Ná»n ngoại giao của Äức Phanxicô đối diện vá»›i “Thế chiến Thứ baâ€
08.07.2015
Äức Phanxicô ở Nghị viện Châu Âu
Ngà i Ä‘i Sarajevo, ngà i tiếp Putin, ngà i đến Cuba… Giáo hoà ng Phanxicô trải rá»™ng ná»n ngoại giao Vatican trên khắp địa bà n thế giá»›i.
Sau chiến tranh, ná»n ngoại giao Vatican
táºp trung nhiá»u nhất và o Chiến tranh lạnh và việc giải trừ vÅ© khà hạt
nhân. Ná»n ngoại giao nà y triển khai trong các vụ chạm trán quân sá»± và ý
thức hệ “toà n bá»™â€, kêu gá»i các cÆ°á»ng quốc thiết láºp hòa bình, hòa giải
và đối thoại. Các ná»n ngoại giao cÅ© của giáo hoà ng Gioan XXIII
(1958-1963) và Phaolô VI (1963-1978) đặt nặng trên thông tin đại chúng.
Năm 1965, trước Hội đồng Liên Hiệp Quốc, Giáo hoà ng Phaolô VI đã kêu
lên: “Không bao giỠđược có chiến tranh nữa!†Trước ngà i, Thông điệp
“Hòa bình dưới thế†(Paix sur la terre) của Giáo hoà ng Gioan XXIII yêu
cầu có má»™t cách quản trị thế giá»›i má»›i, hoà n toà n giải trừ vÅ© khÃ, bất
bạo Ä‘á»™ng Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng và “mang tÃnh ngôn sứâ€. Sau đó, nhá» Giáo hoà ng
Gioan-Phaolô II và các nhà ngoại giao ngoại hạng nhÆ° các hồng y Ã
Agostino Casaroli và Achille Silvestrini, Vatican đã có phần tÃch cá»±c
hơn sau khi chế độ cộng sản sụp đổ
Ngà y nay bản đồ của các mâu thuẫn thế
giá»›i bị đảo lá»™n. Äức Phanxicô, giáo hoà ng không phải là ngÆ°á»i Âu Châu
đầu tiên phải đối diện trÆ°á»›c má»™t “Thế chiến Thứ ba từng phầnâ€, má»™t thà nh
ngữ lạ ngà i nói trong chuyến đi thăm Sarajevo chớp nhoáng ngà y 6 tháng 6
vừa qua. Theo ngà i, đặc nét của “Thế chiến Thứ ba†nà y là do mâu thuẫn
toà n cầu giữa Phương Tây và chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan, là n sóng di cư
cà ng ngà y cà ng mạnh của những ngÆ°á»i dân bị Ä‘uổi ra khá»i đất nÆ°á»›c há» do
ná»™i chiến và do nạn nghèo đói, nạn buôn vÅ© khÃ, buôn ngÆ°á»i dÆ°á»›i đủ má»i
hình thức và không bao giỠngưng.
Vatican và Giáo há»™i (1,2 tá»· ngÆ°á»i) buá»™c
lòng phải xem lại tiêu chuẩn thế nà o là mâu thuẫn và can thiệp của mình.
“Toà n bộ†của ngà y xưa không còn nữa. Không còn loại chiến tranh cổ
Ä‘iển chống thá»±c dân. CÅ©ng không còn “thánh chiến†chống “trục của sá»± dữâ€
của những ngÆ°á»i tân-bảo thủ Mỹ bị mất uy tÃn vì chiến tranh Irak. Chiến
tranh không còn là tai há»a mà ngÆ°á»i ta có thể giải quyết bằng các cuá»™c
thương thuyết giữa hai bên tham chiến và với phương pháp ngoại giao cổ
Ä‘iển. “Tình huynh đệ phổ quát,†giấc mÆ¡ của các giáo hoà ng và o thá»i
chiến tranh lạnh ngà y nay nhÆ°á»ng chá»— cho các cú sốc của các ná»n văn
minh, cho cuá»™c chạy Ä‘ua lợi nhuáºn trên toà n cầu, cho sá»± phân mảnh các
lợi Ãch của quốc gia và của châu lục và vá»›i sá»± “toà n cầu hóa†của những
bất công, của nạn buôn ngÆ°á»i, của sá»± dá»ng dÆ°ng mà Äức Giáo hoà ng vẫn
còn tố cáo trong thông điệp cuối cùng của ngà i.
