con trá»i phải lo chu tất để thi hà nh nghÄ©a vụ của mình. Trá»i là trên trÆ°á»›c cần nhắc nhỡ và kêu gá»i nên danh tánh Trá»i đã được gá»i trong tôn hiệu nhÆ° Ứng Thiên, Thuáºn Thiên, Thể Thiên, Phụng Thiên, Pháp Thiên; trong niên hiệu nhÆ° Thiên cảm, Thiên Thuáºn, Thiên Phù, Thiên Huống, Thiên Thà nh; trong các ngà y sanh nhá»±t, khánh tiết của vua nhÆ° Thừa Thiên, Thiên Thụy, Thiên Thánh; trong việc đặt tên hoà ng háºu nhÆ° Chiếu Thiên, Thiên cảm, Lệ Thiên; đặt tên con cái vua nhÆ° Ä‘iện hạ Khai Thiên, công chúa Thiên Thà nh, công chúa Äá»™ng Thiên, công chúa Thánh Thiên và tất cả những Ä‘á»n chùa cung Ä‘iện v.v... Tất cả nhÆ° Ä‘á»u hà m ngụ ý hÆ°á»›ng cao cả hÆ°á»›ng thượng quy Thiên nầy.
Vị trà xây dá»±ng: Tháp có tên đầu tiên là “Äại Thắng TÆ° Thiên Bảo Tháp†dá»±ng kế bên ngôi chùa có tên là ‘Sùng Khánh Báo Thiên†nên sau được gá»i là Tháp Báo Thiên. Äất Thăng Long nguyên là đồng bằng có nhiá»u ao hồ sông rạch và đầm lầy mà nay vẫn còn dấu vết. Tìm chổ cao ráo để xây dá»±ng má»™t công trình to lá»›n nhÆ° chùa và Tháp có tầm cở bá»±c nhứt nhÆ° thế, Vua Thánh Tôn phải chá»n má»™t qủa đồi gần Bá» Hồ Lục Thủy (hồ quanh năm có mà u lục). Hồ nầy trÆ°á»›c kia lá»›n, vua có thể tổ chức Ä‘ua thuyá»n, tổ chức trò chÆ¡i các dịp lá»… lá»›n, sau vì nhiá»u công trình kiến thiết Thăng Long là m cho hồ thu hẹp dần diện tÃch, nay chỉ còn là má»™t hồ nhá» ta gá»i là hồ Hoà n Kiếm.
Váºt liệu kiến trúc: Hai váºt liệu nặng nhứt có thể tìm thấy và o thá»i nầy là đá và gạch nung. Ná»n tháp bằng đá có 4 góc, tức là theo hình vuông có bốn cá»a ăn thông. Gạch xây trên ná»n đá Ä‘á»u có khắc ghi chữ “Lý gia đệ tam đế Long Thụy Thái Bình tứ niên tạoâ€: tức là là m Ä‘á»i vua Lý thứ ba có niên hiệu là Long Thụy Thái Bình. TÆ°á»ng vách trang trà còn có những mẩu đá tạc tượng ngÆ°á»i, tiên, chim muông và các váºt dụng nhÆ° chén bát, giÆ°á»ng ghế ‘không thể kể xiết, toà n bằng đá cả ‘(sd Hà ná»™i nghìn xÆ°a tr.176).
Chiá»u cao và các tầng: Theo Äại Việt sá» lược thì tháp cao tá»›i 30 tầng, nhÆ°ng nhiá»u sách khác cho là 12 tầng vá»›i bá» cao và i chục trÆ°á»ng(60-80 m). các tầng trên cùng là m bằng đồng, váºt sản văn minh bản địa. Tầng thứ ba trên cá»a tháp có khắc chữ “Thiên tá» vạn thá»â€ má»™t lá»i Æ°á»›c chúc Vua sống trÆ°á»ng thá» muôn tuổi. Trên chót đỉnh tháp có hà ng chữ “Äạo Lý Thiên†để tá» rõ Äạo Lý của Äấng tối cao chiếu rá»i kháp nhân gian thiên hạ. Vì ở chổ cao ngất tầng mây không có gì che khuất: từ xa ai cÅ©ng trông thấy. Thiá»n sÆ° Nguyá»…n Minh Không từ chùa Keo xứ nam, thuyá»n giăng ba ngá»n ngược dòng sông Hồng Hà để tá»›i bến An Duyên (Yên sở, Thanh Trì) đã cho biết nhìn thấy tháp Báo Thiên từ xa, đã để lại bà i cảm thán vá»›i câu mở đầu nhÆ° sau:
“Tằng tằng bảo sái nháºp vân yên... †(Tầng tầng bảo tháp quyện mây trá»i!)