Váºy cần phải xem lại phác thảo ná»n ngoại
giao Tòa Thánh dÆ°á»›i cái nhìn của Äức Phanxicô và Quốc vụ khanh của
ngà i, nhân váºt số hai của Giáo triá»u, hồng y ngÆ°á»i à Pietro Parolin, má»™t
nhà ngoại giao tầm vóc và chuyên nghiệp. Ná»n ngoại giao nà y đặt chỉ thị
trên ba trục.
Giải tá»a các hệ quả của Chiến tranh lạnh
Äó là ý nghÄ©a hà nh Ä‘á»™ng của hỠở Cuba,
nơi Giáo hoà ng sẽ đến và o tháng 9 sắp tới, để với sức mạnh của mình chấm
dứt ngăn cách giữa chế độ Castro và Mỹ. Một hà nh động quyết liệt đã
được Raul Castro và Barack Obama công nháºn. Năm 1998, lần đầu tiên Äức
Gioan-Phaolô II đã đến đảo quốc nà y, nhân danh “tá»± do tôn giáoâ€, trụ nà y
là trụ chống chế Ä‘á»™ cá»™ng sản ở Äông Âu và chống sá»± bách hại các tÃn hữu
Kitô ở Trung Quốc.
Nhưng Giáo hoà ng Phanxicô đã nâng giá
trị các con bà i phụ, nhÆ° bảo vệ những ngÆ°á»i dân nghèo nhất, nạn nhân của
nạn cấm váºn và đặt má»™t “ná»n ngoại giao trung gian hòa giải†trong số
nà y có hồng y bạn ngÆ°á»i Cuba Jaime Ortega, má»™t Tổng giám mục năng Ä‘á»™ng
và là hồng y của La Havane. “Trong thế giới toà n cầu hóa, với tất cả sự
phức tạp của nó, chúng ta thiếu những ngÆ°á»i trung gian hòa giải, những
ngÆ°á»i tìm cách kết hợp và hóa giải háºn thùâ€, ông Andrea Riccardi, cá»±u bá»™
trưởng ngÆ°á»i Ã, sáng láºp viên Cá»™ng Ä‘oà n Sant’Egidio phát biểu.
NhÆ°ng sá»± hòa hoãn theo cách của Äức
Phanxicô thì không được má»i ngÆ°á»i đồng ý. Những ngÆ°á»i còn hoà i niệm các
cuộc chiến đấu ngà y xưa chống sự bức hại của chế độ cộng sản cho rằng
Äức Giáo hoà ng không nói má»™t câu nà o vinh danh các ngÆ°á»i “tỠđạo†dÆ°á»›i
chế Ä‘á»™ Castro hay hà ng ngà n ngÆ°á»i Cuba đã bá» nÆ°á»›c ra Ä‘i hoặc hà ng trăm
ngÆ°á»i vô tá»™i vẫn còn bị giam giữ trong các nhà tù. Nhà báo à Sandro
Magister, chuyên gia đặc biệt hay chỉ trÃch Äức Phanxicô, nhắc lại sá»±
thất vá»ng của các tÃn hữu Kitô Trung Quốc (trong đó có hồng y Zen, được
biết đến nhiá»u ở Rôma) đứng trÆ°á»›c “chÃnh trị thá»±c tiá»…n†của Vatican,
trong hy vá»ng thiết láºp bang giao vá»›i Trung Quốc đã giữ im lặng đối vá»›i
các giám mục bị mất tÃch trong nhà tù, các cây tháºp giá bị hạ xuống, các
tá»± do bị vứt bá».
Äức Phanxicô vá»›i tổng thống Nga, Putin
NgÆ°á»i Ukraina chá» Tòa Thánh cÆ°Æ¡ng quyết hÆ¡n, giáo sÆ° Antoine Arjakovsky khẳng định
Trong cuá»™c chiến tranh vá»›i Ukraina mÃ
Äức Phanxicô nói chuyện vá»›i Tổng thống Vladimir Putin ngà y 10 tháng 6
vừa qua ở Vatican, ngà i có má»™t thái Ä‘á»™ trung láºp rất lá»›n. Äức Giáo hoà ng
Gioan-Phaolô II rất nhiệt thà nh bảo vệ “láng giá»ng†Ukraina của Giáo
há»™i Hy lạp Công giáo, gá»i đây là Giáo há»™i hiệp nhất vá»›i Châu Mỹ La Tinh.
Thái Ä‘á»™ đứng vá» phe nà y đã cắt đứt liên lạc vá»›i Giáo há»™i ChÃnh thống
Nga và đã bị cấm – trong má»™t thá»i gian dà i – má»i triển vá»ng cho má»™t
chuyến tông du của giáo hoà ng qua Nga và gặp thượng phụ của “tất cả má»i
ngÆ°á»i Ngaâ€.
Äức Phanxicô không bao giá» nêu vai trò
là m mất ổn định của Nga ở Donbass và vì thế ngà i là m cho hà ng triệu
ngÆ°á»i công giáo Ukraina (phần lá»›n ở PhÃa Tây) thất vá»ng, há» là những
ngÆ°á»i nhiệt thà nh ủng há»™ thể chế chÃnh trị ở Kiev nhất. Há» cảm thấy mình
bị tổn thÆ°Æ¡ng vì chữ “chiến tranh huynh đệ†mà Äức Phanxicô nói vá» cuá»™c
chiến của hỠđối vá»›i các tấn công khiêu khÃch của ngÆ°á»i Nga. “NgÆ°á»i
Ukraina chỠTòa Thánh cương quyết hơn,†giáo sư Antoine Arjakovsky khẳng
định.
Äầu óc “thá»±c tế†của Vatican đối vá»›i
Ukraina là do Vatican xác quyết một giải pháp cho mâu thuẫn giữa Syria
và Irak buá»™c phải Ä‘i qua con Ä‘Æ°á»ng Nga xô. Là ngÆ°á»i ủng há»™ Tổng thống
Bachar el-Assad, lo lắng cho sự vỡ bỠcủa lực lượng Hồi giáo trong vùng
đất Caucasien của mình, Vladimir Putin trở thà nh lá bà i chủ chốt ở Trung
Äông. Ông không ngừng nhắc lại vai trò lịch sá» mà Nga đã đóng và o thế
ká»· 19 nhÆ° “quốc gia bảo vệ†cho tÃn hữu Kitô ở Äông phÆ°Æ¡ng (Ä‘a số lÃ
chÃnh thống nhÆ° ngÆ°á»i Nga). Những Kitô hữu khốn khổ ngà y nay Ä‘ang ở
trong rá» giữa chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c tà i ở Damas, tá»± cho mình bảo vệ được há» khá»i sá»±
khủng bố của ngÆ°á»i Hồi giáo, và ná»—i ám ảnh của má»™t Nhà nÆ°á»›c Hồi giáo tá»±
xÆ°ng. Tất cả Ä‘á»u táºn tụy vá»›i Vladimir Putin, thượng phụ chÃnh thống của
MatxcÆ¡va muốn gần vá»›i Vatican hÆ¡n để hợp tác chặt chẽ cho má»™t “ná»n văn
minh†của các tÃn hữu Kitô ở Trung Äông.
Tháo gá»ng ká»m Israel-Palestin Äức Phanxicô chuyện trò vá»›i hai tổng thống của Israel và Palestine
Äức Phanxicô đòi há»i má»™t “giải pháp chÃnh trị†rõ rà ng ở Trung Äông
ChÃnh ở Trung Äông mà ná»n ngoại giao của
Vatican cho thấy sự chuyển hướng đáng kể nhất. Và o tháng 4 năm 2014,
trong cố gắng là m trung gian giải hòa, Äức Phanxicô đã há»™i Tổng thống
Israel Shimon Peres và Tổng thống Palestin Mahmoud Abbas ở Rôma, ngà i đã
gây ngạc nhiên nhưng cố gắng nà y đã mau chóng bị lu mỠvì xung đột dữ
dá»™i ở dãi Gaza và o mùa hè. Từ đó Äức Phanxicô không những nhắc lại những
nguyên tắc đạo đức chÃnh cho má»™t ná»n hòa bình, cho giải hòa, cho đối
thoại mà ngà i còn đòi há»i má»™t “giải pháp chÃnh trị†rõ rà ng ở Trung
Äông, vá»›i má»™t lá»±a chá»n giải pháp quân sá»±, cho các xung Ä‘á»™t ở Trung Äông,
bắt đầu bằng cuá»™c xung Ä‘á»™t giữa Israel và Palestin. Äi từ “chủ nghÄ©a
đạo đức†qua “luân lý quốc tếâ€.