Tháp cao bằng đồng vá»›i giông tố sấm sét và thá»i gian:
Sách sỠđã ghi lại nhiá»u cảnh mÆ°a lÅ©, lụt lá»™i, mÆ°a đá giông bảo sấm sét xảy ra thưòng xuyên trên vùng đất nÆ°á»›c nầy. Suốt chiá»u dà i lịch sá» vá»›i thá»i tiết bảo táp nhÆ° váºy, không lạ gì má»™t ngôi tháp cao vá»›i đỉnh bằng đồng khối bị sét đánh là m gây hÆ° hại nhiá»u phen. Dù có xuất công quỹ sá»a chữa nhÆ°ng kinh phà qúa nặng: qua Ä‘á»i Lý, Ä‘á»i Trần không đủ sức để trùng tu. Ngay cả những công trình Ãt tốn kém hoặc dể hÆ¡n, nhÆ° Chùa Má»™t Cá»™t cÅ©ng không khôi phục nhÆ° nguyên thủy nổi, huống chi ngôi bảo tháp nhiá»u tốn kém mà sá» thần Ngô sÄ© Liên phê là là m “nhá»c sức dân, phà của dân†(ÄST q3,tá» 1a). Vã lại ngay từ cuối Ä‘á»i Lý giặc giã tứ tung, nhiá»u vụ Ä‘á»™ng đất thiên hạ chết qúa nữa, “trá»i đổ mÆ°a đá, từng tảng đá lá»›n nhÆ° dầu ngá»±a’(VS tr.233), hoả hoạn, cung Ä‘iện lá»›p bị cháy lá»›p bị phá, đổ nát hoang tà ng(VS tr 280), nạn đói ngÆ°á»i chết xác nằm gối lên nhau, ná»™i loạn nổi lên khiến vua Huệ tông phải ta thán trong má»™t chiếu thÆ° mô tả rằng†chúng đốt sạch cung thất của ta. Cho đến nổi các khu xóm ở kinh thà nh hoá thà nh đóng tro tà n†(năm 1215 VS tr281) khiến cả Vua và Thái háºu phải sai cất má»™t “ngôi nhà tranh để á»â€ (VS tr 280)... bằng ấy cho thấy má»™t công trình vÄ© dại nhÆ° tháp Báo Thiên mà sá» thần Lê văn HÆ°u gá»i là “tháp cao ngất trá»i†(SKT q2,tá» 3b) khó mà bảo tồn trá»n vẹn lâu dà i.
Lược kê những thiên tai, mà lịch sá» còn ghi trong giai Ä‘á»an nầy:
Vá» Ä‘á»™ng đất xảy ra biết bao nhiêu lần, đó là những năm 1016 hai lần, 1153 (2 lần), 1162, 1171, 1178, 1180, 1181, 1185, 1187, 1188, 1190, 1192, 1195 (2 lần), 1199, 1200, 1204, 1205, 1207, 1208, 1210, 1213, 1215, 1218, 1219, 1220. Ngoà i ra còn cảnh lụt lá»™i, đá sụp, gió to dữ dá»™i, sấm sét (1207, 1215) đến đổi vua kinh sợ phải sai cáºn thần Nguyá»…n DÆ° Ä‘á»c ‘chú’ mà cÅ©ng không trị được sấm (VS tr.248), dịch tả, nạn đói năm 1181 khiến ‘dân chết đến gần má»™t ná»a’(VS tr224) còn năm 1208 thì’ nạn đói lá»›n, ngÆ°á»i chết nằm gối lên nhau’(VS t.250). Thêm và o đó những đám há»a hoạn, khi thì cung Ä‘iện nầy cháy, hà nh cung kia bị thiêu, chùa ná» bị là m mồi bà hoả...
Thế nên các công trình xây cất nhà Lý bị hÆ° haị vì thá»i gian vì thiên tai, nhân tai vừa kể thì khó lòng được khôi phục trùng tu nguyên vẹn. Má»™t phần lá»›n vì nÆ°á»›c nhà bị loạn lạc, công qÅ©y bị hao hụt, không còn đủ sức để bảo trì nói chi là trùng tu cái củ xây Ä‘á»±ng cái má»›i. Thêm và o đó là yếu tố nhân tâm bất thuáºn hoặc đã thay đổi, các triá»u đại sau không còn sÅ©ng má»™ Pháºt giáo và ưu đãi tăng chúng nữa, chÆ°a kể những công kÃch những tiêu pha công qÅ©y của Ä‘á»i trÆ°á»›c. Sá» liệu còn ghi lại má»™t số phê phán phản ánh tâm thức đó qua hai sá» thần nhÆ° Lê văn HÆ°u và Ngô sÄ© Liên.
Lược kê những Ä‘oạn phê phán vá» Triá»u Lý liên quan đến chùa chiá»n:
Äây là những lá»i phê của Lê văn HÆ°u: (ÄST q2, tá» 3b, 4a): “Lý Thái Tổ lên ngôi má»›i được 2 năm, tông miếu chÆ°a dá»±ng, Ä‘Ã n xã tắc chÆ°a láºp mà trÆ°á»›c đã dá»±ng tám chùa ở phủ Thiên Äức, lại trùng tu chùa quán ở các lá»™ và độ cho là m Tăng hÆ¡n nghìn ngÆ°á»i ở Kinh sÆ°, thế thì tiêu phà của cải sức lá»±c và o việc thổ má»™c không biết chừng nà o mà kể. Của không phải là trá»i mÆ°a xuống, sức không phải là thần là m thay, há chẳng phải là vét máu mỡ của dân Æ°? Vét máu mỡ của dân có thể gá»i là là m việc phúc chăng? Báºc vua sáng nghiệp, tá»± mình cần kiệm, còn lo con cái xa xỉ lÆ°á»i biếng, thế mà thái Tổ để phép lại nhÆ° thế, chả trách Ä‘á»i sau xây tháp cao ngất trá»i, dá»±ng cá»™t chùa đá, Ä‘iện thá» Pháºt lá»™ng lẫy hÆ¡n cung vua. Rồi ngÆ°á»i dÆ°á»›i bắt chÆ°á»›c, có kẻ hủy thân thể, đổi lối mặc, bá» sản nghiệp, trốn thân thÃch, dân chúng qúa ná»a là m sÆ° sãi, trong nÆ°á»›c chá»— nà o cÅ©ng chùa chiá»n, nguồn gốc chẳng phải từ đấy?â€
Sá» thần Ngô sÄ© Liên thì má»™t Ä‘Ã ng khen vua ở chổ thuáºn lòng trá»i được lòng dân, nhÆ°ng chê vì chá»— ham thÃch đạo Pháºt’ đạo Lão: “Lý Thái Tổ dấy lên, trá»i mở Ä‘iá»m là nh hiện ra ở vết cây sét đánh... trá»i thÆ°á»ng tìm chủ cho dân, dân theo vá» ngÆ°á»i có đức... lòng nhân thÆ°Æ¡ng dân, lòng thà nh cảm trá»i... Nam Bắc thông hiếu, thiên hạ bình yên... Duy có việc ham thÃch đạo Pháºt, đạo Lão là chá»— kém†(ÄST q2,tá» 17b và 18a).