Vì thế má»™t hiệp định quan trá»ng chấp
nháºn Quốc gia Palestin đã được ký kết giữa Vatican và Quốc gia Palestin
ngà y 26 tháng 6 vừa qua. Trong hiệp định nà y, cái má»›i không phải lÃ
việc dùng từ “Quốc gia Palestinâ€, má»™t từ dá»… gây tranh luáºn và đã từng có
trong các tà i liệu của Tòa Thánh. Nhưng đúng hơn là qua hiệp định nà y,
nhà cầm quyá»n Palestin công nháºn “tá»± do tôn giáo và tÃn ngưỡng†trên
vùng đất của há», quyá»n của các cá»™ng Ä‘oà n Kitô có được nÆ¡i thá» phượng,
trải rộng các công việc từ thiện và xã hội, giáo dục, các phương tiện
truyá»n thông trong tất cả Ä‘á»i sống công cá»™ng của dân chúng.
Má»™t chấp nháºn nhÆ° váºy ở má»™t nÆ°á»›c Hồi
giáo là má»™t Ä‘iá»u chÆ°a từng có ở Trung Äông. Nó có thể mở Ä‘Æ°á»ng cho các
quan hệ tương tự ở những nước khác ngoà i Palestin. Vì thế tháng 6 vừa
qua, hồng y Quốc vụ khanh Pietro Parolin đã đến Abu Dhabi để khánh thà nh
một ngôi nhà thỠmới, với sự hiện diện của các nhà chức trách cao cấp
nhất của VÆ°Æ¡ng quốc Ả Ráºp thống nhất. Äó là má»™t sứ Ä‘iệp hùng hồn cho cả
vùng Trung Äông, đặc biệt là vá»›i quốc gia Ả Ráºp XauÄ‘i, má»™t nÆ°á»›c mà chỉ
đơn giản có quyển Thánh Kinh đã là một tội nặng. Có phải đó là một hừng
đông má»›i cho tá»± do ở vùng Cáºn Äông không?
Trừ tiệt sá»± khiếp sợ Hồi giáo Äức Phanxicô được hoà ng thân Jordan Ghazibin Mohammed tiếp đón tại Amman
Cách đây không lâu, Äức Phanxicô đã dám
mạo hiểm Ä‘á» cáºp đến má»™t mâu thuẫn lịch sá» vá»›i má»™t xứ chủ chốt nhÆ° Thổ
NhÄ© Kỳ, nÆ¡i tất cả các vị tiá»n nhiệm của ngà i – Äức Phaolô VI, Äức
Gioan-Phaolô II, Äức Bênêđictô XVI-, xem Istanbul là đầu mối của má»™t
cuộc đối thoại chưa từng có giữa các Giáo hội và Hồi giáo. Trong một
buổi tưởng niệm long trá»ng ở Rôma ngà y 12 tháng 4 vừa qua, lần đầu tiên
từ miệng của má»™t giáo hoà ng, Äức Phanxicô đã tố cáo sá»± “diệt chủng†của
ngÆ°á»i Armênia.
Thổ NhÄ© Kỳ rÆ¡i và o cuá»™c tranh luáºn trên
mãnh đất đầy mìn nà y, Äức Giáo hoà ng không theo cùng Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng vá»›i há».
Äối vá»›i ngà i, đây là má»™t bổn pháºn đạo đức, vượt lên vấn Ä‘á» riêng của
cá»™ng đồng Armênia để bao gồm “toà n cả gia đình nhân loạiâ€, ngà i cố ý Ä‘em
vụ diệt chủng Armênia vỠgần với các vụ “diệt chủng†hiện nay đang xảy
ra từ nhiá»u năm nay ở Syria, Irak, Xuđăng, Kenya, Pakistan. Äó là “diệt
chủng tạo ra do sá»± dá»ng dÆ°ng toà n cầu và táºp thểâ€, Äức Phanxicô đã khẳng
định trong câu nói đã lan truyá»n ra trên khắp thế giá»›i:
“Chúng ta nghe tiếng kêu bị bóp
nghẹt và bị coi thÆ°á»ng của rất nhiá»u anh chị em chúng ta, những ngÆ°á»i
không có gì trong tay để bảo vệ cho đức tin và o Chúa Kitô của há», hoặc
bảo vệ sắc tá»™c của há», những ngÆ°á»i bị giết công khai và má»™t cách tà n
bạo, chặt đầu, đóng Ä‘inh, thiêu sống hoặc bị bắt buá»™c phải bá» xứ ra Ä‘i.â€
Nạn khủng bố của Hồi giáo buộc giáo
hoà ng phải uốn lại giáo huấn xÆ°a cổ của Kitô, cái gá»i là “chiến tranh
chÃnh đángâ€, cho phép dùng đến vÅ© lá»±c vá»›i cuá»™c tấn công trÆ°á»›c, vá»›i Ä‘iá»u
kiện là các phÆ°Æ¡ng tiện dùng phải “cân xứng†và khi đã cố gắng bằng má»i
cách để thương thuyết mà không được.
Cách đây một năm, trên chuyến bay từ Hà n
Quốc vá» Rôma, lần đầu tiên ngà i đã chấp nháºn sá»± “hợp pháp†cho sá»± can
thiệp quân sá»± và o Irak để chống lại ngÆ°á»i “gây hấn bất chÃnh†(ngà i
không nói thẳng đó là những ngÆ°á»i khủng bố Hồi giáo). ChÃnh xác ngà i đã
nói:
“Trong trÆ°á»ng hợp bị tấn công bất chÃnh,
Ä‘iá»u hợp pháp là phải ngừng ngÆ°á»i tấn công bất chÃnh nà y. NhÆ°ng tôi xin
nhấn mạnh danh từ “ngừngâ€! Tôi không nói “bá» bom†hay phải “gây chiến
tranhâ€â€¦ Tôi nói “ngÆ°ng!†Các phÆ°Æ¡ng tiện để biết là m thế nà o ngÆ°ng phải
được xem xét. NhÆ°ng ngÆ°ng ngÆ°á»i tấn công bất chÃnh là điá»u hợp pháp.â€
Các anh chị em của chúng ta không được bảo vệ, bị giết một cách công khai và tà n bạo, bị chặt đầu, đóng đinh, thiêu sống…
Bà i diá»…n văn của Äức Giáo hoà ng
Lá»i kêu gá»i dùng vÅ© khà nà y thì hÆ¡i lạ
khi được nhà lãnh đạo tối cao của Giáo há»™i công giáo tuyên bố. Äứng
trước các tội ác tà n bạo của tổ chức khủng bố Hồi giáo, ngà i muốn cắt
đứt vá»›i thái Ä‘á»™ hòa hoãn đã có từ thá»i của hai cuá»™c chiến tranh Vùng
Vịnh. Từ Công đồng Vatican II (1962-1965), giáo huấn “chiến tranh chÃnh
đáng†đã dần triển khai qua các thay đổi của luáºt quốc tế và của nhân
quyá»n. NhÆ°ng ngà y nay má»™t nấc khác vừa được Äức Phanxicô bÆ°á»›c qua, ngà i
thÆ°á»ng xuyên nhắc lại cho cá»™ng đồng quốc tế phải “là m tất cả†để trừ
tiệt chế Ä‘á»™ Hồi giáo cá»±c Ä‘oan. Má»™t lá»i kêu gá»i ngà i sẽ nhắc lại ở diá»…n
đà n Liên Hiệp Quốc trong chuyến đi Mỹ tháng 9 sắp tới của ngà i.