NÆ¡i khác, nhân vá» việc vua xuống chiếu phát 6 nghìn đồng để đúc chuông chùa Trùng Quang. Chuông đúc xong, không đợi sức ngÆ°á»i tá»± di chuyển đến chùa, sá» thần Ngô sÄ© Liên sao chép Ä‘oạn nầy xong bèn phê thêm nhÆ° sau:
“Phà m váºt hình vuông thì đứng, hình tròn thì Ä‘i, chuông có thể Ä‘i Ä‘uợc là vì hình tròn. Có lẽ là kéo nó Ä‘i, không nhá»c đến sức ngÆ°á»i nhÆ° có thần giúp váºy. Nay ta hãy xem nhÆ° cây gá»— lá»›n mÆ°á»i mấy ngÆ°á»i khiên không nổi, má»™t ngÆ°á»i đẩy ngang thì nó lăn tròn mà đi. Chuông cÅ©ng thế, sÆ° chùa muốn là m cho đạo mình có vẻ thần diệu, má»›i nói phao lên nhÆ° thế để đánh lừa mà thôi. Những chuyện nhÆ° dấu vết ngÆ°á»i thần,, ánh sáng xá lỵ, cây Æ°u Ä‘Ã m nở hoa, tượng Pháºt cổ nổi lên v.v... Ä‘á»u do bá»n các nhà sÆ° ra cả. Ngưòi cầm bút chép sá» Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i không xét lý lẽ, cứ theo thế mà chép và o sá» sách.†(ÄST q2,tá» 24a và b).
Vá» việc vua Lý Thần Tông được tin quân triá»u đình thắng tráºn, và o cung Thái Thánh Cảnh Linh, và o chùa quán trong thà nh để tạ Æ¡n Pháºt và Äạo, Lê văn HÆ°u phê nhÆ° sau:
“Phà m việc trù tÃnh ở trong mà n tÆ°á»›ng, quyết định được chiến thắng ở ngoà i nghìn dặm, Ä‘á»u là công ngÆ°á»i tÆ°á»›ng giá»i cầm quân là m nên thắng lợi. Thái phó Lý công Bình phá được quân Chân lạp cÆ°á»›p châu Nghệ An, sai ngÆ°á»i báo tin thắng tráºn. Thần Tông đáng lẽ phải cáo thắng tráºn ở Thái Miếu, xét công ở triá»u Ä‘Æ°á»ng để thưởng cho bá»n Công Bình vá» công đánh giặc. Nay lại quy công cho Pháºt và Äạo, Ä‘i các chùa quán để lạy tạ, nhÆ° thế không phải là cách để ủy lạo kẻ có công, cổ lệ chà khà của quân sÄ©.†(ÄST q3, tá» 30b và 31 a).
Vá» việc xuống chiếu tha những ngÆ°á»i phạm tá»™i trong nÆ°á»›c, sủ thần Ngô si Liên có lá»i phê nhÆ° sau:
“Nhân Tông thÆ°á»ng nhân việc mở há»™i [Pháºt] mà tha cho ngÆ°á»i có tá»™i, là không phải lẽ, nhÆ°ng mà còn mÆ°á»n tiếng há»™i Pháºt. Còn nhÆ° vua [Thần Tông] thì không có việc gì mà cÅ©ng tha bổng. Phà m ngÆ°á»i có tá»™i phạm pháp, có kẻ nặng ngÆ°á»i nhẹ... sao lại có thể tha bổng được... Tha lá»—i thì Ä‘uợc, tha tá»™i thì không được.†(ÄST q3, tá» 32a, và b).
Qua những sá» liệu ghi các lá»i phê trên, ta thấy được lòng dân cÅ©ng nhÆ° vua quan sau thá»i Lý đã quy trách vá» việc nhà Lý tiêu pha trong việc xây cất chùa chiá»n, bảo tháp. Vì thế những cÆ¡ sở nầy nếu bị hÆ° hại, chắc khó lòng Ä‘uợc ủng há»™ để trùng tu nguyên vẹn... từ đó suy ra má»™t bảo tháp có tầm vóc bá»±c nhứt vá» kiến trúc vá» công sức, công sản nhÆ° tháp Báo Thiên nếu bị sét dánh hÆ° hại hoặc bởi thá»i gian soi mòn thì hết Ä‘á»i Trần qua Ä‘á»i Minh, Báo Thiên chÆ°a chắc là còn sừng sững nguyên hiện nhÆ° xÆ°a. Việc lấy đồng để đúc binh khà là việc không cần phá tháp cÅ©ng có thể lấy Ä‘Æ°á»c?
Tháºt váºy, sau Ä‘á»i Trần, nhà Minh xâm phạm quốc thổ, lúc bị nghÄ©a quân Lam SÆ¡n của Lê Lợi vây hãm ở thà nh Äông quan năm 1426, quân Minh đã phá tháp (lúc ấy không biết còn nguyên vẹn hay đã bị hÆ° hại cách nà o vá»›i sấm sét thá»i gian, không có sách sá» nà o ghi rõ) lấy số đồng khối để đúc khà giá»›i chống lại nghÄ©a quân. NhÆ° váºy là tháp Báo Thiên đã bị phá hủy thá»i nầy. Và đá»i Tiá»n Lê ‘đắp núi đất phủ lên ná»n cÅ©. Chùa bá» hoang, cuối thế ká»· XVIII là m chợ Báo Thiên, núi là m chá»— xá» tá» ngÆ°á»i có tá»™i. Năm 1791, Ä‘Ã o lấy những gạch đá ná»n tháp để tu bổ thà nh Thăng Long.†(sách Hà ná»™i nghìn xÆ°a tr.177). Coi nhÆ° và o thá»i Tây sÆ¡n nÆ¡i nầy đã ra hoang tà n. Sau khi nhà Tây SÆ¡n đổ, sá» ghi là nhà Nguyá»…n đã lÆ°u chuyển nhiá»u váºt liệu Thăng Long và o Phú Xuân Huế để xây quốc đô má»›i đẹp đẻ xứng đáng cho má»™t nÆ°á»›c Việt nam thống nhứt, vì thế di tÃch giá trị của cá»±u đô Thăng Long Ä‘uong nhiên là bị dá»i Ä‘i thá»i nầy... và sau đó còn bao nhiêu biến cố khác gây tổn hại tiêu hủy những gì còn sót. Sách đã dẫn trên còn cho biết ở mục chú thÃch số 1 tr. 177 nhÆ° sau: Bà chủ nhà số 10 Ä‘Æ°á»ng Nhà Chung vừa qua (? phải chăng là tháng 10.1974 năm xuất bản sách?) Ä‘Ã o Ä‘uợc con sấu cá, hẳn có liên quan đến ná»n tháp Báo Thiênâ€.
Qua chứng liệu vá» năm tháng xây dá»±ng, vá» các biến cố, thiên tai hoặc nhân tạo là m hủy hoại. Thá»i Ä‘iểm di tÃch cÆ¡ sở nầy bị tiêu hủy hẳn phải kể là trÆ°á»›c hoặc đầu thế ká»· XVIII. Vá» lịch sá» thì coi nhÆ° Vua Quang Trung Nguyá»…n Huệ không còn thấy nÆ¡i đây má»™t di tÃch kỳ quan của lịch sá», ngoại trừ là cái gò đất chổ xá» tá» tá»™i của thá»i truá»›c trong những năm loạn lạc Trịnh Nguyá»…n phân tranh và giặc giã ná»™i ngoại. Do váºy, luáºn chứng theo đó Ä‘á»i thá»±c dân Tây, ngưòi ta phá Tháp Báo Thiên để xây dá»±ng Nhà Thá» Lá»›n Hà ná»™i qủa là má»™t quyết Ä‘oán hà m hồ phi lịch sá», và có thể là má»™t quyết Ä‘oán có ác ý (!) để mong tạo má»™t sá»± đối chống giữa Pháºt giáo và Kitô giáo chăng, hay tệ hại hÆ¡n nữa là gieo rắc thà nh kiến cho rằng Công giáo đã phá hủy những gì thuá»™c vá» văn hoá dân tá»™c!
Bà i nầy muốn thiêt láºp má»™t cái nhìn lịch sá» chân tháºt đồng thá»i tuyên dÆ°Æ¡ng má»™t ý hÆ°á»›ng quy Thiên tin tuởng Trá»i của má»™t triá»u đại mà má»i ngưòi Việt nam Ä‘á»u hãnh diện vì đã cho Việt nam Ä‘i và o má»™t Ä‘oạn lịch sá» dà i kiến tạo đất nÆ°á»›c ánh ngá»i nhiá»u hà o quang. Sá»± tháºt lịch sá» giải thoát chúng ta khá»i những nghi kỵ cáo buá»™c bất công khiến tình tá»± dáºn tá»™c của toà n khối đồng bà o được bảo toà n: má»™t nhu cầu khẩn thiết để cùng nhau xây Ä‘á»±ng đất nÆ°á»›c cho tiến kịp vá»›i các nÆ°á»›c khác trên thế giá»›i.
Lm. Hồng Kim Linh
(Nguồn: VietCatholic) |