Chắc chắn Ä‘iểm ngoặc nà y giải thÃch qua
sự kiện các Kitô hữu ở Irak đã là những nạn nhân đầu tiên của Nhà nước
Hồi giáo tự xưng. Nhưng cũng liên hệ đến một biên bản được là m ra ở Rôma
vá» các giá»›i hạn của ná»n ngoại giao cÅ© của Vatican.
“ÄÆ°á»ng hÆ°á»›ng†của Äức Gioan-Phaolô II vÃ
Äức Bênêđictô XVI dá»±a trên quyá»n – gần nhÆ° chỉ có nhÆ° thế – can thiệp
“nhân đạo†(Äức Gioan-Phaolô II trong cuá»™c chiến Bosnia và trên “đối
thoại liên tônâ€. Khi há»™i há»p (ba lần) các nhà lãnh đạo tôn giáo toà n cầu
ở thà nh phố Axixi, Äức Gioan-Phaolô II đã Ä‘Æ°a ra con Ä‘Æ°á»ng hòa bình
bằng đối thoại và cầu nguyện. Äức Bênêđictô XVI thêm và o sá»± cần thiết
đầu tiên phải thiết láºp là “lý lẽ†để vÆ°á»›t lên các bạo lá»±c nhân danh tôn
giáo (bà i diễn văn nổi tiếng ở Ratisbonne tháng 9 năm 2006).
NhÆ°ng các tố cáo ngây ngô và có tÃnh
thoát tục nà y từ nay chỉ nhắm đến các “đại lễ†liên tôn của Rôma, Ai
Cáºp, Rabat hay Ryad. Dù há» có thiện chÃ, các “đối thoại†chÃnh thức nà y
chÆ°a mang đủ sắc thái chÃnh trị, xã há»™i, tÃnh không đồng nhất của má»™t
Hồi giáo chÆ°a được tôi luyện. Há» chÆ°a bao giá» ngăn cháºn bạo lá»±c. à thức
thá»±c tế của các giá»›i hạn nà y, bây giá» Giáo triá»u đã có lá»i nói nghiêm
khắc và thực tế hơn. Cách đây và i tháng, Hồng y Jean-Louis Tauran, chủ
tịch Hội đồng giáo hoà ng đối thoại liên tôn đã viết cho các thà nh viên
của mình như sau:
“Tình trạng bi đát của các tÃn hữu
Kitô, tÃn hữu Yézidi và các cá»™ng đồng thiểu số khác ở Irak đòi há»i chúng
ta phải có má»™t thái Ä‘á»™ rõ rà ng và can đảm của những ngÆ°á»i có trách
nhiệm tôn giáo, nhất là giữa ngÆ°á»i Hồi giáo và những ngÆ°á»i dấn thân
trong đối thoại liên tôn. Tất cả phải đồng nhất lên án – không có một
chút máºp má» nà o – vá» những tá»™i ác nà y và và phải tố cáo việc nhân danh
tôn giáo để chứng minh cho việc là m của mình. Nói má»™t cách khác, uy tÃn
nà o mà các tôn giáo, các tÃn đồ, các nhà lãnh đạo của há» sẽ có đây? Uy
tÃn nà o các cuá»™c đối thoại liên tôn sẽ còn sau bao nhiêu năm kiên nhẫn
đeo đuổi những cuộc đối thoại nà y trong những năm vừa qua đây?
Sá»± thay đổi giá»ng Ä‘iệu của ná»n ngoại
giao Vatican liên hệ chặt chẽ đến ý muốn của Äức Giáo hoà ng Châu Mỹ La
Tinh mà ngà i đã cho thấy từ khi được bầu chá»n cách đây hai năm, phải nói
một cách cụ thể hơn, gần với thực tế hơn. Rõ rà ng, đối với ngà i, từ nay
những chủ đỠvỠphong tục như tương lai của gia đình, của ly dị hay của
những cặp đồng tÃnh, cÅ©ng nhÆ° các vấn Ä‘á» chiến tranh và hòa bình, chúng
ta không còn được lên án chung chung, chỉ nhắc lại các nguyên tắc tổng
quát và hão huyá»n.
slate.fr, Henri Tincq, Giuse Nguyễn Tùng Lâm chuyển dịch